Lá natayáá má ráʼ.
Xú káʼni esngájma rí nikujma̱a̱ ladrillos náa niguma gámbáa Babilonia rí xóo niguma májáánʼ dí Biblia naʼthí rí gajkhun rá.
ARQUEÓLOGOS (bi̱ nunigajma̱a̱ rí nirígá nákha wájyúuʼ) nixkamaa mbaʼa ladrillos, dí nijmaa mu maguma xuajin Babilonia. Arqueólogo Robert Koldewey naʼthí dí naguma ladrillos náa horno dí tri̱ga̱’ náa rexo̱o̱ xuajin, náa rígá ku̱ba̱ʼ májánʼ ga̱jma̱a̱ náa rígá mbaʼa rajxa̱ mu mikhaa.
Kiʼniraʼmáʼ dí rígá nákha wajyúuʼ nasngájmaa dí xa̱bu̱ bi̱ niñajunʼ náa Babilonia ma̱ngaa nijmún hornos, mú, nijmún mu muni dí xkawiiʼ. Paul-Alain Beaulieu, bi̱ nindxu̱u̱ profesor ndrígóo Asiriología náa Universidad dí rígá náa xuajin Toronto, naʼthí: “Mbaʼa i̱yi̱ʼ ndrígóo babilonios […] na̱ʼkha̱ raʼthí dí rey nakuʼma dí mikhiin xa̱bu̱ bi̱ nuxujximíjna̱ náa inún xa̱bu̱ ñajunʼ ga̱jma̱a̱ tsésngajma gamajkhu náa mitsúʼkháan dí rígá ikhí”. Mbá i̱yi̱ʼ dí niguma nákha nixtáa rey Nabucodonosor nákha raʼthí: “Guradíinla, gutsijkhi̱i̱nla, guxumbúunʼla, […] náa horno ndrígóo bi̱ naʼni mújúunʼ ganitsu […], gaʼni i̱ndó gúní. Dí aguʼ magudíin mbá kayuʼ”.
Xúgíʼ rígi̱ naʼni marmáʼáan a̱jkiu̱ún bi̱ nuraxnuu Biblia dí na̱ʼkha̱ raʼthí náa capítulo 3 náa Daniel. Ikhí eʼthí dí rey Nabucodonosor niʼni mbá xándú mba̱a̱ wéñuʼ dí oro náa xkua̱ ndrígóo Dura, rexo̱o̱ xuajin Babilonia. Ajtsíin jiámá hebreos, Sadrac, Mesac ga̱jma̱a̱ Abednego, tásmbati̱gu̱u̱n náa xándú. Rígi̱ niʼni dí rey Nabucodonosor maʼtáñajunʼ “rí magigoo horno juwan nuthu itháan xóo rí naguʼwún nutsiga̱a̱” mu majuiʼdi̱i̱n ikhí ajtsíin jiámá bugi̱ “náa horno rí nakha”. Mú mbáa ángel bi̱ gíʼdoo tsiakii niʼnikáwíin mu xákháñún (Dan. 3:1-6, 19-28).
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source:
Mbá ladrillo náa kamaa mbiʼyuu Nabucodonosor.
Ladrillos rí nikujmaa náa Babilonia ma̱ngaa nasngájma dí ma̱ndoo makumulú dí naʼthí náa Biblia. Náa mbaʼa ladrillos rígi̱ kiʼniraʼmáʼ ajmúú dí na̱jkha̱ inuu rey. Mbá dí ikha naʼthí: “Nabucodonosor, rey ndrígóo Babilonia […]. Ikhúún nini̱ palacio rígi̱, náa nakujmaa tsiakii ndrígóʼ […]. Dí bi̱ maguwáʼ náa ikhúún gútañajunʼ ikhí xúgíʼ mbiʼi”. Ajngáa rígi̱ ikhaa kayuuʼ xóo eʼthí náa Daniel 4:30, náa Nabucodonosor naʼni mba̱a̱ mínaʼ xígi̱ kaʼnii: “Lá raʼkháa Babilonia dí nindxu̱u̱ xuajen mba̱a̱ rígi̱ rí ikhúúnʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóʼ má nini mu mani̱ndxu̱u̱ guʼwá ñajunʼ ma̱ngaa rí muni mba̱a̱ tsiakii ndrígóʼ xáʼ.”