Guarda Pretóriu hetan sasin
Iha tinan 59, soldadu sira lori ema dadur barak tama iha sidade Roma liuhusi portaun naran Porta Capena. Palásiu Liurai Nero nian iha foho-oan Palatino? leten, no iha palásiu neʼe soldadu Pretóriu sira mak hein. Soldadu sira-neʼe uza farda ka hena espesiál neʼebé subar sira-nia surik iha knotak.a Senturiaun ka soldadu sira-nia xefe ida, naran Júlio, lori dadur sira liu Fórum Romano?, no laʼo ba foho-oan Viminal. Sira laʼo liu jardín ida neʼebé iha altár barak ba ema Roma nia maromak sira no fatin luan ida neʼebé militár sira halaʼo treinu.
Dezeñu kona-ba soldadu Pretóriu sira neʼebé bahat iha fatuk, karik parte husi portaun boot Cláudio nian neʼebé harii iha tinan 51
Husi dadur sira-neʼe, ida mak apóstolu Paulo. Fulan balu antes neʼe, kuandu ró neʼebé nia saʼe besik atu nakfera iha tasi laran, Maromak nia anju ida hatete ba nia: “Ó sei hamriik iha César nia oin.” (Apos 27:24) Paulo sei hasoru duni César ka lae? Ita fiar katak nuʼudar Paulo haree sidade kapitál neʼe, nia hanoin-hetan Naʼi Jesus nia liafuan neʼebé nia rona iha Torre Antónia iha sidade Jerusalém, hodi dehan: “Aten-barani bá! Basá nuʼudar ó fó sasin [kona-ba] haʼu iha Jerusalém, nuneʼe mós ó sei fó sasin [kona-ba] haʼu iha Roma.”—Apos 23:10, 11.
Iha sidade Roma, karik Paulo haree fatin protesaun ida naran Castra Praetoria. Fatin neʼe iha moru neʼebé aas no halo husi bloku rai-mean, no iha moru leten soldadu sira bele haree tun. Fatin neʼe iha Guarda Pretóriu neʼebé serbí nuʼudar liurai Roma nia seguransa no polísia iha sidade neʼe. Iha fatin neʼe, iha maizumenus guarda Pretóriu naʼin-12.000 no iha mós soldadu rihun ba rihun seluk neʼebé serbí nuʼudar polísia iha sidade neʼe, inklui soldadu sira neʼebé uza kuda. Castra Praetoria neʼe fó-hanoin ema katak nasaun Roma iha kbiit boot. Tanba Guarda Pretóriu mak iha responsabilidade atu hein dadur sira husi distritu oioin, Júlio lori dadur sira-neʼe laʼo liuhusi portaun boot haat ida. Depois halo tiha viajen ba fulan balu husi fatin dook hodi hetan perigu oioin, ikusmai nia konsege lori ninia dadur sira toʼo sidade Roma.—Apos 27:1-3, 43, 44.
HAKLAKEN HODI “LA HETAN SUSAR RUMA”
Iha Paulo nia viajen ba Roma, nia hetan vizaun husi Maromak katak sei la iha ema ida iha ró laran mak mate. Iha illa Malta, samodok ida tata Paulo, maibé ida-neʼe la halo nia moras ka mate. Paulo mós kura ema moras sira iha Malta, no ema komesa hatete katak Paulo mak maromak ida. Karik Guarda Pretóriu sira rona kona-ba buat neʼebé akontese no koʼalia ba malu kona-ba neʼe.
Antes toʼo Roma, Paulo hasoru malu ona ho maluk kristaun balu husi sidade neʼe, neʼebé mai atu simu nia iha Ápio nia merkadu no Taverna Tolu. (Apos 28:15) Maibé nuʼudar dadur ida, oinsá mak Paulo bele haklaken lia-foun diʼak iha sidade Roma? (Rom 1:14, 15) Ema balu hanoin katak dadur sira hotu tenkesér lori ba xefe guarda. Se ida-neʼe akontese duni ba Paulo, karik ema lori nia ba Pretóriu nia xefe naran Afranius Burrus, neʼebé karik iha pozisaun boot segundu tuir liurai.b Maski ita la hatene kona-ba neʼe, Bíblia hatete katak iha sidade Roma, soldadu Pretóriu ida deʼit mak hein Paulo, laʼós senturiaun sira. Paulo mós hetan lisensa atu hela iha nia rasik nia hela-fatin, tan neʼe nia bele simu bainaka no haklaken ba sira hodi “la hetan susar ruma”.—Apos 28:16, 30, 31.
PAULO FÓ SASIN BA EMA-BOOT NO EMA KIʼIK
Castra Praetoria ho moru aas, ohin loron
Nuʼudar Paulo hein prosesu tesi-lia nian, karik Burrus hasoru nia iha palásiu ka iha Pretóriu sira-nia fatin hodi bele lori kazu neʼe ba Liurai Nero. Paulo aproveita oportunidade espesiál neʼe atu “fó sasin ba ema-boot sira no ba ema kiʼik sira”. (Apos 26:19-23) Maski ita la hatene Burrus nia desizaun, maibé Paulo la tama iha dadur iha Pretóriu fatin.c
Tanba Paulo dadur iha uma neʼebé boot, nia bele simu “ema judeu sira-nia naʼi-ulun” hodi fó sasin ba sira no simu mós ‘ema barak neʼebé mai halibur an iha nia uma’. Nuʼudar nia “fó sasin” ba ema judeu sira kona-ba Maromak nia Reinu no kona-ba Jesus “husi dadeer-saan toʼo kalan-boot”, soldadu Pretóriu sira neʼebé hein nia mós rona ninia liafuan.—Apos 28:17, 23.
Soldadu sira rona buat neʼebé Paulo hatete ba ninia maluk hodi hakerek karta
Soldadu Pretóriu neʼebé loron-loron hein palásiu halaʼo sira-nia knaar ba oras ualu, no depois troka malu ho soldadu seluk. Sira neʼebé iha knaar atu hein Paulo mós troka malu beibeik. Tan neʼe, durante tinan rua nia laran neʼebé Paulo nuʼudar dadur, soldadu Pretóriu barak rona buat neʼebé Paulo hatete ba ninia maluk hodi hakerek karta ba ema kristaun iha Éfeso, Filipe, Koloso, no ema kristaun ebreu sira, no haree mós Paulo hakerek rasik ba ninia maluk kristaun ida naran Filemon. Iha tempu neʼebá, Paulo ajuda Onésimo, atan ida neʼebé halai husi ninia naʼi, no haruka nia atu fila fali ba ninia naʼi. (Flm 10) Ita bele fiar katak Paulo mós buka atu koʼalia ho soldadu neʼebé hein nia. (1 Kor 9:22) Karik Paulo husu pergunta kona-ba parte oioin husi soldadu sira-nia hatais funu nian, no uza informasaun neʼe atu hatoʼo ai-knanoik iha ninia karta.—Ef 6:13-17.
HAKLAKEN HODI “LA TAʼUK”
Apóstolu Paulo nia situasaun nuʼudar dadur ajuda nia atu “habelar evanjellu” ba Guarda Pretóriu no ema seluk. (Flp 1:12, 13) Soldadu sira neʼebé iha Castra Praetoria mai husi rai oioin neʼebé nasaun Roma mak ukun. Sira mós hatene liurai no sira neʼebé iha ninia uma laran, inklui família, sira neʼebé serbisu ba liurai, no atan sira, no sira balu sai ema kristaun. (Flp 4:22) Tanba Paulo haklaken ho aten-brani, ida-neʼe fó laran-manas ba ema kristaun sira iha Roma atu haklaken Maromak nia liafuan hodi “la taʼuk”.—Flp 1:14.
Kuandu ita koʼalia kona-ba lia-loos ho ema neʼebé vizita ita, karik ema neʼebé besik ita mós rona ba buat neʼebé ita koʼalia
Paulo nia ezemplu neʼe mós fó laran-manas mai ita atu haklaken “iha tempu neʼebé diʼak no iha tempu neʼebé susar”. (2 Tim 4:2, MF) Maski ita balu iha situasaun susar hanesan moras ka idade no la bele sai husi uma, baixa iha ospitál, ka iha kadeia laran, maibé ita bele haklaken ba ema neʼebé mai vizita ita ka ema neʼebé tau matan ba ita. Liután neʼe, se ita koʼalia kona-ba lia-loos ho ema ruma, ema seluk neʼebé besik ita mós rona ba buat neʼebé ita koʼalia. Kuandu ita haklaken ho aten-brani iha situasaun hotu, ita bele haree rasik katak “ema sira la bele kesi metin” Maromak nia liafuan.—2 Tim 2:8, 9.
a Haree kaixa ho títulu “Guarda Pretóriu iha Liurai Nero nia tempu”.
b Haree kaixa ho títulu “Sextus Afranius Burrus”.