Informasaun atu uza hamutuk livru Moris Kristaun no Haklaken
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 JULLU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 57-59
Jeová estraga kontradór sira-nia planu
bt-E p. 220-221 par. 14-15
“Toʼo rai sira neʼebé dook liu iha mundu”
14 Estevão fó sasin ho aten-brani antes nia mate iha inimigu sira-nia liman. (Aps 6:5; 7:54-60) Husi tempu neʼebá, ema fó-terus boot no dixípulu hotu halai namkari ba área Judeia no Samaria, só apóstolu sira deʼit mak hela iha Jeruzalein. Maibé neʼe la hapara sira-nia serbisu haklaken, Filipe bá Samaria “atu haklaken kona-ba Kristu” no hetan rezultadu neʼebé diʼak tebes. (Aps 8:1-8, 14, 15, 25) Bíblia konta: “Ema sira neʼebé laʼo namkari tanba terus neʼebé mosu depois Estevão mate, sira laʼo toʼo Fenísia, Xipre no Antiokia, maibé sira haklaken deʼit ba ema Judeu sira. Maibé mane balu husi sira-nia leet neʼebé mai husi Xipre no Sirene, sira laʼo ba Antiokia no hahú haklaken ba ema neʼebé koʼalia lian Gregu, no fó sai liafuan diʼak kona-ba Naʼi Jesus.” (Aps 11:19, 20) Tanba ema Kristaun hetan terus, neʼe halo mensajen kona-ba Maromak nia Ukun habelar liután ba fatin seluk.
15 Iha tempu modernu mós buat hanesan neʼe akontese iha Uniaun Soviétika. Liuliu iha maizumenus tinan 1950, governu obriga Testemuña ba Jeová rihun ba rihun atu muda ba Sibéria. Tanba sira tenke hela namkari iha fatin oioin, liafuan diʼak kontinua habelar iha área neʼebé luan tebes. Tuir loloos, Testemuña barak la iha osan atu halo viajen dook toʼo kilómetru 10.000 hodi bele haklaken liafuan diʼak! Maibé governu rasik mak haruka sira ba fatin dook. Irmaun ida dehan: “Autoridade sira mak loke dalan ba ema rihun ba rihun neʼebé laran-moos iha Sibéria atu hatene lia-loos.”
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
“Laran-metin bá, no hamriik metin bá”
16 Hametin Ita-nia laran. Liurai David hatete katak nia sei nunka para atu hadomi Jeová. Nia dehan: “Haʼu-nia laran la nakdoko, oh Maromak.” (Sal 57:7) Ita mós lakohi sai laran “nakdoko” maibé ita hakarak kontinua tau fiar ba Jeová. (Lee Salmo 112:7.) Oinsá ida-neʼe ajuda Bob neʼebé temi ohin? Bainhira doutór fó-hatene nia katak sira sei rai hela raan balu hodi bele uza bainhira presiza, nia hatán kedas katak se doutór hanoin atu fó raan ba nia, nia sei sai kedas husi ospitál. Ikusmai Bob dehan: “Haʼu deside metin ona no la duvida.”
17 Irmaun Bob hamriik metin tanba nia halo ona desizaun kleur antes nia tama ospitál. Primeiru, nia hakarak halo Jeová kontente. Segundu, nia estuda didiʼak Bíblia no ita-nia publikasaun sira neʼebé esplika katak moris no raan mak sagradu. Terseiru, nia fiar metin katak halo tuir Jeová nia matadalan sei lori benefísiu neʼebé ba nafatin. Ita mós bele hamriik metin maski hasoru susar oioin.
8-14 JULLU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 60-62
Jeová proteje ita, halo ita seguru no kalma
it-2-E p. 1118 par. 7
Uma aas
Nuʼudar símbolu. Ema neʼebé tau fiar no halo tuir Jeová sente seguru, hanesan David nia knananuk neʼebé dehan: “Ita [Jeová] mak haʼu-nia fatin protesaun, Ita mak uma aas neʼebé metin, neʼebé proteje haʼu husi inimigu.” (Sal 61:3) Ema neʼebé rekoñese signifikadu husi Jeová nia naran, no sira neʼebé fiar no mós reprezenta Jeová nia naran ho laran-metin la presiza taʼuk ba buat ida, tanba “Jeová nia naran mak hanesan uma aas neʼebé seguru. Ema laran-loos halai bá neʼebá no hetan protesaun.”—Prv 18:10; kompara ho 1Sa 17:45-47.
it-2-E p. 1084 par. 8
Tenda
Bíblia mós temi liafuan “tenda” nuʼudar símbolu ba buat seluk tan iha eskritura balu. Ema nia tenda mak fatin atu deskansa ka fatin protesaun husi udan no anin. (Gén 18:1) Tuir kostume iha Bíblia nia tempu, se uma-naʼin konvida bainaka atu tama ba ninia tenda, bainaka neʼe bele fiar katak uma-naʼin sei tau matan ba nia ho respeitu. Tan neʼe, bainhira Apokalipse 7:15 hatete katak Maromak “sei harii ninia tenda” ba ema-lubun boot, neʼe katak Maromak sei proteje sira no halo sira sente seguru. (Sal 61:3, 4) Isaias koʼalia kona-ba preparasaun neʼebé Maromak nia feen Siaun sei halo ba ninia oan sira. Nia simu orden atu ‘halo luan tan ninia tenda’. (Isa 54:2) Hodi halo nuneʼe, Siaun bele halo boot liután fatin protesaun ba ninia oan sira.
w02-E 4/15 p. 16 par. 14
Maromak nia ukun-fuan lori benefísiu ba ita
14 Maromak nia ukun-fuan la troka. Iha tempu susar neʼebé ita moris daudaun, Jeová mak fatuk boot neʼebé metin, nia iha husi tempu uluk kedas no ba nafatin. (Sal 90:2) Nia koʼalia kona-ba ninia an: “Haʼu mak Jeová; haʼu la troka.” (Mal 3:6) Ita bele tau fiar tomak ba Jeová nia matadalan neʼebé hakerek iha Bíblia, la hanesan ho ema nia hanoin neʼebé sempre troka bá-mai. (Tgo 1:17) Porezemplu, ba tinan barak psikólogu sira hatete katak diʼak liu ba inan-aman atu husik oan sira livre, maibé ikusmai sira troka sira-nia hanoin no rekoñese katak sira-nia matadalan neʼe la loos. Matadalan neʼebé mundu oferese troka beibeik hanesan anin huu bá-mai. Maibé, Jeová nia Liafuan la troka. Husi tempu uluk Bíblia fó konsellu ba inan-aman kona-ba oinsá atu haboot sira-nia oan ho domin. Apóstolu Paulo hatete: “Aman sira, keta halo imi-nia oan sai laran-hirus, maibé kontinua haboot sira ho dixiplina no ho hanorin neʼebé tuir Jeová nia hakarak.” (Éf 6:4) Ita kontente hodi hatene katak ita bele sadere ba Jeová nia matadalan tanba neʼe sei la troka!
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w06-E 6/1 p. 11 par. 6
Pontu importante husi parte segundu iha livru Salmo
62:11. Maromak la presiza depende ba enerjia ruma. Nia mak kbiit no forsa nia hun. “Kbiit mak Maromak nian.”
TREINU KONA-BA HAKLAKEN
Fiar katak Jeová sempre halo buat loos
7 Ita hotu hatene ho klaru katak Jeová sempre halo buat neʼebé loos. Maibé dala barak susar ba ita atu tau fiar ba ema neʼebé Jeová hili atu dirije ita. Dala ruma karik ita duvida se sira halo tuir duni Jeová nia matadalan ka sira halo tuir deʼit sira-nia hanoin. Karik ema iha Bíblia nia tempu mós hanoin hanesan neʼe. Hanoin toʼok kona-ba ezemplu neʼebé temi iha parágrafu 3. Família husi mane neʼebé kontra ukun-fuan kona-ba loron Sábadu, karik bele hanoin: ‘Moisés husu ona Jeová ka lae antes fó sai desizaun kona-ba kastigu-mate?’ No Urias nia belun sira, karik bele hanoin: ‘David aproveita ninia podér nuʼudar liurai atu hasees an husi kastigu neʼebé nia merese atu hetan.’ Jeová konfia ema sira neʼebé nia hili atu dirije ninia organizasaun no kongregasaun. Tan neʼe, se ita la tau fiar ba mane sira-neʼe, ita labele dehan katak ita fiar Jeová.
8 Ohin loron, Jeová dirije ninia organizasaun parte rai nian liuhusi “atan laran-metin no matenek”. (Mt 24:45) Hanesan grupu administradór iha apóstolu sira-nia tempu, atan laran-metin mós tau matan Maromak nia povu iha mundu tomak no fó matadalan ba katuas sira. (Lee Apóstolu 16:4, 5.) Tuirmai, katuas sira implementa matadalan neʼe. Ita hatudu katak ita tau fiar ba Jeová liuhusi halo tuir matadalan neʼebé ita simu husi organizasaun no katuas sira.
9 Dala ruma ita sente susar atu halo tuir desizaun husi katuas kongregasaun. Porezemplu, durante tinan balu nia laran, organizasaun halo mudansa oioin iha kongregasaun no área sira. Organizasaun hakarak atu uza didiʼak Reuniaun-Fatin sira, tan neʼe dala ruma katuas sira husu haklaken-naʼin sira atu muda ba kongregasaun seluk. Se katuas sira husu ita atu muda ba kongregasaun seluk, karik ita sente susar atu husik ita-nia belun no família sira. Ita hatene katak laʼós Jeová mak fó-hatene katuas sira kona-ba haklaken-naʼin ida-neʼebé mak tenke muda ba kongregasaun foun. Tan neʼe, karik ita sente susar atu halo tuir matadalan neʼebé ita simu. Maibé Jeová tau fiar ba katuas sira atu halo desizaun, no ita mós presiza tau fiar ba sira.
10 Tanbasá ita presiza apoia no halo tuir katuas sira-nia desizaun maski ita la gosta? Hodi halo nuneʼe, ita sei haburas unidade iha Maromak nia povu nia leet. (Éf 4:2, 3) Kongregasaun sei iha dame no unidade bainhira ita hotu halo tuir desizaun husi grupu katuas. (Lee Ebreu 13:17.) Importante liu mak, ita hatudu ba Jeová katak ita tau fiar ba nia liuhusi apoia ema neʼebé nia hili ona atu tau matan ita.—Aps 20:28.
15-21 JULLU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 63-65
“Ita-nia domin neʼebé laran-metin mak diʼak liu fali moris”
w01-E 10/15 p. 15-16 par. 17-18
Sé mak bele haketak ita husi Maromak nia domin?
17 Maromak nia domin importante oinsá ba Ita? Ita mós sente hanesan David ka lae? Nia hakerek: “Tanba Ita-nia domin neʼebé laran-metin mak diʼak liu fali moris, haʼu-nia ibun sei fó glória ba Ita. Tan neʼe, haʼu sei hahiʼi Ita durante haʼu-nia moris tomak; haʼu sei foti saʼe haʼu-nia liman no halo orasaun hodi Ita-nia naran.” (Sal 63:3, 4) Iha buat ruma husi mundu neʼebé diʼak liu fali Maromak nia domin no relasaun diʼak ho nia ka lae? Porezemplu, serbisu neʼebé bele manán osan barak mak diʼak liu fali sente dame no kontente tanba iha relasaun diʼak ho Maromak ka lae? (Lc 12:15) Ema Kristaun balu hasoru situasaun neʼebé obriga sira hili atu nega Jeová, ka mate. Neʼe akontese ba Testemuña ba Jeová barak iha governu Nazi nia kampu konsentrasaun durante Funu Mundiál Segundu. Maioria husi ita-nia irmaun-irmán sira hili atu hela nafatin iha Maromak nia domin no prontu mate se presiza. Sira neʼebé ho laran-metin hela nafatin iha Maromak nia domin bele fiar metin katak Maromak sei fó sira moris rohan-laek, neʼe mak buat neʼebé mundu neʼe labele oferese. (Mc 8:34-36) Maibé neʼe envolve buat barak liután duké moris rohan-laek deʼit.
18 Maski ita labele moris ba nafatin se la ho Jeová nia ajuda, maibé koko toʼok atu imajina ita-nia moris naruk sei sai oinsá kuandu la iha ita-nia Kriadór. Ita-nia moris sei sai mamuk no la iha objetivu. Jeová fó ona serbisu neʼebé furak ba ninia povu durante loron ikus sira-neʼe. Tan neʼe, ita bele fiar metin katak bainhira Jeová fó ita moris rohan-laek, ita-nia moris sei nakonu ho buat furak oioin neʼebé diʼak ba ita atu aprende no halo. (Ecl 3:11) Maski ita sei aprende buat barak durante tinan rihun ba rihun ita sei nunka komprende ho kompletu Maromak nia ‘matenek no koñesimentu neʼebé kleʼan tebes’.—Rom 11:33.
“Fó agradese kona-ba buat hotu”
Ita mós presiza hatudu agradese ba Maromak. Klaru katak Ita hanoin kona-ba prezente oioin neʼebé ita simu husi Jeová iha dalan espirituál no fíziku. (Deu 8:17, 18; Aps 14:17) Maibé duké hanoin liu deʼit kona-ba Maromak nia laran-diʼak, diʼak atu uza Ita-nia tempu hodi hanoin kleʼan kona-ba bensaun oioin neʼebé Maromak fó ona ba Ita no Ita-nia família. Hodi hanoin kleʼan kona-ba Ita-nia Kriadór nia laran-luak, neʼe sei ajuda Ita atu hatudu agradese liután ba nia no ajuda Ita atu haree katak nia hadomi no hafolin Ita.—1Jo 4:9.
Hanoin kleʼan beibeik buat espirituál nian
7 Medita la hanesan ho lee, tanba medita presiza fokus. Bainhira ita atu halo buat difisil, ita-nia kakutak neʼebé la perfeitu sempre hakarak ita atu halo buat neʼebé fasil. Tan neʼe mak tempu neʼebé diʼak liu hotu atu medita mak tempu neʼebé ita deskansa no neon la preokupa ho buat seluk. Ema neʼebé hakerek salmu sente katak, ba nia, tempu diʼak atu medita mak iha kalan. (Sal 63:6) No Jesus, ema neʼebé iha kakutak perfeitu mós rekoñese katak iha fatin hakmatek mak fatin neʼebé diʼak atu medita no halo orasaun.—Lc 6:12.
w09-E 7/15 p. 16 par. 6
Banati-tuir Jesus—Hanorin ho domin
6 Ita kontente atu koʼalia kona-ba buat neʼebé ita gosta. Kuandu ita koʼalia kona-ba buat sira-neʼe, ita sente laran-manas, liuliu bainhira ita koʼalia kona-ba ema neʼebé ita hadomi. Baibain ita hakarak tebes atu konta ba ema seluk buat neʼebé ita hatene kona-ba nia. Ita gaba nia, hatudu respeitu, no defende nia tanba ita hakarak ema seluk mós gosta nia no ninia hahalok furak sira.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w07-E 11/15 p. 15 par. 6
Ita anima ema seluk ka lae?
Fasil deʼit atu harahun uma ida duké harii ida neʼebé foun. Prinsípiu neʼe mós aplika ba dalan neʼebé ita koʼalia. Nuʼudar ema neʼebé la perfeitu, ita hotu iha sala no mós fraku. Liurai Salomão hatete: “La iha ema laran-loos ida iha rai neʼebé sempre halo deʼit buat diʼak no nunka halo sala.” (Ecl 7:20) Tan neʼe, la susar atu haree ema seluk nia fraku no harahun ema neʼe ho liafuan neʼebé kroʼat. (Sal 64:2-4) Ita presiza matenek atu mantein ita-nia liafuan iha dalan neʼebé pozitivu bainhira koʼalia.
22-28 JULLU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 66-68
Jeová lori ita-nia naha todan loroloron
Oinsá Jeová hatán ita-nia orasaun
15 Baibain Jeová la hatán ita-nia orasaun iha dalan neʼebé kmanek. Maibé ninia resposta mak buat neʼebé ita presiza atu bele nafatin laran-metin ba ita-nia Aman iha lalehan. Tan neʼe matan-moris nafatin atu bele haree oinsá Jeová hatán Ita-nia orasaun. Irmán ida naran Yoko sente katak Jeová la hatán ninia orasaun, maibé tuirmai nia komesa hakerek buat neʼebé nia husu ba Jeová. Liutiha tempu balu, nia haree fali nota neʼebé nia hakerek no rekoñese katak Jeová hatán kuaze ninia orasaun hotu, inklui buat balu neʼebé nia haluha ona. Husi tempu ba tempu, ita presiza para no hanoin kleʼan kona-ba oinsá Jeová hatán ita-nia orasaun.—Sal 66:19, 20.
w10-E 12/1 p. 23 par. 6
Hanoin sira neʼebé haboot oan mesak deʼit
Jeová inspira ema neʼebé hakerek knananuk sira ka salmo neʼebé ema Izraél kanta bainhira halaʼo adorasaun. Imajina toʼok oinsá feto-faluk no oan-kiak sira sente bainhira sira kanta knananuk neʼebé fó sai katak Jeová mak “aman” no “juís” ba sira no nia sei fó kmaan ba sira. (Sal 68:5; 146:9) Ita mós bele anima inan ka aman neʼebé haboot oan mesak deʼit no sira sei nunka haluha ida-neʼe. Porezemplu, maski tinan 20 liu ona, inan ida naran Ruth neʼebé haboot oan mesak deʼit sei hanoin-hetan bainhira irmaun ida neʼebé mós iha oan hatete ba nia: “Ita tau matan ba Ita-nia oan-mane naʼin-rua ho diʼak tebes, kontinua halo ida-neʼe.” Ruth dehan: “Ninia liafuan fó impaktu boot mai haʼu.” Sin, liafuan neʼebé ita hatoʼo ho laran-diʼak mak ai-moruk neʼebé diʼak no bele fó korajen ba ema neʼebé haboot oan mesak maski ita la hatene. (Prv 15:4) Ita bele hanoin liafuan espesífiku ruma atu gaba sira ka lae?
w09-E 4/1 p. 31 par. 1
Aman ba oan-kiak sira
“MAROMAK neʼebé hela iha ninia hela-fatin santu mak Aman ba oan-kiak sira.” (Sal 68:5) Eskritura neʼe fó sai liafuan neʼebé kona loos ita-nia laran. Maromak Jeová hatene kona-ba ema neʼebé presiza ajuda. Ukun-Fuan neʼebé nia fó ba povu Izraél hatudu katak nia hanoin oan neʼebé aman ka inan mate ona. Mai ita haree eskritura neʼebé temi liafuan “oan-kiak” ba dala primeiru iha Bíblia, iha Éxodo 22:22-24.
Jeová sei ajuda ita hetan susesu
17 Lee Salmo 40:5. Ema neʼebé saʼe foho iha planu atu toʼo foho-tutun. Maibé durante ninia viajen, iha fatin oioin neʼebé nia bele para no haree buat furak sira. Nuneʼe mós ho Ita, uza tempu beibeik atu hanoin kona-ba oinsá Jeová ajuda Ita hetan susesu maski Ita hasoru daudaun susar. Iha loron ida-idak nia rohan, husu Ita-nia an: ‘Iha dalan saida mak Jeová haraik bensaun ba haʼu ohin? Maski haʼu hasoru daudaun susar, oinsá mak Jeová ajuda haʼu atu tahan?’ Haree toʼok se Ita bele hetan dalan ida neʼebé Jeová ajuda Ita atu hetan susesu.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w06-E 6/1 p. 10 par. 5
Pontu importante husi parte segundu iha livru Salmo
68:18—“Mane sira nuʼudar prezente” refere ba saida? Neʼe refere ba mane sira neʼebé ema Izraél kaer bainhira manán rai neʼebé Maromak promete. Ikusmai mane sira-neʼe hetan knaar atu ajuda ema Levi nia serbisu.—Ezr 8:20.
29 JULLU–4 AGOSTU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 69
Akontesimentu sira iha Jesus nia moris fó-hatene nanis ona iha Salmo 69
Sira hein hela ba Mesias
17 Ema sei odi Mesias la ho razaun ruma. (Sal 69:4) Apóstolu João temi Jesus nia liafuan neʼebé dehan: “Haʼu la halo tiha ona karik iha sira-nia leet hahalok sira neʼebé ema seluk ladauk halo, sira sei la iha sala; maibé ohin neʼe, sira haree ona no sira odi haʼu no haʼu Aman. Nuneʼe hotu mosu atu halo tuir lia hirak neʼebé hakerek ona iha sira-nia eskritura: ‘Sira odi haʼu arbiru deʼit.’” (Jo 15:24, 25) Istória husi Evanjellu sira hatudu ho klaru katak ema odi Jesus, liuliu ulun-naʼin sira husi relijiaun judeu. Jesus mós hatete ba ninia dixípulu sira: “Mundu labele hirus imi, maibé nia hirus haʼu tanba haʼu fó sasin katak nia hahalok sira aat.”—Jo 7:7.
Sai laran-manas ba adorasaun neʼebé loos
7 Hanoin toʼok kona-ba buat ida neʼebé Jesus halo, neʼebé hatudu ho klaru ninia laran-manas. Iha festa Páskua nian iha tinan 30, Jesus no nia dixípulu sira tama Jeruzalein no haree iha templu laran ema “faʼan karau, bibi no falur, ho ema sira neʼebé troka osan tuur hela iha sira-nia meza”. Saida mak Jesus halo, no Jesus nia dixípulu sente oinsá kona-ba neʼe?—Lee João 2:13-17.
8 Buat neʼebé Jesus hatete no halo iha tempu neʼebá halo dixípulu sira hanoin-hetan liafuan husi salmu ida neʼebé David hakerek: “Laran-manas ba Ita-nia uma mak han mohu haʼu.” (Sal 69:9) Tanbasá mak dixípulu sira hanoin kona-ba salmu neʼe? Tanba buat neʼebé Jesus halo mak perigu tebes. Tuir loloos ema boot sira iha templu, hanesan amlulik sira no eskriba sira, mak apoia ema sira neʼebé fila-liman iha templu laran maski ida-neʼe kontra Maromak nia lei. Hodi fó sai no estraga sira-nia planu aat, Jesus halo nia an nuʼudar inimigu ba ulun-naʼin relijiaun sira iha tempu neʼebá. Jesus nia dixípulu hatene ho loloos katak Jesus hatudu ‘laran-manas ba Maromak nia uma’, ka laran-manas ba adorasaun loos. Entaun, laran-manas katak sá? Ida-neʼe hanesan ho urjente ka lae?
g95-E 10/22 p. 31 par. 4
Ita bele mate tanba laran-kanek ka lae?
Ema balu dehan katak razaun ida Jesus Kristu mate mak tanba laran-kanek. Bíblia mós fó-hatene nanis kona-ba Jesus hodi dehan: “Haʼu sai laran-kanek tanba ema hamoe haʼu, no kanek neʼe labele kura.” (Sal 69:20) Entaun profesia neʼe refere ba Jesus nia fuan neʼebé hetan estraga ka lae? Karik nuneʼe, tanba oras balu antes Jesus mate, nia hetan terus boot iha dalan fíziku no mós emosaun. (Mt 27:46; Lc 22:44; Ebr 5:7) Tuir Bíblia bainhira soldadu ida sona Jesus nia isin ho diman depois nia mate, “bee ho raan” suli sai, karik tanba Jesus nia fuan rahun tiha. Fuan neʼebé rahun ka artéria prinsipál neʼebé hetan estraga bele halo raan suli tama ba pulmaun ka perikárdiu, neʼe mak membrana ida neʼebé iha been no haleʼu fuan. Kuandu fuan ka artéria mak hetan estraga, neʼe bele halo buat neʼebé haree hanesan “bee ho raan” suli sai husi kanek.—Jo 19:34.
it-2-E p. 650
Ai-horis neʼebé iha venenu
Kona-ba Mesias, Bíblia fó-hatene nanis ona katak ema sei fó “ai-horis neʼebé iha venenu” ba nia nuʼudar ai-han. (Sal 69:21, nota) Neʼe akontese bainhira Jesus Kristu besik atu mate iha ai-riin no ema oferese tua-uvas neʼebé kahur ho buat moruk ida ba nia, karik ho objetivu atu hamenus ninia moras. Maibé bainhira Jesus koko tiha, nia lakohi hemu tanba neʼe bele halo nia sai bilán. Bainhira Mateus hakerek oinsá mak profesia neʼe sai loos (Mt 27:34), nia uza liafuan Gregu kho·leʹ (buat moruk ida), neʼe hanesan ho liafuan neʼebé temi iha Bíblia Septuajinta Gregu iha Salmo 69:21. Maibé evanjellu Marcos temi liafuan mirra hodi refere ba buat moruk neʼe (Mc 15:23), tan neʼe ema balu hanoin katak “ai-horis neʼebé iha venenu” ka “buat moruk ida” mak “mirra”. Posibilidade seluk tan mak buat neʼebé ema oferese ba Jesus atu hemu mak tua-uvas neʼebé kahur ho buat moruk ida no mós mirra.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w99-E 1/15 p. 18 par. 11
Halo orasaun hodi foti saʼe imi-nia liman ho laran-metin
11 Ema barak halo orasaun atu husu deʼit buat ruma, maibé ita-nia domin ba Maromak Jeová sei book ita atu fó agradese no hahiʼi ba nia bainhira ita halo orasaun pesoál no iha ema nia oin. Apóstolu Paulo hatete: “Keta hanoin resin kona-ba buat ida, maibé iha situasaun hotu husu ajuda husi Maromak liuhusi orasaun no harohan no mós fó agradese, no Maromak nia dame neʼebé aas liu ema nia hanoin hotu sei proteje imi-nia laran no imi-nia kbiit atu hanoin liuhusi Kristu Jesus.” (Flp 4:6, 7) Loos duni, ita halo orasaun hodi husu Jeová nia ajuda, maibé ita mós presiza fó agradese ba Jeová tanba ita simu ona bensaun oioin iha dalan espirituál no fíziku. (Prv 10:22) Ema neʼebé hakerek salmo hatete: “Hasaʼe agradese ba Maromak nuʼudar ó-nia sakrifísiu, no kumpre ó-nia juramentu ba Maromak neʼebé Aas Liu Hotu.” (Sal 50:14) David nia orasaun neʼebé nia fó sai liuhusi knananuk inklui liafuan furak tuirmai: “Haʼu sei kanta knananuk hahiʼi nian ba Maromak nia naran, no haʼu sei fó glória ba nia hodi hatoʼo agradese.” (Sal 69:30) Ita mós bele halo hanesan neʼe ka lae?
5-11 AGOSTU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 70-72
‘Konta ba jerasaun tuirmai’ kona-ba Maromak nia kbiit
w99-E 9/1 p. 18 par. 17
Joven sira, treinu imi-nia kbiit atu hanoin!
17 Atu sees husi Satanás nia lasu sira, imi presiza matan-moris no aten-brani. Dala ruma imi sente la hanesan ho ema seluk, laʼós deʼit ho imi-nia kolega sira maibé mós ho mundu neʼe. David halo orasaun hodi dehan: “Ita mak haʼu-nia esperansa, oh Jeová, Naʼi Ukun-Naʼin Boot Liu; haʼu tau fiar ona ba Ita husi haʼu-nia tempu joven kedas. Oh Maromak, Ita hanorin ona haʼu husi haʼu-nia tempu joven kedas, no toʼo agora haʼu kontinua fó sai buat furak sira neʼebé Ita halo.” (Sal 71:5, 17) David mak ema neʼebé aten-brani tebes. Maibé horibainhira mak nia haburas ninia aten-brani? Husi kiʼik kedas! Antes nia hasoru Golias, David ho aten-brani proteje ninia aman nia bibi sira hodi oho leaun no ursu. (1Sa 17:34-37) Maski nuneʼe, David fó hahiʼi hotu ba Jeová tanba Jeová mak fó aten-brani ba nia. Nia dehan: “Haʼu tau fiar ba Ita husi haʼu-nia tempu joven kedas.” David sadere ba Jeová no hetan kbiit atu tahan susar naran deʼit. Nuneʼe mós se imi sadere ba Jeová, nia sei fó kbiit no aten-brani ba imi atu bele “manán mundu” neʼe.—1Jo 5:4.
g04-E 10/8 p. 23 par. 3
Ita presiza hatudu hahalok saida ba ferik-katuas sira?
Ema neʼebé hakerek salmo halo orasaun hodi dehan: “Keta husik hela haʼu bainhira haʼu-nia forsa lakon ona.” (Sal 71:9) Maromak la “husik hela” ninia atan sira neʼebé laran-metin maski sira sente katak sira la folin tan. Ema neʼebé hakerek salmo la sente katak Jeová husik hela nia, maibé nia rekoñese katak nia presiza sadere liután ba ninia Maromak nuʼudar nia sai idade. Jeová hatán ba ema sira-neʼe nia orasaun hodi apoia sira durante sira-nia moris tomak. (Sal 18:25) Baibain apoiu hanesan neʼe mai husi maluk Kristaun sira.
Serbí Jeová antes loron susar mosu mai
4 Se Ita mak ema neʼebé iha esperiénsia barak ona no sei iha isin-diʼak, husu ba Ita-nia an: “Saida mak haʼu sei halo iha haʼu-nia moris?” Nuʼudar ema kristaun neʼebé iha esperiénsia ona, Ita iha oportunidade furak neʼebé ema seluk la iha. Porezemplu, Ita bele hatutan buat neʼebé Ita aprende ona husi Jeová ba Ita-nia maluk neʼebé idade kiʼik liu ita. Ita mós bele ajuda ema seluk hodi fahe esperiénsia neʼebé Ita hetan ona iha serbisu ba Jeová. Liurai David halo orasaun hodi buka oportunidade atu halo nuneʼe. Nia hatete: “Oh, Maromak, Ita mak hanorin haʼu husi haʼu-nia tempu joven . . . Toʼo haʼu katuas no fuuk mutin, oh, Maromak, labele husik haʼu, toʼo haʼu fó-hatene buat neʼebé Ita-nia liman halo ba jerasaun neʼe, ba sira hotu neʼebé atu mai, kona-ba Ita-nia kbiit.”—Sal 71:17, 18.
5 Oinsá mak Ita bele fahe matenek neʼebé ita iha ona? Ita bele konvida ema neʼebé joven atu ransu hamutuk iha Ita-nia uma hodi fó laran-manas ba malu. Ita bele halo arranju atu haklaken ho sira hodi sira bele haree haksolok neʼebé Ita hetan nuʼudar Ita serbí Jeová. Eliú hatete: “Husik ema neʼebé idade ona koʼalia bá, no sira neʼebé tinan barak ona fó sai matenek.” (Job 32:7) Apóstolu Paulo hatete ba feto kristaun sira neʼebé iha esperiénsia barak atu fó laran-manas ba ema seluk liuhusi sira-nia liafuan no sira-nia ezemplu. Nia hakerek: “Ferik sira sei . . . sai mestra diʼak bá.”—Tit 2:3.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
it-1-E p. 768
Eufrates
Área neʼebé deside tiha ona ba ema Izraél. Bainhira Maromak halo aliansa ho Abraão, Nia dehan katak Nia sei fó rai ba Abraão nia bei-oan sira “hahú husi mota iha Ejitu toʼo mota boot, katak Mota Eufrates”. (Gén 15:18) Maromak repete fali promesa neʼe ba nasaun Izraél. (Éx 23:31; Deu 1:7, 8; 11:24; Jos 1:4) Primeiru Krónikas 5:9 hatete katak antes Liurai David nia ukun, Ruben nia jerasaun balu halo luan sira-nia hela-fatin “toʼo área neʼebé tama ba rai-fuik iha Mota Eufrates”. Maski nuneʼe, tanba Mota Eufrates dook maizumenus kilómetru 800 husi “Gilead nia parte leste” (1Kr 5:10), informasaun neʼe hatudu katak karik Ruben nia jerasaun halo luan sira-nia área husi parte leste iha Gilead toʼo rai-fuik maran Síria nia ninin, katak rai-fuik maran neʼebé luan toʼo Mota Eufrates. (Lembaga Alkitab Indonesia dehan “toʼo rai-fuik maran ninin neʼebé luan hahú husi Mota Eufrates”.) Neʼe katak karik Jeová nia promesa neʼe sai loos iha dalan neʼebé kompletu durante David no Salomão nia tempu bainhira nasaun Izraél nia área sai luan toʼo ema Aram nia rai Zoba, no ikusmai sira-nia baliza toʼo ba Mota Eufrates, karik neʼe inklui Síria nia parte norte. (2Sa 8:3; 1Rs 4:21; 1Kr 18:3-8; 2Kr 9:26) Tanba mota neʼe mak importante, dala barak Bíblia bolu Eufrates nuʼudar “Mota” deʼit.—Jos 24:2, 15; Sal 72:8.
12-18 AGOSTU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 73-74
Ita sei halo saida se ita laran-moras ba ema neʼebé la serbí Maromak?
Jeová salva ema neʼebé laran-kraik
14 Ema neʼebé hakerek Salmo kapítulu 73 mak ema Levi ida. Tan neʼe, nia iha priviléjiu furak atu serbí iha Jeová nia fatin adorasaun. Maski nuneʼe, iha tempu ida, nia sente laran-kraik. Tanbasá? Nia komesa sente laran-moras ba ema aat no ema foti an. Nia la laran-moras ba sira-nia hahalok aat, maibé nia sente katak ema aat sira-nia moris diʼak liu fali ninian. (Sal 73:2-9, 11-14) Tuir ninia haree, ema sira-neʼe iha buat hotu, hanesan rikusoin, moris diʼak no la hanoin barak. Ida-neʼe halo ema Levi neʼe sente laran-kraik toʼo nia dehan: “Haʼu hatudu laran-moos nafatin no haʼu fase liman hodi hatudu katak haʼu la iha sala, maibé loloos neʼe saugati deʼit.” Neʼe bele hanetik nia atu kontinua serbí Jeová.
Jeová salva ema neʼebé laran-kraik
15 Lee Salmo 73:16-19, 22-25. Ema Levi neʼe “tama ba Maromak nia fatin sagradu neʼebé kmanek”. Iha neʼebá mak nia halibur hamutuk ho maluk fiar-naʼin sira, nia sente kalma, hanoin didiʼak no mós halo orasaun kona-ba ninia situasaun. Rezultadu mak nia komesa rekoñese katak ninia hanoin mak sala, no nia komprende katak nia bele lakon ninia relasaun diʼak ho Jeová. Nia mós komprende katak ema aat laʼo “iha rai neʼebé namdoras” no ikusmai sira sei lakon mohu. Ema Levi neʼe tenkesér iha hanoin hanesan Jeová nian atu nuneʼe nia la sai laran-kraik no la laran-moras tan ba ema aat. Hodi halo nuneʼe, nia sente fali dame no kontente. Nia hatete: “Haʼu lakohi buat seluk tan iha rai, só [Jeová] deʼit.”
16 Lisaun ba ita. Keta sai laran-moras ba ema aat sira neʼebé haree hanesan moris diʼak. Sira-nia ksolok mak falsu no temporáriu deʼit, no sira mós la iha esperansa ba futuru. (Ecl 8:12, 13) Se ita laran-moras ba sira, ita sei laran-kraik no mós bele lakon ita-nia relasaun diʼak ho Jeová. Tan neʼe se ita komesa sente laran-moras hanesan ema Levi neʼe, ita presiza banati-tuir ninia ezemplu. Halo tuir Jeová nia matadalan no halibur ho maluk sira neʼebé mós halo tuir Jeová nia hakarak. Se Ita hadomi Jeová liu fali buat hotu, ita sei hetan ksolok neʼebé loos. Ita sei laʼo nafatin iha dalan neʼebé lori ita ba “moris neʼebé loloos”.—1Ti 6:19.
Banati-tuir Moisés nia fiar
5 Saida deʼit mak bele ajuda ita hodi la monu ba “ksolok ba tempu uitoan iha sala laran”? Keta haluha katak ksolok neʼebé ita hetan kuandu halo sala mak liu lalais deʼit. Ita-nia fiar bele ajuda ita atu haree katak “mundu neʼe no ninia hakarak liu daudaun”. (1Jo 2:15-17) Hanoin kleʼan kona-ba ema aat sira-nia futuru. Sira sai hanesan ema neʼebé hamriik iha “rai neʼebé namdoras . . . nuʼudar sira toʼo ba rohan neʼebé aat tebes”! (Sal 73:18, 19) Kuandu ita hetan tentasaun atu halo sala, husu ba ita-nia an: ‘Haʼu hakarak haʼu-nia futuru atu sai oinsá?’
Keta husik buat ida hanetik ita atu hetan glória
3 Ema neʼebé hakerek salmu ida fiar katak Jeová sei haraik glória ba nia. (Lee Salmo 73:23, 24.) Oinsá mak Jeová haraik glória ba ema neʼebé halo tuir nia? Nia halo ida-neʼe hodi simu sira no haraik bensaun ba sira iha dalan oioin. Porezemplu, Jeová ajuda sira atu komprende ninia hakarak no atu haburas relasaun diʼak ho nia nuʼudar ninia belun.—1Ko 2:7; Tgo 4:8.
4 Jeová mós haraik glória ba ita hodi tau fiar mai ita atu halaʼo serbisu haklaken. (2Ko 4:1, 7) Kuandu ita hahiʼi Jeová hodi hola parte iha serbisu haklaken, ita hetan glória husi Jeová no ajuda ema seluk. Jeová promete: “Sira neʼebé hatudu respeitu mai haʼu, haʼu sei hatudu respeitu ba sira.” (1Sa 2:30) Jeová fó glória ba sira neʼebé halo serbisu haklaken hodi fó naran diʼak ba sira, no ema seluk iha kongregasaun mós koʼalia diʼak kona-ba sira.—Prv 11:16; 22:1.
5 Ema neʼebé halo tuir Jeová sei hetan futuru saida? Bíblia promete: “[Jeová] sei foti aas ó atu hela iha rai. Kuandu ema aat sira lakon, ó sei haree ida-neʼe.” (Sal 37:34) Sin, Maromak nia atan sira hein atu hetan glória hodi moris ba nafatin.—Sal 37:29.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
it-2-E p. 240
Leviatan
Salmo 74 konta kona-ba oinsá Maromak salva ninia povu, versu 13 no 14 uza liafuan simbóliku atu esplika oinsá Maromak salva ema Izraél husi ema Ejitu nia liman. Eskritura sira-neʼe temi “animál boot [Ebr., than·ni·nimʹ, plurál husi tan·ninʹ]” no “leviatan”, ita bele fiar katak liafuan ‘harahun leviatan nia ulun’ refere ba akontesimentu bainhira Maromak harahun Faraó no ninia tropa hodi halo ema Izraél sai husi Ejitu. Targum Aramaiku temi liafuan “Faraó nia ema kbiit-naʼin sira” iha parte neʼebé dehan “leviatan nia ulun”. (Kompara ho Eze 29:3-5 neʼebé dehan katak Faraó mak hanesan “animál boot tasi nian” neʼebé latan iha Mota Nilo nia mota kiʼik sira; haree mós Eze 32:2.) Isaias 27:1 mós temi liafuan leviatan nuʼudar símbolu ba nasaun boot ida ka organizasaun internasionál ida neʼebé iha “samea boot” nia ukun okos. (Apk 12:9) Profesia neʼe kona-ba nasaun Izraél harii fali, tan neʼe ita bele fiar katak leviatan neʼebé temi iha eskritura sira-neʼe refere ba nasaun sira neʼebé Jeová fó kastigu, inklui Babilónia. Maibé versu 12 no 13 temi mós nasaun Asíria no Ejitu. Entaun, liafuan leviatan neʼebé temi iha versu sira-neʼe, haree hanesan refere ba organizasaun internasionál ka nasaun boot neʼebé kontra hasoru Jeová no ninia atan sira.
19-25 AGOSTU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 75-77
Keta gaba an—Tanbasá?
Ema neʼebé serbí Jeová no ema neʼebé la serbí nia
4 Bainhira Paulo temi tiha katak ema barak sei hadomi deʼit sira-nia an no hadomi osan, nia hatutan hodi dehan katak ema sei gaba an, loko an, no foti-an. Ema neʼebé iha hahalok sira-neʼe baibain hanoin katak sira diʼak liu ema seluk tanba iha oin diʼak, iha abilidade oioin, riku, ka pozisaun aas. Sira-nia hakarak mak atu ema gaba sira. Matenek-naʼin ida hatete katak ema hanesan neʼe, iha ninia laran nia sente hanesan maromak ida no nia adora ninia an. Ema balu hatete katak, foti-an mak hahalok aat tebes toʼo ema sira neʼebé foti an mós la gosta haree ema seluk hatudu hahalok neʼe.
5 Jeová odi hahalok foti-an. No Bíblia hatete katak nia hakribi “matan neʼebé foti an”. (Prv 6:16, 17) Hahalok foti-an haketak ema husi Maromak. (Sal 10:4) Foti-an mak hahalok neʼebé mai husi Diabu. (1Ti 3:6) Triste mak Jeová nia atan balu neʼebé fiar-metin ba nia mós monu ona ba hahalok foti-an. Porezemplu, Liurai Uzias husi Judá hatudu laran-metin ba tinan barak ona. Maibé Bíblia hatete katak: “Bainhira nia forte ona, nia sai foti an kedas no neʼe lori susar ba nia. Nia la hatudu laran-metin ba Jeová, ninia Maromak.” Nia tama ba Jeová nia templu no sunu insensu, knaar neʼebé nia la iha direitu atu halo. Ezemplu ida tan mak kona-ba Liurai Ezekias neʼebé laran-metin ba Jeová, ba tempu uitoan nia mós monu ba hahalok foti-an.—2Kr 26:16; 32:25, 26.
w06-E 7/15 p. 11 par. 2
Pontu importante husi parte tolu no haat iha livru Salmo
75:4, 5, 10, nota—Liafuan “dikur” refere ba saida? Animál nia dikur mak armas importante ida. Tan neʼe, liafuan “dikur” mak nuʼudar símbolu ba podér ka kbiit. Kuandu Jeová foti saʼe ninia atan sira-nia dikur, neʼe katak Jeová halo sira hetan glória. Maibé nia “hakotu ema aat nia dikur sira”. Ita hetan avizu atu labele hiʼit aas ita rasik nia dikur, neʼe katak ita labele haburas hahalok foti an ka loko an. Tanba Jeová mak hiʼit aas ema ruma, tan neʼe ita tenke haree katak knaar ka responsabilidade iha kongregasaun laran mak mai husi Jeová.—Sal 75:7.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w06-E 7/15 p. 11 par. 3
Pontu importante husi parte tolu no haat iha livru Salmo
76:10—Oinsá “ema nia hirus” bele lori glória ba Jeová? Kuandu Maromak husik ema fó sai sira-nia hirus mai ita tan deʼit ita mak Ninia atan sira, neʼe bele lori rezultadu diʼak. Terus naran deʼit neʼebé kona ita bele sai nuʼudar treinu mai ita. Jeová husik ita hetan terus ba tempu uitoan só deʼit atu fó treinu mai ita. (1Pe 5:10) ‘Ema nia laran-nakali neʼebé ikus mak Maromak hafurak ninia an.’ Oinsá se ita hetan terus toʼo mate? Ida-neʼe mós bele fó hahiʼi ba Jeová, tanba karik ema sira neʼebé haree ita-nia laran-metin bele komesa fó glória ba Jeová.
26 AGOSTU–1 SETEMBRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA SALMO 78
Izraél nia hahalok la laran-metin sai nuʼudar avizu ida
w96-E 12/1 p. 29-30
Tanbasá ita presiza “kontinua hanoin-hetan loron uluk nian”?
Triste tebes tanba ema Izraél sempre haluha. Rezultadu mak saida? “Sira koko Maromak fila-fila, no sira halo triste Izraél nia Maromak neʼebé Santu. Sira la hanoin-hetan ninia kbiit, loron neʼebé nia salva sira husi inimigu.” (Sal 78:41, 42) Ikusmai, tanba sira haluha beibeik Jeová nia mandamentu sira, Jeová la simu tan sira.—Mt 21:42, 43.
Ema neʼebé hakerek salmo hatudu ezemplu diʼak hodi dehan: “Haʼu sei hanoin-hetan Jah nia serbisu; haʼu sei hanoin-hetan hahalok furak neʼebé Ita halo husi tempu uluk kedas. Haʼu sei hanoin kleʼan kona-ba buat hotu neʼebé Ita halo ona no hanoin kleʼan kona-ba Ita-nia hahalok sira.” (Sal 77:11, 12) Kuandu ita medita kona-ba serbisu neʼebé ita halo ona ho laran-metin no hahalok sira neʼebé Jeová hatudu ona mai ita ho domin, neʼe sei motiva ita, fó laran-manas mai ita, no ita sei agradese kona-ba neʼe. No mós se ita kontinua “hanoin-hetan loron uluk nian”, neʼe sei halo ita la sente kole no book ita atu kontinua tahan ho laran-metin.
w06-E 7/15 p. 17 par. 16
‘Keta muramura’
16 Kuandu ita muramura, neʼe halo ita fokus deʼit ba ita-nia an no ita rasik nia problema hodi haluha tiha kona-ba bensaun sira neʼebé ita hetan nuʼudar Jeová nia Testemuña sira. Atu la muramura, ita presiza tau fokus ba bensaun sira neʼebé ita hetan. Porezemplu, ita ida-idak iha priviléjiu espesiál atu lori Jeová nia naran. (Isa 43:10) Ita bele haburas relasaun diʼak ho nia, no koʼalia ba “Maromak neʼebé rona ba orasaun” iha tempu hotu. (Sal 65:2; Tgo 4:8) Ita-nia moris iha objetivu tanba ita komprende kona-ba Jeová nia direitu atu ukun no hanoin-hetan katak ita iha priviléjiu atu mantein ita-nia laran-metin ba Maromak. (Prv 27:11) Ita bele hola parte beibeik iha serbisu haklaken hodi fahe liafuan diʼak kona-ba Maromak nia Ukun. (Mt 24:14) No mós, tanba ita fiar ba Jesus nia sakrifísiu, ita bele mantein ita-nia konxiénsia neʼebé moos. (Jo 3:16) Buat sira-neʼe mak bensaun neʼebé ita hetan maski ita presiza tahan hasoru susar naran deʼit.
w11-E 7/1 p. 10 par. 3-4
Jeová iha sentimentu ka lae?
Ema neʼebé hakerek salmo dehan: “Dala barak sira kontra hasoru nia iha rai-fuik.” (Sal 78:40) Versu tuirmai hatutan tan: “Sira koko Maromak fila-fila.” (Sal 78:41) Ema neʼebé hakerek salmo fó sai kona-ba ema Izraél neʼebé iha toman atu kontra. Sira komesa hatudu hahalok aat hanesan neʼe iha rai-fuik maran lakleur depois sira sai husi Ejitu. Sira muramura hasoru Maromak, no la fiar katak Maromak bele no hakarak ajuda sira. (Núm 14:1-4) Referénsia ida neʼebé ajuda tradutór Bíblia sira fó sai katak liafuan “sira kontra hasoru nia” bele mós “tradús nuʼudar ‘sira halo sira-nia laran-toos’ ka ‘sira dehan “Lae” ba Maromak’”. Maski nuneʼe, Jeová hatudu laran-sadiʼa hodi fó perdua ba ninia povu bainhira sira arrepende an. Maibé ikusmai sira hatudu fali nia hahalok uluk nian no kontra hasoru Maromak, neʼe mak buat neʼebé sempre akontese.—Sal 78:10-19, 38.
Jeová sente oinsá kuandu ninia povu kontra nia fila-fila? Versu 40 dehan katak “sira hakanek ninia laran”. Tradusaun seluk dehan katak “sira halo nia triste”. Referénsia ida kona-ba Bíblia esplika katak “ema Ebreu nia hahalok sira-neʼe halo Maromak nia laran-kanek, neʼe hanesan oan ida neʼebé la halo tuir no gosta kontra”. Hanesan oan ida neʼebé ulun-toos no sempre halo ninia inan-aman triste, ema Izraél mós sempre kontra no “halo triste Izraél nia Maromak neʼebé Santu”.—Versu 41.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w06-E 7/15 p. 11 par. 4
Pontu importante husi parte tolu no haat iha livru Salmo
78:24, 25; nota—Tanbasá Bíblia temi maná nuʼudar “ai-han husi lalehan” no “anju sira-nia ai-han”? Fraze rua neʼe la signifika katak anju sira han maná. Neʼe mak “ai-han husi lalehan” tanba tun husi lalehan. (Sal 105:40) No mós, tanba anju sira ka “kbiit-naʼin sira” hela iha lalehan, entaun fraze “anju sira-nia ai-han” signifika deʼit katak neʼe mak ai-han husi Maromak neʼebé hela iha lalehan. (Sal 11:4) Karik Jeová mós uza anju sira atu fó maná ba ema Izraél.