Ema bele hapara funu no konflitu ka lae?
Ema halo funu tanba razaun oioin. Ema luta tanba atu troka situasaun polítiku ka ekonomia, atu hetan justisa, atu kontrola rai ka rekursu naturais, ka tanba ema nia rasa no relijiaun neʼebé la hanesan. Saida mak ema halo daudaun atu hapara funu no promove dame? Ema bele duni hapara funu ka lae?
Drazen_/E+ via Getty Images
HADIʼA EKONOMIA
Planu: Ajuda ema hotu atu iha moris neʼebé diʼak liu hodi iha rikusoin no situasaun moris neʼebé hanesan. Baibain funu akontese tanba ema barak liu mak moris kiak.
Limitasaun: Governu sira presiza troka sira-nia dalan atu gasta osan. Iha tinan 2022, governu sira iha mundu tomak gasta osan hamutuk dolar biliaun 34,1 atu promove dame, no hadiʼa ema nia situasaun moris. Maibé tuir loloos osan neʼe mak uitoan deʼit se kompara ho osan neʼebé sira gasta ba setór defeza durante tinan 2022.
“Ami gasta osan no rekursu barak atu ajuda sira neʼebé sai vítima ba funu duké prevene funu no mós promove dame.”—António Guterres, Sekretáriu-Jerál Nasoins Unidas.
Bíblia hatete: Governu no organizasaun sira bele ajuda ema neʼebé kiak, maibé sira sei nunka bele halakon ida-neʼe ho kompletu.—Deuteronómio 15:11; Mateus 26:11.
DIPLOMASIA
Planu: Atu prevene ka rezolve problema sira ho dame liuhusi koʼalia no halo akordu neʼebé bele lori benefísiu ba nasaun sira neʼebé envolve iha problema neʼe.
Limitasaun: Karik nasaun ida ka liu mak ulun-toos no lakohi atu simu nasaun seluk nia ideia no lakohi halo akordu. No maski halo ona akordu, fasil deʼit ba sira atu la halo tuir.
“Dala ruma diplomasia la laʼo ho susesu. Nasaun sira dala ruma halo akordu neʼebé la justu no neʼe bele hamosu tan funu.”—Raymond F. Smith, American Diplomacy.
Bíblia hatete: Ema tenke “buka dame”. (Salmo 34:14) Maibé ohin loron ema barak ‘la hatudu laran-metin, la rona malu, no traidór’. (2 Timóteo 3:1-4) Ema nia hahalok sira-neʼe bele hanetik ukun-naʼin neʼebé laran-diʼak atu rezolve konflitu.
HAMENUS ARMAS
Planu: Hamenus ka halakon hotu armas, liuliu armas nukleár, armas kímiku, no armas biolójiku.
Limitasaun: Nasaun barak lakohi halakon sira-nia armas tanba taʼuk sira labele defende an bainhira inimigu ataka. Maski nasaun sira bele halakon armas, maibé sira labele rezolve problema neʼebé hamosu funu.
“Governu barak neʼebé promete atu halakon sira-nia armas depois tinan 1991 la kumpre sira-nia promesa, neʼe inklui hamenus posibilidade atu funu akontese, promove dame entre nasaun sira, no halo mundu sai fatin neʼebé seguru liu.”—“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.”
Bíblia hatete: Ema tenke husik tiha sira-nia armas no “tuku sira-nia surik sai xarrua”. (Isaias 2:4) Maibé neʼe deʼit la toʼo, tanba ema nia hakarak atu halo violénsia mai husi sira-nia laran.—Mateus 15:19.
FORMA ALIANSA
Planu: Nasaun sira halo akordu atu apoia malu kuandu inimigu ataka. Sira hanoin katak inimigu sei la brani atu ataka sira, tanba sira hetan apoiu husi nasaun oioin.
Limitasaun: Akordu sira hanesan neʼe la garantia dame. Dala ruma nasaun sira la kumpre sira-nia promesa no mós la konkorda malu kona-ba dalan no tempu atu ataka inimigu.
“Maski Liga Nasaun sira-nian no Nasoins Unidas hakaʼas an atu ajuda governu oioin hodi forma aliansa, maibé neʼe la konsege hapara funu.”—“Encyclopedia Britannica.”
Bíblia hatete: Baibain diʼak liu se ema barak serbisu hamutuk. (Eclesiastes 4:12) Maibé ema nia governu no organizasaun sira labele lori dame no hakmatek neʼebé permanente. “Imi keta tau fiar ba ulun-naʼin sira ka ema neʼebé labele lori salvasaun. Bainhira nia iis kotu, nia fila fali ba rai; iha loron neʼe kedas mak ninia hanoin sira lakon ona.”—Salmo 146:3, 4.
Maski nasaun barak hakaʼas an atu promove dame, maibé funu nafatin akontese.