แมลงสาบที่ทนทายาด
ถึงแม้หลายล้านคนเคยได้ฟังเพลงพื้นบ้านที่มีจังหวะจะโคนของชาวเม็กซิโก “ ลา คูคาราชา” (เจ้าแมลงสาบ) ก็ไม่ใช่ว่าแม่บ้านหลายคนจะร้องเพลงนี้ออกมาจริง ๆ เมื่อพวกเธอเห็นเจ้าแมลงตัวน้อยนั่นวิ่งปราดเข้าหลบซ่อนในครัว. สำหรับผู้คนส่วนใหญ่แล้ว แมลงสาบเป็นแมลงที่น่ารำคาญ. พวกมันมีลักษณะไม่น่าดึงดูดใจ อย่างน้อยก็สำหรับพวกเรา. พวกมันเป็นพาหะนำเชื้อโรค. กลิ่นฉุน ๆ ของพวกมันก็น่าสะอิดสะเอียน.
แต่ถึงแม้คนเราจะจงเกลียดจงชังมันเช่นนั้น แมลงสาบก็ยังคงมีชุกชุม. ศักยภาพอันสูงยิ่งในการแพร่พันธุ์ของพวกมัน ควบคู่ไปกับการที่ไม่ค่อยจะมีศัตรูตามธรรมชาติ และความสามารถของแมลงสาบในการปรับตัวและป้องกันตนเอง มันจึงแพร่พันธุ์จำนวนประชากรอย่างรวดเร็วน่าอัศจรรย์. ตัวอย่างเช่น แมลงสาบเยอรมันสามารถมีลูกหลานมากกว่า 35,000 ตัวต่อปี. นั่นเป็นจำนวนเฉลี่ยเท่านั้น ไม่ใช่จำนวนสูงสุด ซึ่งอาจมีมากกว่า 100,000 ตัวต่อปี. เป็นไปอย่างไร? รังไข่ของแมลงสาบเยอรมันอาจมีไข่อยู่ถึง 48 ฟอง. แมลงสาบตัวเมียผลิตรังไข่ถึงเจ็ดรังในช่วงชีวิตเฉลี่ย 140 วันของมัน. หากทุกสิ่งดำเนินไปด้วยดีสำหรับแมลงสาบ ประกอบกับการที่แมลงสาบตัวเมียแต่ละตัวในแต่ละรุ่นผลิตไข่จำนวนเท่า ๆ กัน แมลงสาบเป็นหมื่น ๆ ตัวก็จะแพร่พันธุ์ออกมาในช่วงเวลาสั้น ๆ.
ส่วนใหญ่ของแมลงสาบในจำนวนกว่า 3,500 ชนิดอาศัยนอกบ้าน ซึ่งไม่เป็นที่สังเกตแก่มนุษย์. แต่ส่วนน้อย อย่างเช่นพันธุ์เยอรมัน ชอบอาศัยสิ่งปลูกสร้างของมนุษย์เป็นที่อยู่ของมัน. ที่จริง ชื่อตามดินแดนต่าง ๆ (เช่น อเมริกัน, ออสเตรเลียน, เยอรมัน, ดินแดนตะวันออก, และอื่น ๆ) นั้นไม่มีความหมายอะไร. กล่าวกันว่า ชาวยุโรปจะเรียกชื่อแมลงสาบตามชื่อประเทศเพื่อนบ้าน. ชาวโรมันเรียกแมลงสาบว่า ลูซิฟูกา เนื่องจากนิสัยที่ชอบหลบหนีแสงสว่าง. คำภาษาอังกฤษที่ว่า “cockroach” (แมลงสาบ) นั้นมาจากคำภาษาสเปน cucaracha นั่นเอง.
นักกีฏวิทยาบางคนรายงานถึงชีวิตครอบครัวที่เป็นสุขในท่ามกลางพวกแมลงสาบ. มีการสังเกตเห็นว่าแมลงสาบที่โตเต็มที่แล้วให้ตัวเล็ก ๆ ขี่บนหลังของมัน. เคยมีการเห็นตัวแม่กำลังช่วยตัวที่เกิดใหม่ให้หลุดจากเปลือกไข่. หลังจากฟักเป็นตัวแล้วพวกมันมักถูกรวมอยู่ด้วยกันและมีตัวแม่คอยเลี้ยงดู และตามปกติแล้วจะพบเห็นกลุ่มพวกเริ่มรุ่นอยู่กับตัวที่แก่กว่าสองสามตัว.
เจ้าตัวกินดะ
แมลงสาบกินเกือบทุกอย่างเป็นอาหาร. พวกมันจะกินทุกอย่างที่มนุษย์กิน และกินสิ่งอื่น ๆ อีกมากมายด้วย เช่น หนัง, เส้นผม, กระดาษปิดผนัง, และซากสัตว์. พวกมันยังกินหนังสือด้วย—โดยเฉพาะถ้าหนังสือเหล่านั้นเปื้อนเหงื่อ และจะกินปกหนังสือเพื่อจะเข้าถึงกาวแป้งเปียก. ในบางส่วนของโลก เอกสารราชการไม่อาจทำด้วยกระดาษเหนียวเพราะมักจะถูกทำให้เสียหายหรือถูกทำลายโดยแมลงสาบ. แมลงสาบชอบที่สกปรกโสโครกแต่ก็อาจมีชุกชุมกระทั่งในที่ที่สะอาดที่สุดด้วย.
อันที่จริง แมลงสาบไม่ต้องการอาหารมาก. แมลงสาบสิบสองตัวสามารถอยู่ได้หนึ่งสัปดาห์ด้วยกาวบนแสตมป์ดวงเดียวเท่านั้น. น้ำเป็นสิ่งสำคัญกว่า จึงมักจะพบพวกมันในครัวหรือในห้องน้ำ.
มีการกล่าวโทษแมลงสาบว่าเป็นตัวนำเชื้อแบคทีเรียและไวรัสซึ่งทำให้ติดเชื้อตับอักเสบ, อาหารเป็นพิษ, การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ, ผิวหนังติดเชื้อ, ภูมิแพ้, และโรคบิด—ที่เอ่ยมานี้เป็นเพียงบางส่วน. ขณะที่พวกมันท่องไปตามที่ต่าง ๆ จะทำให้อาหารและภาชนะต่าง ๆ ปนเปื้อนและทิ้งกลิ่นที่ไม่น่าสูดดมไว้ ซึ่งเป็นผลรวมของสิ่งที่มันขับถ่ายออกมา, ของเหลวที่มันขับออกมาจากต่อมกลิ่นของมัน, และของเหลวสีคล้ำ ๆ ที่มันคายออกมาเพื่อทำให้อาหารอ่อนนุ่มก่อนที่มันจะกิน. จานใส่อาหารที่เปื้อนสิ่งเหล่านี้ควรล้างและลวกให้สะอาด มิฉะนั้น เมื่อใส่อาหารร้อนลงในจาน กลิ่นน่าคลื่นเหียนนั้นก็จะโชยออกมาอีก.
มีคุณค่าพอจะชดเชยข้อเสียไหม?
แมลงสาบมีส่วนดีอะไรบ้างไหม? ที่จริง แมลงสาบเป็นสัตว์ที่ค่อนข้างจะสลับซับซ้อน. ประสาทสัมผัสของแมลงสาบตรวจจับการเปลี่ยนแปลงของความกดอากาศและอุณหภูมิของอากาศ และที่ตั้งของน้ำและเตือนให้รู้ถึงสัตว์พิฆาตตัวอื่นที่เข้ามาใกล้. หนวดแมลงสาบมีปลายประสาทถึง 40,000 จุดซึ่งทำการสัมผัส, รับรส, และรับกลิ่น. อวัยวะรับรู้ส่วนที่ใหญ่ที่สุดของแมลงสาบคือตาเชิงซ้อน ซึ่งประกอบด้วยเลนส์เล็ก ๆ มากมาย และถึงกระนั้น แมลงสาบก็ไม่อาจมองเห็นวัตถุต่าง ๆ ได้ชัดเจน. แต่แมลงสาบก็มีความไวมากต่อการเคลื่อนไหวและรับรู้ได้รวดเร็วแม้แต่ความเปลี่ยนแปลงของความเข้มของแสงเพียงน้อยนิด. เซอร์ซิ—อวัยวะรูปง่ามคู่ซึ่งยื่นออกมาจากส่วนท้ายของท้อง—ทำหน้าที่ตรวจสอบการสั่นสะเทือนและเสียงหรือการเคลื่อนไหวของอากาศและดังนั้นจึงกระตุ้นปฏิกิริยาในการหลบหนีของแมลงให้มันวิ่งปราดเข้าไปในช่องแตกหรือรอยแยกที่ใกล้ที่สุด. เมื่อรับสัญญาณเตือน แมลงสาบสามารถมีปฏิกิริยาโต้ตอบภายใน 0.054 วินาที และเตลิดหนีไปเลย!
แมลงสาบหายใจทางช่องรับอากาศ ช่องที่อยู่ด้านข้างลำตัวทั้งสองข้างคล้ายกับช่องหน้าต่างเรือ. เลือดถูกสูบฉีดโดยท่อขนาดใหญ่ซึ่งทอดยาวตลอดลำตัว. เมื่อถูกตัดหัวออก แมลงสาบสามารถมีชีวิตอยู่ได้อีกกว่าหนึ่งวัน—นานพอที่แมลงสาบตัวเมียจะออกไข่อย่างปลอดภัย. แมลงสาบอเมริกันสามารถมีชีวิตอยู่ได้ถึงหกสัปดาห์โดยไม่มีอาหารและน้ำเลย.
ช่างเป็นตัวประหลาดมหัศจรรย์เสียจริงใช่ไหม แต่มันมีประโยชน์อะไรแก่มนุษย์บ้างล่ะ? ประโยชน์อย่างหนึ่งคือ เป็นที่ทราบกันว่าแมลงสาบเป็นศัตรูของตัวเรือด. และเนื่องจากขนาดของมันและการที่มันเพาะเลี้ยงง่าย จึงมักมีการใช้แมลงสาบอเมริกันในการค้นคว้าทางวิทยาศาสตร์. ตัวอย่างเช่น ครั้งหนึ่ง นักค้นคว้าชาวญี่ปุ่นเคยประสบความสำเร็จในการใช้สารสกัดจากแมลงสาบรักษาโรคตับในหนูทดลองและมีการมองในแง่ดีว่าคงจะใช้ได้ผลกับมนุษย์ด้วย. ชาวประมงบางคนใช้แมลงสาบแถบตะวันออกเป็นเหยื่อจับปลาซันฟิช (ปลาหัวนูน). แต่หน้าที่หลักของเจ้าแมลงน้อยนี้ได้แก่การเก็บขยะ ทำงานที่มันถูกสร้างขึ้นมาให้ทำ: คือการนำของเสีย, ขยะ, และซากศพกลับคืนสู่แผ่นดิน.
การกำจัดมันจากที่อยู่อาศัย
แม่บ้านถามว่า “แมลงพวกนี้เข้ามาในบ้านฉันได้อย่างไร?” ก็โดยที่พวกมัน—หรือไข่ของมัน—มากับถุงของชำ, กระสอบมันฝรั่งหรือหัวหอม, ลังเครื่องดื่ม ไงล่ะ. แมลงสาบเหล่านี้อาจบินเข้ามาก็ได้. เนื่องจากแมลงสาบสามารถทำตัวมันให้แบนได้ มันจึงอาจเดินเข้ามาใต้ประตูหน้าบ้านคุณอย่างง่ายดาย. และถ้าคุณหรือแขกของคุณได้ไปเยี่ยมบริเวณที่มีแมลงสาบชุกชุมละก็ พวกมันอาจติดมากับรองเท้าหรือเสื้อผ้า. ในบ้านที่เป็นห้องชุด พวกมันอาจเข้ามาโดยทางรอยแตกบนผนังหรือบนพื้นหรือเดินทางโดยใช้ “เส้นทางไฮเวย์ของแมลงสาบ” —ซึ่งก็คือท่อน้ำหรือช่องระบายอากาศเราดี ๆ นี่เอง.
คุณจะกำจัดแมลงสาบออกไปและไม่ให้มันเข้ามาในบ้านอีกได้อย่างไร? การดูแลรักษาบ้านอย่างพิถีพิถันเป็นเรื่องสำคัญ. ที่ต่าง ๆ ซึ่งเป็นที่ซ่อนอย่างเช่นช่องแตกหรือรอยแยกบนพื้น, บัวเชิงผนัง, และช่องลมควรทำความสะอาดบ่อย ๆ. จงรักษาทุกพื้นที่บริเวณรอบ ๆ เตา, ตู้เย็น, และตู้เก็บของ ให้สะอาดเสมอ. จงเก็บกวาดอาหารที่หกและเศษอาหารให้หมดและโดยทันที. อย่าทิ้งจานที่ไม่ได้ล้างไว้ข้ามคืนในอ่างล้างจานหรือตู้เก็บของ. เก็บรักษาอาหารไว้ในภาชนะที่ปิดมิดชิด. เนื่องจากอาหารสุนัขหรือแมวที่แห้งอาจกลายเป็นสถานปิกนิกของแมลงสาบได้ จึงเป็นการดีที่สุดที่จะเก็บอาหารนั้นไว้ในภาชนะที่มีฝาปิดและหลีกเลี่ยงการให้อาหารแก่สัตว์มากเกินกว่าที่มันจะกินหมด. ตรวจดูถุงของชำและภาชนะบรรจุเครื่องดื่มว่ามีแมลงและไข่ของมันซุกซ่อนอยู่หรือไม่. เอาของเสียและขยะออกไปจากบ้านทุกวัน. ซ่อมก๊อกทุกตัวที่มีน้ำไหลหยด. พึงจำไว้ว่า ขณะที่การรักษาห้องครัวให้สะอาดนั้นจะทำให้เซนญอร์ คูคาราชา ไม่อยากเข้ามาในครัว แต่ถ้าคุณรับประทานอาหารในห้องนั่งเล่นหรือในห้องส่วนตัว คุณก็จะพบว่ากำลังเชิญมันเข้ามาที่นั่น.
หากห้องใดมีแมลงสาบชุกชุมมาก คงต้องใช้ยาฆ่าแมลง. แต่ถ้าพ่นมากเกินไปก็อาจมีผลไม่ดีต่อคุณได้. แมลงสาบจะหลบเลี่ยงจากห้องนั้นหรือไม่ก็เกิดมีภูมิต้านทานพิษยา. ดังนั้น จงอ่านฉลากยาอย่างระมัดระวังและปฏิบัติตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด. จงสนใจที่จะระวังล่วงหน้า และใส่ใจโดยเฉพาะพวกเด็ก ๆ, คนสูงอายุ, หรือใครก็ตามซึ่งมีปัญหาเกี่ยวกับการหายใจ.
การมีแมลงชุกชุมมากมักต้องการความช่วยเหลือจากมืออาชีพ. เนื่องจากไข่แมลงสาบต้องใช้เวลา 30 วันในการฟัก อาจจำเป็นต้องรับการบริการรายเดือนสักชั่วระยะหนึ่ง. หากคุณเรียกใช้มืออาชีพ สิ่งต่อไปนี้จะช่วยคุณได้. จงทำความสะอาดห้องครัวอย่างทั่วถึงก่อนที่เขาจะมา และจงแน่ใจว่าได้เก็บอาหารและจานชามออกจากตู้เก็บ. จานชามและภาชนะต่าง ๆ อาจวางบนโต๊ะชั่วคราวและใช้ผ้าพลาสติกคลุมป้องกันไว้. อาหารต่าง ๆ อาจเก็บไว้ในเตาอบหรือในตู้เย็น. ถ้าผู้เชี่ยวชาญด้านการกำจัดแมลงให้คำแนะนำหรือเสนอแนะให้มีการเปลี่ยนแปลงบางอย่าง จงแน่ใจที่จะพิจารณาสิ่งเหล่านั้น.
การสู้รบกับแมลงสาบได้ดำเนินมาช้านานแล้ว. และพวกแมลงสาบก็ได้ตอบโต้กลับ. พวกมันมีภูมิต้านทานต่อยาฆ่าแมลงส่วนใหญ่ซึ่งเคยมีการใช้มาตลอดหลายปี. ปัจจุบัน พวกนักวิทยาศาสตร์กำลังหันไปหาอาวุธทางชีววิทยา. สารประกอบที่มีการคิดค้นขึ้นเมื่อเร็ว ๆ นี้ เป็นฮอร์โมนสังเคราะห์ที่มีชื่อว่าไฮโดรพรีน ซึ่งทำให้แมลงสาบไม่มีการแพร่พันธุ์โดยทำให้พวกมันหยุดอยู่ในขั้นเริ่มรุ่น. แต่ถึงแม้มันจะเกิดลูกไม่ได้ แมลงสาบรุ่นนั้นก็ยังคงมีชีวิตอยู่. ฉะนั้น จึงยังไม่เห็นผลทันทีเว้นแต่จะมีการใช้ไฮโดรพรีนร่วมกับยาฆ่าแมลงอีกชนิดหนึ่ง.
แน่นอน แมลงเหล่านี้จะถูกกำจัดออกไปจากบ้านหรือไม่คงจะต้องรอดูต่อไป. จนถึงปัจจุบันเจ้า ลา คูคาราชา ยังคงทนทายาดและทำได้ดีทีเดียว.
[กรอบหน้า 23]
กำจัดแมลงสาบจากบ้านของคุณ
◻ จงทำให้ห้องครัวสะอาดหมดจดโดยถ้วนทั่ว. เอาใจใส่ทุกพื้นที่บริเวณรอบ ๆ และใต้เตา, ตู้เก็บของ, และตู้เย็น.
◻ ทำความสะอาดที่ที่ลับสายตาบ่อย ๆ—เช่น ช่องแตกและรอยแยกบนพื้น, บัวเชิงผนัง, และช่องลม. หากเป็นได้ จงอุดช่องแตกและรอยแยกต่าง ๆ ในครัวและห้องน้ำ.
◻ เอาของเสียและขยะออกไปจากบ้านทุกวัน.
◻ เก็บอาหารไว้ในภาชนะที่ปิดสนิท.
◻ เก็บกวาดอาหารที่หกและเศษอาหารทันทีและให้สะอาดหมดจด.
◻ ตรวจดูพวกแมลงและไข่ของมันในถุงและภาชนะทุกชิ้นที่นำเข้ามา.
◻ ทำการควบคุมเรื่องความชื้น. ซ่อมทุกจุดที่มีน้ำรั่วซึม, และอย่าแช่จานข้ามคืน.
◻ ใช้เหยื่อที่มีประสิทธิภาพล่อแมลงสาบ.