คอมพลูเทนเชียน โพลิกลอทเครื่องมือช่วยในการแปลที่สำคัญยิ่ง
ประมาณปี 1455 มีการเปลี่ยนแปลงครั้งยิ่งใหญ่เกี่ยวกับการพิมพ์คัมภีร์ไบเบิล. โยฮันเนส กูเทนเบิร์กใช้แท่นพิมพ์ผลิตคัมภีร์ไบเบิลเล่มแรกเท่าที่เคยพิมพ์กันมาโดยใช้ตัวเรียงพิมพ์. และแล้ว โซ่ตรวนที่ผูกมัดคัมภีร์ไบเบิลให้เป็นเอกสารที่ต้องเขียนด้วยมือซึ่งแทบจะไม่เพียงพอต่อความต้องการก็ขาดสะบั้นลง. ในที่สุด มีการผลิตคัมภีร์ไบเบิลออกเป็นจำนวนมากด้วยค่าใช้จ่ายค่อนข้างน้อย. ในเวลาไม่นาน คัมภีร์ไบเบิลก็กลายเป็นหนังสือที่มีการจำหน่ายอย่างกว้างขวางที่สุดในโลก.
คัมภีร์ไบเบิลของกูเทนเบิร์กเป็นภาษาลาติน. แต่ไม่นาน บรรดาผู้คงแก่เรียนชาวยุโรปก็ตระหนักว่า พวกเขาต้องการข้อความคัมภีร์ไบเบิลที่เชื่อถือได้ซึ่งในภาษาดั้งเดิมคือฮีบรูและกรีก. คริสตจักรคาทอลิกถือว่าฉบับแปลลาตินวัลเกต เป็นคัมภีร์ไบเบิลฉบับแปลเดียวที่ยอมรับ แต่ก็มีข้อเสียหลัก ๆ สองประการ. ในช่วงศตวรรษที่ 16 ผู้คนส่วนใหญ่ไม่เข้าใจภาษาลาติน. นอกจากนี้ ตลอดช่วงเวลากว่าหนึ่งพันปี ผู้ที่คัดลอกฉบับวัลเกต ทำให้เกิดข้อผิดพลาดมากมาย.
ทั้งเหล่าผู้แปลและผู้คงแก่เรียนต่างก็ต้องการคัมภีร์ไบเบิลในภาษาดั้งเดิม อีกทั้งยังต้องการฉบับแปลภาษาลาตินที่ได้ปรับปรุงแล้ว. ในปี 1502 คาร์ดินัลฮีเมเนส เด ซิสเนรอส ที่ปรึกษาด้านการเมืองและศาสนาของราชินีอีซาเบลลาที่หนึ่งแห่งสเปน ตัดสินใจสนองความต้องการของพวกเขาโดยให้มีการจัดทำฉบับหนึ่งขึ้น. เครื่องมือช่วยในการแปลที่สำคัญยิ่งนี้รู้จักกันในชื่อว่า ฉบับคอมพลูเทนเชียน โพลิกลอท. ซิสเนรอสมีจุดมุ่งหมายจะมีฉบับโพลิกลอท หรือคัมภีร์ไบเบิลฉบับหลายภาษาที่บรรจุข้อความของคัมภีร์ไบเบิลที่ดีที่สุดในภาษาฮีบรู, กรีก, และลาตินในเล่มเดียวกัน รวมทั้งบางส่วนในภาษาอาระเมอิก. ในเวลานั้นการพิมพ์ยังอยู่ในช่วงเริ่มต้น ดังนั้น การผลิตคัมภีร์ไบเบิลฉบับโพลิกลอทนี้จึงเป็นเหตุการณ์สำคัญอย่างหนึ่งในพัฒนาการด้านการพิมพ์อีกด้วย.
ซิสเนรอสเริ่มต้นงานชิ้นใหญ่ของเขาโดยการกว้านซื้อฉบับสำเนาภาษาฮีบรูโบราณซึ่งมีอยู่มากมายในสเปน. เขายังเก็บสะสมฉบับสำเนาต่าง ๆ ในภาษากรีกและภาษาลาตินไว้ด้วย. ทั้งหมดนี้จะเป็นพื้นฐานสำหรับข้อความในฉบับโพลิกลอท. ซิสเนรอสมอบหมายให้ผู้คงแก่เรียนกลุ่มหนึ่งทำการรวบรวมอย่างจริงจัง เขาได้จัดตั้งกลุ่มนี้ขึ้นที่มหาวิทยาลัยอัลคาลา เด เฮนาเรสที่เพิ่งตั้งขึ้นใหม่ในสเปน. หนึ่งในผู้ที่ถูกขอให้เข้ามาร่วมกลุ่มคือเอราสมุส แห่งรอตเทอร์ดัม แต่นักภาษาศาสตร์ที่มีชื่อเสียงคนนี้ปฏิเสธคำเชิญ.
เหล่าผู้คงแก่เรียนใช้เวลาถึงสิบปีในการรวบรวมงานชิ้นสำคัญยิ่งนี้ หลังจากนั้นยังใช้เวลาอีกสี่ปีสำหรับการพิมพ์. มีความยุ่งยากทางด้านเทคนิคการพิมพ์มากมาย เนื่องจากช่างพิมพ์ชาวสเปนไม่มีแบบอักษรตัวพิมพ์ในภาษาฮีบรู, กรีก, หรืออาระเมอิก. ด้วยเหตุนี้ ซิสเนรอสจึงขอความช่วยเหลือจากผู้ชำนาญด้านการพิมพ์ที่ชื่อ อาร์นัลโด กิเยอร์โม โบรคาริโอ เพื่อเตรียมแบบอักษรตัวพิมพ์ของภาษาเหล่านี้. ในที่สุด พวกช่างพิมพ์ก็ได้เริ่มต้นพิมพ์ในปี 1514. การพิมพ์ทั้งชุดที่มีหกเล่มเสร็จสมบูรณ์ในวันที่ 10 กรกฎาคมปี 1517 เพียงสี่เดือนก่อนที่คาร์ดินัลจะเสียชีวิต. มีการผลิตฉบับครบชุดออกมาประมาณหกร้อยชุด ซึ่งก็น่าแปลก เพราะในช่วงนั้นนั่นเองที่ศาลศาสนาในสเปนกำลังมีอำนาจสูงสุด.a
การจัดรูปเล่ม
ทุกหน้าของฉบับโพลิกลอทอัดแน่นไปด้วยเนื้อหา. ในสี่เล่มบรรจุพระคัมภีร์ภาคภาษาฮีบรู แต่ละหน้ามีข้อความจากฉบับวัลเกต อยู่กลางหน้า ข้อความภาษาฮีบรูอยู่คอลัมน์นอกสุด และข้อความภาษากรีกพร้อมกับการแปลเป็นภาษาลาตินบรรทัดต่อบรรทัดอยู่คอลัมน์ด้านใน. บริเวณส่วนริมของกระดาษ มีรากศัพท์คำภาษาฮีบรูหลายคำ. และส่วนล่างของหน้ากระดาษมีเพนทาทุกของทาร์กุมแห่งอังเกลาส (พระธรรมห้าเล่มแรกของคัมภีร์ไบเบิลซึ่งถอดความในภาษาอาระเมอิก) พร้อมส่วนที่แปลเป็นภาษาลาติน.
โพลิกลอทเล่มที่ห้าบรรจุพระธรรมภาคภาษากรีก ในแต่ละหน้ามีสองคอลัมน์. คอลัมน์หนึ่งเป็นข้อความภาษากรีก และอีกคอลัมน์หนึ่งเป็นข้อความเดียวกันในภาษาลาตินจากฉบับแปลวัลเกต. มีการแสดงให้เห็นข้อความที่ตรงกันของทั้งสองภาษาโดยใช้ตัวอักษรเล็ก ๆ กำกับไว้ซึ่งจะชี้นำผู้อ่านไปยังคำที่มีความหมายตรงกันในแต่ละคอลัมน์. ข้อความภาษากรีกของฉบับโพลิกลอทเป็นพระคัมภีร์ภาคภาษากรีกหรือ “ภาคพันธสัญญาใหม่” ฉบับที่สมบูรณ์ฉบับแรกเท่าที่เคยพิมพ์มา และหลังจากนั้นไม่นานฉบับแปลที่จัดทำโดยเอราสมุสก็พิมพ์ออกมา.
เหล่าผู้คงแก่เรียนให้ความเอาใจใส่ในเรื่องการพิสูจน์อักษรข้อความเล่มที่ห้าเป็นพิเศษ จึงมีการพิมพ์ผิดพลาดเพียง 50 คำเท่านั้น. เพราะการเอาใจใส่อย่างละเอียดถี่ถ้วนเช่นนี้ บรรดานักวิจารณ์ในสมัยปัจจุบันจึงยกให้หนังสือเล่มนี้เหนือกว่าข้อความภาษากรีกที่มีชื่อเสียงของเอราสมุส. ตัวอักษรภาษากรีกงดงามเหมือนกับสำเนาที่เขียนด้วยมือฉบับเก่าแก่. ในหนังสือของเขาชื่อการพิมพ์ภาษากรีกในศตวรรษที่สิบห้า (ภาษาสเปน) อาร์. พรอคเตอร์กล่าวว่า “สเปนได้รับเกียรติเนื่องจากได้ทำตัวพิมพ์ภาษากรีกขึ้นเป็นครั้งแรก ซึ่งไม่ต้องสงสัยเลยว่าเป็นแบบอักษรตัวพิมพ์ภาษากรีกที่งดงามที่สุดเท่าที่เคยมีการทำขึ้นมา.”
โพลิกลอทเล่มที่หกบรรจุเครื่องช่วยสำหรับการศึกษาคัมภีร์ไบเบิลไว้มากมาย อาทิเช่น พจนานุกรมภาษาฮีบรูและอาระเมอิก, การแปลชื่อภาษากรีก, ฮีบรู, และอาระเมอิก, การอธิบายไวยากรณ์ภาษาฮีบรู, และดัชนีภาษาลาตินสำหรับพจนานุกรม. ไม่แปลกเลยที่ฉบับแปลคอมพลูเทนเชียน โพลิกลอทได้รับการยกย่องว่าเป็น “อนุสรณ์ทางด้านศิลปะการพิมพ์และวิทยาศาสตร์ทางด้านพระคัมภีร์.”
ซิสเนรอสตั้งใจจะให้ผลงานชิ้นนี้ “ฟื้นฟูการศึกษาพระคัมภีร์ซึ่งก่อนหน้านี้อยู่ในภาวะซบเซา” กระนั้น เขาไม่ต้องการที่จะทำให้คัมภีร์ไบเบิลหาได้ง่ายสำหรับคนทั่วไป. เขาคิดว่า “พระคำของพระเจ้าควรถูกผนึกไว้ในอำนาจแห่งความลึกลับ ให้ไกลเกินที่คนธรรมดาจะเอื้อมถึง.” เขายังเชื่อด้วยว่า “พระคัมภีร์ควรจะถูกจำกัดไว้ในภาษาโบราณสามภาษาที่พระเจ้าทรงอนุญาตให้จารึกไว้เหนือพระเศียรพระบุตรที่ถูกตรึงของพระองค์.”b ด้วยเหตุนี้ ฉบับแปลคอมพลูเทนเชียน โพลิกลอทจึงไม่ได้รวมเอาการแปลเป็นภาษาสเปนเข้าไว้ด้วย.
ฉบับวัลเกตเทียบกับฉบับภาษาดั้งเดิม
ลักษณะเฉพาะของฉบับโพลิกลอททำให้บรรดาผู้คงแก่เรียนที่มีส่วนเกี่ยวของในการทำฉบับนี้มีความเห็นไม่ลงรอยกันบางประการ. อันโตนโย เด เนบริฮาcผู้คงแก่เรียนชาวสเปนที่มีชื่อเสียงได้รับมอบหมายให้ปรับปรุงข้อความของฉบับวัลเกต ซึ่งจะอยู่ในฉบับโพลิกลอทขึ้นใหม่. แม้คริสตจักรคาทอลิกถือว่าฉบับวัลเกต ของเจโรมเป็นฉบับแปลเดียวที่ได้รับอนุญาต แต่เนบริฮาเห็นว่ามีความจำเป็นที่จะต้องเปรียบเทียบฉบับวัลเกต กับข้อความในภาษาดั้งเดิมคือฮีบรู, อาระเมอิก, และกรีก. เขาต้องการแก้ไขข้อผิดพลาดที่ปรากฏชัดในสำเนาของฉบับวัลเกต ที่มีอยู่.
เพื่อแก้ข้อขัดแย้งใด ๆ ก็ตามที่เกิดขึ้นระหว่างฉบับวัลเกต และภาษาดั้งเดิม เนบริฮาได้กระตุ้นซิสเนรอสว่า “จงจุดคบเพลิงสองอันแห่งศาสนาของเราอีกครั้งหนึ่ง คือภาษาฮีบรูและภาษากรีก. จงให้รางวัลแก่ผู้ที่อุทิศตัวเองเพื่องานนี้.” และเขายังให้ข้อเสนอแนะดังต่อไปนี้ด้วย: “ทุกครั้งที่มีความแตกต่างปรากฏขึ้นในสำเนาภาษาลาตินของคัมภีร์ภาคพันธสัญญาใหม่ เราควรกลับไปเปรียบเทียบกับฉบับภาษากรีก. ทุกครั้งที่เกิดความไม่ลงรอยกันระหว่างสำเนาภาษาลาตินฉบับต่าง ๆ หรือระหว่างสำเนาภาษาลาตินกับภาษากรีกของคัมภีร์ภาคพันธสัญญาเดิม เราควรค้นหาความถูกต้องแม่นยำจากแหล่งที่เชื่อถือได้ในภาษาฮีบรู.”
ซิสเนรอสตอบรับอย่างไร? ซิสเนรอสกล่าวถึงความเห็นของเขาไว้อย่างชัดเจนในคำนำของคัมภีร์ไบเบิลฉบับโพลิกลอท. “เราให้ฉบับแปลภาษาลาตินของเจโรมผู้ได้รับพระพรอยู่ตรงกลางระหว่างธรรมศาลา [ข้อความภาษาฮีบรู] และคริสตจักรตะวันออก [ข้อความภาษากรีก] เช่นเดียวกับผู้ร้ายที่ถูกแขวนอยู่คนละข้างของพระเยซูซึ่งหมายถึงคริสตจักรโรมันหรือคริสตจักรลาติน.” ด้วยเหตุนี้ ซิสเนรอสจึงไม่ยอมให้เนบริฮาแก้ไขฉบับลาตินวัลเกต ให้สอดคล้องกับข้อความในภาษาดั้งเดิม. ในที่สุด เนบริฮาตัดสินใจล้มเลิกงานนี้แทนที่จะให้มีชื่อของเขาในฉบับปรับปรุงใหม่ที่มีข้อบกพร่อง.
คอมมา โยฮานเนอุม
แม้ว่าคัมภีร์ไบเบิลฉบับโพลิกลอทแห่งอัลคาลา เด เฮนาเรสจะเป็นก้าวที่สำคัญยิ่งในการทำให้ข้อความของคัมภีร์ไบเบิลภาษาดั้งเดิมได้รับการปรับปรุงใหม่ แต่บางครั้งบางคราวธรรมเนียมประเพณีก็มีอิทธิพลเหนือกว่าการศึกษาหาความรู้. ฉบับวัลเกต ได้รับการนับถืออย่างสูงเสียจนบางครั้งเหล่าผู้รวบรวมรู้สึกว่ามีพันธะหน้าที่ที่จะต้องแก้ไขข้อความภาษากรีกของ “คัมภีร์ภาคพันธสัญญาใหม่” เพื่อให้แน่ใจว่าข้อความนั้นตรงกันกับภาษาลาตินแทนที่จะทำในทางกลับกัน. หนึ่งในตัวอย่างเหล่านี้คือข้อความแปลกปลอมซึ่งเป็นที่รู้จักกันอย่างกว้างขวางที่เรียกว่า คอมมา โยฮานเนอุม.d ไม่มีฉบับใดเลยในสำเนาภาษากรีกดั้งเดิมมีข้อความนี้ จึงดูเหมือนว่า นานหลายศตวรรษหลังจากโยฮันเขียนจดหมายของท่านได้มีการแทรกวลีนี้ลงไป; อีกทั้งไม่มีข้อความนี้ปรากฏในสำเนาภาษาลาตินเก่าแก่ที่สุดของฉบับวัลเกต ด้วย. ด้วยเหตุนี้ เอราสมุสจึงลบวลีที่แทรกเข้ามานี้ใน “คัมภีร์ภาคพันธสัญญาใหม่” ฉบับภาษากรีกของเขา.
เหล่าผู้รวบรวมฉบับโพลิกลอทรู้สึกลังเลใจที่จะเปลี่ยนถ้อยคำซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของข้อความในฉบับวัลเกต ที่ยึดถือกันมานานหลายศตวรรษ. ด้วยเหตุนี้ พวกเขาจึงรักษาวลีปลอมนี้ไว้ในข้อความภาษาลาติน และตัดสินใจที่จะแปลวลีนี้และแทรกไว้ในข้อความภาษากรีกเพื่อว่าข้อความทั้งสองคอลัมน์จะสอดคล้องตรงกัน.
พื้นฐานสำหรับคัมภีร์ไบเบิลฉบับแปลใหม่
คุณค่าของคอมพลูเทนเชียน โพลิกลอทไม่ได้ขึ้นอยู่กับเพียงแค่ข้อเท็จจริงที่ว่า หนังสือชุดนี้บรรจุพระคัมภีร์ภาคภาษากรีกเซปตัวจินต์ ที่พิมพ์ครบชุดเป็นฉบับแรก. เช่นเดียวกับที่ “คัมภีร์ภาคพันธสัญญาใหม่” ฉบับภาษากรีกของเอราสมุสกลายเป็นข้อความที่ได้รับมา (เท็กซ์ตุส เรเซปตุส) ของพระคัมภีร์ภาคภาษากรีก (ซึ่งเป็นพื้นฐานสำหรับงานแปลคัมภีร์ไบเบิลเป็นภาษาอื่น ๆ) ข้อความภาษาฮีบรูของโพลิกลอทก็เป็นข้อความต้นฉบับสำหรับพระคัมภีร์ภาษาฮีบรู-อาระเมอิก.e วิลเลียม ทินเดลใช้ข้อความภาษาฮีบรูของฉบับโพลิกลอทเป็นพื้นฐานสำหรับงานแปลคัมภีร์ไบเบิลเป็นภาษาอังกฤษ.
ด้วยเหตุนี้ งานศึกษาค้นคว้าของกลุ่มคนที่ผลิตฉบับคอมพลูเทนเชียน โพลิกลอทจึงถือเป็นงานหนึ่งที่เป็นส่วนสำคัญยิ่งสำหรับความก้าวหน้าทางวิชาการด้านพระคัมภีร์. มีการพิมพ์หนังสือนี้ออกในช่วงที่ความสนใจในเรื่องคัมภีร์ไบเบิลมีมากขึ้นตลอดทั่วยุโรปเป็นการเริ่มต้นสนับสนุนให้มีการแปลพระคัมภีร์เป็นภาษาธรรมดาของประชาชน. เห็นได้ชัดว่าฉบับโพลิกลอทเป็นห่วงโซ่อีกห่วงหนึ่งของการริเริ่มที่ส่งเสริมให้มีการกลั่นกรองและเก็บรักษาข้อความภาษากรีกและฮีบรู. ความพยายามทั้งหมดนี้สอดคล้องกับพระทัยประสงค์ของพระเจ้าที่ให้ “คำตรัสของพระยะโฮวาเป็นคำตรัสที่กลั่นกรองแล้ว,” “พระดำรัสของพระเจ้าของเราจะยั่งยืนอยู่เป็นนิจ.”—บทเพลงสรรเสริญ 18:30, ล.ม.; ยะซายา 40:8; 1 เปโตร 1:25.
[เชิงอรรถ]
a มีการพิมพ์หกร้อยชุดบนกระดาษและอีกหกชุดบนแผ่นหนัง. ในปี 1984 มีการพิมพ์ใหม่ในจำนวนจำกัดโดยคงลักษณะเดิมไว้ทุกประการ.
b ภาษาฮีบรู, กรีก, และลาติน.—โยฮัน 19:20.
c ถือกันว่าเนบริฮาเป็นนักมนุษยนิยมชาวสเปนรุ่นบุกเบิก (ผู้คงแก่เรียนที่มีความคิดแบบเสรีนิยม). ในปี 1492 เขาออกหนังสือเล่มแรกที่ชื่อแกรมมาติกา คาสเทลลานา (ไวยากรณ์ของภาษาคาสติเลียน). สามปีต่อมาเขาตัดสินใจอุทิศชีวิตที่เหลือของเขาเพื่อศึกษาพระคัมภีร์บริสุทธิ์.
d ส่วนแปลกปลอมเพิ่มเติมนี้พบได้ในคัมภีร์ไบเบิลบางฉบับแปลที่ 1 โยฮัน 5:7 ที่อ่านว่า “ในสวรรค์, พระบิดา, พระวาทะ, และพระจิตต์บริสุทธิ์: และทั้งสามรวมเป็นหนึ่งเดียว.”
e สำหรับเรื่องราวการงานของเอราสมุส โปรดดูหอสังเกตการณ์ (ภาษาอังกฤษ) ฉบับ 15 กันยายน 1982 หน้า 8-11.
[ภาพหน้า 29]
คาร์ดินัลฮีเมเนส เด ซิสเนรอส
[ที่มาของภาพ]
Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid
[ภาพหน้า 30]
อันโตนโย เด เนบริฮา
[ที่มาของภาพ]
Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid
[ที่มาของภาพหน้า 28]
Biblioteca Histórica. Universidad Complutense de Madrid