Jehowa Ênde Na?
LAM’AKANDATAYATƐKA mboka l’oswe ɔmɔtshi wa woke wa lo wodja wa Cambodge, Henri Mouhot, onyangiyangi ɔmɔtshi wa lo wodja wa France, akashola afuku amɔtshi washi wakadinge tɛmpɛlɔ kɛmɔtshi. Lokombo la tɛmpɛlɔ kakɔ ko: Angkor Vat, luudu la nzambi loleki woke l’andja w’otondo. Kam’akandaliende tsho la washo, Mouhot akasuya mbala kakɔ ɔtɔi ɔnɛ luudu lɔsɔ laya longe loto lekɔ olimu w’anya w’onto. Nde akafunde ate: “Ɔnɛ ekɔ ɔtɔi ɔmɔtshi wa luudu lakakama oma le Michel-Ange, lɔ mboleki woke l’atei wa mvudu tshɛ yakakama, oyadi le ambiki w’ase Ngirika kana w’ase Rɔma.” Aha la taamu, le onyangiyangi ɔsɔ, kânga mbaki aya ɛnɔnyi nkama wele anto kombidjasɛ nto lo luudu lɔsɔ la dimɛna efula, nde akɛnyi dia lɔ laki la ombiki alɔ.
Teye dia dibuku dimɔtshi dioludi l’awui wa lomba diambofundama aya ɛnɔnyi nkama, diekɔ la kanyi yakɔ yamɛ, diɔ mbutaka ɔnɛ: “Ne dia mvudu tshe yatuhikamaka le antu, keli umbiki a diango tshe ele [Nzambi].” (Heberu 3:4) Koko anto amɔtshi kokaka mbuta ɔnɛ ‘hatokoke mbɛdika diangɔ diakatonge Nzambi la nɛ diasala anto.’ Koko aha waa nomb’ewo tshɛ mbosangi lolimi lo kanyi shɔ.
Ɔnkɔnɛ, l’ɔkɔngɔ wa nde suya dia “ɛngɔ tshɛ kele la waa tɔtshɔngu (cellules) kekɔ la lɔsɛnɔ,” Michael Behe, maitre-assistant, letsha biochimie lo kalasa k’adidi ka la Lehigh, l’osomba wa Pennsylvanie lo wodja w’États-Unis mbokaka wombola ɔnɛ, ate: “Onde diangɔ tshɛ diasɛna diele la tɔtshɔngu diakakoke tongama oma le onto ɔmɔtshi lele la yimba?” Nde ekɔ lo mɛnya nto dia nshi nyɛ waa nomb’ewo wɛna etshikitanu wa mamba lo diangɔ diasɛna lo weho wakakatanyawɔ tokama ta l’atei wa tɔtshɔngu (génie génétique). Mbokɛmaka dia oyadi diangɔ diasɛna kana diahasɛnɛ, diɔ tshɛ kokaka “tongama kana kengama”! Lo sɛdingola lo mikrɔskɔpɛ tangangɔ tahɛnama tatanema l’etei ka tshɔngu yasɛna, Michael Behe aki la diambo di’efula lam’akandɛnyi woho wakimanyiyana tangangɔ toleki totshitshɛ lam’akambatɔ olimu kamɛ l’etei ka tshɔngu. Akandate l’ekomelo na? Nde akate ate: “Eyangelo wotshikitanyi wambosalema lo kɛnɛ kendana la tshɔngu (mbut’ate wekelo wa lɔsɛnɔ oma lo kɛnɛ keta l’etei ka tshɔngu) mɛnyaka hwe dia diangɔ sɔ ‘diakatongama.’”
Ko lâsɔ, ele Otungi wa tangangɔ ta totshitshɛ efula tɔsɔ na?
Ele Otungi?
Sho kokaka tana okadimwelo lo dibuku di’edjedja diele l’awui wa lomba diakatatɛkɛtshi l’etatelo, dibuku diakɔ ko: Bible. Lo ɛtɛkɛta atɔ wa mbɔtwɛlɔ, Bible mbutaka hwe ndo l’ɛtɛkɛta wa wɔdu dikambo dia ɔnɛ lakatonge diangɔ sɔ tshɛ ate: “L’etatelo, Nzambi akatonge olongo la nkɛtɛ.”—Etatelo 1:1, NW.
Koko, Otungi ndjâtshikitanyaka l’anto akina welɛwɔ Nzambi oma lo lokombo lande: “Ɔnkɔnɛ mbata Nzambi ka mɛtɛ, Jehowa, Otungi w’olongo . . . ; Ɔnɛ lakasandjola nkɛtɛ la diangɔ tshɛ diele lɔkɔ, Ɔnɛ lasha anto tshɛ wele la nkɛtɛ lomu la pɛnga.” (Isaya 42:5, 8, NW ) Jehowa mbele lokombo la Nzambi kɛnɛ kakatonge andja ɔnɛ kâmɛ ndo apami la wamato wasɛna lanɛ la nkɛtɛ. Ko ele Jehowa na? Woho akɔna wa Nzambi wende na? Ndo bonde kahombayɛ mbohokamɛ na?
Kitshimudi ya Lokombo Lande
Ntondotondo, lokombo laki Otungi, Jehowa alembetshiyalɔ na? Lokombo laki Nzambi fundama l’alɛta anɛi wa lo Hɛbɛru (יהוה) ndo tanemaka suke la mbala 7000 l’etenyi ka Bible kakafundama lo Hɛbɛru. Anto fɔnyaka dia lokombo lɔnɛ lekɔ yoho ya lokanga ya vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru yelɛwɔ hawah’ (“ndjala”) ndo yɔ nembetshiyaka “Ɔnɛ Lasala dia Ndjâla.” Lo wedi okina, kɛsɔ nembetshiyaka dia la lomba tshɛ Jehowa ndjalaka kɛnɛ tshɛ kalangande l’oyango wa kotsha asangwelo wakinde. Nde ndjalaka Otungi, Shushi, Oshimbedi, Osukedi wa lɔsɛnɔ, ndo weho ekina tshɛ dia kotsha alaka ande. Ndo nto, gramatika ka vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru shɔ mɛnyaka otshelo ɔmɔtshi wele lo takotshama. Dikambo sɔ mɛnyaka dia Jehowa ekɔ lo tetemala ndjakonya Ɔnɛ lakotsha alaka ande. Eelo, nde ekɔ mɛtɛ Nzambi kasɛna!
Waonga Waki Jehowa Woleki Weke
Bible mɛnyaka dia Otungi ɔsɔ lakotsha alaka ande ekɔ la lonto lakotola anto oya le nde. Jehowa ndamɛ akakɛnɛmɔla waonga wôtshikitanya l’anto akina ndo akate ate: “[Jehowa], [Nzambi ka] ketshi ndu ngandji ka mamba, lahuki kele esadi, luludi too la ngandji ka shikaa la kolamelu; latukaka antu nunu nunu ngandji ka shikaa, latudimanyiaka wengiya.” (Etumbelu 34:6, 7) Jehowa ekɔ lo mbɔsama oko Nzambi kele l’ɔlɔlɔ w’otema. Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokambi lawɔ lanɛ kokaka kadimwama nto ɔnɛ “ngandji ka kɔlamelo.” Lo kotsha sangwelo diande dia pondjo, Jehowa ekɔ lo tetemala mɛnya la kɔlamelo tshɛ ngandji kokande ditongami diande. Onde wɛ hangɛnangɛna woho wa ngandji ka ngasɔ?
Lâdiko dia lâsɔ, Jehowa hoke nkɛlɛ esadi ndo ekɔ suke dia todimanyiyɛ munga yaso. Ekɔ mɛtɛ tshondo y’ekeketshelo dia monga suke l’onto lele hatɔnyɔla, koko ekɔ suke dia todimanyiyɛ. Koko dikambo sɔ hɛnya dia Jehowa ndihaka washo l’akambo wa kɔlɔ. Nde akate ate: “Dimi, [Jehowa], latulangaka akambu w’usimbwi, latuhetshaka uvi la akambu wa kolo.” (Isaya 61:8) Oko wênde Nzambi ka losembwe, nde hetawɔki pondjo dia wanɛ watsha kɔlɔ l’okonda tetemala l’akambo awɔ wa kɔlɔ. Ɔnkɔnɛ, sho kokaka monga la mbetawɔ dia l’etena kakandashikikɛ, Jehowa ayonya akambo wa kɔlɔ l’andja ɔnɛ wotodingi.
Di’onto mbeya kamba la wɛdimo la dionga dia ngandji ndo dia losembwe nɔmbamaka dia nde monga la lomba. Jehowa ekɔ lo kamba la waonga ahende asɔ la wɛdimo w’efula lo yoho yakɛndakɛndande la so. (Romo 11:33-36) Lo mɛtɛ, lomba lande kokaka mɛnama l’ahole tshɛ. Diangɔ dia diambo diakandatonge mɛnyaka dikambo sɔ.—Osambu 104:24; Tukedi 3:19.
Koko, aha lomba loto mbele ohomba. Dia kotsha tshɛ lo tshɛ kɛnɛ kele lo yimba yande, Otungi pombaka nto monga la nkudu k’efula. Bible mɛnyaka dia woho wa Nzambi ɔsɔ mbende lam’atatɔ ɔnɛ: “Nyedia ashu anyu utsha l’ulungu, nyendi one lakatungi diango ne, latuditundjaka l’elui adio. . . . Oma lu wuki wa wulu andi, . . . mbakidio kumpumbama nduku otoi.” (Isaya 40:26) Aha la tamu, Jehowa ekɔ ‘la wolo w’efula’ dia nde kotsha lolango lande. Onde waonga wa ngasɔ hawokokotola oya le Jehowa?
Wahɔ Waya oma lo Mbeya Jehowa
Jehowa ‘kotonga [nkɛtɛ] otongatonga’ koko ‘nde akayitonge’ di’anto wele la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la nde mbidjasɛ lɔkɔ. (Isaya 45:18; Etatelu 1:28) Nde ndjakiyanyaka dikambo dia ditongami diande dia la nkɛtɛ. Nde akasha anto etatelo ka kokele, lo woho ɔmɔtshi w’ekambɔ ka woke kakawelɛka paradiso. Anto lo wedi awɔ wekɔ lo ndanya nkɛtɛ, ɔnkɔnɛ dikambo sɔ diambonyangiya Jehowa efula. Koko, lo ndjela kɛnɛ kalembetshiya lokombo lande, Jehowa ayokotsha sangwelo diande di’oma l’etatelo diendana l’anto ndo l’okama ɔnɛ wa nkɛtɛ. (Osambu 115:16; Enyelo 11:18) Nde ayokadimola nkɛtɛ kɛnɛ Paradiso dikambo dia wanɛ wetawɔ monga anande wele l’okitanyiya.—Tukedi 8:17; Mateu 5:5.
Dibuku dia komelo dia lo Bible mɛnyaka yoho ya lɔsɛnɔ lakokayɛ tonga lalɔ lo Paradiso kɛsɔ: “Ndi ayukitula asoi tshe lu ashu awo; nyoi hayuyala ntu, delu hadiuyuyala ntu, kuyanga ndjawi, kuyanga kandji. Akambu wa ntundu wambushila.” (Enyelo 21:3, 4) Yoho ya lɔsɛnɔ la dimɛna ngasɔ mbalanga Jehowa dia wɛ monga lalɔ. Aha la tamu, Jehowa ekɔ Ombutshi w’ɔlɔlɔ efula! Onde wɛ kombolaka nyomeya akambo efula wendana la nde ndo mbeya kɛnɛ kahombayɛ sala dia ndjɔsɛna lo Paradiso?
Naka diewoyelo kema, afundelo tshɛ wa Bible tomba oma lo Bible k’Ekila 1997. NW mɛnyaka New World Translation of the Holy Scriptures.