Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende

Dui dimɔ dialeka tokeketsha diendana la lonto la Yeso ele, dikoka diande dia nshihodia ekakatanu wahomana la so sho anto wele bu kokele. Etena kakinde la nkɛtɛ, Yeso ‘akangɛnangɛnaka la wanɛ wakangɛnangɛnaka’ ndo ‘akalelaka la wanɛ wakalelaka.’ (Rɔmɔ 12:15) Ɛnyɛlɔ, etena kakakalola ambeki ande 70 l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔkɔngɔ wa vɔ nsambisha ndo nkondja etombelo w’ɛlɔlɔ, Yeso “akangɛnangɛna efula l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila.” (Luka 10:17-21) Lo wedi okina, lam’akandɛnyi lɔkɔnyɔ laki la wanɛ wakokaka Lazaro ngandji etena kakandavu, Yeso “akayakiyanya efula, akatshimbe wɔɔngɔ.” (Jni. 11:33) Kakɔna kakakimanyiya pami ka kokele kɛsɔ dia mbokana kɛtshi ndo kandji k’efula etena kakandasalɛka anto wele bu kokele akambo? Dui dioleki ele Yeso “[a]kangɛnangɛna ana w’anto lo yoho ya laande.” (Tok. 8:31) Ngandji kakandoke anto kɛsɔ, kakotshutshuya dia mbeya anto dimɛna efula. Ɔpɔstɔlɔ Joani akate ɔnɛ: “Nde akeyaka kɛnɛ kaki l’etema w’anto.”​—Jni. 2:25. w19.03 20 od. 1-2

Satana akashishɛ Jɔbɔ diangɔ diande, ɔngɔnyi ande, ekambi ande ndo lokumu laki la nde lo tshunda. Nde akalɔshana la nkumbo ka Jɔbɔ ndo akoodakɛ anande wa ngandji dikumi. Oma laasɔ nde akasoya Jɔbɔ, akolanyɛ yoonge yande lo mbotatsha atshutshu wa kandji demba di’otondo oma l’ɔtɛ polo lo akaka. Wadi aki Jɔbɔ akayakiyanya efula ndo akandama la lɔkɔnyɔ, nde akatshutshuya Jɔbɔ dia nsɛka Nzambi, mbodja mananu ko nde mvɔ. Jɔbɔ ndaamɛ akayokombola mvɔ, koko nde akatetemala nama olowanyi ande. Oma laasɔ Satana akayokamba la yoho kina dia mbɔlɔsha. Nde akakambe l’apami asato waki angɛnyi wa Jɔbɔ. Apami akɔ wakatshu dia tenda Jɔbɔ l’edja ka nshi efula, koko vɔ kombosamba. Lo dihole dia vɔ mbosamba, vɔ wakawotɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ ndo wakawɔnyɔla efula. Vɔ wakate ɔnɛ Nzambi mbaki lo kiɔkɔ ya asui ande ndo ɔnɛ nde hadje yimba lo olowanyi ande. Vɔ wakakome polo lo mbuta ɔnɛ Jɔbɔ aki kanga kɔlɔ lakahombe diɛnɛ la asui wakokomɛ!​—Jɔbɔ 1:13-22; 2:7-11; 15:4, 5; 22:3-6; 25:4-6. w19.02 4 od. 7-8

Weho ɛmɔ wa wɔma wekɔ amɛna le so. Ɛnyɛlɔ, sho la dia mboka wɔma diaha nyangiya Jehowa. Otondonga Adama la Eva waki la wɔma wa ngasɔ, tshike totowɔtɔmbɔkwɛ Jehowa. Koko vɔ wakatɔmbɔkɔ. L’ɔkɔngɔ wa vɔ ntɔmbɔkɔ, washo awɔ wakadihɔ lo woho ɔnɛ wele vɔ wakashihodia tshɛ lo tshɛ ɔnɛ waki atshi wa pɛkato. Vɔ wakasambiyɛ anawɔ tsho pɛkato la nyɔi. Lam’ele vɔ wakɛnyi, kana wakashihodia eongelo kawɔ, vɔ wakoke nsɔnyi l’ɔtɛ wakiwɔ etakataka ndo wakayakombe. (Eta. 3:7, 21) Kaanga mbahombaso mboka wɔma waha nyangiya Jehowa, hatohombe mboka nyɔi wɔma. Jehowa akatɔlɔngɔsɔlɛ yoho ya sho nkondja lɔsɛnɔ la pondjo. Naka tambosala pɛkato ko tamboyatshumoya l’otema ɔtɔi, Jehowa ayotodimanyiya. Nde ayotodimanyiya l’ɔtɛ wa mbetawɔ kaso lo oshinga w’etshungwelo wa Ɔnande. Yoho ya ntondo yɛnyaso mbetawɔ ele, ndjakimɔ le Nzambi ndo batizama.​—1 Pe. 3:21. w19.03 5-6 od. 12-13

Ase Isariyɛlɛ waki l’ɛkɔkɔ efula wa mɛnya lowando. Vɔ wakatshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ l’ɔkɔngɔ wa Jehowa mbela asui dikumi l’Edjibito. Oma laasɔ, Nzambi akaashimbɛ oma lo mpokoso lo ndanya asɔlayi w’ase Edjibito tshɛ lo Ndjale ka Beela. Ase Isariyɛlɛ wakonge la lowando efula, diakɔ diakawembe osambo w’otshumba dia ntombola Jehowa. Ko onde vɔ wakatetemala monga la lowando? Etena kakahomana ase Isariyɛlɛ l’ekakatanu ekina, vɔ wakohɛ esadi eto awui tshɛ w’amɛna wakaasalɛ Jehowa. Oma laasɔ, vɔ wakɛnya dia vɔ komonga la lowando. (Os. 106:7) Lo ngande? “Olui w’otondo w’ase Isariyɛlɛ wakatatɛ ngunɛngunɛ Mɔsɛ nde la Arɔna,” lo mɛtɛ Jehowa mbakawangunɛngunɛka. (Eto. 16:2, 8) Nde akanyange l’ɔtɛ waki wodja ande kɔmɛnya lowando. L’ɔkɔngɔ diko, nde akayota dia lɔlɔnga l’otondo l’ase Isariyɛlɛ lɔsɔ lakahombe mvɔ l’oswe wa shɛnga, onyake Jashua la Kalɛba.​—Wal. 14:22-24. w19.02 17 od. 12-13

Yeso kokotola yambalo oya le nde lo nɔmba dia salaka Eohwelo ka nyɔi kande lo yoho ya kawotake. Koko, nde akatɛ ambeki ande dia vɔ pombaka salaka Eohwelo kande mbala ɔtɔi l’ɔnɔnyi l’ekimanyielo ka dambo dia tshitshɛ sɔ. (Jni. 13:15; 1 Kɔr. 11:23-25) Dambo diaha kawotake, koko di’ohomba efula mɛnyaka dia Yeso komonga la ndjadiya. Sho koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wele okitshakitsha ekɔ l’atei wa waonga wa diambo wa Nkumekanga kaso ka l’olongo. (Flpɛ. 2:5-8) Ngande wakokaso mbokoya okitshakitsha wa Yeso? Lo mbetsha wahɔ w’anto akina lo dihole dia ntondo. (Flpɛ. 2:3, 4) Tokanyiya nto dikambo di’otsho w’ekomelo wa lɔsɛnɔ la Yeso la nkɛtɛ. Yeso akeye dia nde aki suke la mvɔ nyɔi ka paa efula, koko nde akayakiyanya efula lo dikambo di’apɔstɔlɔ ande wa kɔlamelo waki suke la monga la lɔkɔnyɔ lo dikambo diande. Diakɔ diele, nde aketsha otsho w’ekomelo lo mbaetsha, mbakeketsha ndo mbasamba. (Jni. 14:25-31) L’okitshakitsha tshɛ Yeso akaleke ndjakiyanya lo wahɔ w’anto akina oleki wande hita. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula le so! w19.01 21 od. 5-6

Onde wɛ taatɛka asolo etena tshɛ katoyolangaka memɛ lonya dia mbisha kɔmatɛrɛ? Naka ngasɔ, kete aha wɛmɛ oto. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, efula l’atei aso mbokaka yema ya wɔma etena kashaso kɔmatɛrɛ. Lo mɛtɛ, wɔma ɔsɔ koka monga djembetelo ya dimɛna. Vɔ mɛnyaka dia wɛ ekɔ l’okitshakitsha ndo mbɔsaka di’anto akina koleka. Jehowa ngɛnangɛnaka dionga sɔ. (Os. 138:6; Flpɛ. 2:3) Koko Jehowa nangaka nto dia wɛ mbotombola ndo nkeketsha ananyɔ la akadiyɛyɛ lo nsanganya. (1 Tɛs. 5:11) Nde kokaka ngandji ndo ayokosha dihonga dieyɛ l’ohomba. Tɔsɛdingole waohwelo amɔ wa l’Afundelo. Bible mbutaka ɔnɛ sho tshɛ salaka wandja etena katɛkɛtaso ndo lo woho watɛkɛtaso. (Jak. 3:2) Jehowa halongamɛ dia sho monga kokele ndo anangɛso l’akadiyɛso hawolongamɛ dui sɔ. (Os. 103:12-14) Vɔ wekɔ nkumbo kaso ka lo nyuma ndo vɔ tokaka ngandji. (Makɔ 10:29, 30; Jni. 13:35) Vɔ shihodiaka ɔnɛ lo tena dimɔ hatosha kɔmatɛrɛ lo yoho yakatalangi kisha. w19.01 8 od. 3; 10-11 od. 10-11

Aha mbala tshɛ kele dui sɔ wɔdu, koko ɔsɔ bu dui diahakoke salema. Jehowa nangaka dia nyu ntondoya ndo monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ. L’ekimanyielo ka Nzambi, nyu koka ntondoya aha tsho etena kekenyu akɛnda, koko lɔsɛnɔ lanyu l’otondo. Ɛnyɛlɔ, tende wetshelo wakokaso nkondja oma lo woho wakalɛndja ase Isariyɛlɛ wedja dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka. Etena kaki ase Isariyɛlɛ suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, Nzambi kombatɛ dia monga asɔlayi wa tomanamana kana dia ndjalowanya dikambo dia ta. (Eoh. 28:1, 2) Nde akawatɛ dia vɔ mbokitanyiya ndo ndjaɛkɛ le nde. (Jas. 1:7-9) Ondo dako sɔ diakakoke mbɔsama oko anyanya le anto, koko diɔ diaki dako diakaleke dimɛna le ase Isariyɛlɛ. Mbala la mbala, Jehowa akakimanyiyaka wodja ande dia nɛndja ase Kanana. (Jas. 24:11-13) Nɔmbamaka dia monga la mbetawɔ dia nkitanyiya Nzambi, ndo mbetawɔ kɛsɔ mongaka l’etombelo w’amɛna mbala tshɛ. Dui sɔ diaki mɛtɛ lo nshi y’edjedja ndo diekɔ mɛtɛ lo nshi yaso nyɛ. w18.12 25 od. 3-4

Ɛlɔ kɛnɛ, anto amɔ takanaka l’ɔtɛ wa eokelo k’oyoyo ka divɛsa dimɔ dia lo Bible. Akina wakayele wetshelo wa kashi wa waa apɔsta ndo anto akina wata awui wa kashi lo dikambo diaso. Etombelo wele la dui sɔ ele anto amɔ ‘ndjanganyaka’ la Jehowa ndo l’etshumanelo la lolango lawɔ. (Hɛb. 3:12-14) Shi otoleka dimɛna otondonga vɔ wakayaɛkɛ le Yeso oko wakasale Petero! Anto akina wakatayanganyaka la akambo wa mɛtɛ yema yema, ondo aha la mbeya kɛnɛ kakatasalemaka. Onto latatshike akambo wa mɛtɛ yema yema ekɔ oko masuwa watamɔ yema yema oma lo dibongo. Bible tɔhɛmɔlaka dia sho menda ɔlɔlɔ “diaha sho ntakɔ mboka.” (Hɛb. 2:1) Mbala efula onto layanganya l’akambo wa mɛtɛ hasale dui sɔ la lolango lande. Koko nde mbetawɔka dia diɔtɔnganelo diasande la Jehowa mbɔla ndo l’edjedja ka wonya nde koka dishisha. w18.11 9 od. 5-6

Onde wɛ kombolaka ndeka ndowanyema l’oyango wa ndeka kambɛ Jehowa tshɛ lo tshɛ? Wɛ koka ndodia dɛmandɛ dia tɔtɔ Kalasa k’esambisha wa Diolelo. Kalasa kɛsɔ ndowanyaka anangɛso l’akadiyɛso wambotshunda wokokambɛka Jehowa lo tena tshɛ, dia okongamelo wa Jehowa nkamba la wɔ dia vɔ mpamia olimu awɔ. Wanɛ wɔtɔ kalasa kɛsɔ pombaka monga suke dia nkamba dihole tshɛ diawatomawɔ. Onde wɛ nangaka ndeka kambɛ Jehowa lo yoho shɔ? (1 Kɔr. 9:23) Oko weso ekambi wa Jehowa, sho keketshamaka dia monga la lokaho, ɛlɔlɔ, mbokana ngandji ndo dia ndjakiyanyaka dikambo di’anto akina lushi tshɛ. Nsala ngasɔ toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ, wɔladi ndo ɔlɔ. (Ngal. 5:22, 23) Oyadi awui wele layɛ, wɛ ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ edja tshɛ kokoyayɛ lokaho la Jehowa ndo kongayɛ ɔmɔ l’atei w’anto wa nɛmɔ wakamba kaamɛ la nde!​—Tok. 3:9, 10. w18.08 27 od. 16-18

Anto amɔ koka mimbola ɔnɛ: ‘Onde ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔ wakoka Okristo ndjaka diwala ko tshukana nto?’ Tolembete ɛtɛkɛta ɛnɛ wakate Yeso: “Onto tshɛ ladiaka diwala la wadɛnde ko nde ntshuka womoto okina ambosala loseka. Ndo naka womoto l’ɔkɔngɔ wa ndjaka diwala la omɛnde ambotshukama la pami kekina, kete womoto ɔsɔ ambosala loseka.” (Makɔ 10:11, 12; Luka 16:18) Mbokɛmaka dia Yeso akɔsaka diwala la nɛmɔ ndo nde akalangaka dia anto akina diɔsa la nɛmɔ. Naka pami ambodiaka diwala la wadɛnde lele la kɔlamelo (kana womoto ambodiaka diwala la omɛnde lele la kɔlamelo) ko ambotshukana nto, kete nde ambosala loseka. Ngasɔ mbediɔ nɛ dia aha ndjaka diwala mbakomiya diwala. Nzambi tetemalaka mbɔsa wadi l’omi asɔ dia wekɔ “demba 1.” Yeso nde lawɔ akate dia naka pami ambodiaka diwala la wadɛnde lahasadi kɔlɔ, kete wadɛnde akɔ ayonga lo waale wa nsala loseka. Lo ngande? Oma k’etena kɛsɔ, womoto lele pami ambodiaka diwala la nde koka mfɔnya ɔnɛ nde pombaka tshukama nto l’ɔtɛ w’ekakatanu wendana l’ekondjelo. Diwala dia ngasɔ, ekɔ dia loseka. w18.12 11 od. 8-9

Sawo diaki lam’asa Habakuka la Jehowa diakawosha ki ka lo yimba. Diɔ diakokimanyiya dia ndjashikikɛ dia kongɛɛ dia Jehowa nsala dui dimɔtshi. Habakuka akatɛkɛta nto dikambo dia eshikikelo kande etena kakandate ate: “Dimi lambɔlɛmbɔhala, lakongɛɛ lushi la sui.” (Hab. 3:16) Naa wetshelo wakokaso nkondja oma lo kɛnɛ kakayashikikɛ Habakuka dia nsala? Ntondotondo, hatohombe pondjo ntshika dia nɔmbaka Jehowa oyadi ekakatanu wele la so. Dui dia hende ele, tohokame kɛnɛ katotɛ Jehowa lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande ndo y’okongamelo ande. Dui dia sato ele, sho pombaka kongɛɛ la solo dia lotutsha tshɛ dia Jehowa nsala dui dimɔ ndo tonge l’eshikikelo dia nde ayonya paa yaso tshɛ l’etena kakandashikikɛ. Naka sho ntetemala nsawola la Jehowa lo dɔmbɛlɔ ndo mbohokamɛ lo mendɛ lende oko Habakuka, kete tayonga la ki ka lo yimba ndo tayonga l’akoka wa mbikikɛ. Elongamelo kaso kayotokimanyiya dia monga la solo dia lotutsha ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ oyadi ekakatanu akɔna wele la so. Tekɔ l’eshikikelo dia Shɛso ka l’olongo ayosala dui dimɔ.​—Rɔmɔ 12:12. w18.11 15-16 od. 11-12

Ngande wɔsa Jehowa wanɛ watakanya anto akina? Yeso akate ate: “Onto tshɛ latakanya 1 ɔmɔtshi l’atei w’anto wa totshitshɛ anɛ wele la mbetawɔ, ndeka dimɛna mbokeleka dive di’ɔhɛlɔ diatshindjama oma le mponda lo nkingo, ko mbotambiya lo ndjale.” (Makɔ 9:42) Ɔsɔ ekɔ ɛtɛkɛta wa wolo! Ndo sho mbeyaka dia Yeso ekɔ paka oko She. Diakɔ diele, sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa hangɛnangɛna etena katakanya onto ɔmɔtshi ombeki wa Yeso ɔmɔtshi. (Jni. 14:9) Onde sho mbɔsaka tshelo ya ntakanya anto akina woho wayiɔsa Jehowa la Yeso? Kakɔna kɛnya etsha aso? Ɛnyɛlɔ, sho mbeyaka nanga yoho mɔtshi y’ɔlɔtɔ ndo y’ɔlɔngɔswɛlɔ wa divo. Ko kakɔna kayotosala naka ɛsɔnwɛlɔ aso mbeyaka nyangiya ase etshumanelo kana nkonya anto akina dia monga la tokanyi t’awui wa mindo? Onde ngandji kokaso anangɛso kayototshutshuya dia ntshika awui walangaso? w18.11 25 od. 9-10

Lande na kahombaso sho tshɛ monga l’olowanyi? Wɛ pombaka monga l’olowanyi nɛ dia Satana akadje Jehowa tɔfwɛfwɛ ndo nde ekɔ lo kodja tɔfwɛfwɛ. Ondjelo w’ɔtɔmbɔki ɔsɔ akadje lokombo la Jehowa mindo lo nkonya anto dia mfɔnya ɔnɛ Nzambi ekɔ Ɔnɔmbɔdi wa kɔlɔ, wele la lokaki, ndo waha la losembwe. Lonyangu ko, Adama la Eva wakete lo wedi wa Satana lo tɔmbɔkwɛ Jehowa. (Eta. 3:1-6) Lɔsɛnɔ la lo Ɛdɛna lakawasha waaso efula wa nkeketsha ngandji kakawokaka Jehowa. Koko, etena kakadje Satana tɔfwɛfwɛ, ngandji kawɔ kondjonga tshɛ lo tshɛ kana otondo. Dimbola dikina diakayokama diɔ nɛ: Onde onto ɔmɔ ayotshikala la kɔlamelo le Jehowa Nzambi l’ɔtɛ wa ngandji kawokande? Lo ɛtɛkɛta ekina, onde anto wayokoka mɛnya dia wekɔ l’olowanyi? Dimbola sɔ diakayokama lo dikambo dia Jɔbɔ. (Jɔbɔ 1:8-11) Oko weso bu kokele mbakinde nde lawɔ. Nde akasalaka munga. Koko, Jehowa akalangaka Jɔbɔ l’ɔtɛ wakinde l’olowanyi. w19.02 3-4 od. 6-7

Dia mɛnya nɛmɔ diele l’akambo wa mɛtɛ wendana la Diolelo diaki Nzambi le wanɛ wawashola, Yeso akasha wɛɛla wa omundji w’okanda wakatayangaka adidi w’amɛna. Nde akashola didi dimɔ di’oshinga wolo ndo nde ‘akasondja ɛngɔ tshɛ kaki la nde aha la ntshimbatshimba’ l’oyango wa nde disomba. (Mat. 13:45, 46) Woho akɔ waamɛ mbele, etena kakateke akambo wa mɛtɛ wendana la Diolelo dia Nzambi ndo akambo wa mɛtɛ tshɛ akina w’ohomba efula wa lo Bible, sho lawɔ taketawɔ ndjahondja awui akina l’oyango wa mbakondja. Naka sho ntetemala mbɔsa akambo wa mɛtɛ la nɛmɔ, kete ‘hatowasondjaki pondjo.’ (Tok. 23:23) Koko lonyangu ko, ekambi wa Nzambi ɛmɔtshi kondjotetemala mbɔsa akambo wa mɛtɛ la nɛmɔ ndo wakasondja. Hatolange pondjo nsala dui sɔ! Dia mɛnya dia sho mbɔsaka akambo wa mɛtɛ nɛmɔ ndo hatotowasondja pondjo, sho la dia nkitanyiya dako dia lo Bible diatɔlɔmba dia “nkɛndakɛnda lo akambo wa mɛtɛ.” (3 Jni. 2-4) Dui sɔ nembetshiyaka dia sho la dia mbetsha akambo wa mɛtɛ lo dihole dia ntondo ndo mɛnya dui sɔ oma lo yoho yaso ya lɔsɛnɔ. w18.11 9 od. 3

Wakadjangɛ ase Isariyɛlɛ diaha ndɔsha koko dia ntshimba osomba mbala ɔtɔi lo lushi l’edja ka nshi shamalo ndo oma laasɔ mbala esambele lo lushi l’esambele. Asɔlayi amɔ wakakoke mbuta ɔnɛ: ‘Ɔsɔ ekɔ nshisha wolo ndo mbetsha wenya wetshetsha!’ Koko Ɔnɔmbɔdi w’ase Isariyɛlɛ waki kɔmɛnamaka akeyaka shikaa kɛnɛ kakandasalaka! Ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ande akakimanyiya ase Isariyɛlɛ dia ndeka monga la mbetawɔ ka wolo ndo dui sɔ diakaahandola diaha ndɔshana l’asɔlayi w’ase Jeriko wa wolo. (Jas. 6:2-5) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɔkɔndɔ ɔsɔ? Lo tena dimɔ, okongamelo wa Jehowa salaka akambo lo yoho y’oyoyo, ndo ondo aha mbala tshɛ mbayotoshihodiaka lande na. Ɛnyɛlɔ, ondo sho kɔfɔnyaka dia ekɔ kanyi ya dimɛna dia nkamba la telefɔnɛ, tablɛtɛ kana la ɔrdinatɛrɛ dikambo dia wekelo w’onto ndamɛ, l’esambishelo kana lo nsanganya. Koko ondo kakianɛ tekɔ lo mɛna wahɔ waya lo nkamba la dihomɔ sɔ naka kokaka. Etena kɛnaso etombelo w’amɛna waya oma l’etshikitanu wa ngasɔ, mbetawɔ kaso ndekaka nkeketala, ndo tamboleka monga kaamɛ l’anangɛso l’akadiyɛso. w18.10 23 od. 8-9

Anto efula wakalongamɛka Mɛsiya, ɛnyɛlɔ ambeki waki Yeso, ndo ondo l’ɔtɛ ɔsɔ mbakalangaka ase Ngalileya dia Yeso monga nkumekanga kawɔ. Vɔ wakɔsaka ɔnɛ nde akahombe monga ɔnɔmbɔdi woleki ɔlɔlɔ. Nde aki ɔtɛkɛtshi wa manamana, akakokaka nkɔnɔla hemɔ ndo akakokaka kaanga mbisha anto waki la ndjala mbo ya ndɛ. L’ɔkɔngɔ wa Yeso ndesha apami oko 5 000, anto wakambe efula. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lam’akeye Yeso dia vɔ waki suke la mbonda ko mbodja nkumekanga la wolo, nde akɔɔngɔ nto otsha lo dikona ndamɛ.” (Jni. 6:10-15) La wedi a pindju, ondo lofunge lakashile. Oma laasɔ, Yeso akalembetshiya dia nde koondja dia ndjakotshɛ ehomba wa lo demba, koko wa lo nyuma. Nde akawatɛ ate: “Tanyokambake olimu dikambo dia mbo ya ndɛ yayolana, koko nyokambe dikambo dia mbo ya ndɛ yatshikala edja yasha lɔsɛnɔ la pondjo.”​—Jni. 6:25-27. w18.06 4 od. 4-5

Yeso akashihodiaka nsaki y’anto wakakɔmɔ ndo waki wɛɔdu oko “sɔpɔ diakawaminola” kana “oshinga wa tala wotadimala.” Ɔnkɔnɛ, nde akaasalɛka akambo la ngandji ndo la solo dia lotutsha. (Makɔ 10:14) Lo mɛtɛ, sho hatokoke mbeya kana mbetsha anto woho wakasale Yeso! Koko sho koka mbɔsa wanɛ wele l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ la nɛmɔ. Dui sɔ mendanaka la woho wasawolaso la wɔ, etena kakokaso nsawola la wɔ, ndo edja ka ngande kahombaso nsawola la wɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, miliyɔ y’anto wekɔ lo ‘pɛnyahɛnyama ndo tonama’ oma le ewandji wa pɔlitikɛ, w’awui w’okanda ndo w’ɛtɛmwɛlɔ walanga etshimba ndo w’esehe. (Mat. 9:36) L’ɔtɛ wa dui sɔ, anto efula hawoyoyaɛkɛ kaanga le onto ɔtɔi ndo vɔ bu l’elongamelo. Laasɔ, ɛtɛkɛta aso ndo wondjo aso wa dui la dia mbaɛnya dia tekɔ anto w’ɛlɔlɔ ndo tekɔ lo ndjakiyanya dikambo diawɔ! Anto efula nangaka mpokamɛ losango laso, aha tsho l’ɔtɛ wakambaso la Bible dimɛna, koko ndo l’ɔtɛ wayashaso l’otema ɔtɔi le wɔ ndo waalɛmiyaso. w18.09 31-32 od. 13-14

Ngande wɛnyaso dui sɔ? Lo mbeka Bible, nkitanyiya Nzambi ndo mbetɛ ɔtɛmwɛlɔ ande dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ laso. Nsala awui asɔ ayotokimanyiya dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Mbetawɔ kaso k’ɔnɛ alaka waki Nzambi wayanga kotshama kem’edja kayoleka nkeketala. (Tito 2:13) Naka sho nangaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ oyadi awui akɔna wele laso lo lɔsɛnɔ, kete totetemale nkeketsha lɔngɛnyi lasaso la Jehowa. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Nyɔngɛnangɛnake nshi tshɛ lo Nkumadiɔndjɔ [Jehowa]. Lambonyotɛ nto nte: Nyɔngɛnangɛnake!” (Flpɛ. 4:4) Dia monga ɔngɛnyi wa ma ma wa Jehowa, sho la dia monga la lomba l’oma le Nzambi. (Tok. 3:13, 18) Koko dia sho ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, ekɔ ohomba efula sho ntetemala nkamba la kɛnɛ kekaso oma lo Bible. Yeso akɛnya ohomba wa dui sɔ etena kakandate ate: “Naka nyu mbeyaka akambo asɔ, ɔngɛnɔngɛnɔ le nyu naka nyayowasala.” (Jni. 13:17; Jak. 1:25) Dui sɔ diekɔ ohomba naka sho nangaka nkotsha ehomba aso wa lo nyuma ndo ntetemala monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. w18.09 18 od. 4-6

Epafrasɛ akeyaka anangɛso dimɛna ndo akayakiyanyaka efula dikambo diawɔ. Ekakatanu ande oko wakawelɛ Pɔɔlɔ ɔnɛ “osekami la lo lokanu,” komboshimba dia ndjakiyanya di’ehomba wa lo nyuma w’anto akina. (Filɛ. 23) Ndo nde akasale dui dimɔ dia mbakimanyiya. Epafrasɛ akalɔmbɛ lo dikambo di’anangɛso l’akadiyɛso, ndo sho koka nsala woho akɔ waamɛ, lo nshila ndo nkombo yawɔ. Alɔmbɛlɔ wa ngasɔ mongaka la shɛngiya ya wolo. (2 Kɔr. 1:11; Jak. 5:16) Kanyiya onto ɔmɔ lakokayɛ nɔmba lo dikambo diande lo nshila lokombo lande. L’ɛnyɛlɔ ka Epafrasɛ, anangɛso l’akadiyɛso efula nɔmbaka lo dikambo di’ase etshumanelo kawɔ ndo ldia nkumbo yele l’ekakatanu kana yele la tɛdikɔ ta wolo ta mbɔsa kana yele l’ehemba. Sho koka nɔmba nto lo dikambo dia wanɛ wakavusha wakiwɔ wa ngandji, wanɛ wakahandɔ oma lo mpokoso keke kasalema kana ata ndo wanɛ wele l’ekakatanu wendana l’ekondjelo. Ekɔ anangɛso l’akadiyɛso efula wele l’ohomba wa alɔmbɛlɔ aso! w18.09 5-6 od. 12-13

Pɔɔlɔ kɔtɛkɛtaka tsho dikambo diambishana diangɔ dia l’emunyi, koko nde akatɛkɛtaka ndo dia mbisha anto wele l’ohomba ekeketshelo, alako w’oma lo Bible ndo ekimanyielo. (Ets. 20:31-35) Lo ndjela kɛnɛ kakate ndo kakasale Pɔɔlɔ, nde akatetsha ohomba wa monga la lokaho lo kɛnɛ kendana la wenya, wolo, yimba ndo ngandji kaso. Anyangiyangi wakeke lɔkɛwɔ l’onto wakɛnyi vɔ lawɔ dia lokaho mbishaka anto ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo ndjela sawo dimɔ, “anto mbutaka dia vɔ ndekaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔkɔngɔ wa vɔ salɛ anto akina awui w’amɛna.” Anyangiyangi mbutaka dia etena kakimanyiyaso anto akina, “sho ndjaokaka dia lɔsɛnɔ laso lekɔ l’oyango ndo ohomba nɛ dia dui sɔ kotshaka ehomba w’anto.” Diakɔ diele, tomanyi tɔmɔ mbutaka di’anto kambaka elimu la lolango dia ndeka monga la yoonge ya dimɛna ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo mɛtɛ, kɛnɛ kakawashola hatambiya, nɛ dia Jehowa Otungi aso wa ngandji, mbutaka tena tshɛ dia lokaho toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ.​—2 Tim. 3:16, 17. w18.08 22 od. 17-18

Prɔfɛsiya kakate Isaya lo dikambo dia Yeso Kristo tokeketshaka ndo toshaka elongamelo. Isaya akate dia Yeso “hatolombosha lo ndjela kɛnɛ kɛnande la washo ande, ndo hatohangɔ tsho lo ndjela kɛnɛ kokande la atoyi ande” ndo ɔnɛ nde “ayolombosha tombolambola la losembwe.” (Isa. 11:3, 4) Lande na kele dui sɔ tokeketshaka? Nɛ dia tekɔ lo nsɛna lo andja wamboleka anto kananɛ kɔlɔ ndo anto salanɛka akambo lo ndjela kɛnɛ kɛnawɔ. Tekɔ mɛtɛ l’ohomba wa Yeso lele Shushi ya kokele lahotolombosha lo ndjela kɛnɛ kɛnama! Lushi tshɛ sho mongaka la tokanyi lo dikambo di’anto akina. Koko sho bu kokele oko Yeso, diakɔ diele ndo tokanyi taso bu kokele. Sho sɛngiyamaka esadi eto oma lo kɛnɛ kɛnaso. Koko, Yeso akatodjangɛ diaha sho nombosha lo “ndjela kɛnɛ kɛnama” koko dia nombosha “la losembwe.” Ɔnkɔnɛ, Yeso nangaka dia sho monga oko nde ndo aha salɛ anto akambo lo ndjela kɛnɛ kɛnama. w18.08 8 od. 1-2

Lo mɛtɛ, sho hatoke Nzambi atɛkɛta laso oma l’olongo. Koko nde akatosha Ɔtɛkɛta ande wakafundama, Bible, lɔkɔ mbatoshande ɛlɔmbwɛlɔ. Laadiko dia laasɔ, nyuma ka Jehowa sɛngiyaka “olami wa kɔlamelo” dia ntetemala mbisha ekambi Ande mbo ya ndɛ efula. (Luka 12:42) Tekɔ mɛtɛ la mbo ya ndɛ ya lo nyuma efula yalongolaso lo tshimbo y’ekanda watondjama, diangɔ dia l’Ɛtɛrnɛtɛ, tovidɛo ndo ekanda wakadjama l’eshinga! Tetawɔ di’ɛtɛkɛta wa Nzambi wofundami lo Bible ɔnɛ Jehowa sɛdingolaka akambo tshɛ ndo nde ayanga minya awui tshɛ wa kɔlɔ wambosala Satana ndo andja ande wa kɔlɔ tokeketsha. Ndo nyɛsɔ toyashikikɛ dia pokamɛka la yambalo tshɛ dui dia Jehowa. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayotondoya dia mbikikɛ okakatanu tshɛ wahomana laso l’etena kɛnɛ ndo ohemba tshɛ wakoka tokomɛ. Bible toholaka ɔnɛ: “Nyekɔ la ohomba w’ekikelo, kele l’ɔkɔngɔ wa nyu nsala lolango la Nzambi, kanyolongole ekotshamelo ka daka.”​—Hɛb. 10:36. w19.03 13 od. 17-18

Mɔsɛ akalɔmbɔla ase Isariyɛlɛ l’etena k’otale efula, diakɔ diele, Jashua akakoke ndjambola dia kana wodja wayowetawɔ oko ɔnɔmbɔdi awɔ. (Eoh. 34:8, 10-12) Lo ntɛkɛta dikambo dia Jashua 1:1, 2, dibuku dimɔ di’awui wa lo Bible mbutaka dia etena koleki wolo ndo waale lo wodja, oyadi lo nshi y’edjedja kana nshi nyɛ, ele etena kahɛna ɔnɔmbɔdi ɔmɔ ɔnɔmbɔdi okina. Jashua aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa ndjakiyanya, koko nde akayaɛkɛ le Jehowa ndo akayele ɛlɔmbwɛlɔ kande. (Jas. 1:9-11) Nzambi akatshɔkɔla Jashua l’ɔtɛ wakandayaɛkɛ le nde ndo akakambe la ondjelo ɔmɔ dia nɔmbɔla Jashua ndo ase Isariyɛlɛ. Ondo ondjelo akɔ aki Dui, mbuta ate Ɔna Nzambi l’enondo. (Eto. 23:20-23; Jni. 1:1) Jehowa akakimanyiya wodja w’Isariyɛlɛ dia ndjaekesanyiya dimɛna la etshikitanu wakonge etena kakayala Jashua ɔnɔmbɔdi awɔ. w18.10 22-23 od. 1-4

Jehowa mbeyaka wanɛ walanga mbɔtɛmɔla ndo nde fundaka nkombo yawɔ lo “dibuku [diande] dia eohwelo.” Naka sho nangaka dia lokombo laso ntshikala lo “dibuku dia eohwelo” dia Jehowa, kete ekɔ dui dimɔ diahombaso nsala. Malaki akate ɔnɛ sho pombaka mboka Jehowa wɔma ndo nkana yimba lo lokombo lande. Naka sho ntɛmɔla onto kana ɛngɔ kekina tshɛ, kete lokombo laso layodimɔma oma lo dibuku dia Jehowa. (Eto. 32:33; Os. 69:28) Diakɔ diele, aha ɔnɛ ntshika dɔkɔlɔkɔ dia tayosalaka lolango la Jehowa ndo batizama l’ashi, kete ambokoka. Ɔsɔ ekɔ awui wasalaso mbala ɔtɔi, koko ntɛmɔla Jehowa ekɔ dikambo dia lɔsɛnɔ l’otondo. Lushi tshɛ, l’edja tshɛ keso la lɔsɛnɔ, sho pombaka mɛnya oma l’etsha aso dia tekɔ lo nkitanyiya Jehowa.​—1 Pe. 4:1, 2. w18.07 23-24 od. 7-9

Hatoyala Akristo wambotshunda paka l’ɔtɛ wamboteya akambo wa mɛtɛ l’edja k’ɛnɔnyi efula. Sho pombaka mbidja welo dia ‘ntshunda.’ Ntshunda kɛdikɛdi pamia ewo ndo eokelo kaso. Diakɔ diakeketshamaso mbala la mbala dia mbadiaka Bible lushi tshɛ. (Os. 1:1-3) Onde wɛ amboyadjɛ oyango ɔsɔ? Naka wɛ mbadiaka Bible lushi la lushi, kete wɛ ayoleka nshihodia ɛlɛmbɛ ndo atɔndɔ wa Jehowa. Ɔlɛmbɛ woleki ohomba le Akristo ele ɔlɛmbɛ wa ngandji. Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Oma lo dikambo nɛ, anto tshɛ wayeya dia nyu nyekɔ ambeki ami, naka nyayokana ngandji lam’asanyu.” (Jni. 13:35) Jakɔba y’ɔnango Yeso akelɛ ngandji ɔnɛ “ɔlɛmbɛ wa woke wa Nkumekanga.” (Jak. 2:8) Pɔɔlɔ akate ate: “Ngandji ele ekotshamelo k’ɛlɛmbɛ.” (Rɔmɔ 13:10) Hatokashimɔ lo woho wele ngandji ohomba efula, nɛ dia Bible mbitaka dia “Nzambi ekɔ ngandji.”​—1 Jni. 4:8. w18.06 19 od. 14-15

Kaanga mbakatɔmbɔkwɛ ase Isariyɛlɛ Jehowa, Mɔsɛ mbakakiyana ndo mbaki la nkɛlɛ. Nde kondjakimɛ, koko akatɛkɛta aha la nkanyiya etombelo wakahombe monga. Mɔsɛ kotetemala mendɛ le Jehowa nɛ dia nde aketawɔ dia kɛnɛ kakasale anto akina mbekola yimba yande. Etena kakangunanguna wodja mbala ka ntondo lo dikambo di’ashi, Mɔsɛ akasale kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ. (Eto. 7:6) Koko ondo nde akayɔkɔmɔ ndo akayonyanga nɛ dia ase Isariyɛlɛ wakatɔmbɔkɔ l’edja k’ɛnɔnyi efula. Onde Mɔsɛ akakanyiyaka paka dia nsaki yande lo dihole dia nkanyiya yoho yakandakoke ntombola Jehowa? Naka Mɔsɛ omvutshi wa kɔlamelo akakoke mbekola yimba ndo nsala pɛkato, kete dui diakɔ diamɛ koka esadi eto tokomɛ. Mɔsɛ aki suke la mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka ndo sho tekɔ suke la mbɔtɔ l’andja w’oyoyo. (2 Pe. 3:13) Hatolange mɛtɛ nshisha diɛsɛ dia laande sɔ. Koko dia mbɔtɔ l’andja w’oyoyo, sho pombaka ntetemala mendɛ le Jehowa ndo mbokitanyiyaka nshi tshɛ.​—1 Jni. 2:17 w18.07 15 od. 14-16

Satana hakoke ntshutshuya anto la wolo dia nsala dui dimɔ diahawalange. (Jak. 1:14) Anto efula l’andja ɔnɛ haweye dia vɔ wekɔ lo wedi wa Satana. Koko etena keka onto akambo wa mɛtɛ, nde pombaka nsɔna dia mbeta lo wedi wa Jehowa kana wa Satana. (Ets. 3:17; 17:30) Naka sho ndjashikikɛ dia nkitanyiya Nzambi, kete Satana hotoshishɛ olowanyi aso. (Jɔbɔ 2:3; 27:5) Ekɔ awui akina wahakoke Satana l’ɛdiɛngɛ nsala. Ɛnyɛlɔ, Bible hate pondjo ɔnɛ vɔ koka mbeya kɛnɛ kele lo yimba kana l’otema aso. Paka Jehowa la Yeso mbakoka mbeya. (1 Sa. 16:7; Makɔ 2:8) Naka sho nsala la wolo dia ntɛkɛta ndo nsala kɛnɛ kalanga Nzambi, sho koka monga l’eshikikelo dia Jehowa hetawɔ dia Diabolo tosalɛ kɔlɔ lo yoho yahakomɛ. (Os. 34:7) Sho pombaka mbeya otunyi aso, koko hatohombe mbooka wɔma. Kaanga mbeso bu kokele, la ekimanyielo ka Jehowa sho koka nɛndja Satana! Naka sho ndɔshana la nde, kete nde ayotolawɔ.​—Jak. 4:7; 1 Pe. 5:9. w18.05 26 od. 15-17

Tɔshi dia wɛ ambokongɛ dia ntshɔ lo dikambo dimɔ dia laande l’osomba ɔmɔ w’etale. Dia minda lɔkɛndɔ lɔsɔ, wɛ pombaka ntshɔ lo bisi. Etena kamboyoya lo dihole diemala bisi, wɛ ambotana bisi efula. Wɛ mbeyaka dihole shikaa dialangayɛ ntshɔ ndo bisi kahombayɛ mbɔtɔ. Wɛ hɔtɔ lo bisi kina, nɛ dia wɛ mbeyaka dia yɔ koka kɔtɔla lo dihole dikina. Lɔsɛnɔ lekɔ oko lɔkɛndɔ ndo nyu ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka nyekɔ oko anto wele lo dihole diemala bisi. Lo tena dimɔtshi, nyu mongaka l’ɛsɔnwɛlɔ efula ndo awui wa lo lɔsɛnɔ wakoka nyodja l’okandokando. Koko naka wɛ mbeyaka dihole shikaa dialangayɛ ntshɔ, kete ayonga dui dia wɔdu le yɛ dia nsala ɛsɔnwɛlɔ w’amɛna. Onde wɛ ayoyasha lɔsɛnɔ layɛ l’otondo dia ngɛnyangɛnya Jehowa? Dui sɔ nembetshiyaka ndjela alako ande lo tɛdikɔ tshɛ tahombayɛ mbɔsa lo lɔsɛnɔ, ɛnyɛlɔ kalasa kana olimu wayoyokamba, ɛkɛndɛ wa lo nkumbo ndo awui akina. Ndo dui sɔ nembetshiyaka nsala la wolo dia nkotsha eyango wa lo nyuma. Naka wɛ ndjasha tshɛ dia kambɛ Jehowa, kete onga l’eshikikelo dia nde ayokɔtshɔkɔla ndo ayokokimanyiya dia ntondoya. w18.04 25 od. 1-3

Jafɛta akakotsha daka diande ndo akatome ɔnande la womoto dia tokamba lo tabɛrnaklɛ lɔsɛnɔ lande l’otondo. (Emb. 11:30-35) Kaanga mbaki dui sɔ wolo le Jafɛta, diɔ diakaleke monga wolo le ɔnande. Koko la lolango tshɛ, nde aketawɔ nsala kɛnɛ kakalake she. (Emb. 11:36, 37) Dui sɔ diakalembetshiyaka dia takandahombe tshukama kana mbota ana. Ɔlɔndji wa nkumbo wakahombe komɛ. Nde aki l’ohomba w’esambelo ndo ekeketshelo k’efula. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ase Isariyɛlɛ wakayonga la mbekelo kɛnɛ: Ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi, esekaseka wa l’Isariyɛlɛ wakatshɔka dia tandola ɔna womoto la Jafɛta ose Ngiliyadɛ nshi 4 lo ɔnɔnyi.” (Emb. 11:39, 40) Ɛnyɛlɔ k’ɔna Jafɛta la womoto tokonyaka dia nkanyiya dikambo dia Akristo wa nshi nyɛ watshikala enyemba dia ndeka kambɛ Jehowa. Onde hatokoke mbawandola ndo mbakeketsha?​—1 Kɔr. 7:32-35. w18.04 17 od. 10-11

Andjelo efula wakayele lokolo la Satana lo ntɔmbɔkwɛ Nzambi. Ntondo ka Mvula k’elola, Satana akatshutshuya andjelo amɔ l’atei awɔ dia nsala awui wa dieyanelo la wamato. Bible mɛnyaka dui sɔ lo yoho ya didjidji etena katatɔ ɔnɛ dragɔ lakakɔ oma l’olongo akakotola k’asato ɔtɔi ka tɔɔtɔ le nde. (Eta. 6:1-4; Ɛny. 12:3, 4) Etena kakatshike andjelo asɔ nkumbo ka Nzambi, vɔ wakayakonya vɔamɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Satana. Hatokoke mfɔnya di’andjelo w’atɔmbɔki asɔ wekɔ olui ɔmɔtshi wahakongɛmi. L’andja wa lo nyuma wahɛnama, Satana akakongɛ lowandji lande lo mbokoya woho wele Diolelo dia Nzambi. Lo andja wahɛnama, Satana akayadje nkumekanga ndo akakongɛ ɛdiɛngɛ, akawasha wolo ndo akawaetɛ emboledi w’andja ɔnɛ. (Ɛf. 6:12) Satana kambaka la okongamelo ande wahɛnama dia nɔmbɔla mandji tshɛ y’ana w’anto. w18.05 23 od. 5-6

Lo tena dimɔ, Nzambi mɛnyaka ngandji kande le so lo tongola oko watosalaka papa ka ngandji. Davidɛ akɔshi engwelo kɛsɔ la nɛmɔ. Nde akakanaka yimba la tokanyi ta Nzambi ndo akatietɛ tokanyi tande hita. Nde aketawɔ dia tokanyi ta Nzambi mbokenga. Naka wɛ nsala woho akɔ waamɛ, kete ngandji kokayɛ Nzambi ndo nsaki kayɛ ka mbɔngɛnyangɛnya kayofula ndo wɛ ayonga Okristo wambotshunda. Kadiyɛso kelɛwɔ Christin mbutaka ate: “Etena kasalami eyangelo ndo kakanami yimba lo kɛnɛ kadiami, dimi mbokaka dia Jehowa akasale dia awui asɔ fundama paka lo dikambo diami!” Naka wɛ ekɔ onto lambotshunda lo nyuma, kete wɛ ayɛna andja ɔnɛ ndo nshi yawɔ yayaye woho wawɛna Nzambi. Jehowa koshaka ewo ka laande kɛsɔ ndo shɛnɔdi. Lande na? Nde nangaka dia wɛ mbeya kɛnɛ kele ohomba lo lɔsɛnɔ, dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna ndo dia kongɛɛ nshi yayaye aha la mboka wɔma!​—Isa. 26:3. w18.12 26 od. 9-10