Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi

Naka tekɔ lo kambɛ Jehowa, kete tekɔ l’elongamelo k’ɔnɛ nde ayotosha diangɔ tshɛ diakashisha Adama la Eva, mbidja ndo diaaso dia sɛnaka pondjo pondjo. Adama la Eva kɔsɔna dia kambɛ Jehowa nɛ dia vɔ kombokaka ngandji k’efula. Koko, Jehowa aketawɔ dia vɔ nsɛna edja, dia vɔ mbota ana ndo mbodia anawɔ l’atɔndɔ awɔ wakawayadjɛ. Etombelo wakonge la yɛdikɔ yakɔshi Adama la Eva yaha Jehowa mbalɔmbɔla wakɛnya hwe dia vɔ komonga la lomba. Ɔnawɔ l’enondo akadiake kosɛnde kaki komonga l’onongo ndo l’ɔkɔngɔ diko awui wa ngala ndo lokaki lakafulanɛ lo nkumbo k’anto. (Eta. 4:8; 6:11-13) Koko, Jehowa aki la yoho mɔtshi ya shimbɛ ana w’Adama la Eva tshɛ walanga mbokambɛ. (Jni. 6:38-40, 57) Naka wɛ mbeka awui efula wendana la solo dia lotutsha ndo la ngandji kele la Jehowa, kete ondo ngandji kawokayɛ kayofula. Wɛ ayotona ndjela mboka kakayele Adama la Eva ndo wɛ ayoyakimɔ wɛmɛ le Jehowa. w19.03 2 od. 3; 4 od. 9

Dia mbokana kandji, sala la wolo dia nshihodia ekakatanu wele l’ase nkumbo ndo asekaso ambetawudi. Yasha le ana wa tomangase wa l’etshumanelo, ase hemɔ, esombe, ndo wanɛ wambovusha lakiwɔ ɔmɔ la ngandji. Mbolakawɔ ekakatanu wele la wɔ. Hokamɛkawɔ la yambalo tshɛ etena kakotɛwɔ woho wayaokawɔ. Ɛnyawɔ dia wɛ shihodiaka mɛtɛ okakatanu wele la wɔ. Kimanyiyawɔ lo yoho tshɛ yakoka. Naka sho nsala ngasɔ, kete tayowaɛnya ngandji ka mɛtɛ. (1 Jni. 3:18) Sho pombaka monga la shɛnɔdi etena kalangaso nkimanyiya anto akina. Lande na? Nɛ dia anto salaka akambo lo toho totshikitanyi etena kewɔ l’ekakatanu. Amɔ nangaka mbuta ekakatanu awɔ, koko akina hawolange mbuta. Diakɔ diele, towate dia sho nangaka mbakimanyiya, koko tewɔ mbaoka ambola waleka mendana l’onto ndamɛ. (1 Tɛs. 4:11) Kaanga etena katodihwɛ anto akina otema, ondo aha tena tshɛ mbayotetawɔka kɛnɛ katotɛwɔ. Koko, sho pombaka mbeya woho wayaokawɔ. Toonge suke dia mpokamɛ ndo ɔkɔkɛ dia ntɛkɛta.​—Mat. 7:1; Jak. 1:19. w19.03 19 od. 18-19

Onde wɛ tokaka wɔma etena kasambishayɛ lo sɛkɛ? Ohɔ ɛnyɛlɔ ka Nɛhɛmiya. Nde akakambaka lo sɛkɛ dia nkumekanga kaki la wolo w’efula. Nɛhɛmiya akanyange etena kakandoke dia mpele ndo asoko wa Jɛrusalɛma wakalana. (Nɛh. 1:1-4) Ohokanyiya wɔma wakandahombe monga lawɔ etena kakɔlɔmbɛ nkumekanga dia mbuta lande na kakinde komonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ! Aha la ntshimbatshimba Nɛhɛmiya akalɔmbɛ ndo oma laasɔ nde akakadimola. Dia mbokadimola, nkumekanga akasale akambo efula dia nkimanyiya ekambi wa Nzambi. (Nɛh. 2:1-8) Tɔsɛdingole nto ɛnyɛlɔ ka Jɔna. Etena kakɔlɔmbɛ Jehowa dia nsambisha ase Niniva, Jɔna akoke wɔma efula ko akalawɔ otsha lo lɛkɛ lokina. (Jɔna 1:1-3) Koko l’ekimanyielo ka Jehowa, Jɔna akayokotsha ɔkɛndɛ ande. Ndo ɛtɛkɛta wakandate wakonge la nshɛngiya ya wolo le ase Niniva asɔ. (Jɔna 3:5-10) L’ɛnyɛlɔ ka Nɛhɛmiya, tambokondja wetshelo wa nɔmbaka la ntondo ka mbisha okadimwelo. Ndo l’ɛnyɛlɔ ka Jɔna tambokondja wetshelo ɔnɛ Jehowa koka tokimanyiya dia mbokambɛ oyadi tekɔ la wɔma w’efula. w19.01 11 od. 12

Etena katatɛso nkamba la kɛnɛ kekaso oma lo Bible, diɔtɔnganelo diaso la angɛnyi ndo ase nkumbo koka ntshikitana. Lande na? Yeso akalɔmbɛ lo dikambo di’ambeki ande ɔnɛ: “Owakidia lo mɛtɛ, nɛ dia ɔtɛkɛta ayɛ wekɔ mɛtɛ.” (Jni. 17:17; nɔtɛ) ‘Nkidia’ koka nembetshiya “nkitsha laande.” Etena katatɛso nkamba la akambo wa mɛtɛ, sho kitshamaka laande oma l’andja ɔnɛ nɛ dia sho ndjelaka atɔndɔ wa lo Bible. Anto tɔsaka dia sho ntshikitana la wɔ nɛ dia tekɔ lo ndjela atɔndɔ wotshikitanyi la wɔ. Kaanga mbasalaso la wolo dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la angɛnyi ndo ewotɔ aso, amɔ koka ndjanganya la so ndo vɔ koka kaanga ndɔshana la dietawɔ diaso. Dui sɔ hadiokoke tambiya. Yeso akate ate: “Lo mɛtɛ, atunyi w’onto wayoyala anto wa lo luudu lande hita.” (Mat. 10:36) Yeso akatolake nto dia oyadi kɛnɛ tshɛ kayototshika l’ɔtɛ w’akambo wa mɛtɛ, kɛnɛ kayotokondja kileka la fwa! w18.11 6 od. 11

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akandolaka anango la akadiyɛnde ndo nde akɛnya dui sɔ oma lo woho wakandatɛkɛtaka dikambo diawɔ. Nde akokaka Nzambi losaka tena tshɛ lo dikambo diawɔ lo alɔmbɛlɔ ande wa lo woshɛshɛ. Nde akɛnya lowando lande nto etena kakandaafundɛ mikanda. Lo avɛsa 15 wa ntondo wa lo Rɔmɔ 16, Pɔɔlɔ akashile nkombo 27 y’asekande Akristo. Pɔɔlɔ akate dia Piriskila la Akula “wakadje nsɛnɔ yawɔ lo waale” lo dikambo diande, ndo nde akate ɔnɛ Febe “akakimanyiyaka anto efula,” kaamɛ ndo Pɔɔlɔ. Nde akandola anangɛso l’akadiyɛso wa ngandji asɔ wakakambaka olimu wa wolo. (Rɔmɔ 16:1-15) Pɔɔlɔ akashihodia di’anango la akadiyɛnde komonga kokele, koko l’ekomelo ka mukanda ande otsha le ase Rɔmɔ, nde akayasha lo waonga awɔ w’amɛna. Ohokanyiya woho wakakeketshama anangɛso la akadiyɛso asɔ etena kakawahokamɛka awui wakafunde Pɔɔlɔ wakawadiɛka etshumanelo la dui dia wolo! Etombelo wakonge ele, lɔngɛnyi laki lam’asawɔ la Pɔɔlɔ lakakeketala. Onde wɛ mɛnyaka mbala la mbala lowando lo awui w’ɛlɔlɔ wata kana wasala ase etshumanelo kanyu? w19.02 16 od. 8-9

Onde sho pombaka monga kokele dia monga la olowanyi? Tatɔfɔnyake ɔnɛ lam’ele tekɔ lo nsala munga efula hatokoke monga l’olowanyi. Tatokake wɔma nɛ dia Jehowa hake washo lo munga yaso. Ɔtɛkɛta ande totɛka ɔnɛ: “Naka wɛ menda munga yaso, wɛ Jah, Jehowa le, akɔna akoka memala?” (Os. 130:3) Nde mbeyaka dia sho bu kokele, tekɔ atshi wa pɛkato ndo nde todimanyiyaka l’otema ɔtɔi. (Os. 86:5) Ndo nto, Jehowa mbeyaka elelo aso ndo nde halongamɛ dia sho nsala kɛnɛ kahatakoke nsala. (Os. 103:12-14) Le ekambi wa Jehowa, ngandji ekɔ ohomba efula dia monga l’olowanyi. Ngandji kokaso Nzambi, kɔlamelo yaso le nde oko wende Shɛso lele l’olongo, pombaka monga tshɛ lo tshɛ, aha la ɛkɔmɔ kana otondo. Naka sho mbooka ngandji ka ngasɔ kaanga etena keso la ehemba, kete tekɔ la olowanyi. (1 Ɛk. 28:9; Mat. 22:37) Sho mbeyaka dia Jehowa ekɔ la atɔndɔ wosembwe ndo timba taso pikamaka lo kɛnɛ kangɛnyangɛnya Shɛso lele l’olongo. Ngandji kawokaso mbatotshutshuya dia mbeetsha lo dihole dia ntondo lo tɛdikɔ tɔsaso ndo dui sɔ mɛnyaka dia tekɔ l’olowanyi. w19.02 3 od. 4-5

Etena tshɛ kɛnaso wahɔ waya lo nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ, mbetawɔ kaso ndekaka nkeketala. (Jak. 1:2, 3) Sho ndjaokaka dimɛna nɛ dia sho konyaka Jehowa dia monga l’ofunu dia telɛ ɔnɛ anande ndo nsaki kaso ka mbɔngɛnyangɛnya mongaka wolo. (Tok. 27:11) Ohemba tshɛ toshaka diaaso dia mɛnya dia sho bu akanga wa dungi pende lo kɛnɛ kendana la kambɛ Shɛso katokokɛ. (Os. 119:113) Koko, tɛnya dia sho mbokaka Jehowa ngandji l’otema aso tshɛ lo ndjashikikɛ dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ ande ndo nsala lolango lande. (1 Ku. 8:61) Onde sho koka nsala wandja? Eelo, nɛ dia sho bu kokele. Naka tambotakana, tohɔ ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Hɛzɛkiya. Nde akasale wandja, koko akayatshumoya ndo akayotetemala kambɛ Jehowa “la otema ɔtɔi.” (Isa. 38:3-6; 2 Ɛk. 29:1, 2; 32:25, 26) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ toshike tanga la ntondo ka welo tshɛ wadja Satana dia sho monga la tokanyi tande. Nyɛsɔ tɔlɔmbake dia sho monga la “otema w’okitanyiya” ndo ntetemale monga la kɔlamelo le Jehowa.​—1 Ku. 3:9; Os. 139:23, 24. w19.01 18-19 od. 17-18

Shoamɛ kondjaka wahɔ etena kashaso kɔmatɛrɛ lo nsanganya. (Isa. 48:17) Lo ngande? Ntondotondo, naka sho ndjadjɛ oyango wa tosha kɔmatɛrɛ, kete tayoleka tshutshuyama dia nɔngɔsɔla nsanganya dimɛna. Etena kayalɔngɔsɔlaso dimɛna, sho shihodiaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi dimɛna. Ndo lo yɛdikɔ yayotoleka nshihodia awui wekaso, mbayotoleka nkamba lawɔ. Dui dia hende ele, ondo tayoleka ngɛnangɛna nsanganya nɛ dia tekɔ lo mbisha kɔmatɛrɛ. Dui dia sato ele, lam’ele nɔmbamaka mbidja welo dia mbisha kɔmatɛrɛ, mbala efula sho mbohɔka awui wataso edja efula l’ɔkɔngɔ wa nsanganya. Ndo nto, sho ngɛnyangɛnyaka Jehowa etena kakɛnɛmɔlaso mbetawɔ kaso. Sho koka monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa tohokamɛka ndo mbɔsaka welo wadjaso dia mbisha kɔmatɛrɛ lo nsanganya la nɛmɔ. (Mal. 3:16) Nde mɛnyaka woho watɔsande la nɛmɔ lo tɔtshɔkɔla etena kasalaso la wolo dia mbɔngɛnyangɛnya. (Mal. 3:10) Mbokɛmaka dia tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbisha kɔmatɛrɛ lo nsanganya. w19.01 8 od. 3; 9-10 od. 7-9

Jehowa ekɔ la lomba l’efula lo woho watosalɛnde akambo. Lo dihole dia tosha ɛlɛmbɛ efula, nde tetshaka la solo dia lotutsha tshɛ dia nkitanyiya ɔlɛmbɛ wa ngandji. Nde tetshaka dia nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la atɔndɔ ndo dia mpetsha kɛnɛ kele kɔlɔ. Lo Dako dia lo Dikona, Yeso akatokimanyiya dia nshihodia lande na kasala anto akambo wa kɔlɔ. (Mat. 5:27, 28) Ndo l’andja w’oyoyo oko wende Nkumekanga ka lo Diolelo dia Nzambi, Yeso ayotetemala tetsha dia sho mbɔsa ɔlɔlɔ la kɔlɔ oko nde. (Hɛb. 1:9) Ndo nto, Yeso ayotokonya kokele lo yimba ndo lo demba. Ohokanyiya yema, hatotohembama kaanga pembama dia nsala awui wa kɔlɔ ndo hatotodiɛnɛ l’ɔtɛ weso bu kokele. Oma laasɔ l’ekomelo, tayonga la “lotshungɔ la lotombo” latolaka Jehowa. (Rɔmɔ 8:21) Lo mɛtɛ, tayotetemala monga la lotshungɔ lele l’elelo. Sho koka monga mɛtɛ la lotshungɔ paka naka tekɔ lo mbokoya Nzambi.​—1 Jni. 4:7, 8. w18.12 23 od. 19-20

Ɛlɛmbɛ waketawɔka dia pami k’ose Isariyɛlɛ ndjaka diwala nde la wadɛnde naka “nde ambɛna dui dimɔ dia kɔlɔ le womoto akɔ.” Ɛlɛmbɛ kombishaka elembetshielo wendana la kɛnɛ kakɔsamaka oko “dui dimɔ dia kɔlɔ.” Koko, ɔsɔ akahombe monga dui dia nsɔnyi efula kana dia kɔlɔ efula koko aha tsho vuiwui y’anyanya. (Eoh. 23:14) Lonyangu ko, lo nshi ya Yeso, ase Juda efula wakadiakaka awala la wadiɛwɔ “l’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ akɔna tshɛ.” (Mat. 19:3) Hatolange mɛtɛ monga la lɔkɛwɔ la ngasɔ. Lo nshi ya omvutshi Malaki, apami wakayonga la mbekelo ka ndjaka awala la ‘wadiɛwɔ wa ntondo’ ondo dia ntshuka womoto leke osekaseka lahakambɛ Jehowa. Koko Nzambi akɛnya hwe woho wakandɔsaka odiakelo wa diwala, lo mbuta ate: “Dimi petshaka odiakelo wa diwala.” (Mal. 2:14-16) Kanyi ya Nzambi lo dikambo dia diwala oma k’etatelo yatatshikitana, nɛ dia nde akate dia “[pami] ayomamatana la wadɛnde, ko vɔ 2 wayoyala demba 1.” (Eta. 2:24) Ndo Yeso akasukɛ kanyi ya She lo dikambo dia diwala lo mbuta ate: “Onto atokakitolake kɛnɛ kakamamatanya Nzambi.”​—Mat. 19:6. w18.12 11 od. 7-8

Akambo wele l’anangɛso la akadiyɛso amɔ mbashaka diaaso dia monɔ lo ahole w’etale dia tokimanyiya. Vɔ wekɔ la yimba yele oko ya omvutshi Isaya. Etena kakambola Jehowa ate: “Akɔna ayomotoma ndo ayototshwɛ na?” nde akate ate: “Dimi ɔnɛ, ontome!” (Isa. 6:8) Onde wɛ ekɔ la nsaki ndo l’akoka wa nsala woho akɔ waamɛ lo dikambo di’ehomba wa l’okongamelo? Yeso akate lo dikambo di’esambishelo ndo dia mbetɛ anto ambeki ate: “Ɔnkɔnɛ, nyɔlɔmbɛ Owandji wa dinela dia nde ntoma ekambi lo dinela diande.” (Mat. 9:38) Onde wɛ koka tokamba oko ombatshi mboka lo dihole diewɔ l’ohomba efula w’apandjudi? Kana onde wɛ koka nkimanyiya onto okina dia nsala dui sɔ? Anangɛso l’akadiyɛso efula mbutaka dia yoho yoleki dimɛna ya mɛnya ngandji kokawɔ Nzambi ndo asekawɔ anto ele monga ombatshi mboka lɛnɛ ewɔ l’ohomba efula w’apandjudi. Onde wɛ hakoke nkanyiya toho tokina ta mpamia olimu ayɛ? Naka wɛ nsala dui sɔ, kete wɛ ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. w18.08 27 od. 14-15

Evanjiliɔ tɛnyaka hwe tokanyi ta Jehowa lo dikambo dia lomombo la l’emunyi. Nzambi akasɔnɛ Yɔsɛfu la Mariya dia mbodia Ɔnande kaanga mbakiwɔ komonga la falanga efula. (Lɛw. 12:8; Luka 2:24) Etena kakotɔ Yeso, Mariya “akoolasha lo eleelo ka nyama, nɛ dia dihole komonga lo luudu l’angɛndangɛnda.” (Luka 2:7) Otondonga Jehowa akalange, nde otosala tshɛ dia Yeso mbotɔ lo dihole dioleki tshɛ dimɛna. Koko Nde akalange dia Yeso mbodiama lo nkumbo kaketshaka ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi lo dihole dia ntondo. Ɔkɔndɔ wa eotwelo ka Yeso tetshaka woho wɔsa Jehowa lomombo la l’emunyi. Ambutshi amɔ nangaka di’anawɔ monga la diangɔ dia l’emunyi dioleki amɛna, kaanga mbakoka dui sɔ ndanya diɔtɔnganelo diawɔ la Jehowa. Mbokɛmaka hwe dia Jehowa mbɔsaka diɔtɔnganelo diasaso la nde oko dui dioleki ohomba. Onde wɛ mbetawɔka kanyi ya Jehowa lo dui sɔ? Kakɔna kɛnya etsha ayɛ? w18.11 24 od. 7-8

Jehowa ekɔ Kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ, diakɔ dialangande dia sho monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo nde toshaka ɛkɔkɔ efula wa sho monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Eoh. 12:7; Ond. 3:12, 13) L’andja wasɛnaso ɔnɛ, monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ koka monga wolo. Lande na? Nɛ dia sho pomanaka l’ekakatanu, ɛnyɛlɔ etena kavɔ onto ɔmɔ lokaso ngandji kana katshanyemande oma l’etshumanelo, naka kavɔ diwala diaso kana kashishaso olimu. Okakatanu koka monga nto naka wɔladi bu la ngelo l’ɔtɛ w’ewanu waha pe, etena katɔsɔka osekaso la l’olimu kana la kalasa kana etena katɔhɛnyahɛnyawɔ kana katodjawɔ lo lokanu l’ɔtɛ wakambɛso Jehowa. Yoonge yaso koka ndana, sho koka monga la hemɔ kahakɔnɔ kana diɛnɛ l’ɔkɔmwɛlɔ. Koko tohɔ dia Yeso Kristo, “ɔtɔi akɔ wa Kumanda . . . k’ɔngɛnɔngɛnɔ,” akalangaka nkeketsha anto ndo mbasha ɔngɛnɔngɛnɔ. (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30) Lo Dako dia lo Dikona, Yeso akashile waonga amɔ wakoka tokimanyiya dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ oyadi l’atei w’ekakatanu wa wolo wa l’andja wa Satana. w18.09 17-18 od. 1-3

Otshikitanu ɔmɔ woleki wolo wahombaso nsala ele ntshika ndjasha lo mbekelo ndo ditshelo diahangɛnyangɛnya Jehowa. (Tok. 23:23) Kaanga l’ɔkɔngɔ w’anto amɔ mbeya woho wɔsa Jehowa awui asɔ, vɔ tetemalaka monga l’okakatanu dia mbatshika. Vɔ ndjakiyanyaka lo kɛnɛ kayota nkumbo yawɔ, asekawɔ wa l’olimu kana angɛnyi awɔ. Vɔ mbeyaka dia mbala efula anto ndjashaka efula lo mbekelo mɔtshi, ɛnyɛlɔ nɛmiya ewotɔ awɔ wakavu. Sho koka nkondja wetshelo oma lo bɛnyɛlɔ di’ɛlɔlɔ di’anto wa lo nshi y’edjedja dia sho nsala etshikitanu w’amɛna. Kakɔna kakasale Akristo wa l’Ɛfɛsɔ wakayashaka ntondo lo akambo wa maji dia ntshika ditshelo diahɔtɔnɛ l’Afundelo sɔ? Bible nembetshiyaka ɔnɛ: “[Vɔ] wakatshumanya abuku awɔ ndo wakaatshumbe la ntondo k’anto tshɛ. Vɔ wakakambe akumi dia mbeya oshinga w’abuku asɔ ndo wakɛnyi dia aki falanga ya mfɛsa nunu akumi atanu (50 000).” (Ets. 19:19, 20) Akristo waki la kɔlamelo asɔ waki suke dia ndjahondja ndo Jehowa akaatshɔkɔla efula. w18.11 7 od. 15-16

Kombeta edja l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ ntehɔ Jɔrdana, Jashua akahomana la pami kɛmɔ okime lokuwa la ta lakandasɔmɔdi. Nde aki “owandji w’alembe waki Jehowa,” waki suke dia nkokɛ ekambi wa Nzambi. (Jas. 5:13-15) Ondjelo akɔ w’Ɔnɔmbɔdi akatɛ Jashua paka kɛnɛ kakandahombe nsala dia mbidja ase Jeriko otshumba. L’etatelo, ondo ɛlɔmbwɛlɔ ɛmɔtshi l’atei awɔ wakɛnamaka oko bu amɛna. Ɛnyɛlɔ, Jehowa akadjanga dia minya asɔlayi tshɛ mpota, dui sɔ diakalembetshiyaka dia takawahombe monga l’akoka wa ndɔ ta nshi efula. (Eta. 34:24, 25; Jas. 5:2) Ondo asɔlayi w’ase Isariyɛlɛ asɔ wakayambola ɔnɛ: Ngande wayotokokɛ nkumbo yaso naka atunyi tɔtwɛ la ta lo mpango? Koko losango lakahandjɔ la shashimoya ɔnɛ Jeriko “yakadihama ngwe l’ɔtɛ w’ase Isariyɛlɛ.” (Jas. 6:1) Shi woho wakatshikitana akambo lo yoho yakiwɔ konongamɛka shɔ akaakeketsha l’ɔtɛ wakawayele ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi? w18.10 23 od. 5-7

Ngande wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ k’okitshakitsha wa Pɔɔlɔ? Ntondotondo, sho hatɔshi pondjo di’ɔkɛndɛ aso wa nsambisha kana wa nsala akambo watokimanyiya Jehowa dia nsala tetɛka anto wa laande. Sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande wɔsami anto wasambishami? Onde dimi kanɛka elui ɛmɔtshi w’anto kɔlɔ?’ Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo salaka la wolo dia ntana anto wakoka mpokamɛ lokumu l’ɔlɔlɔ. Amɔ mbidjaka welo dia mbeka ɔtɛkɛta kana mbekelo y’anto wɔsama oko anto w’anyanya. Koko vɔ hawɔshi pondjo dia vɔ ndeka anto wasambishawɔ. Vɔ salaka la wolo dia ndjadja lo dihole di’onto tshɛ dia nkimanyiya anto efula dia mbetawɔ losango la Diolelo. w18.09 5 od. 9, 11

Ase Rɔmɔ wakadiake Judasɛ. Waa Zelɔtɛ mɔtshi y’ase Juda ndo ase Juda akina efula wakakongɛka l’asolo walomɔlomɔ dia Mɛsiya ndja. Vɔ wakafɔnyaka dia Mɛsiya ayoyowatshungola oma le ase Rɔmɔ ndo ayetɛ Isariyɛlɛ wodja wa woke nto. (Luka 2:38; 3:15) Efula l’atei awɔ wakafɔnyaka ɔnɛ Mɛsiya ayela diolelo la nkɛtɛ l’Isariyɛlɛ. Oma laasɔ mbotokoka ase Juda tshɛ wakadjasɛka l’ahole wotshikitanyi wa l’andja w’otondo nkalola l’Isariyɛlɛ. Kaanga Joani Obatizanyi akambola Yeso etena kɛmɔtshi ate: “Onde wɛ kele Ɔnɛ lahomba ndja kana sho pombaka nkonga okina?” (Mat. 11:2, 3) Ondo Joani akayambolaka dia kana onto okina mbakahombe ndja dia ndjotshungola ase Juda. L’ɔkɔngɔ diko, ambeki ahende wakatatshɔka otsha la Emayo wakahomana la Yeso l’ɔkɔngɔ wa nde mbolɔ wakalongamɛka ɔnɛ Yeso mbaki onto lakahombe ntshungola Isariyɛlɛ. (Luka 24:21) Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa laasɔ, apɔstɔlɔ wakambola Yeso ɔnɛ: “Nkumadiɔndjɔ, onde wɛ ayanga mbololɛ Isariyɛlɛ diolelo l’etena kɛnɛ?”​—Ets. 1:6. w18.06 4 od. 3-4

Tonge la yewo djekoleko etena kokaso awui wa kashi lo dikambo di’ekambi wa Jehowa. Tohɔ dia Satana otunyi aso mbelamɛka ɔnɛ ɔsɔngwɛdi w’anangɛso. (Ɛny. 12:10) Yeso akatɔhɛmɔla di’andɔshi aso “[wayoto]mamatanyiyɛ weho tshɛ w’akambo wa kɔlɔ.” (Mat. 5:11) Naka sho mbɔsa ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ oko dui di’ohomba, kete hatokoke nyanga etena kokaso awui wa kɔlɔ lo dikambo di’ekambi wa Jehowa. Onde wɛ nangaka tomɛ angɛnyi ayɛ mesajɛ? Etena kɛnayɛ kana kokayɛ dui dimɔ diangɛnangɛnayɛ lo tita nsango kana kokayɛ dui dimɔ dia laande, onde wɛ ndjaɔsaka oko ombutshi sango walomɔlomɔ dia diewoya esadi eto? Ntondo ka wɛ ntoma mesajɛ, yambola wate: ‘Onde lekɔ l’eshikikelo dia dui nɛ diekɔ mɛtɛ? Onde lekɔ mɛtɛ la tolembetelo?’ Naka wɛ bu l’eshikikelo, kete ondo wɛ ekɔ lo dianganya awui wa kashi. Ɔnkɔnɛ, naka wɛ heye dia kana dui dimɔ diekɔ mɛtɛ, toditomɛke anto lo mesajɛ, dimoladiɔ. w18.08 3 od. 3; 4 od. 6-7

Yeso nangaka dia sho monga la lokaho nɛ dia dui sɔ tɔngɛnyangɛnyaka. Naka sho monga la lokaho, kete anto efula wayonga vɔ lawɔ la lokaho. Lo mɛtɛ, oyadi wɛ ekɔ la lokaho, aha anto tshɛ mbayonga la lowando. Koko oyadi vɔ bu la lowando, tetemala nkaha. Wɛ hateya pondjo etombelo w’amɛna wakoka monga la tshelo tshɔi ya lokaho. Lo mɛtɛ, anto wele la lokaho hawokahe l’elongamelo k’anto ndjowakahɛ vɔ lawɔ. Yeso akate ate: “Etena kasalayɛ fɛtɛ, elɛ ase wola, akanga wa dikɔmɔ, akanga wa tshumbe ndo akanga wa totshungu; ko wɛ ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ, nɛ dia vɔ ndooko la ɛngɔ ka kofuta.” (Luka 14:13, 14) Bible mbutaka ɔnɛ: “Kanga lokaho ayɔtshɔkwama,” ndo ɔnɛ: “Ɔngɛnɔngɛnɔ le ɔnɛ tshɛ ladja mbolambola yimba.” (Tok. 22:9; Os. 41:1) Sho la dia monga la lokaho nɛ dia sho nangaka mɛtɛ nkimanyiya anto akina. w18.08 21-22 od. 15-16

Ɛlɔ kɛnɛ, ekɔ wolo efula dia mbeya kɛnɛ kele mɛtɛ ndo kisɛdingola dimɛna. Lande na? Nɛ dia awui efula hawotama tshɛ lo tshɛ kana wekɔ tsho yema mɛtɛ ndo tekɔ anto wele keema kokele. Kakɔna kakoka tokimanyiya? Atɔndɔ wele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi! Ɛnyɛlɔ, tɔndɔ dimɔ totɛka dia ekɔ dui di’enginya dia nkadimola ntondo ka mboka dikambo. (Tok. 18:13) Tɔndɔ dikina tokimanyiyaka dia mbeya dia hatohombe mbetawɔ dui tshɛ diokaso aha la nyanga dia mbeya kana diekɔ mɛtɛ. (Tok. 14:15) Ndo oyadi edja kakɔna kambotokambɛ Jehowa, hatohombe ndjaɛkɛ lo yimba yaso hita. Atɔndɔ wa lo Bible wayotokokɛ naka sho nyanga dia mbeya akambo woho wewɔ dia mbeya mɛtɛ ka dikambo ndo dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. w18.08 7 od. 19

Sho mɛnyaka lowando laso le Jehowa etena kayakimɔso le nde ndo kabatizamaso. Yeso akasale dui dia ngasɔ etena kakandabatizama, aki oko nde akataka ɔnɛ: “Dia nsala lolango layɛ, wɛ Nzambi kami, kele nsaki kami.” (Os. 40:7, 8, nɔtɛ) Ngande wakayaoke Jehowa etena kakabatizama Yeso? Bible mbutaka ɔnɛ: “L’ɔkɔngɔ wa nde batizama, mbala kakɔ ɔtɔi, Yeso akatombe oma l’ashi; nyolonge, olongo wakadihɔ, ko nde akɛnyi nyuma ka Nzambi kayaholɔ oko fudu k’enga, ko tɔ kakayowahema. Ndo nto, nyolonge, dui diakokɛma oma l’olongo diata ɔnɛ: ‘Ɔnɛ ele Ɔnami, lokami ngandji, ɔnɛ lamometawɔ.’” (Mat. 3:16, 17) Yeso okongaka onto laki Nzambi. Koko Jehowa aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kakandɛnyi dia Yeso aketawɔ nkamba la lɔsɛnɔ la nde dia mbokambɛ, Nde oto. Jehowa ngɛnangɛnaka ndo lo dikambo diaso etena kayakimɔso le nde ndo nde tɔtshɔkɔlaka.​—Os. 149:4. w18.07 23 od. 4-5

Etena kakate Mɔsɛ ate “tonyotondje,” ondo nde akatɛkɛtaka dikambo dia nde la Arɔna. Kɛnɛ kakate Mɔsɛ kɔmɛnya dilɛmiɛlɔ nɛ dia nde kombisha Jehowa lotombo tshɛ lo dikambo dia dihindo sɔ. Osambo 106:32, 33 mbutaka ɔnɛ: “Vɔ wakawokiya nkɛlɛ suke la ashi wa Meriba, ko akambo wakayala kɔlɔ le Mɔsɛ l’ɔtɛ awɔ. Vɔ wakookiyanya lo lomu, ko nde akatɛkɛta la esasesase la ɛlɔmɔ ande.” (Wal. 27:14) Mɔsɛ kombisha Jehowa lotombo lahombande nongola. Jehowa akatɛ Mɔsɛ la Arɔna ate: “Nyu 2 nyakɔnyɔla didjango diami.” (Wal. 20:24) Ɔsɔ aki mɛtɛ pɛkato ka woke efula! Lo nshi y’edjedja, Jehowa kombetawɔ lɔlɔnga lɔmɔ l’otondo l’ase Isariyɛlɛ dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka nɛ dia vɔ wakɔtɔmbɔkwɛ. (Wal. 14:26-30, 34) Diakɔ diele, aki dui diakoka ndo dia losembwe dia Jehowa mbisha Mɔsɛ dilanya woho akɔ waamɛ etena kakandatɔmbɔkɔ. Mɔsɛ kombetawɔma dia mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka. w18.07 14 od. 9, 12; 15 od. 13

Oyadi tekɔ la lotshungɔ la nnɔ wanu, sho koka monga suke dia ndjahondja lotshungɔ lɔsɔ naka sho mbeyaka ɔnɛ nnɔ wanu ayokiyanya nkum’otema k’Okristo okina. Mbeyaka monga ko ɔnangɛso ɔmɔ aki mfumbe ka wanu ntondo ka mbeka akambo wa mɛtɛ ndo akɔshi yɛdikɔ y’aha nnɔ nto. Hatohombe nsala ndooko dui diakoka mbokonya dia kalolɛ mbekelo yande y’edjedja. (1 Kɔr. 6:9, 10) Naka wɛ ambelɛ ɔnangɛso ɔmɔ lakayɛ, kete honga djembetelo ya ngandji dia mbotshutshuya dia nnɔ wanu naka nde ekɔ lo ntona. Etena kaki Timɔte ɔlɔngɔlɔngɔ kana l’ɛnɔnyi 20 l’ɛmɔtshi, nde aketawɔ minyɛma mpota kaanga mbaki dui sɔ nkandji efula. Nde akeyaka dia minya mpota aki dui di’ohomba le ase Juda wakandatatshɔka tosambisha. L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ, Timɔte konangaka ntakanya anto akina. (Ets. 16:3; 1 Kɔr. 9:19-23) Onde wɛ lawɔ ekɔ suke dia ndjahondja dia nkimanyiya anto akina? w18.06 18-19 od. 12-13

Jehowa kotolaka wanɛ wetawɔnde dia monga lo nkumbo kande ka lo nyuma, ndo la ngandji tshɛ nde kotolaka akanga w’etema ɛlɔlɔ oya l’ɔtɛmwɛlɔ ande. (Jni. 6:44) Etena kɛnanayɛ mbala ka ntondo l’onto lele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa, awui angana weyayɛ mɛtɛ lo dikambo diande? Wɛ koka mbeya lokombo lande ndo woho w’onto wende, koko ondo wɛ hateya awui efula. Koko, ekɔ otshikitanu w’efula etena kɛnananyu mbala ka ntondo la Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔ. Nyu mbeyaka dia nde nangaka Jehowa. Oyadi oma lo dihole diakɔna dioye onto akɔ kana woho wakandodiama, nyu mbeyaka esadi eto awui efula wendana la nde ndo nde lawɔ mbeyaka awui efula wendana la nyu! Nyu mbeyaka ɔnɛ kaanga mbatɛkɛtanyu ɛtɛkɛta wotshikitanyi, nyekɔ lo ntɛkɛta “ɔtɛkɛta wa pudipudi” waamɛ w’akambo wa mɛtɛ. Dui sɔ nembetshiyaka dia nyu tshɛ nyekɔ la mbetawɔ le Nzambi, nyekɔ lo ndjela atɔndɔ akɔ waamɛ wendana la lɔkɛwɔ ndo nyekɔ l’elongamelo kakɔ kaamɛ ka lo nshi yayaye. Awui asɔ nyokimanyiyaka dia mbɛkanɛ etema ndo monga la lɔngɛnyi la wolo layotshikalaka pondjo pondjo. w18.12 21 od. 9-10

L’ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo, olui-walɔmbɔla akɛnya hwe dia komonga ohomba di’Akristo waki komonga ase Juda minya mpota. (Ets. 15:19, 20) Koko ɛnɔnyi engana l’ɔkɔngɔ wa yɛdikɔ shɔ, Akristo efula w’ase Juda wakatetemala minya anawɔ mpota. Sho koka ndjambola ‘lande na kaketawɔ Yeso dia wonyelo wa mpota ntetemala monga tshondo y’okakatanu l’etena k’otale ka ngasɔ, etena kele nyɔi kande kakakomiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ?’ (Kɔl. 2:13, 14) Mbeyaka mbɔsa etena k’otale di’anto amɔ ndjaekesanyiya la eokelo k’oyoyo. Akahombe mbɔsa etena kɛmɔ di’Akristo amɔ w’ase Juda mbetawɔ dia vɔ waya bu l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Jni. 16:12) Amɔ wakoke wolo mbetawɔ dia wonyelo wa mpota aya bu djembetelo ya monga la diɔtɔnganelo dia laande la Nzambi. (Eta. 17:9-12) Akina wakokaka wɔma ɔnɛ wayowahɛnyahɛnya lo atshunda awɔ w’ase Juda naka vɔ ntshikitana l’anto akina. (Ngal. 6:12) Koko l’etena kɛsɔ, Kristo akawasha ɛlɔmbwɛlɔ ekina lo tshimbo ya mikanda wakasambiyama wakafunde Pɔɔlɔ.​—Rɔmɔ 2:28, 29; Ngal. 3:23-25. w18.10 24-25 od. 10-12

Kayifasi akakonge polo l’otsho mbakandayotoma asɔlayi dia tonda Yeso. Koko Yeso akeyaka ekongelo kakandasale dia mbodiaka, diakɔ diele, lo dambo di’ekomelo diakandale la apɔstɔlɔ ande, nde akawatɛ dia nyanga tokuwa tɔmɔ. Tokuwa tohende takakoke dia mbasha wetshelo w’ohomba. (Luka 22:36-38) L’ɔkɔngɔ diko l’otsho akɔ waamɛ, olui w’anto wakaye dia ndjonda Yeso ko Petero akomala efula l’ɔtɛ wa wɛngiya ɔsɔ ko akatondja lokuwa ndo akakɔtɛ pami kɛmɔtshi. (Jni. 18:10) Koko Yeso akatɛ Petero ate: “Kaloya lokuwa layɛ lo dihole dialɔ, nɛ dia wanɛ tshɛ wɛmbɛ anto akina tokuwa wayodiakema la tokuwa.” (Mat. 26:52, 53) Naa wetshelo w’ohomba waketsha Yeso ambeki ande? Ɔnɛ vɔ hawohombe monga ase andja ɔnɛ. (Jni. 17:16) Paka Nzambi oto mbele la lotshungɔ la ndɔshana l’awui wele bu la losembwe. Diɛsɛ ko sho tekɔ lo wɔladi ndo kaamɛ. Etena kɛna Jehowa woho wambatɔna anto wa l’andja ɔnɛ, nde ngɛnangɛnaka efula dia mɛna woho wele ekambi ande kaamɛ.​— Zɛf. 3:17. w18.06 7 od. 13-14, 16

Satana salaka nto la wolo dia tɔlɔsha ndo totsha wɔma diaha sho monga la kɔlamelo le Jehowa. Ɛnyɛlɔ, nde koka nsɛngiya mandji dia nshimba olimu aso w’esambishelo. Nde koka nsɛngiya asekaso wa l’olimu kana asekaso wa la kalasa dia tɔsɔka l’ɔtɛ wayelaso atɔndɔ wa lo Bible. (1 Pe. 4:4) Satana koka nsɛngiya ndo ase nkumbo kaso wele bu ambetawudi dia toshimba dia ntshɔ lo nsanganya aha la vu monga la kanyi ya kɔlɔ. (Mat. 10:36) Akokaso nsala dia nshika tanga la ntondo k’ɔlɔshamelo wa Satana? Hatokoke mamba l’ɔtɛ w’ɛlɔshamelo ɛsɔ, nɛ dia sho mbeyaka dia Satana ekɔ lo ndɔshana la so. (Ɛny. 2:10) Ndo nto, tohɔ dia Satana mbutaka dia sho kambɛka Jehowa paka etena kele ekɔ wɔdu nsala dui sɔ ndo ɔnɛ tayotona Nzambi naka awui monga wolo. (Jɔbɔ 1:9-11; 2:4, 5) L’ekomelo, sho pombaka nshi tshɛ nɔmbaka Jehowa dia tosha wolo. Tohɔ dia Jehowa hatokalɛki pondjo.​—Hɛb. 13:5. w18.05 26 od. 14

Tatohɛke pondjo polo lo yɛdikɔ yakɔna yakoka esambishelo kaso monga la shɛngiya le anto, kaanga etena kɛnama dia ndooko onto latohokamɛ. Anto wekɔ lo teenda. Vɔ mɛnaka dia takalɔtshi dimɛna, tekɔ la loshilambo ndo mbidjaka anto lo demba. Dui sɔ koka mbaambiya ndo l’edjedja ka wonya, kaanga wanɛ waki la tokanyi ta kɔlɔ koka ndjonga l’ekanelo ka dimɛna lo dikambo diaso. Sergio nde la Olinda, wanɛ wele ambatshi mboka mbutaka ɔnɛ: “L’ɔtɛ wa hemɔ, l’etena kɛmɔtshi sho kotshɔka lo dihole diakatasambishaka. Etena kakatatshu lɛkɔ, ambetshetshi wakatombola ɔnɛ: ‘Amboleka wolo? Hatoyonyɛna!’” Edja tshɛ “[kahayasha] lonya layɛ momuya” lo mbutɛ anto akina akambo wendana la Diolelo dia Nzambi, wɛ ekɔ lo nkimanyiya dia lokumu l’ɔlɔlɔ sambishama oko “ɔmɛnyi le anto wa lo wedja tshɛ.” (Mat. 24:14) Kɛnɛ koleki tshɛ ele, wɛ koka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula nɛ dia wɛ mbeyaka dia wɛ ekɔ lo ngɛnyangɛnya Jehowa. Nde nangaka wanɛ tshɛ “watɔ elowa la ekikelo”!​—Luka 8:15. w18.05 16 od. 16-18

Jehowa ekɔ Nzambi kasha ekeketshelo. Nde okosalaka dui sɔ oma ko lam’akasale anto pɛkato ndo wakawonge anto wele bu kokele. Mbala kakɔ ɔtɔi l’ɔkɔngɔ w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa l’Ɛdɛna, Nzambi akasha tokanula t’Adama takahombe ndjotɔ ɔkɔkɔ wa nkeketala. Nkumbo k’ana w’anto koshisha elongamelo. Nde akasha prɔfɛsiya kele lo Etatelo 3:15 ndo nde ndakaka dia “oloyi akɔ w’edjedja” Satana Diabolo l’etsha ande wa kɔlɔ tshɛ wayolanyema. (Ɛny. 12:9; 1 Jni. 3:8) Jehowa akakeketsha okambi ande Nɔa. Anto wakasɛnaka lo nshi yande waki anto wa ngala ndo wakasalaka awui wa mindo ndo paka Nɔa la nkumbo kande ato mbakatɛmɔlaka Jehowa. Nɔa akakoke nkɔmɔ. (Eta. 6:4, 5, 9, 11; Judɛ 6) Jehowa akatɛ Nɔa dia Nde ayolanya andja wa kɔlɔ ɔsɔ ndo Nde akalembetshiya kɛnɛ kakahombe Nɔa nsala dia nkumbo kande mbika. (Eta. 6:13-18) Jehowa aki Nzambi k’ekeketshelo le Nɔa. w18.04 15 od. 1-2

Ayonga kɔlɔ naka sho mfɔnya ɔnɛ hatokoke nkeketsha anto akina lam’ele sho bu la mbekelo ka nsawola. Bu wolo efula nkeketsha anto akina. Hemba mɔnɛmɔnɛ onto ɔmɔ lo yoho ya dimɛna. Naka nde hamɔnyimɔnyi nde lawɔ, kete ondo nde ekɔ l’okakatanu ɔmɔ ndo ekɔ l’ohomba w’onto lakokande mbutɛ. Wɛ koka mbokeketsha lo mbohokamɛ tsho. (Jak. 1:19) Onto tshɛ la l’atei aso kokaka nsamba ndo nkeketsha ɔnangɛso kana kadiyɛso kele l’ohomba wa dui sɔ. Nkumekanga Sɔlɔmɔna akafunde ate: “Dui diotami lo etena kahombama diekɔ dimɛna efula! Onto lakenda la washo wangayima ngɛnyangɛnyaka otema; lokumu l’ɔlɔlɔ keketshaka weka.” (Tok. 15:23, 30, nɔtɛ) Pɔɔlɔ akate dia kaanga memba esambo wa Diolelo kaamɛ koka monga kiɔkɔ y’ekeketshelo. (Kɔl. 3:16; Ets. 16:25) Ohomba wa keketshana wayotalekaka mɛnama oko watatɛnyi dia lushi la Jehowa “laya suke.”​—Hɛb. 10:25. w18.04 23 od. 16; 24 od. 18-19