Nshi Yayaye Ya Ngande Yakombolɛyɛ Anayɛ?

WƐ MBƆSAKA anayɛ oko woshasha wa nɛmɔ efula oka? (Osambu 127:⁠3) Ko kana wɛ mɛnaka wodielo awɔ oko oshikɔ a wotsho efula mɛmba nɛ dia vɔ nemanɛka la lomanu la falanga ko hateye kana wayola dimɛna? Lo dihole dia kundjiyɛ ambutshi falanga, wodielo w’ana nemanɛka la tatondjaka falanga tsho polo ndo l’etena kayowoyonga l’akoka wa ndjayangɛ vamɛ. Oko watɔsaka onto tɛdikɔ t’amɛna dia nde mbeya munanda okundji wakawotshikɛ oko omindo, ambutshi walanga mbodia anawɔ dimɛna pombaka tɔsaki tɛdikɔ t’eshika la ntondo.

Ambutshi wayakiyanya di’anawɔ kombolaka vɔ mbɔtɔ lo mboka k’ɔlɔlɔ oma k’etatelo ka nsɛnɔ yawɔ. Kânga mbele awui wa kɔlɔ ndo wa kandji efula tshamaka l’andja ɔnɛ, ambutshi kokaka ntsha tshɛ dia kokɛ anawɔ. Tende nto dikambo diaki Werner la Eva, wanɛ wakatatɛkɛtshi diakiwɔ lo sawo dia ntondo.a

Etena Kakokɛ Ambutshi Anawɔ Mɛtɛ

Werner ate: lo dihole dia minya yimba, ambutshi ande wakayasha l’otema ɔtɔi dia mbeya awui waketaka la kalasa. “Lakangɛnangɛnaka alako awɔ w’amɛna efula wakamɛnyaka kɛnɛ kahombami ntsha, ndo lakɛnyi dia vɔ wakakokɛka ndo wakakimanyiyaka. Oko watongaka ambutshi tshɛ, vɔ kondjihaka washo, koko lakeyaka dia waki angɛnyi ami wa mamba.” Ndo lam’akatate Eva hemɔ lo dikambo di’ekakatanu ande wa la kalasa polo lo nde ndjɔkɔmɔ, ko ndjoshisha ndo djɔ, ambutshi ande Francisco la Inez, wakasawolaka lande ndo wakôkimanyiya dia minya tokanyi ndo nama lonyuma lande dimɛna.

Francisco la Inez akawatshe dia kokɛ anawɔ ndo mbalɔngɔsɔla dia vɔ ndjɔsɛna dimɛna lam’ayowoyokoma epalanga na? Ɛɛ, oma k’etena kaki ana weke akɛnda, ambutshi awɔ woludi la ngandji asɔ wakâkotolaka lo demba nshi tshɛ dia kambaka lawɔ ntumu tshɛ kâmɛ. Lo dihole dia vɔ mbɔtɔnɛka paka l’epalanga a wanyawɔ, Francisco la Inez wakɛngɔlaka l’anawɔ ahole tshɛ. Oko ambutshi woludi la ngandji, vɔ wakalɔmbɔlaka anawɔ ɔlɔlɔ. Inez ate: “Takâlakanya dia vɔ nɔngɔsɔlaka ngelo, aha nanyaka falanga kana diangɔ olanyalanya, ndo dia vɔ nɔngɔsɔlaka ahɔndɔ awɔ. Ndo nto, takâkimanyiya di’onto l’onto sɔna olimu ɔmɔtshi w’anya wa nde kambaka ndo di’aha ɛkɛndɛ awɔ mbahemɛ akambo wa lo nyuma.”

Ande ohomba mbeya anayɛ ndo mbalɔmbɔla oko atɔlɔmbɔlaka ambutshi anawɔ lee! Nyɛsɔ tende awui asato wakokanyu mbalɔmbɔlaka: (1) Kimanyiya anayɛ dia vɔ sɔna olimu ɔmɔtshi wa l’emunyi wasungana; (2) lɔngɔsɔlawɔ dia vɔ mbeya shika ekolo la ntondo ka tɔsɛngiya tokuki mbatshindja wɔɔngɔ la kalasa ndo l’elimu awɔ; (3) ɛnyawɔ woho wakokawɔ ndjakotshɛ ehomba wa lo nyuma.

Kimanyiyawɔ dia Vɔ Sɔna Olimu Wasungana

Lam’ele olimu wa l’emunyi wakamba onto hendana paka la falanga yayondokondjaka tsho koko mendanaka ndo la wenya wayondetshaka lɛkɔ, ambutshi wodia anawɔ dimɛna pombaka sɛdingola akambo walanga ɔna l’ɔna ndo akoka awɔ. Lam’ele ndoko onto a nombe lalanga monga wotsho le anto akina, ambutshi pombaka kanyiya efula nganɛ wakokawɔ nɔngɔsɔla anawɔ dia vɔ ndjoyakokɛ nshi kina ndo ndjokokɛ nkumbo yawɔ vâmɛ. Onde ekɔ ohomba anayɛ mbeka olimu ɔmɔtshi w’anya dia vɔ ndjɔsɛna dimɛna? Oko wenyu ambutshi wayakiyanya mɛtɛ dikambo di’ananyu, nyodjake wolo nshi tshɛ dia mbakimanyiya di’aha vɔ ndawɔka ntumu, dia vɔ nanga wekelo, ndo monga la mbekelo ka mbokanaka l’anto tshɛ dimɛna.

Nyolonge kɛnɛ kata Nicole. Nde ate: “Ambutshi ami wakambɔsɛ l’olimu awɔ wa solanɛka ahɔndɔ. Wakambutɛ dia dimi kimɔka tshenyi mɔ ya dikuta di’ehomba aso wa la ngelo ko mombaka tshenyi kina lo dikambo di’ehomba ami dimɛ kana dia mombaka. Dui sɔ diakamɛnya nganɛ wahombami mɛmbaka ɛkɛndɛ dimɛna ndo diakayokimanyiyaka efula l’ɔkɔngɔ diko lo lɔsɛnɔ lami.”

Bible, Dui dia Nzambi hadioshikikɛ weho w’elimu wa l’emunyi wahomba onto sɔna. Koko diɔ tɛnyaka mboka k’ɔlɔlɔ ka ndjela. Oko ɛnyɛlɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Naka untu halangi nkamba ulimu, ndi talekaki.” Lam’akandafundɛ Akristo w’Ase Tɛsalɔnika, nde akate nto ate: “Shu tambuka lukumu ati: Akanga a nende weko l’atei anyu, wahakambi nduku djimulimu, keli weko la saku lu akambu wa kana. Kakiane, shu tambosengasenga antu wa wuhu oso, ndu tambâsengasenga le Khumadiondjo Jesu Kristu, dia vo nkamba ulimu la ki ndu dia ndjayangela ma diawo.”​—⁠2 Tesalonika 3:​10-12.

Lo mɛtɛ, lɔsɛnɔ hakomɛ paka lo kondja olimu wa kamba la kondja falanga. Yema yema, wanɛ wakombola ngɔna kana monga l’ahole a lokumu ndjôngaka l’ekiyanu ndo ndjɛnaka ɔnɛ ‘vɔ wekɔ lo tatshanya lɔhɛlɛlɛ.’ (Undaki 1:14) Lo dihole dia sɛngiya anawɔ dia vɔ tayangaka lotombo l’ɔngɔnyi, ayoleka dimɛna ambutshi mbakimanyiya dia vɔ mɛna ɔnɛ lomba loshami l’edia k’ɛtɛkɛta ɛnɛ wakasambiyama w’ɔpɔstɔlɔ Joani: “He tanyolangake anja, kaanga kɛnɛ kele [l’]anja. Endaka onto ɔmɔci ambolanga anja, kete nde keema la lolango lee Mbapa. Kɛnɛ cɛɛ kele [l’]anja​—⁠nsaki ya kɔɔlɔ yeendana la demba, nsaki ka konja kɛnɛ kɛɛnaso ndo ofunu wa dyaangɔ dya laa nkɛɛtɛ​—⁠kɛsɔ cɛɛ nja oma [l’]anja koko aha oma lee Mbapa. Anja weekɔ lo nteete, poopoo ndo kɛnɛ cɛɛ kakombola anto lɔkɔ; koko ɔnɛ laca kɛnɛ kalanga [Nzambi] ayɛɛmba nsɛna ponjo ponjo ondee? Ayɔsɛna!”​—⁠1 Yowanɛ 2:​15-17, Dyookaneelo dy’oyooyo.

Ngande Wakokayɛ Kotsha Ehomba Awɔ wa lo Tokanyi

Oko weyɛ ombutshi, lande na kahayokoya onto lalakanya wanɛ walawɔ mango na? Nde hatɛtɛ dia paka wanɛ walawɔ monga l’akoka wa lo demba wa mbidja lowango kana fumbɔ etale l’olongo. Koko nde mbâkimanyiyaka nto dia vɔ minya tokanyi tshɛ ta kɔlɔ tokuki mbâyɛ, woho wa mbakeketsha lo tokanyi. Ko wɛ, ngande wakokayɛ keketsha la salanganya anayɛ na?

Rogério ekɔ l’ɛnɔnyi 13. Lâdiko dia nde tshimba yimba lo woho watatshikitana demba diande, nde ekɔ l’okiyanu okina nto dikambo ambutshi ande hawokana ndo hawowodje yimba. Akokaso tshelɛ akɛnda wa ngasɔ na? Kânga mbele ekɔ wolo kokɛ anayɛ oma l’ekiyanu la tɔsɛngiya tshɛ ta kɔlɔ, tohekɔke ɔkɛndɛ ayɛ w’ombutshi pondjo. Aha mbɔsaka ana oko okele, hokolakawɔ l’ekanelo ka lomba, tôhɛke ndoko lushi ɔnɛ: ɔna l’ɔna ekɔ ohowɔ ande. Lo mongaka l’otema w’ɔlɔlɔ ndo la ngandji, wɛ kokaka ntsha tshɛ dia mɛnya ɔna dikɛnda ɔnɛ nde bu lo wâle. Lo ntsha ngasɔ, w’ayowokimanyiya dia nde mbola dimɛna, koma onto a nombe ndo layasha nɛmɔ.

Oyadi kânga ambutshi ayɛ wakakotsha kana kôkotsha ehomba ayɛ wa lo tokanyi, naka wɛ ndjela awui asato anɛ, kete wayokokimanyiya dia wɛ monga ombutshi w’ɔlɔlɔ efula le wɔ: (1) Aha ndekaka ndjasha paka l’ekakatanu ayɛ eto ko hadje yimba l’ekakatanu wɛnayɛ oko totshitshɛ wahomana l’anayɛ; (2) ntsha tshɛ dia sawolaka awɔ lushi tshɛ asawo w’amɛna ndo w’ohomba efula; (3) Ɛnyakawɔ dionga di’ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kendana la woho wa kandola ekakatanu ndo monga l’anto dimɛna.

Birgite mbutaka etena kohɔnde awui wakete lo nshi yande y’ɔna oseka, ate: “Lakahombe mbeya ɔnɛ hawotshikitanyaka onto dia ndjâla nganɛ wakombolɛ nde ndjâla. Mama akambutɛ ate: naka lambɛna di’anto akina wekɔ lo ntsha kɛnɛ kahamalange, aha dimi mbaokoya. Nde akambutɛ nto ate: etena kêkemi dikɛnda mbele etena k’ɔlɔlɔ mɛtɛ ka dimi tshikitanya lɔkɛwɔ lami.”

Eelo, anayɛ wekɔ l’ohomba w’awui akina lâdiko dia olimu la eshikikelo ka yimba. Yambola wate: ‘Onde dimi mbɔsaka ɔkɛndɛ ami w’ombutshi oko losha l’oma le Nzambi?’ Naka ɔsɔku, kete wɛ ayolanga kotsha ndo ehomba awɔ wa lo nyuma.

Weoho wa Kotsha Ehomba Awɔ wa lo Nyuma

Lo Sawo diande dia lo Dikona, Yeso Kristo akate ate: ‘Wanɛ weya ehomba awɔ wa lo nyuma wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ, nɛ dia diolelo dia l’olongo diekɔ diawɔ.’ (Mateu 5:⁠3) Kakɔna kalɔmbama dia kotsha ehomba awɔ wa lo nyuma na? Ana kondjaka wahɔ efula naka ambutshi mbasha ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo mɛnyaka mbetawɔ le Jehowa Nzambi. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Untu laha la mbetawo, heyi mbôngenyangenya. Ne dia dieli la one layuya le [Nzambi] mbetawo ati: Ndi eko, la ndi keli ufutshi a wane watûyangaka.” (Heberu 11:⁠6) Sho pombaka nɔmba dia mbetawɔ kaso tokimanyiya. (Romo 12:12) Naka wɛ mbeya ehomba ayɛ wa lo nyuma, kete wɛ ayoyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi, oko wakakiyange pami kakote Samisɔna, dikɛnda diakayongaka Shushi yeyama efula l’Isariyɛlɛ. (Embadi 13:⁠8) Omalɔkɔ, wɛ pombaka nɔmba ndo nyanga ekimanyielo lo Bible, Dui dia Nzambi diakasambiyama.​—⁠2 Timote 3:​16, 17.b

Kânga mbakambawɔ olimu wa wolo efula wa nɔmbɔla ana lo mboka ka dimɛna, mbâkimanyiya l’ekanelo ka yimba ndo lo nyuma, ambutshi kokaka kondja difuto di’ɔlɔlɔ. Papa kɛmɔtshi k’Ose Brésil kele l’ana ahende ate: “Hânyange ɔnɛ lakote ana. Ekɔ awui efula w’amɛna efula watshaso lawɔ kâmɛ.” Nyangɛwɔ ekɔ lo nembetshiya lɔkɛwɔ lawɔ l’ɔlɔlɔ ata ate: “Nshi tshɛ, hatokakitɔna lawɔ, ndo sho ntshaka tshɛ di’akambo aso ndowana ndo tosha ɔngɛnɔngɛnɔ. Ndo kɛnɛ koleki ohomba ele, sho mbalɔmbɛka.”

Priscilla ekɔ lo mbohɔ ngandji ndo lotutsha laki l’ambutshi ande otsha le nde wonya tshɛ wakatombaka dikambo dimɔtshi. Nde ate: “Vɔ waki angɛnyi ami wa mɛtɛ ndo wakakimanyiyaka l’akambo tshɛ. Oko ɔna le wɔ, dimi mɛtɛ lakayaokaka dia wakambɔsaka oko ‘woshasha w’oma le Jehowa.’ ” (Osambu 127:⁠3) Oko watsha ambutshi akina efula, lande na kahanyatshe ekongelo ka mbadiaka Bible l’ekanda ekina w’Akristo kâmɛ l’ananyu na? Shambu ya mbadiaka ɛkɔndɔ l’ɛlɛmbɛ wa lo Bible lo wɔladi kokaka kimanyiya ananyu di’aha vɔ nyoshwɛ etema ndo monga l’elongamelo k’oshika ka nshi yayaye.

Etena Kahatonga Ndoko Ɔna lo Wâle

Kânga mbele ɛlɔ kɛnɛ ana efula hawɛnyi wɛma lo dikambo dia nshi yawɔ yayaye, Dui dia Nzambi shikikɛka ɔnɛ kem’edja nto, anto hawotonga nto lo wâle la nkɛtɛ nyɛ. Ohokanyiya nganɛ wahoka ambutshi wɔma nto lo dikambo dia wâle wakoka komɛ anawɔ lo andja w’oyoyo watolaka Nzambi! (2 Petero 3:13) Ohokanyiya nganɛ wayokotshama pɔlɔfɛsi kɛnɛ lo yɛdikɔ ya woke: “Laundu ayudjase kame la on’okoko. Koi la ona mbudi wayetama kame. Osongo wa ngombe, tambwe, la elungalunga ka wata wayuyala kame, ku kiendakenda ayuyilombola.” (Isaya 11:⁠6) Kânga ɛlɔ kɛnɛ, ki ka lo nyuma kele l’atei w’ekambi wa Jehowa kotshaka divɛsa sɔ lo yoho ya didjidji. Naka wɛ mbɔtɔ l’olui awɔ kete wɛ ayɛna nganɛ wâkokɛ Nzambi la ngandji tshɛ. Naka wɛ mboka Nzambi ngandji, kete wɛ mbeyaka ndjashikikɛ ɔnɛ nde mbeyaka nganɛ wayaokayɛ oko weyɛ ombutshi, ndo nde ayokokimanyiya dia wɛ tshikala nge la ntondo k’ekiyanu l’ehemba wokuki kokomɛ. Eka Dui diande ndo dja elongamelo kayɛ lo Diolelo diande.

Kimanyiya anayɛ dia vɔ kɛndakɛnda lo mboka k’otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo lo mbashaka ɛnyɛlɔ. Naka Jehowa Nzambi monga eshamelo kayɛ, kete ndo wɛ, ndo anayɛ, nyayoyala l’ɔlɔ lo nshi yayaye oleki woho wakanyalongamɛka. Wɛ mbeyaka monga l’eshikikelo kaki l’omembi w’esambu lakembe ate: “Ongenangenaki le [Jehowa], ku ndi ayukusha kene kalanga utema aye.”​—⁠Osambu 37:⁠4.

[Footnotes]

[Caption]

[Footnotes]