Wɛ koka monga la mbetawɔ ka mɛtɛ
Lam’aki Sarah Jayne l’ɛnɔnyi 19, wakawotɛ dia nde aki la kansɛrɛ ka lo dioto (ovaire). L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbosala epaso, nde akayaoke dimɛna, ndo kokanyiya dia kana okakatanu ɔmɔtshi koka ndjokomɛ lo nshi yayaye. Nde akaleke ndjashikikɛ efula woho ɔnɛ wele l’ɔkɔngɔ wa nde kondja omambedi, lâsɔ ko nde ele l’ɛnɔnyi 20, nde akatatɛ ndjalɔngɔsɔla otsha lo diwala diande. Koko, l’ɔnɔnyi akɔ wamɛ ɔsɔ, kansɛrɛ kakakawola nto ndo wakawotɛ dia mingu ngana tsho mambotshikalɛ ya nde nsɛna. Sarah Jayne akavu lo Ngɔndɔ ka Samalo ka l’ɔnɔnyi wa 2000 la ntondo ka nde kotsha ɛnɔnyi 21.
KƐNƐ kakambiya wanɛ wakayaka dia ndjenda anto wakasukana la Sarah Jayne lo lopitadi aki eshikikelo ka wolo kaki lande lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye, ndo mbetawɔ k’efula kaki lande le Nzambi ndo l’Ɔtɛkɛta ande, Bible. Kânga mbakandadiɛnɛka la hemɔ kɛsɔ, nde aki l’eshikikelo lo elongamelo ka eolwelo k’ɔnɛ nde ayoyɛnana l’angɛnyi ande tshɛ nto. (Joani 5:28, 29) Nde akate ate: “Layoyɛnana la nyu tshɛ l’andja w’oyoyo waki Nzambi.”
Anto amɔtshi mɔnyɔlaka woho wa mbetawɔ ka ngasɔ lo mbuta ɔnɛ tɔ kekɔ anyanya. Ludovic Kennedy mumbolaka ate: “Onde ndo dietawɔ di’otsha lo lɔsɛnɔ la l’andja okina mbele l’atei w’awui waheyama ɔtɛ l’ekolo watawɔ ɔnɛ lam’ayoda ponge k’ekomelo dambo dia dimɛna ndo di’ɔngɛnɔngɛnɔ diayonga dikambo diawɔ nto ndo ɔnɛ lo dihole dimɔtshi dioludi la diangɔ dietawɔ Ɛdɛna mbayowetsha etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ kâmɛ la wanɛ wakavu ntondo ndo l’akina wamboyovɔ l’ɔkɔngɔ awɔ?” Lo ndjela ɛtɛkɛta ɛsɔ, onde sho pombaka munyiya wombola wɛnya dia hatetawɔ dikambo diakɔ? Kakɔna koleki dimɛna, onde mbetawɔ dia “lâdiko wa lɔsɛnɔ lasɛnaso lɔnɛ ndoko lokina nto ndo lasɔ sho pombaka tangɛnyingɛnyi lalɔ,” lo ndjela kanyi yaki Kennedy, kana sho pombaka monga la mbetawɔ le Nzambi ndo lo daka diande dia eolwelo? Sarah Jayne akasɔnɛ dia monga la mbetawɔ le Nzambi ndo lo eolwelo. Ngande wakandonge la mbetawɔ ka ngasɔ na?
‘Yanga Nzambi . . . ndo sholande mɛtɛ’
Dia monga la mbetawɔ ndo la wɛkamu le onto ɔmɔtshi, wɛ pombaka mbêya ndo mbeka woho wakanyiyande ndo wasalande akambo. Dikambo sɔ mendanaka l’otema ndo la yimba. Woho akɔ wamɛ mbediɔ lo kɛnɛ kendana la monga la mbetawɔ ka mɛtɛ le Nzambi. Wɛ pombaka mbêya, mbeka waonga ande ndo lonto lande, shihodia woho wele kɛnɛ tshɛ kakandate ndo kakandasale mɛnyaka dia sunganaka mbɛkama ndo mendɛka paka le nde.—Esambu 9:10; 145:1-21.
Amɔtshi fɔnyaka dia dikambo sɔ hadiokoke salema. Vɔ mbutaka ɔnɛ naka Nzambi ekɔ mɛtɛ, kete nde ekɔ etale efula ndo nde ekɔ ehekesa ka dikambo ka dietawɔ. Wanɛ wahetawɔ di’ɔnɛ Nzambi ekɔ mimbolaka ɔnɛ: “Naka Nzambi ekɔ onto la mɛtɛ oko wadietawɔ Akristo, ɛnyɛlɔ oko Sarah Jayne, lande na kahandasale di’anto akina wa l’atei aso mbeya?” Ko onde mɛtɛ Nzambi ekɔ etale efula ndo heyama ndo woho w’anto mboyanga? Lo sawo dimɔtshi diakandasha la ntondo ka wa filozɔfɛ ndo ambewi wa mukanda l’Atɛna, ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “[Nzambi,] kakatungi kete la diango tshe dieli loko,” akasale nto kɛnɛ tshɛ kahombama dia ‘mboyanga . . . ndo mboshola mɛtɛ.’ Diɔ diakɔ diakate Paulo ate: “keli ndi kema etali uma le untu la untu.”—Etsha 17:24-27.
Lâsɔ, ngande wakokayɛ ‘nyanga Nzambi . . . ndo mboshola mɛtɛ’? Amɔtshi wakasale dikambo sɔ lo nshishima tsho diangɔ diakatongama diele suke lawɔ. Le anto efula, diangɔ diakatongama to mbaetawoyaka mɛtɛ ɔnɛ Otungi ɔmɔtshi pombaka monga.a (Osambu 19:1; Isaya 40:26; Etsha 14:16, 17) Vɔ mbetawɔka oko waketawɔ ɔpɔstɔlɔ Paulo ɔnɛ “akambu wa [Nzambi] ndu wulu andi wa pundju la efanelu kandi la [Nzambi] waki komenamaka umaka etungelu k’andja wambenama hwe kakiane. Antu wambumana akambu ako fundu uma lu diango diakandatungi.”—Romo 1:20; Osambu 104:24.
Wɛ ekɔ l’ohomba wa Bible
Koko, dia monga la mbetawɔ ka mɛtɛ le Otungi, wɛ ekɔ l’ohomba w’ɛngɔ kekina nto kakandalɔngɔsɔla. Naa ɛngɔ kakɔ na? Bible, mbut’ate Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama, wele oma lo tshimbo yatɔ nde mbisholɛka anto lolango lande ndo sangwelo diande. (2 Timote 3:16, 17) Amɔtshi wayota ɔnɛ: “Ko, ngande wakokayɛ mbetawɔ oseka dikambo tshɛ diata Bible etena kɛnɛ keyɛ lo mɛna akambo wa kɔlɔ efula wasala anto wayata dia wekɔ lo ndjela Bible na?” Aha la tamu, Lokristokristo mbeyamaka oma lo dionga dialɔ dia kɔlɔ efula dia dungi pende ndo oma l’awui wa ngala ndo wa mindo wasalema l’atei alɔ. Ɔnkɔnɛ, onto tshɛ lele l’ekanelo k’ɔlɔlɔ koka mɛna dia funa tsho mbafuna Lokristokristo diɔnɛ lɔ ndjelaka awui wa lo Bible.—Mateu 15:8.
Bible tɔamɛ mbutaka ɔnɛ anto efula wayɔsɛma ɔnɛ Nzambi mbatɛmɔlawɔ koko “vo wayanguna ndu Khumadiondjo lakâtshungula.” Ɔpɔstɔlɔ Petero akate ate: “dia dikambu diawo, mbayuwonyola mbuka k’akambu wa mete.” (2 Petero 2:1, 2) Yeso Kristo akate dia anto asɔ waki ‘amɔnyɔdi w’ɛlɛmbɛ’ ndo wayeyama hwe oma lo ditshelo diawɔ dia kɔlɔ. (Mateu 7:15-23) Tona Ɔtɛkɛta wa Nzambi l’ɔtɛ w’akambo wasala Lokristokristo ekɔ oko onto latona mukanda w’oma le ɔngɛnyi ɔmɔtshi wɔsama la nɛmɔ efula l’ɔtɛ w’ɔnɛ onto lɛmbi mukanda akɔ ekɔ onto lele la lɔkɛwɔ la kɔlɔ.
Onto hakoke monga la mbetawɔ ka mɛtɛ aha l’ekimanyielo k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Paka oma l’ekimanyielo ka Bible mbalembetshiya Jehowa akambo wendana la nde. Nde kadimolaka wembola wa weke, wele oko lande na katshikande di’asui la pâ tetemala, ndo kakɔna kayondosala lo kɛnɛ kendana la dikambo sɔ. (Osambu 199:105) Sarah Jayne aketawɔ dia Bible ekɔ Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama. (1 Tesalonika 2:13; 2 Petero 1:19-21) Lo woho akɔna na? Aha paka nɛ dia ambutshi ande wakawotɛ dikambo sɔ, koko nɛ dia nde akatshungola etena ka sɛdingola tolembetelo tshɛ tɛnya dia Bible ekɔ tshɔi ya dibuku y’oma le Nzambi. (Romo 12:2) Ɛnyɛlɔ, nde akɛnyi shɛngiya ya wolo yakonge la Bible lo nsɛnɔ ya wanɛ wayela awui atɔ. Oma l’ekimanyielo ka ekanda wele oko La Bible: Parole de Dieu ou des hommes?,b nde akasɛdingola nto la yambalo tshɛ lokema la tolembetelo ta l’atei atɔ tɛnya dia tɔ kakasambiyama mɛtɛ oma le Nzambi.
“Mbetawo katuyakaka [oma] lu diukelu”
Koko aha monga tsho la Bible kana mbetawɔ dia tɔ ndja oma le Nzambi kete lâsɔ ambokoka. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “mbetawo katuyakaka [oma] lu diukelu.” (Romo 10:17) Mpokamɛ awui wa lo Bible mbakimanyiya onto dia monga la mbetawɔ koko aha tsho monga la Bible. Wɛ ayonga la “diukelu” dia kɛnɛ kata Nzambi oma lo wadielo ndo wekelo w’Ɔtɛkɛta ande. Kânga akɛnda koka sala dikambo sɔ. Paulo mbutaka ate “umaka dikenda” Timɔtɛ aketshama “afundelu w’ekila” oma le nyango ndo oma le tshɛnde ka womoto. Onde kɛsɔ nangaka mbuta dia wakawetawoya akambo la wolo? Kema! Timɔtɛ kotshutshuyama kana kesama lo woho ɔmɔtshi, koko nde ‘aketawɔ’ kɛnɛ kakandoke ndo kakandadia.—2 Timote 1:5; 3:14, 15.
Sarah Jayne aketawɔ woho akɔ wamɛ. L’ɛnyɛlɔ k’ase Bɛrɔya wa lo ntambe ka ntondo, nde ‘aketawɔ dui [oma le ambutshi ande ndo oma le embetsha ekina] l’ohetoheto w’efula.’ Oko wakinde ɔna dikɛnda, aha la tamu nde akayaɛkɛ mbala kakɔ ɔtɔi lo kɛnɛ kakawotɛ ambutshi ande. Koko, l’ɔkɔngɔ diko, lam’akandole, nde kombetawɔ oko kanga tshungu kana la wɔma oseka dikambo tshɛ diakawawetshaka. Nde ‘akayangiayangiaka lushi la lushi lo Afundelo dia mbeya kana akambo akɔ mɛtɛ mbakiwɔ.’—Etsha 17:11.
Wɛ koka monga la mbetawɔ ka mɛtɛ
Wɛ lawɔ koka monga la mbetawɔ ka mɛtɛ, woho wa mbetawɔ kakatɛkɛta ɔpɔstɔlɔ Paulo lo mukanda ande wakandafundɛ Akristo w’ase Hɛbɛru. Nde akate ate, woho wa mbetawɔ ka ngasɔ ekɔ ‘dikongelo dia shikaa di’akambo walongamɛ onto ndo wɛnyɛlɔ wa lo sɛkɛ w’akambo wa mɛtɛ wele hawɛnama.’ (Heberu 11:1) Naka wɛ monga la woho wa mbetawɔ ka ngasɔ, kete wɛ ayonga l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ kɛnɛ tshɛ kalongamɛyɛ ndo keyɛ la dikongelo, mbidja ndo daka diaki Nzambi dia eolwelo, kayokotshama. Wɛ ayetawɔ dia woho w’elongamelo ka ngasɔ ndja oma lo kiɔkɔ ya mɛtɛ ndo ya shikaa koko aha oma l’alaka wahakotshamaki. Wɛ ayeya dia Jehowa atokotshaka alaka ande nshi tshɛ. (Joshua 21:45; 23:14; Isaya 55:10, 11; Heberu 6:18) Andja w’oyoyo wakalake Nzambi wayonga dikambo dia mɛtɛ le yɛ wate kana oko vɔ wamboshila la nkoma. (2 Petero 3:13) Ndo wɛ ayɛna hwe la washo wa mbetawɔ dia Jehowa Nzambi nde la Yeso Kristo wekɔ anto wa mɛtɛ, ndo Diolelo diaki Nzambi diekɔ mɛtɛ koko aha tokanyi t’anyanya.
Aha wɛmɛ oto mbotshikewɔ ɔkɛndɛ wa keketsha mbetawɔ kayɛ. Lâdiko wa nde tosha Ɔtɛkɛta ande, Jehowa akalɔngɔsɔla nto etshumanelo k’Akristo ka l’andja w’otondo kele l’ɔkɛndɛ wa kimanyiyaka anto wele l’etema w’ɛlɔlɔ dia vɔ monga la mbetawɔ le Nzambi. (Joani 17:20; Romo 10:14, 15) Etawɔ ekimanyielo tshɛ kasha Jehowa oma lo tshimbo y’ɔlɔngɔswamelo ɔsɔ. (Etsha 8:30, 31) Ndo lam’ele mbetawɔ ekɔ olowa ɔmɔtshi wa nyuma k’ekila kaki Nzambi, lɔmbaka l’etete woho wa nyuma kɛsɔ kokimanyiya dia monga la mbetawɔ ka mɛtɛ.—Ngalatiya 5:22.
Tɛnake wanɛ wahetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ wakɔkɔmɔla otema nɛ dia vɔ nsɔkaka onto tshɛ lata ate nde ekɔ la mbetawɔ le Nzambi ndo l’Ɔtɛkɛta ande. (1 Koreto 1:18-21; 2 Petero 3:3, 4) Mbetawɔ ka mɛtɛ kayokokimanyiya efula dia keketsha yɛdikɔ yayɛ woho wa wɛ shika tanga la ntondo ka nsɔkɔ ya weho ɛsɔ. (Efeso 6:16) Sarah Jayne akɛnyi dia dikambo sɔ diekɔ mɛtɛ, ndo mbala tshɛ nde akakeketshaka wanɛ wakayaka dia ndjowenda la lopitadi dia vɔ keketsha mbetawɔ kawɔ hita. Nde akakoke mbuta ate: “Nyɔtɔnganyiya nsɛnɔ yanyu l’akambo wa mɛtɛ, nyeke Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Tanyotapɔke oma l’ɔlɔngɔswamelo waki Nzambi. Nyɔlɔmbake l’etete. Nyotetemale monga l’ohetoheto l’olimu waki Jehowa.”—Jakoba 2:17, 26.
Lam’akandɛnyi mbetawɔ kaki lande le Nzambi ndo lo eolwelo, ɔfɛlɛmɛ ɔmɔtshi wakosakɛka akate ate: “Wɛ ekɔ lo mbetawɔ akambo akɔ, shi mɛtɛ?” Lam’akandawombola dia mbeya bonde kakandɛnaka akambo la sso di’ɔlɔlɔ ngasɔ kânga mbakandadiɛnɛka, nde akakadimola ate: “Mbetawɔ kami otsha le Jehowa. Nde ekɔ ɔngɛnyi ami wa mɛtɛ, ndo dimi mbokaka ngandji efula.”
[Nɔtɛ ya l’ɛse ka dikatshi]
a Enda lo dibuku Y a-t-il un Créateur qui se soucie de vous?, diakatondja Ɛmɛnyi wa Jehowa.
b Akatondjama oma le Ɛmɛnyi wa Jehowa.
[Osato wa lo lɛkɛ 6]
“Umaka dikenda” Timɔtɛ aketshama “afundelu w’ekila” oma le nyango ndo oma le tshɛnde ka womoto
[Osato wa lo lɛkɛ 6]
Wakandola ase Bɛrɔya nɛ dia vɔ wakasɛdingolaka Afundelo lushi la lushi
[Efundelo wɛnya kanga]
Oma lo “Photo-Drame de la Création,” 1914
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Mpokamɛ awui w’oma lo Bible mbakimanyiya onto dia monga la mbetawɔ, koko aha monga tsho la tɔ
[Osato wa lo lɛkɛ 7]
“Layoyɛnana la nyu tshɛ l’andja w’oyoyo waki Nzambi”