Atomba lo dikambo dia weshasha wa kɛtshi?
L’ƆKƆNGƆ wa mpokoso kakatombe lo Ngɔndɔ ka Divwa 11, 2001, l’osomba wa New York ndo wa Washington, anto efula wakakimanyiya wanɛ wakahomɔ mpokoso kɛsɔ. Atshunda wakahanya weshasha wa kɛtshi walongolawɔ oma le anto dia kimanyiya wanɛ wele lo dihombo wakalongola miliyara 2,7 ya dɔlara oko weshasha oma le anto dia kimanyiya nkumbo yakahomɔ mpokoso kɛsɔ. Oko wakiwɔ la kandji k’efula lo menda woke woke wa mpokoso kɛsɔ, anto w’oma l’ahole tshɛ wakalange dia mbisha ekimanyielo.
Koko kombeta edja, dungi di’anto amɔtshi wakakimɔ weshasha ɛsɔ diakalole la lonyangu etena kakaweye dia atshunda weyama efula wakahanya weshasha wa kɛtshi walongolawɔ oma le anto dia kimanyiya wanɛ wele lo dihombo wambova akuta amɔtshi wakawakimɔ dia kimanyiya anto. Anto waki la kɛlɛ k’efula l’ɔtɛ w’alapɔlɔ ɔmɔtshi wakatombe wakɛnyaka dia tshunda dimɔtshi dia woke diakahanya weshasha wa kɛtshi walongolawɔ oma le anto dia kimanyiya wanɛ wele lo dihombo diakalange mbiva yɛdikɔ ya suke la kahende ɔtɔi ka miliyɔ 546 ya dɔlara yakawalongola dia kimanyiya wanɛ wakahomɔ mpokoso kaki lo mvudu hiende y’etajɛ ndo dia kamba l’akuta akɔ l’eyango ekina. Kânga mbele tshunda sɔ diakayotshikitanyaka yɛdikɔ shɔ ndo diakayɔlɔmba edimanyielo, jurnalistɛ mɔtshi akate ate: “Anto wakatɛkɛtaka kɔlɔ lo kɛnɛ kakasale tshunda sɔ wakate dia kânga mamboyɔlɔmba tshunda sɔ edimanyielo ndo tshikitanya yɛdikɔ yakadiɔshi, aya wolo anto mbɛkɛ etema awɔ le atshunda asɔ nto” oko wakiwɔ la mbekelo ka sala dikambo sɔ la ntondo ka mpokoso. Ko ngande wɔsayɛ dikambo sɔ na? Onde wɛ aya bu la wɛkamu le atshunda wakahanya weshasha wa kɛtshi?
Onde kimanyiyaka kana ekɔ oshishelo?
Kimɔ diangɔ le atshunda wakahanya weshasha wa kɛtshi mbɔsamaka le anto efula oko dikambo diandɔma. Koko, aha anto tshɛ mbetawɔ dikambo sɔ. Ambeta ɛnɔnyi ndekana 200 wele, Samuel Johnson, ose Angleterre lahemba dia funda abuku akafunde ate: “Wɛ mongaka l’eshikikelo k’efula ɔnɛ ɔlɔlɔ mbasalayɛ etena kafutayɛ wanɛ wakamba olimu akuta oko difuto di’olimu awɔ oleki etena kakimɔyɛ akuta tsho ɔnɛ kawotosha ase kɛtshi.” Nshi nyɛ, anto amɔtshi wewɔ dia kimɔ weshasha wa kɛtshi ndo alapɔlɔ watomba mɛnyaka ɔnɛ atshunda wakahanya weshasha akɔ hawokambe la weshasha wakimɔ anto lo yoho ya dimɛna. Dikambo sɔ ambotshutshuya anto di’aha monga la wɛkamu otsha le atshunda asɔ nto. Tende bɛnyɛlɔ dihende dieke ka tomba.
Ɔnɔmbɔdi wa tshunda dimɔtshi di’ɔtɛmwɛlɔ diakahanya weshasha wa kɛtshi l’osomba wa l’Amɛrikɛ welɛwɔ San Francisco akanyama oma l’olimu l’ɔkɔngɔ wa nde tomɛ tshunda sɔ faktirɛ y’akuta w’epaso wakawosale ndo ya dɔlara 500 yakandalɛka lomingu tshɛ lo rɛstora ɔmɔtshi l’edja kolekanyi ɛnɔnyi ehende. Lo wodja wa Grande-Bretagne, wanɛ walɔngɔsɔla akambo wa weke weta wendana l’atshunda wakahanya weshasha wa kɛtshi lo televiziɔ wakɔtɔ l’okandokando etena kakashɔma dia lo miliyɔ 10 ya dɔlara yakakimɔma dia tokisha mvudu y’ana wa tshike lo wodja wa Roumanie, paka mvudu 12 ya totshitshɛ tsho mbakakama ndo heyama lɛnɛ akatshu nkama ya nunu ya dɔlara kina. Alapɔlɔ wa kɔlɔ wa ngasɔ tshutshuyaka mɛtɛ wanɛ washa atshunda asɔ weshasha dia nyomoleka monga la yewo lo kɛnɛ kendana la lofulo la kɛnɛ kahombawɔ kimɔ ndo la woho w’onto wahombawɔ mbisha.
Mbasha kana tshika
Koko hatonga dimɛna naka sho mbetawɔ di’etsha waki anto kana w’atshunda amɔtshi ato totshutshuya di’aha sho ndjakiyanya nto l’otema ɔtɔi dikambo di’anto akina kana di’aha sho mbaoka nto kɛtshi. Bible mbutaka ɔnɛ: “Otemwelo weli pudipudi, waha la vadi lu ashu wa [Nzambi] Shesu, weko okone: ntsho dia ntenda ana wa tshiki la wadi waki edu lu asui awo.” (Jakoba 1:27) Eelo, ndjasha dia kimanyiya ase wola ndo wanɛ wele lo pâ ekɔ dikambo di’ohomba efula le Akristo wa mɛtɛ.
Koko, wɛ koka ndjambolaka wate: ‘Onde dimi pombaka tetemala la mbisha weshasha ami le atshunda wakahanya weshasha wa kɛtshi, kana onde dimi pombaka tsho pemba dia kimanyiya anto lo woho ami dimɛ?’ Woho akɔna wa weshasha walongamɛ Nzambi dia sho mbisha na? Sawo diayela diayokadimola wembola ɛsɔ.