Tewɔ ɔtɛmwɛlɔ wa kashi!

“Okone nyumo uma l’atei awo, nyuyatuli uma le wo, mbata Khumadiondjo, tanyunandaki engo ka kolo.”​—2 KORETO 6:17.

1. Kakɔna kaheye anto efula wele l’etema w’ɔlɔlɔ?

ANTO efula wele l’etema w’ɔlɔlɔ haweye mɛtɛ lo dikambo dia Nzambi ndo kɛnɛ kayokomɛ anto lo nshi yayaye. Oko wahaweye akambo asɔ, vɔ wekɔ lo nsɛna l’ohokosanu w’efula aha la mbeya kɛnɛ kayowakomɛ. Miliyɔ y’anto wamboyaetɛ fumbe ya dikanyiyakanyiya, y’awui w’ashidi ndo ya fɛtɛ yahangɛnyangɛnya Otungi aso. Ondo wɛ ekɔ la asukanyi ndo l’ewotɔ wetawɔ wetshelo wa ifɛrnɔ, wa losato l’osanto, w’ɔnɛ anima havu, ndo wetshelo ekina wa kashi.

2. Kakɔna kasala ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ, ndo dikambo sɔ diekɔ l’etombelo akɔna?

² Akɔna ele lo kiɔkɔ ya woho wele anto efula haweye awui wendana la Nzambi? Dui dia diambo ko ɛtɛmwɛlɔ, djekoleko atshunda w’ɛtɛmwɛlɔ ndo ewandji awɔ wetsha awui wotshikitanyi la tokanyi ta Nzambi. (Mako 7:7, 8) L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, anto efula wekɔ lo kesama lo fɔnya ɔnɛ wekɔ lo tɛmɔla Nzambi ka mɛtɛ, ko tete le wekɔ lo mbonyangiya. Ɛtɛmwɛlɔ wa kashi mbele mɛtɛ l’onongo wa dikambo sɔ.

3. Akɔna ele ɔpɔhɔdi w’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi, ndo Bible atatɔ lo dikambo diande?

³ Ekɔ onto ɔmɔtshi lahɛnama lasukɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akate lo dikambo diande ate: “Etemolatemola ka la kete nye ambete waku wahetawo uku tutshungu lu tukanyi tawo, ne dia usasi a lukumu l’ololo la lutumbu la Kristu, leli efanelu ka [Nzambi] tawahetelaki.” (2 Koreto 4:4) Satana Diabolo mbele “etemolatemola ka la kete nye.” Nde mbele ɔpɔhɔdi w’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Paulo akafunde ate: “Ndu Satana katukadimoka uku ondjelo a yanyi. Okone kema dikambu dia wuki dia ndu ekambi andi nkadimo uku ekambi w’akambu w’ololo.” (2 Koreto 11:14, 15) Satana konyaka akambo wa kɔlɔ dia vɔ mɛnama oko akambo w’ɔlɔlɔ ndo kesaka anto dia vɔ mbetawɔ wetshelo wa kashi.

4. Kakɔna kakataka Ɛlɛmbɛ wakandjɛ Nzambi ase Isariyɛlɛ w’edjedja lo dikambo dia aprɔfɛta wa kashi?

⁴ Mbokɛmaka hwe lande na katona Bible ɔtɛmwɛlɔ wa kashi la wolo tshɛ. Ɛnyɛlɔ, Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakahɛmɔla lo yoho ya shikaa wodja wakasɔnwama oma le Nzambi dia mbewɔ aprɔfɛta wa kashi. Onto tshɛ lakasukɛka wetshelo wa kashi ndo lakatɛmɔlaka tonzambizambi ta kashi akahombamaka ‘ndjakema lo woho wakandetsha anto dia pindwela Jehowa.’ Nzambi akandjangɛ ase Isariyɛlɛ dia ‘minya kɛnɛ kaki kɔlɔ oma l’atei awɔ.’ (Euhwelu k’Elembe 13:1-5) Jehowa mbɔsaka ɛtɛmwɛlɔ wa kashi oko ɛngɔ ka kɔlɔ.​—Ezekiyele 13:3.

5. Ɛhɛmwɛlɔ akɔna wahombaso ndjela ɛlɔ kɛnɛ?

⁵ Yeso Kristo nde la apɔstɔlɔ ande wakakɛnɛmɔla lohetsho l’efula lele la Jehowa lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi. Yeso akewola ambeki ande ate: “Nyewo amvutshi wa kashi watuyakaka le nyu, wolotshi dikuhu dia ekoko, keli l’etema awo weli ndjaundu ya ngala.” (Mateu 7:15; Mako 13:22, 23) Paulo akafunde ate: “Kele ka [Nzambi] kambenama uma l’ulungu uya l’uhedia tshe la kolo y’antu watushimbaka akambu wa mete la kolo yawo.” (Romo 1:18) Ekɔ ohomba efula dia Akristo wa mɛtɛ ndjela ɛhɛmwɛlɔ ɛsɔ ndo mbewɔ onto tshɛ lɔnyɔla mɛtɛ k’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kana ladianganya wetshelo wa kashi.​—1 Joani 4:1.

Totombe oma lo “Babilona ka Wuki”

6. Ngande wɔkɔndwami “Babilona ka Wuki” lo Bible?

⁶ Tende kɛnɛ kakɔndɔla dibuku dia lo Bible dia Enyelo lo dikambo dia ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Vɔ nembetshiyamaka oko womoto kanga loseka lambodjɔ wanu lele la shɛngiya lâdiko dia mandji ndo anto awɔ. Womoto ɔsɔ la didjidji ekɔ lo sala monanyi la nkumi ya dikanga efula ndo ambodjɔ dikila di’atɛmɔdi wa mɛtɛ waki Nzambi. (Enyelo 17:1, 2, 6, 18) Nde ekɔ la lokombo lofundami lo mfumu kande lɔtɔnɛ la lɔkɛwɔ lande la mindo ndo la kɔlɔ. Lokombo lɔsɔ ko “Babilona ka Wuki, nyangu amantu wa luseka la akambu wa ndjetete wa la kete.”​—Enyelo 17:5.

7, 8. Monanyi kakɔna kasala ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, ndo etombelo akɔna wambonga la dikambo sɔ?

⁷ Afundelo wekɔ mɛtɛ la shadiya ya mbelɛ Babilɔna ka Woke ɔnɛ tshunda dia l’andja w’otondo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Kânga mbele nunu di’ɛtɛmwɛlɔ hawosanganyi vɔ tshɛ lo yoho yɛnama hwe oko okongamelo ɔtɔi, vɔ tshɛ wekɔ kâmɛ lo eyango ndo lo ditshelo diawɔ. Oko wɛnyamiwɔ oko womoto kanga loseka lo dibuku dia Enyelo, ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wekɔ la shɛngiya ya wolo lâdiko dia mandji tshɛ. Oko womoto lele kema la kɔlamelo lo dɔkɔlɔkɔ diande dia diwala, ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wekɔ lo sala monanyi lo mbɔtɔ toseke l’atshunda wa pɔlitikɛ. Ombeki Jakɔba akafunde ate: “Nyu akanga a munanyi, nyu hanyeyi nyati: Ongenyi w’akambu wa la kete eko utunyi a [Nzambi]? Okone untu tshe lalanga ndjala ongenyi w’akambu wa la kete, ambuyaete utunyi a [Nzambi].”​—Jakoba 4:4.

⁸ Woho wayatambiya ɛtɛmwɛlɔ wa kashi lo awui wa pɔlɔtikɛ ambela anto asui efula. Yɔnɛ Xolela Mangcu, ɔsɛdingodi ɔmɔtshi w’awui wa pɔlɔtikɛ wa lo Afrikɛ akɛnyi dia “ɔkɔndɔ wa l’andja ɔnɛ ndola tɔɔ la bɛnyɛlɔ dia elui w’anto wadiakema lo woho wamboyatambiya ɛtɛmwɛlɔ lo awui wa pɔlitikɛ.” Jurunalɛ mɔtshi yakate atete edja ɔnɛ: ‘Ɛtɛmwɛlɔ mbele ɛlɔ kɛnɛ lo kiɔkɔ yoleki ya nyɔi y’anto ndo y’ewanu watomba.’ Miliyɔ y’anto wekɔ lo ndjakema lo woho wasukɛ ɛtɛmwɛlɔ ata. Babilɔna ka Woke ekɔ lo pɛnyahɛnya ndo ekɔ lo ndjaka ekambi waki Nzambi wa mɛtɛ ndo tɔ kambodjɔ dikila diawɔ.​—Enyelo 18:24.

9. Ngande wɛnya dibuku dia Enyelo woho wahetsha Jehowa ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

⁹ Woho wahetsha Jehowa ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ekɔ lo mɛnama hwe oma lo kɛnɛ kayokomɛ Babilɔna ka Woke. Enyelo 17:16 mbutaka ɔnɛ: “Seki dikumi yakayenyi, ndu nyama, yayuhetsha umuntu a luseka. Yo yayûhandjula, yayûtshika utakataka, yayole umunyi andi, yayûtshumba ushiki.” Ntondotondo, nyama ka woke ayodiaka womoto kanga loseka ndo ayɔlɛ emunyi ande. Oma lâsɔ, kɛnɛ tshɛ kayotshikala lo demba diande kayotshumbama. Woho akɔ wâmɛ mbele, kema edja nto mandji ya l’andja ɔnɛ yayosalɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ngasɔ. Nzambi ayowatshutshuya dia sala dikambo sɔ. (Enyelo 17:17) Babilɔna ka Woke, mbuta ate tshunda dia l’andja w’otondo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, ayolanyema ndoko onyake. ‘Tɔ hotanema nto.’​—Enyelo 18:21.

10. Ngande wahombaso mbɔsa ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

¹⁰ Atɛmɔdi wa mɛtɛ ngande wahombawɔ mbɔsa Babilɔna ka Woke? Bible mbidjangaka lo yoho yokɛma hwe ɔnɛ: “Antu ami, nyutumbi uma l’atei ato, nyutukuyoto lu kolo yato, ndu nyutukulungula asui ato.” (Enyelo 18:4) Wanɛ tshɛ wakombola ndjoshimbamɛ pombaka tomba oma lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi kam’ekende suke. Lam’akinde la nkɛtɛ, Yeso Kristo akewoya dia lo nshi y’ekomelo, anto efula wayɔsɛma ɔnɛ wekɔ lo mboyela. (Mateu 24:3-5) Nde ayotɛ anto asɔ ɔnɛ: “Dimi halanyeyi nduku yema. Nyumanganeli, nyu atshi wa kolo.” (Mateu 7:23) Yeso Kristo nkumekanga kambahenyamaka l’okudi akatone ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.

Ngande wahombaso mbewɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

11. Kakɔna kahombaso sala dia mbewɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

¹¹ Akristo wa mɛtɛ mbewɔka ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, ndo tonaka wetshelo awɔ wa kashi. Kɛsɔ nembetshiyaka dia hatohombe ndjela lo televiziɔ kana lo aradiyo wetshelo w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo hatohombe mbadia abuku awɔ wetsha awui wa kashi lo dikambo dia Nzambi ndo dia Ɔtɛkɛta ande. (Osambu 119:37) Ayonga dui dia lomba nto dia sho ndjalama oma lo waa fɛtɛ ndo tɔkɛnyɔ talɔngɔsɔla atshunda wele la losambi la ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Lâdiko dia lâsɔ, hatohombe sukɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi lo weho akɔ tshɛ. (1 Koreto 10:21) Naka sho mbɔsa tɛdikɔ ta ngasɔ, kete tayokokamɛ oma lo “yimba y’antu ndu la akambu wa kashi, uku ditshelu di’antu, watuyelaka akambu wa la kete, wahayeli Kristu.”​—Kolosai 2:8.

12. Ngande wakoka onto pembola losambi la atshunda w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

¹² Kayotota naka onto lalanga koma Ɔmɛnyi wa Jehowa ekɔ lo ɔtɛmwɛlɔ ɔmɔtshi wa kashi? Mbala efula, anto tomɛka ɛtɛmwɛlɔ wakiwɔ ntondo mikanda dia mɛnya ɔnɛ vɔ wambotomba oma lo ɛtɛmwɛlɔ akɔ. Ekɔ ohomba efula dia onto mbɔsa tɛdikɔ ta wolo dia mbewɔ woho waha nde mbɔtɔ mindo lo weho akɔ tshɛ oma lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Ditshelo di’onto lalanga koma Ɔmɛnyi wa Jehowa pombaka mɛnya ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo anto akina ɔnɛ nde ambokakitɔna la ɔtɛmwɛlɔ akɔ.

13. Dako diakɔna diasha Bible lo kɛnɛ kendana l’ohomba wa mbewɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

¹³ Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Tanyosohanaki kame la wane wahetawo. Ne dia ololo la kolo weko la esohanelu kakona? Yanyi la udjima ukundi ewo pupu? Kristu eko la Beliyala ekesanelu kakona? Umbetawudi la untu lahetawo weko la etenyi kakona kame? Etemwelo ka [Nzambi] la ka dikishi weko la esohanelu kakona? . . . Okone nyumo uma l’atei awo, nyuyatuli uma le wo, mbata Khumadiondjo, tanyunandaki engo ka kolo.” (2 Koreto 6:14-17) Sho ndjelaka ɔhɛmwɛlɔ ɔsɔ etena kewɔso ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Onde ɔhɛmwɛlɔ waki Paulo ɔsɔ mɛnyaka ɔnɛ sho pombaka mbewɔ anto wele lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

‘Tɔkɛndɛkɛndɛ la lomba’

14. Onde sho pombaka mbewɔ tshɛ lo tshɛ anto wele lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi? Lembetshiya.

¹⁴ Onde atɛmɔdi wa mɛtɛ pombaka mbewɔ diɔtɔnganelo tshɛ l’anto wele lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi? Onde sho pombaka monga la wendjodi otsha le anto wele kema la so mbetawɔ ɔtɔi? Ndooko. Ɔlɛmbɛ wa hende l’atei w’ɛlɛmbɛ ehende woleki weke mbutaka ɔnɛ: “Ulangi unyaye uku ayalangaye.” (Mateu 22:39) Sho mɛnyaka mɛtɛ ngandji kokaso asekaso anto etena kâsambishaso lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. Ngandji kawaokaso mɛnamaka nto etena kekaso la wɔ Bible ndo kawaɛnyaso ohomba wa mbewɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.

15. Kakɔna kalembetshiya ‘monga aha wa l’andja ɔnɛ’?

¹⁵ Oko weso ambeki waki Yeso, kânga mbasambishaso asukanyi aso lokumu l’ɔlɔlɔ, ‘sho kema wa l’andja ɔnɛ.’ (Joani 15:19) Tshɛkɛta yokambi la wɔ lanɛ ɔnɛ “andja” nembetshiyaka tshunda di’anto dianganyi la Nzambi. (Efeso 4:17-19; 1 Joani 5:19) Sho kakitɔnaka l’andja ɔnɛ lo woho wewɔso waonga, ɛtɛkɛta ndo ditshelo dianyangiya Jehowa. (1 Joani 2:15-17) Ndo nto, lo ndjela dako diata ɔnɛ ‘lɔngɛnyi la kɔlɔ latolanyaka ditshelo di’ɔlɔlɔ,’ sho mbewɔka mbɔtɔ lɔngɛnyi la anto wahayele ɛlɛmbɛ wa lo Bible. (1 Koreto 15:33) Monga aha wa l’andja ɔnɛ nembetshiyaka aha ‘ndjadja mindo oma lo akambo wa kɔlɔ wa la nkɛtɛ.’ (Jakoba 1:27) Ɔnkɔnɛ, kakitɔna l’andja ɔnɛ halembetshiya mbewɔ oseka diɔtɔnganelo tshɛ la anto.​—Joani 17:15, 16; 1 Koreto 5:9, 10.

16, 17. Ngande wahomba Akristo mbɔsa anto waheye akambo wa mɛtɛ wa lo Bible?

¹⁶ Lâsɔ, ngande wahombaso mbɔsa anto waheye akambo wa mɛtɛ wa lo Bible? Paulo akafundɛ etshumanelo ka la Kɔlɔsai ate: “Nyokendekende la yewu le antu wahatetawo, tanyushishaki etena. Nyutaki paka awui wa ngandji ka mamba tena tshe, wosohanyimi la leho dia nyu mbeya wuhu wa nkaluya untu tshe diui.” (Kolosai 4:5, 6) Ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde ate: “Keli nyukidia Kristu uku Khumadiondjo lu etema anyu. Nyutayalongosodi dia nyu mbeya lama nkaluya diui le untu tshe lanyumbula, dia elungamelu keli l’etema anyu. Keli nyutshi okone la memakana la [dilɛmiɛlɔ di’efula].” (1 Petero 3:15) Paulo akalake Akristo ate: “Tawotengaki untu, tawuyalaki la ngala, keli wayali la memakana, wenya antu tshe ndjakitshakitsha lu akambu tshe.”​—Tito 3:2.

¹⁷ Oko weso Ɛmɛnyi wa Jehowa, sho mbewɔka dia monga awui wolo kana monga la lotamanya otsha le anto akina. Hatokambe pondjo l’ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ dia tɛkɛta dikambo di’anto wele lo ɛtɛmwɛlɔ ekina. Koko, sho mongaka la yewo, oyadi onto lasambishaso, osukanyi aso, kana osekaso la l’olimu ekɔ lo tosalɛ awui wa kɔlɔ kana ekɔ lo totondjɛ ɛtɛkɛta wa kɔlɔ.​—Kolosai 4:6; 2 Timote 2:24.

“Ukimeli yediko ya aui w’ololo”

18. Naa eongelo ka kɔlɔ ka lo nyuma kele la wanɛ wakalola lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

¹⁸ Ayonga mɛtɛ dui dia lonyangu efula naka onto kalola lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi l’ɔkɔngɔ wa nde mbeka akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. Bible mɛnyaka etombelo wa kɔlɔ efula wonga la dui sɔ lam’atatɔ ɔnɛ: “Naka vo wambuhanda akambu wa kolo wa la kete ne dia vo wakalimbitela Khumadiondjo, Ushimbedi Jesu Kristu, la naka vo wayudingitana, ndu wayolembiama ntu lu akambu ako, ku ekumelu kawo kayuleka etatelu kawo kolo. . . . Dio diambuyala uku wela a mete le wo ati: Fo ambukalula lu tuwoki yato, sumbu ambushila mboka, ambuyakitula lu loteke ntu.”​—2 Petero 2:20-22.

19. Lande na kahombaso mbidjaka yimba l’oseka dui tshɛ diakoka ndanya lonyuma laso?

¹⁹ Sho pombaka mbidjaka yimba l’oseka dui tshɛ diakoka ndanya lonyuma laso. Teye dia tekɔ wonya tshɛ la ntondo ka wâle. Ɔpɔstɔlɔ Paulo mbishaka ɔhɛmwɛlɔ ɔnɛ ate: “Nyuma kata ati: Lu nshi y’ekumelu, antu amotshi wayoseka mbetawo kawo, wayukela djimu dia lukesu, ndu wetshelu w’edienge.” (1 Timote 4:1) Tekɔ lo nsɛna lo “nshi y’ekumelu.” Wanɛ wahewɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi koka “nsutshasutshama la pepe tshe ya dietshelu, uma lu yewu y’antu, lu lukesu la munganyiya antu.”​—Efeso 4:13, 14.

20. Ngande wakokaso ndjakokɛ oma lo shɛngiya ya kɔlɔ y’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

²⁰ Ngande wakokaso ndjakokɛ oma lo tɔsɛngiya ta kɔlɔ t’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi? Tokane yimba la kɛnɛ tshɛ katosha Jehowa. Tekɔ la Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (2 Timote 3:16, 17) Jehowa ekɔ lo tosha nto mbo ya ndɛ efula ya lo nyuma lo tshimbo ‘y’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ.’ (Mateu 24:45) Oko watatahame lo akambo wa mɛtɛ, shi sho pombaka monga la mposa ka ‘mbo ya ndɛ ya wolo y’etshundju w’anto’ ndo mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo lɛnɛ ekaso awui wa lo nyuma? (Heberu 5:13, 14; Osambu 26:8) Nyɛsɔ toyashikikɛ dia kondja wahɔ oma lo mbo ya ndɛ y’efula yatosha Jehowa woho wa sho ‘tetemala kimɛ yɛdikɔ y’awui w’ɔlɔlɔ’ wakatoke. (2 Timote 1:13) Woho ɔsɔ mbakokaso mbewɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi.

Kakɔna kamboyeka?

• “Babilona ka Wuki” kɛdikɛdi na?

• Kakɔna kahombaso sala dia mbewɔ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?

• Wâle akɔna wendana la lonyuma laso wahombaso mbewɔ?

[Osato wa lo lɛkɛ 14]

Onde wɛ mbeyaka lande na kele “Babilona ka Wuki” ekɔ lo mbɛdikama la womoto kanga loseka?

[Osato wa lo lɛkɛ 15]

“Babilona ka Wuki” ayolanyema ndoko onyake

[Osato wa lo lɛkɛ 17]

Sho mongaka ‘la memakana ndo la dilɛmiɛlɔ di’efula’ otsha le anto wele kema laso mbetawɔ ɔtɔi