‘Nyɔsɔnɛ lomu, ko nyayoyala la lolombe’

“Dimi lambukitsha lumu la nyoi, otshoko la mananu la ntundu kanyu. Okone nyosonole lumu, dia nyu . . . ndjala la lulumbi.”​—EUHWELU K’ELEMBE 30:19.

1, 2. Lo toho takɔna takatongama onto lo efanelo ka Nzambi?

“TUTUNGI untu lufanyi la su.” Ɛtɛkɛta waki Nzambi ɛsɔ fundama lo tshapita ya ntondo ya Bible. Diɔ diakɔ diata Etatelu 1:26, 27 ɔnɛ: “[Nzambi] akatungi untu lu efanelu kandi. Lu efanelu kandi kakandûtungi.” Ɔnkɔnɛ, onto la ntondo akatshikitana la ditongami dikina tshɛ dia la nkɛtɛ. Nde akafɔnaka la Otungi ande ndo akakokaka mbokoya dionga diaki Nzambi lo monga la dikoka dia kana yimba, mbokana ngandji, monga la losembwe, lomba ndo wolo. Nde aki la nkum’otema kakakokaka mbokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ takahombe monga la wahɔ le nde ndo ngɛnyangɛnya Ombutshi ande wa l’olongo. (Romo 2:15) Lo tshena pe, Adama aki la lotshungɔ la sala kɛnɛ kalangande. Lo shishima ɔnande la la nkɛtɛ lakandatonge, Jehowa akate ate: “Ukuku kawo.”​—Etatelu 1:31; Osambu 95:6.

² Oko weso tokanula taki Adama, sho lawɔ takatongama lo efanelo ka Nzambi. Ko onde tekɔ mɛtɛ la ɔsɔnwɛlɔ ɔmɔtshi wa sala lo kɛnɛ kasalaso? Kânga mbele Jehowa la dikoka dia mbeya la ntondo kɛnɛ kayosalema, nde hashikikɛ la ntondo ditshelo diaso tshɛ ndo etombelo wayonga la ditshelo diakɔ. Nde hetawɔki pondjo dia anande wa la nkɛtɛ nɔmbwama la kanyi y’ɔnɛ awui tshɛ wambotakongɛmaki la ntondo. Dia tokimanyiya dia shihodia ohomba wa kamba la lotshungɔ lele laso dia sala ɛsɔnwɛlɔ, nyɛsɔ tende ntondo wetshelo wakokaso kondja oma le wodja w’Isariyɛlɛ.​—Romo 15:4.

Ase Isariyɛlɛ waki la lotshungɔ la sɔna

3. Naa ɔlɛmbɛ wa ntondo wa lo Ɛlɛmbɛ Dikumi, ndo ngande wakasɔnɛ ase Isariyɛlɛ wa kɔlamelo dia kitanyiya ɔlɛmbɛ akɔ?

³ Jehowa akatɛ ase Isariyɛlɛ ate: “Dimi keli [Jehowa, Nzambi k]anyu, lakanyutundja uma lu kete ya Edjibitu, uma lu luudu la lohombo.” (Euhwelu k’Elembe 5:6) Lo 1513 N.T.D., wodja w’Isariyɛlɛ wakatshungɔ lo dihindo oma lo lɔhɔmbɔ la l’Edjibito, ɔnkɔnɛ vɔ komonga ndoko l’ɔkɔkɔ wa mbidja tâmu lo ɛtɛkɛta ɛsɔ. Lo ɔlɛmbɛ wa ntondo wa lo Ɛlɛmbɛ Dikumi, Jehowa akate lo tshimbo ya Mɔsɛ ate: “Tuyalaki la ditemolatemola la ntundu kami.” (Etumbelu 20:1, 3) Lo diaaso sɔ, wodja w’Isariyɛlɛ wakasɔnɛ dia kitanyiya ɔlɛmbɛ ɔsɔ. Vɔ wakayakimɔ la tshondo tshɛ le Jehowa la lolango lawɔ.​—Etumbelu 20:5; Walelu 25:11.

4. a) Naa ɔsɔnwɛlɔ wakewoya Mɔsɛ wodja w’Isariyɛlɛ? b) Ɔsɔnwɛlɔ akɔna wahombaso sala ɛlɔ kɛnɛ?

⁴ Ɛnɔnyi oko 40 l’ɔkɔngɔ, Mɔsɛ akohola lɔlɔnga lokina l’ase Isariyɛlɛ ɔsɔnwɛlɔ wakawahombe sala. Nde akate ate: “Dimi lambeta ulungu la kete emenyi lu dikambu dianyu elo nti: Dimi lambukitsha lumu la nyoi, otshoko la mananu la ntundu kanyu. Okone nyosonole lumu, dia nyu la an’anyu ndjala la lulumbi.” (Euhwelu k’Elembe 30:19) Popo ndo ɛlɔ kɛnɛ, sho koka sala ɔsɔnwɛlɔ. Eelo, sho koka sɔna dia kambɛ Jehowa la kɔlamelo la elongamelo ka ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo, kana sho koka tona dia sala dikambo sɔ ko mpokoso ndjotokomɛ. Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dihende di’anto wakasale ɛsɔnwɛlɔ wotshikitanyi.

5, 6. Naa ɔsɔnwɛlɔ wakasale Jashua ndo vɔ waki la etombelo akɔna?

⁵ Lo 1473 N.T.D., Jashua akalɔmbɔla ase Isariyɛlɛ otsha lo Nkɛtɛ ya daka. Lo dako dia dimɛna efula diakandasha la ntondo ka nyɔi kande, nde akalɔmbɛ wodja w’otondo ate: “Naka nyu hanyongenangena ntemola [Jehowa] elo, nyosonole kene kalanganyu ntemola, kana ditemolatemola diakatemolaka washenyu la wedi wa Efarate, kana ditemolatemola di’asi Amora, akanga a kete yudjashinyu.” Oma lâsɔ, nde akate lo dikambo dia nkumbo kande ate: “Keli dimi la wa lu luudu lami tayotemolaka [Jehowa] ndame.”​—Jashua 24:15.

⁶ L’etatelo, Jehowa akakeketsha Jashua dia monga la dihonga ndo la wolo, lo mbotɛ dia nde hahombe mbɛtɔla oma lo ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Ɔnkɔnɛ, lo mbadiaka dibuku di’Ɛlɛmbɛ la dui dia l’ɛse la yanyi ndo l’otsho, Jashua akahombe mpomɔ lokolo l’ɔlɔ lo akambo tshɛ. (Jashua 1:7, 8) Ndo kɛsɔ mbakasalema. Ɔsɔnwɛlɔ waki Jashua akokondjiyɛ ɛtshɔkɔ. Jashua akate ate: “Uma l’aui tshe wakatela [Jehowa] khumbu ka Isariyele, nduku diui diakayala uyalayala. Vo tshe wakashidiyama.”​—Jashua 21:45.

7. Lo nshi y’Isaya, ɔsɔnwɛlɔ akɔna wakasale ase Isariyɛlɛ amɔtshi ndo ɔsɔnwɛlɔ akɔ waki la etombelo akɔna?

⁷ Lo yoho yotshikitanyi, tende kɛnɛ kakakomɛ wodja w’Isariyɛlɛ ɛnɔnyi oko 700 l’ɔkɔngɔ. Lo etena kɛsɔ, ase Isariyɛlɛ wakayele mbekelo y’apanganu. Ɛnyɛlɔ, lushi la komelo la l’ɔnɔnyi, anto wakatshumanaka dia sala fɛtɛ kele la mbo ya ndɛ y’amɛna efula ndo la wanu wa mpɛ. Ɔsɔ komonga otshumanelo w’anyanya wa lo nkumbo. Ɔsɔ aki sɛlɛmɔnyi y’ɔtɛmwɛlɔ yakasalemaka dia tombola tozambizambi tohende t’apanganu. Omvutshi Isaya akɛnya kanyi yaki Nzambi lo dionga diaha la kɔlamelo sɔ, lo mbuta ate: ‘Nyu nyekɔ wanɛ watɔsɛkaka Jehowa, wanɛ watohɛka okongo ami w’ekila, wanɛ wala mɛsa dikambo dia jambizambi ya Shansɛ ndo wanɛ walodia wanu wa lɔsɔhanya dikambo dia jambizambi ya Mpawo.’ Vɔ wakafɔnyaka dia aha Jehowa mbakangɔnyɛka diangɔ, koko ‘jambizambi ya Shansɛ’ ndo ‘jambizambi ya Mpawo’ naka hawotinyangiyisha. Lo mɛtɛ, l’ɔtɛ wa ɔtɔmbɔkwɛlɔ ndo wa ɛtɛ wolo awɔ mbakiwɔ komonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Jehowa akate ate: “Dimi layunyukimo dia nyu ndjakema la yombo, ne dia lam’akamanyeti, nyu kumbetawo; lam’akamateketa, nyu kununga. Keli nyu nyakatshaka akambu waki kolo lu ashu ami. Nyu nyakasonola akambu waki nkongenyangenyami.” (Isaya 65:11, 12) Ɔsɔnwɛlɔ wa kɔlɔ akawaela elanyelo ndo jambizambi yawɔ ya Shansɛ ndo ya Mpawo komonga la wolo wa mbashimbɛ.

Woho wa sala ɔsɔnwɛlɔ wa dimɛna

8. Lo ndjela Euhwelu k’Elembe 30:20, kakɔna kahombama dia sala ɔsɔnwɛlɔ wa dimɛna?

⁸ Etena kakakeketsha Mɔsɛ ase Isariyɛlɛ dia sɔna lɔsɛnɔ, nde akɛnya wanya asato wakawahombe takola: “Lu mbuka [Jehowa, Nzambi] kanyu, ngandji, lu nkitanyia diui diandi ndu lu mbumamema.” (Euhwelu k’Elembe 30:20) Nyɛsɔ tɔsɛdingole nna la nna woho wa sho mbeya sala ɔsɔnwɛlɔ wa dimɛna.

9. Ngande wakokaso mɛnya ngandji kokaso Jehowa?

⁹ Lo mboka Jehowa Nzambi kaso ngandji: Sho sɔnaka dia kambɛ Jehowa nɛ dia sho mbokaka ngandji. Ndjela bɛnyɛlɔ sɔ diasha ɔhɛmwɛlɔ dia lo nshi y’ase Isariyɛlɛ tokimanyiyaka dia shika ekolo lo ehemba tshɛ wendana l’awui wa mindo ndo dia sho mbewɔ yoho ya lɔsɛnɔ yendana la ngandji ka lomombo la l’andja ɔnɛ. (1 Koreto 10:11; 1 Timote 6:6-10) Sho mamemaka Jehowa ndo kitanyiyaka ɛlɛmbɛ ande. (Jashua 23:8; Osambu 119:5, 8) La ntondo k’ase Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, Mɔsɛ akâkeketsha ate: “Enda, dimi lakanyetsha elembe la adjangu, uku akambidjangela [Jehowa, Nzambi kami], dia nyu mbatshaka lu kete yatanyatshu dia ntukita. Kanyalamaki ndu kanyakitanyiaki, ne dia vo mbayuyala yimba yanyu, la ewu kanyu lu ashu a wedja lam’ayuwuka elembe ene tshe.” (Euhwelu k’Elembe 4:5, 6) Ɔnɛ mbele etena ka mɛnya ngandji kokaso Jehowa lo mbetsha lolango lande la ntondo lo lɔsɛnɔ laso. Tayɔtshɔkwama naka sho sɔna dia sala ngasɔ.​—Mateu 6:33.

10-12. Wetshelo akɔna wakondjaso lo sɛdingola kɛnɛ kakatombe lo nshi ya Nɔa?

¹⁰ Lo kitanyiya dui dia Nzambi: Nɔa aki “umvutshi w’akambu w’ololo.” (2 Petero 2:5) Suke l’anto tshɛ wakasɛnaka la ntondo ka Mvula k’elola wakekola timba tawɔ l’awui akina ndo ‘kombidja yimba’ lo ɛhɛmwɛlɔ waki Nɔa. Naa etombelo waki la dui sɔ? “Elula, akawakhumela tshe.” Yeso akate dia nshi yaso nyɛ, mbuta ate nshi ya “eyelu ka On’a untu” yayɔfɔna la nshi shɔ. Kɛnɛ kakasalema lo nshi ya Nɔa ekɔ ɔhɛmwɛlɔ wa woke le anto wa nshi nyɛ wasɔna diaha mbidja yimba lo losango laki Nzambi.​—Mateu 24:39.

¹¹ Wanɛ wɔnyɔla ɛhɛmwɛlɔ waki Nzambi watewoya ekambi ande wa nshi nyɛ pombaka mbeya kɛnɛ kayowakomɛ lo woho watonawɔ mbidja yimba lo ɛhɛmwɛlɔ ɛsɔ. Lo dikambo dia amɔnyɔdi asɔ, ɔpɔstɔlɔ Petero akate ate: “Nyuteyi ntundu nyati: Lu nshi y’ekumelu, asoki wayuya la losoko lawo, wayutshaka uku saki yawo; wayuta vati: Daka dia eyelu kandi, lend’edio? Ne dia umaka lushi lakavu watshesu, diango tshe dieko pupu uku akidio uma l’etatelu k’etungelu. Vo nyangaka mbuhela dia ulungu a ntundu, ndu kete yakatungama l’ashi, yeki l’ashi, uma lu diui dia [Nzambi]. Ne dia ashi ane, antu waki la kete wakakhukhumama l’ashi, wakashisho. Keli ulungu weli kakiane, ndu kete, wambulamema la dja, uma lu diui diku diakandakitsha, edja ndu lushi l’elumbwelu ndu l’elanyelu ka antu wa kolo.”​—2 Petero 3:3-7.

¹² Otshikitanu wekɔ lam’asa ɔsɔnwɛlɔ wakasale anto asɔ la wɔnɛ wakasale Nɔa la nkumbo kande. “Dia mbetawo, mbakenyama Noa akambu wahatayi uma le [Nzambi]; dia woma a [Nzambi], mbakandalongosola watu a luudu.” Woho wakandadje yimba lo ɔhɛmwɛlɔ akashimbela nkumbo kande. (Heberu 11:7) Tonge suke dia mboka losango laki Nzambi, ko oma lâsɔ likitanyiya.​—Jakoba 1:19, 22-25.

13, 14. a) Lande na ekɔ ohomba efula ‘mamema Jehowa’ na? b) Ngande wahombaso tshika Jehowa, ‘Okengi aso,’ dia nde tokenga?

¹³ Lo mamema Jehowa: Dia ‘sɔna lɔsɛnɔ ko ndjala la lolombe,’ hatohombe tsho mboka Jehowa ngandji ndo mbohokamɛ, koko sho pombaka nto ‘mamema Jehowa,’ mbuta ate tetemala sala lolango lande. Yeso akate ate: ‘Oma lo etetemalelo kanyu mbayonyoshimbela anima anyu.’ (Luka 21:19) Lo mɛtɛ, ɔsɔnwɛlɔ wasalaso lo dikambo sɔ mɛnyaka kɛnɛ kele l’otema aso. Tukedi 28:14 mbutaka ɔnɛ: “One latukaka [Jehowa] woma tena tshe, eli la otshoko. Keli one latukikitshaka utema andi, ayuyala lu elanyelu.” Kɛnɛ kata etenyi ka hende ka divɛsa nɛ mbakakomɛ Farawɔ ka l’Edjibito w’edjedja. Lo sui tshɛ diakakomɛka Edjibito, Farawɔ akakeketshaka otema lo dihole dia mboka Nzambi wɔma. Jehowa kotshutshuya Farawɔ diaha nde monga la okitanyiya, koko nde akatshikɛ nkumekanga k’otako kɛsɔ diaaso dia sala ɔsɔnwɛlɔ ɔmɔtshi. Mbala tshɛ, lolango la Jehowa lakasalemaka, oko wakalembetshiya ɔpɔstɔlɔ Paulo kanyi ya Jehowa lo dikambo dia Farawɔ ate: “Dimi [“lakakotshike la lɔsɛnɔ,” NW] paka lu dikambu ne dia dimi menya antu wulu ami uma le ye, dia lukumbu la mi nyangana lu kete tshe.”​—Romo 9:17.

¹⁴ Ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ tshungɔ oma l’anya wa Farawɔ, ɔprɔfɛta Isaya akate ate: “[Jehowa] li, we keli shesu. Diwumba mbesu, we keli ukingi. Shu tshe teli ulimu w’anya aye.” (Isaya 64:8) Naka sho mbetawɔ dia Jehowa tokenga oma l’ekimanyielo ka wekelo aso w’onto ndamɛ ndo naka sho kamba la Ɔtɛkɛta ande, kete tayoyalɔtaka lonto l’oyoyo yema yema. Tayonga la memakana ndo anto wakoka kengama esadi eto oma le Jehowa ndo hatonga wolo dia mamema Jehowa la kɔlamelo tshɛ, nɛ dia sho nangaka mbɔngɛnyangɛnya l’otema ɔtɔi.​—Efeso 4:23, 24; Kolosai 3:8-10.

‘Kowaetshakewɔ’

15. Lo ndjela Euhwelu k’Elembe 4:9, Mɔsɛ akohola Isariyɛlɛ ɛkɛndɛ akɔna ehende?

¹⁵ Lam’akatshumana wodja w’Isariyɛlɛ la ntondo ka mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, Mɔsɛ akate ate: “Dikambu otoi, uyalami, umbi utema aye ololo nshi tshe ya lumu laye, ne dia utukuyuhela akambu wakayenyi l’ashu, ndu watukutumba uma l’utema aye. Kuwaetshaki an’aye la ekana aye.” (Euhwelu k’Elembe 4:9) Dia Jehowa mbatshɔkɔla ndo mbangɔnya lo nkɛtɛ ya daka, ase Isariyɛlɛ wakahombe kotsha ɛkɛndɛ ehende la ntondo ka Jehowa, Nzambi kawɔ. Takawahombe mbohɛ awui wa diambo wakasale Jehowa lo washo awɔ ndo wakahombe mbetsha nɔnga yayaye awui wa diambo asɔ. Oko weso ekambi waki Nzambi wa nshi nyɛ, sho la dia sala woho akɔ wâmɛ naka sho nangaka ‘sɔna lomu, ko ndjala la lolombe.’ Awui akɔna wambotɛna la washo wambotosalɛ Jehowa?

16, 17. a) Wanɛ wakalowanyema oko waa misiɔnɛrɛ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ wakonge l’akoka wa sala na l’olimu w’esambishelo ka Diolelo? b) Naa bɛnyɛlɔ di’anto waki koshisha ohetoheto awɔ dieyayɛ?

¹⁶ Tekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ dia mɛna woho wambɔtshɔkɔla Jehowa olimu aso w’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki. Tatɛ lam’akadihɔ Kalasa ka Ngiliyadɛ lo 1943, waa misiɔnɛrɛ wekɔ lo mbeta la ntondo l’olimu wa mbetɛ anto ambeki lo wedja efula. Oma k’etena kɛsɔ, anto wa ntondo wakɔtɔ kalasa kɛsɔ weke la ohetoheto lo esambishelo ka Diolelo, kânga mbayawɔ esombe ndo mbaya amɔtshi bu la wolo wa demba. Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi k’ɔlɔlɔ ekɔ kaki Mary Olson, lakatɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ lo 1944. Nde akakambe oko misiɔnɛrɛ, ntondotondo la Uruguay, oma lâsɔ ko la Colombie, ndo nshi nyɛ nde ekɔ lo kamba la Porto Rico. Kânga mbahandayokamba oko wakandakambaka ntondo l’ɔtɛ w’ekakatanu wa lo demba wendana la lotshundu, kadiyɛso Olson atashisha waasaso ande lo esambishelo. Lo kamba la ewo kande k’ɔtɛkɛta w’Espagnol, nde kongɛka wenya ande lomingu tshɛ dia sambisha l’apandjudi wa lo etshumanelo kende.

¹⁷ Nancy Porter, akɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ lo 1947. Nde ma la mvusha omɛnde ndo âkatetemala kamba la Bahamas. Nde ekɔ misiɔnɛrɛ okina wâkatetemala ndjasha l’olimu w’esambishelo. Lo ɔkɔndɔ wendana la lɔsɛnɔ landea, kadiyɛso Porter mbutaka dia “mbetsha anto akina akambo wa mɛtɛ wa lo Bible ekɔ kiɔkɔ ya lânde y’ɔngɛnɔngɛnɔ. Dui sɔ kimanyiyakami dia monga la ekongelo k’ɔlɔlɔ k’awui wa lo nyuma ndo monga nge lo lɔsɛnɔ lami.” Etena kakanyiya kadiyɛso Porter la ekambi ekina wa kɔlamelo kɛnɛ kakawasale lo ɛnɔnyi wetshi, vɔ hawohɛ kânga yema kɛnɛ kakasalɛ Jehowa. Kayotota dikambo diaso? Onde tekɔ la lowando lo woho wambɔtshɔkɔla Jehowa olimu wa Diolelo lo ɛtshi kaso ka nkɛtɛ?​—Osambu 68:11.

18. Akokaso mbeka lo mbadiaka ɛkɔndɔ wa nsɛnɔ ya waa misiɔnɛrɛ?

¹⁸ Tekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula l’olimu wakakambe ndo watetemala kamba anto asɔ wambosala ɛnɔnyi efula l’olimu wa Jehowa. Mbadia ɛkɔndɔ wa nsɛnɔ yawɔ ekɔ dui di’ekeketshelo le so, nɛ dia etena kɛnaso kɛnɛ kakasalɛ Jehowa akanga wa kɔlamelo asɔ, yɛdikɔ yaso ya mbokambɛ keketshamaka. Onde wɛ mbadiaka mbala la mbala ɛkɔndɔ w’amɛna ɛsɔ watondjama lo Tshoto y’Etangelo ndo wɛ kanaka la wɔ yimba?

19. Ngande wakoka ambutshi w’Akristo kamba dimɛna la ɛkɔndɔ wa nsɛnɔ y’anto wele lo Tshoto y’Etangelo?

¹⁹ Mɔsɛ akohola ase Isariyɛlɛ diaha vɔ mbohɛ kɛnɛ tshɛ kakasalɛ Jehowa ndo akawatɛ diaha vɔ minya akambo asɔ oma lo etema awɔ lo nshi tshɛ ya lɔsɛnɔ lawɔ. Oma lâsɔ, nde akakotsha ate: “Kuwaetshaki an’aye la ekana aye.” (Euhwelu k’Elembe 4:9) Ɛkɔndɔ wa nsɛnɔ y’ekambi wa Nzambi ngɛnyangɛnyaka efula. Akɛnda wekɔ l’ohomba wa bɛnyɛlɔ di’ɔlɔlɔ. Akadiyɛso w’enyemba koka kondja wetshelo efula oma lo ɛnyɛlɔ ka kɔlamelo ya akadiyɛso waya epalanga wɔkɔndwami nsɛnɔ yawɔ lo Tshoto y’Etangelo. Sambisha lo ɛtshi ka nkɛtɛ katɛkɛtama ɔtɛkɛta okina ka lo wodja awɔ mbishaka anangɛso la akadiyɛso waaso efula wa ndjasha dia mbewoya lokumu l’ɔlɔlɔ. Nyu ambutshi w’Akristo lee, bonde kahanyakambe la bɛnyɛlɔ dia waa misiɔnɛrɛ wa kɔlamelo wakɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ ndo di’anto akina dia keketsha ananyu dia sɔna olimu wa lo tena tshɛ!

20. Ahombaso sala dia “sona lumu”?

²⁰ Lâsɔ, ngande wakoka ɔmɔmɔ la l’atei aso “sona lumu”? Ele lo kamba la woshasha wa diambo wendana la lotshungɔ lele laso la sala kɛnɛ kalangaso dia mɛnya Jehowa ɔnɛ sho mbolangaka ndo lo tetemala ndjasha tshɛ l’olimu ande edja tshɛ kakandatosha diɛsɛ dia lânde sɔ. Oko wakadite Mɔsɛ, Jehowa ekɔ “lumu la lulumbi” layɛ.​—Euhwelu k’Elembe 30:19, 20.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ kokaka mbohɔ?

• Amboyeka oma lo bɛnyɛlɔ diambotɔsɛdingola diendana la ɛsɔnwɛlɔ wotshikitanyi wakasale anto?

• Naa wanya ahende wahombaso takola dia “sona lumu”?

• Naa ɛkɛndɛ ehende wahombaso kotsha?

[Osato wa lo lɛkɛ 24]

“Lambukitsha lumu la nyoi, . . . la ntundu kanyu”

[Osato wa lo lɛkɛ 27]

Kitanyiya dui dia Nzambi akashimbɛ Nɔa la nkumbo kande

[Osato wa lo lɛkɛ 28]

Mary Olson

[Osato wa lo lɛkɛ 28]

Nancy Porter