“Dimi leko la nyu”

‘Anto efula wayolawɔlawɔ lɛnɛ la lɛnɛ ndo ewo ka mɛtɛ kayofulanɛ.’—DAN. 12:4.

NGANDE WAYOYOKADIMOLA?

Lo nshi yaso nyɛ, ngande wambokokanɛ ‘ewo ka mɛtɛ’?

Efula ka ngande kaya wanɛ waya la ‘ewo ka mɛtɛ’?

Lo toho takɔna tambofulanɛ ‘ewo ka mɛtɛ’?

1, 2. a) Ngande weyaso ɔnɛ Yeso ekɔ kâmɛ l’ambolami ande nshi nyɛ ndo ayoyala kâmɛ la wɔ lo nshi yayaye? b) Lo ndjela Danyele 12:4, etombelo akɔna wakahombe ndjonga le wanɛ wakekaka Afundelo la yambalo tshɛ?

OHƆSA dia wɛ aya lo Paradiso. La pindju tshɛ, wɛ emɔka la wolo ndo alomɔlomɔ dia ntatɛ nkamba elimu wa lushi longo. Wɛ ndoko l’okiyanu kana la pâ ndo wɛ aya bu ndoko l’ɛkɔmɔ. Awoki ayɛ tshɛ, mbuta ate washo, atoyi, ɛhɛmbɛ, lolemi ndo lokoho layɛ wokamba dimɛna ndo lo yoho ya kokele. Wɛ aya la wolo wa demba, la ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu ayɛ, l’angɛnyi efula ndo wɛ hayoyakiyanya ndoko dikambo. Ɛtshɔkɔ ɛsɔ mbakokaso ndjokondja l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Nzambi. Kristo Yeso lele Nkumekanga kakasɔnama ayɔtshɔkɔla ambolami ande tshɛ ndo ayowaetsha dia vɔ nkondja ewo ka Jehowa.

² L’etena kɛsɔ, Jehowa ayoyala kâmɛ l’ekambi ande wa kɔlamelo dia vɔ mbetsha anto akina. Nzambi nde la Yeso wokongaka nshi tshɛ kâmɛ l’Akristo wa kɔlamelo l’edja ka ntambe efula. La ntondo ka nde nkalola l’olongo, Yeso akashikikɛ ambeki ande wa kɔlamelo ɔnɛ nde ayongaka nshi tshɛ kâmɛ la wɔ. (Adia Mateu 28:19, 20.) Dia nkeketsha mbetawɔ kaso, nyɛsɔ tɔsɛdingole prɔfɛsiya kakafunde Danyɛlɛ la Babilɔna ambeta ɛnɔnyi ndekana 2 500. Lo kɛnɛ kendana “l’etena k’ekumelu” kasɛnaso kɛnɛ, nde akafunde ate: ‘Anto efula wayolawɔlawɔ lɛnɛ la lɛnɛ ndo ewo ka mɛtɛ kayofulanɛ.’ (Dan. 12:4) Lo yoho yɔtɔnɛ l’akambo wasalema nshi nyɛ, vɛrbɛ ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi lanɛ ɔnɛ ‘ndawɔlawɔ lɛnɛ la lɛnɛ,’ mbelaka kanyi ya mbeka dui dimɔtshi la yambalo y’efula. Ande ɛtshɔkɔ wa diambo wakahombe ndjokondja wanɛ wakekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi la yambalo tshɛ dia nyanga ewo ka mɛtɛ lee! Wanɛ wakekaka Afundelo la yambalo tshɛ wakahombe ndjɔtshɔkwama lo nkondja ewo ka mɛtɛ k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Prɔfɛsiya kakɔ kâmɛ kakate nto ɔnɛ anto efula wayokondja ‘ewo ka mɛtɛ’ ndo tɔ kayofulanɛ. Ndo nto, ewo ka mɛtɛ kɛsɔ kayokokanɛ l’andja w’otondo ndo anto efula wayokikondja. Etena katatasɛdingola woho wambokotshama prɔfɛsiya kɛsɔ, tayɛna dia Yeso ekɔ kâmɛ l’ambeki ande polo ndo ɛlɔ kɛnɛ ndo ɔnɛ Jehowa ekɔ l’akoka wa nkotsha kɛnɛ tshɛ kakandalake.

‘EWO KA MƐTƐ’ KAMBEYAMA

3. Ngande wakayongaka ‘ewo ka mɛtɛ’ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’apɔstɔlɔ?

³ L’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’apɔstɔlɔ, wetshelo wa kashi wakatatami dia wayotomba oma lo Lokristo la mɛtɛ wakɛnama ndo wakakokanɛ. (Etsha 20:28-30; 2 Tes. 2:1-3) Ntambe efula l’ɔkɔngɔ, ‘ewo ka mɛtɛ’ kondjofulanɛ aha tsho le wanɛ waki kombeyaka awui wa lo Bible, koko ndo le wanɛ wakayataka ɔnɛ Akristo mbewɔ. Kânga mbakawasɛmaka ɔnɛ vɔ mbetawɔka Afundelo, ewandji wa lo Lokristokristo waketshaka awui wa kashi, mbuta ate “wetshelu w’edienge” wakɔnyɔlaka Nzambi. (1 Tim. 4:1) Anto lo tshɛ kawɔ kombeyaka akambo wa lo Bible. L’atei wa wetshelo wa kashi waketshaka waa apɔsta mbele ndo w’ɔnɛ Nzambi ekɔ Losato l’osanto, anima havu ndo ɔnɛ anto amɔtshi tosoyamaka lo dja ya pondjo l’ɔkɔngɔ wa nyɔi.

4. Ngande wakatatɛ djui y’Akristo wakasɛnaka lo ɛnɔnyi 1870 nyanga ‘ewo ka mɛtɛ’?

⁴ Koko lo ɛnɔnyi 1870, ɛnɔnyi oko akumi anɛi la ntondo ka “nshi y’ekumelu” ntatɛ, djui mɔtshi y’Akristo wa mɛtɛ yaki la Pennsylvanie, l’États-Unis, wakatshumana kâmɛ dia mbeka Bible ndo dia nyanga ‘ewo ka mɛtɛ.’ (2 Tim. 3:1) Vɔ wakayasha lokombo la Ambeki wa Bible. Vɔ komonga “akanga a yimba la ewu” wakate Yeso ɔnɛ vɔ hawotonga la ewo ka mɛtɛ. (Mat. 11:25) Ambeki wa Bible asɔ waki l’okitshakitsha ndo la nsaki k’efula ka nsala lolango laki Nzambi. Vɔ wakadiaka, wakakɛtshanyaka ndo wakakanaka yimba la Afundelo la yambalo tshɛ. Vɔ wakɛdikaka nto avɛsa wa lo Bible ndo wakayangaka abuku akina wakɔtɔnɛka la eyangelo wakawasalaka. Yema yema, Ambeki wa Bible asɔ wakayoshihodiaka akambo wa mɛtɛ wakashɛma deko aha nɛ.

5. Oyango akɔna waki la traktɛ yakatondjama yaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ Théologie ancienne lo Angɛlɛ?

⁵ Kânga mbaki ambeki wa Bible asɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ w’akambo wakawekaka, vɔ kombetawɔ di’ewo kakawakondja kɛsɔ mbakonya dia monga l’otako kana ndjasha lotombo lo mbewoya anto ɔnɛ vɔ mbamboshola ɛngɔ kɛmɔtshi k’oyoyo. (1 Kor. 8:1) Koko, vɔ wakatatɛ ntondja traktɛ yakelamɛka ɔnɛ Théologie Ancienne l’oyango wa nkimanyiya anto akina dia vɔ mbeya akambo wa mɛtɛ w’oma l’Afundelo. Traktɛ ka ntondo kakatondjama “dia nkimanyiya ambeki awɔ wa Bible dia vɔ ntona wetshelo tshɛ wa kashi w’oma le anto ndo mbetawɔ wetshelo wa Nkumadiɔndjɔ ndo w’apɔstɔlɔ.”—Théologie Ancienne, No. 1 Ngɔndɔ ka nɛi 1889, lɛkɛ 32, lo Angɛlɛ.

6, 7. a) Naa akambo wa mɛtɛ wakatokimanyiya Jehowa dia sho nshihodia oma ko ɛnɔnyi wa 1870? b) Naa akambo wa mɛtɛ amɔtshi walekayɛ ngɛnangɛna mbeka?

⁶ Ntatɛ oma ko ɛnɔnyi 1870, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashola akambo wa mɛtɛ wa diambo efula.a Akambo wa mɛtɛ asɔ bu wolo nshihodia oko akambo wetshawɔ lo kalasa y’adidi wahomba paka wanɛ wakɔtɔ kalasa ya teoloji mbêya. Awui akɔ wekɔ amɛna, tshungolaka anto, mbakimanyiyaka dia monga la lɔsɛnɔ lele l’oyango, ɔngɛnɔngɛnɔ ndo elongamelo. Vɔ tokimanyiyaka dia sho mbeya Jehowa, waonga ande ndo asangwelo ande. Vɔ tokimanyiyaka nto dia sho mbeya ɔkɛndɛ wele la Yeso, tolembetshiyaka lande na kakandaye la nkɛtɛ ndo kakandayovɔ ndo tɛnyaka kɛnɛ kasalande nshi nyɛ. Akambo wa mɛtɛ wele la nɛmɔ asɔ mɛnyaka lande na katshika Nzambi akambo wa kɔlɔ, kavɔso, woho wahombaso nɔmba ndo wakokaso monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ.

⁷ Sho kokaka nshihodia prɔfɛsiya ‘yakashɛma’ l’edja k’ɛnɔnyi efula, koko yambotatɛ kotshama l’etena kɛnɛ k’ekomelo. (Dan. 12:9) Prɔfɛsiya shɔ tanemaka lo Bible, djekoleko lo Evanjiliɔ ndo lo dibuku di’Enyelo. Jehowa akatokimanyiya dia sho nshihodia kânga akambo wahatakoke mɛna la washo, ɛnyɛlɔ oko wahemelo wa Yeso l’okudi, ta diakalɔma l’olongo ndo wotshanyemelo waki Satana oya la nkɛtɛ. (Eny. 12:7-12) Nzambi ambotokimanyiya nto dia sho nshihodia kitshimudi y’awui wɛnaso la washo wele oko ata, adidimu wa nkɛtɛ, elando, ndjala ya kasha ndo wanɛ wɔnyɔla ɛlɛmbɛ wa Nzambi ndo wasala dia “tena dia wulu” ntetemala ntshɔ otsha lo kɔlɔ.—2 Tim. 3:1-5; Luka 21:10, 11.

8. Onto akɔna ahombaso mbisha lotombo l’ɔtɛ w’akambo wambotɛna ndo wambotoka?

⁸ Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Ashu wena akambu wenanyu, weko la otshoko, ne dia amvutshi efula la kumi ya dikanga wakalangi mena akambu wenanyu, ku vo kumbaena; wakalangi mbuka akambu wukanyu, ku kumbauka.” (Luka 10:23, 24) Jehowa Nzambi mbashaso lotombo lo woho wamondotokimanyiya dia sho mɛna ndo mboka akambo asɔ. Ande lowando lele la so le Nzambi lo woho watoshande nyuma kande k’ekila dia tɔ monga “ukimanyidi” watɔlɔmbɔla “lu akambu wa mete tshe” lee! (Adia Joani 16:7, 13.) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔsake nshi tshɛ ‘ewo ka mɛtɛ’ kɛsɔ la nɛmɔ ndo tosambishake anto akina awui akɔ.

‘ANTO EFULA’ WAYOKONDJA ‘EWO KA MƐTƐ’

9. Lo ndjela Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka nɛi 1881, kakɔna kakawalɔmbɛ esambisha?

⁹ Lo Ngɔndɔ ka nɛi 1881, ɛnɔnyi ehende l’ɔkɔngɔ wa numɛlɔ ka ntondo ka Tshoto y’Etangelo tondjama, sawo dimɔtshi dia lɔkɔ diakɛnya ɔnɛ tekɔ l’ohomba w’esambisha 1000. Sawo diakɔ diakataka ɔnɛ: “Le wanɛ tshɛ wɛna dia vɔ koka ndjasha tshɛ l’olimu wa Nkumadiɔndjɔ, sho mbakeketshaka dia vɔ mbuta . . . , mbuta ate dia vɔ ntshɔ l’esomba wa totshitshɛ ndo wa weke, lo ndjela akoka wele la wɔ dia tokamba oko esambisha, l’oyango wa nyanga dihole tshɛ diatanema anto walanga dia monga Akristo wa mɛtɛ ndo wanɛ wele la mposa ka mbeya akambo wendana la Nzambi, koko bu l’ewo kele la wanɛ wasala la wolo dia mbeya ɔngɔnyi wa ngandji ka mamba ka Shɛso ndo dimɛna di’Ɔtɛkɛta ande.”

10. Kakɔna kakasale anto efula l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbadia sawo diakɛnyaka ɔnɛ tekɔ l’ohomba w’esambisha wa lo tena tshɛ?

¹⁰ Leeta lɔsɔ lakɛnya di’Ambeki wa Bible wakashihodiaka di’olimu w’Akristo wa mɛtɛ ekɔ wa nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ. Koko, woho wakawalɔmbɛ esambisha wa lo tena tshɛ 1000 komonga dui diahakoke salema kânga mbele l’etena kɛsɔ, ko anto nkama ngana tsho mbakɔtɔka lo nsanganya y’Ambeki wa Bible. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbadia sawo sɔ, anto efula wakɛnyi di’ɔsɔ aki akambo wa mɛtɛ ndo waketawɔ leeta lɔsɔ. Ɛnyɛlɔ, l’ɔkɔngɔ wa nde mbadia Tshoto y’Etangelo ndo biukubuku mɔtshi yakatondjama oma le Ambeki wa Bible lo 1882, ombadi ɔmɔtshi w’oma la Londres lo wodja w’Angleterre akafunde ate: “Lam’alanganyu, nyombetsha woho wa nsambisha dia nkotsha olimu wambɔtshɔkwama ndo walanga Nzambi dia sho mbokamba ɔsɔ.”

11, 12. a) Oyango akɔna wele la so waki ndo l’esambisha wa ntondo? b) Ngande wakakongɛka esambisha ɛsɔ tshumanelo?

¹¹ Lo 1885, Ambeki wa Bible suke la 300 wakatatɛ nkamba olimu w’ombatshi mboka wa pondjo. Esambisha wa lo tena tshɛ ɛsɔ waki l’oyango akɔ wâmɛ wele la so ɛlɔ kɛnɛ wa mbetɛ anto ambeki wa Yeso Kristo. Koko toho takakakambaka la wɔ mbotshikitanyi la taso. Ɛlɔ kɛnɛ, sho mbekaka Bible l’onto l’onto, lo mbêtsha lo yoho yɔtɔnɛ l’ehomba ande. Oma lâsɔ, sho mbɔlɔmbaka dia nde ndjosangana kâmɛ laso lo nsanganya ya l’etshumanelo. Koko lo nshi y’edjedja, esambisha ɛsɔ wakatshikɛka anto abuku tsho ndo oma lâsɔ, ko vɔ mbatshumanya dia mbeka Afundelo kâmɛ. Lo dihole dia vɔ mbeka l’onto l’onto, vɔ wakâtshumanyaka l’elui.

¹² Ɛnyɛlɔ lo 1907, olui ɔmɔtshi w’esambisha wakasale esambishelo ka lânde l’osomba ɔmɔtshi dia nyanga wanɛ wakakondja dibuku L’Aurore du Millénium (diakelamɛka nto ɔnɛ Études des Écritures). Tshoto y’Etangelo mɔtshi yakate ɔnɛ: “Ɛmɛnyi wakatshumanya [anto wakayashaka lo losango lawɔ] lo tolui ta totshitshɛ dia nsala losanganya lo mvudu yawɔ. Ombatshi mboka ɔmɔtshi akasha sawo diele la awui w’oma lo dibuku Le divin Plan des Âges Lushi la lomingu l’otondo, ndo Lushi la lomingu lokina, nde akâkeketsha dia vɔ salaka nsanganya mbala la mbala.” Koko lo 1911, anangɛso asɔ wakatshikitanya toho tawɔ ta nsambisha. Anangɛso akumi atanu l’enanɛi waketeta dia mbisha asawo lo wodja wa États-Unis ndo wa Canada w’otondo. Vɔ wakafunde nkombo ndo adrɛsɛ wa wanɛ wakahokamɛ asawo asɔ ndo wakasale dia towaembola la wakawɔ l’oyango wa nkenga etshumanelo. Lo 1914, tshumanelo di’Ambeki wa Bible dia l’andja w’otondo diakakome 1 200.

13. Kakɔna katâmbiya lo kɛnɛ kendana la woho wambokokanɛ ‘ewo ka mɛtɛ’ ɛlɔ kɛnɛ?

¹³ Ɛlɔ kɛnɛ l’andja w’otondo, taya la tshumanelo oko 109400 ndo l’ambatshi mboka wa pondjo 895 800. Suke l’anto miliyɔ enanɛi ɛlɔ kɛnɛ waya la ‘ewo ka mɛtɛ’ ndo wekɔ lo nkamba la tɔ lo nsɛnɔ yawɔ. (Adia Isaya 60:22.)b Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ dui dia diambo efula nɛ dia Yeso akatatshi ɔnɛ ambeki ande ‘wayohetshama oma le anto tshɛ’ l’ɔtɛ wa lokombo lande. Nde akakotsha ate ambeki ande wayɔhɛnyahɛnyama, wayodjama lo nkanu ndo amɔtshi wayodiakema. (Luka 21:12-17) Koko kânga mbâlɔsha Satana, ɛdiɛngɛ ande ndo anto akina wa l’andja ɔnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo ntetemala nkamba olimu wakawalongola wa mbetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki l’ohetoheto tshɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, vɔ wekɔ lo nsambisha “lu kete tshe,” oyadi lo ngamba y’ekonda, l’ahole wa wâle, l’akona, l’eswe, l’esomba ndo lo tosamba t’etale efula. (Mat. 24:14) Dui dia ngasɔ hadiokoke salema pondjo naka aha la ekimanyielo ka Nzambi.

‘EWO KA MƐTƐ KAMBOFULANƐ’

14. Ngande wambokokanɛ ‘ewo ka mɛtɛ’ l’andja w’otondo l’ekimanyielo k’ekanda watondjama?

¹⁴ ‘Ewo ka mɛtɛ’ kaya efula diɛsɛ la woho wasambisha anto efula lokumu l’ɔlɔlɔ. Tɔ kaya efula nto l’ekimanyielo k’ekanda watondjama. Ɛnyɛlɔ, lo Ngɔndɔ k’esambele 1879, Ambeki wa Bible wakatondja numɛlɔ ka ntondo ka periodikɛ kɛnɛ kakelamɛka ɔnɛ Tshoto y’Etangelo ya siɔna-ɔkɛndji wewoya wôngelo wa Kristo. Vɔ wakokana la tshunda dimɔtshi di’amundji w’okanda dia vɔ mbatondjɛ kɔpi 6 000 ya numɛlɔ kɛsɔ lo Angɛlɛ. Charles Taze Russell laki l’ɛnɔnyi akumi ahende l’esambele akasɔnama oko ofundji ndo Ambeki wa Bible akina atanu wambotshunda lo nyuma wakasɔnama dia mbokimanyiyaka. Ɛlɔ kɛnɛ, Tshoto y’Etangelo yotomba l’ɛtɛkɛta 195. Yɔ yekɔ periodikɛ kamboleka tondjama l’andja w’otondo ndo tɔ kekɔ lo kahanyema kɔpi 42 182 000 l’oseka numɛlɔ tshɛ katomba. Periodikɛ ka hende katondjama kâmɛ la tɔ ele Réveillez-vous ! ndo vɔ wekɔ lo kahanyema kɔpi 41 042 000 lo ɛtɛkɛta 84. Lâdiko dia lâsɔ, abuku miliyɔ oko 100 ndo Bible yekɔ lo tondjama ɔnɔnyi tshɛ.

15. Ngande wakondjaso dihomɔ diatondjaso ekanda?

¹⁵ Olimu wa diambo ɔsɔ wekɔ lo kambema diɛsɛ la weshasha wa la lolango. (Adia Mateu 10:8.) Wanɛ wakamba olimu wendana l’otondjelo w’ekanda aso mambiyamaka efula lo woho wahahombama akatshi, kartushɛ ndo dihomɔ dikina nɛ dia vɔ mbeyaka dia diangɔ sɔ diekɔ oshinga wolo efula. Ɔnangɛso ɔmɔtshi latosombaka dihomɔ diendana l’otondjelo w’ekanda akate ate: “Anto waya dia ndjembola Bɛtɛlɛ mambiyamaka efula lo menda dihomɔ di’oshinga wolo diele la so, koko diasombama paka la weshasha wa la lolango. Vɔ mambiyamaka nto lo menda woho wakamba ɛlɔngɔlɔngɔ ndo esekaseka wa lo Bɛtɛlɛ olimu l’ɔngɛnɔngɛnɔ.”

EWO KAKI NZAMBI KAYOKOKANƐ LO NKƐTƐ K’OTONDO

16. La oyango akɔna wambokokanɛ ‘ewo ka mɛtɛ’?

¹⁶ ‘Ewo ka mɛtɛ’ kambokokanɛ l’oyango wa dimɛna. Lolango laki Nzambi ele dia “antu tshe nshimbamela ndu nkuma lu ewu ka mete.” (1 Tim. 2:3, 4) Jehowa nangaka di’anto tshɛ mbeya akambo wa mɛtɛ l’oyango wa vɔ mbɔtɛmɔla ndo tshɔkwama oma le nde. Dia nkimanyiya anto dia vɔ nkondja ‘ewo ka mɛtɛ,’ Jehowa akatshumanya atshikadi w’Akristo w’akitami. Nde ekɔ lo ntshumanya nto olui okina w’anto waheyama mbadia w’oma lo “wedja tshe, ndu uma lu wauhu tshe ndu uma lu weuhu w’antu tshe, ndu w’eteketa tshe,” mbuta ate “ului a wuki” wele l’elongamelo ka ndjɔsɛna pondjo pondjo la nkɛtɛ.—Eny. 7:9.

17. Woho wambofulanɛ atɛmɔdi wa mɛtɛ mɛnyaka na?

¹⁷ Woho wambofulanɛ lofulo l’atɛmɔdi wa mɛtɛ lo ɛnɔnyi ndekana 130 wambeta ɛnɛ, mɛnyaka dia Nzambi nde la Yeso Kristo lele Nkumekanga kakandasɔnɛ wekɔ kâmɛ l’ekambi waki Jehowa wa la nkɛtɛ, wekɔ lo mbalɔmbɔla, mbakongɛ ndo mbaetsha. Ohamelo ɔsɔ toshikikɛka nto ɔnɛ alaka waki Jehowa wendana la nshi yayaye wayokotshama. Bible mbutaka ɔnɛ: “Kete ayulula la ewu ka [Jehowa], uku atululaka ashi a waki” lo ndjale. (Is. 11:9) Ande ɛtshɔkɔ wayokondja anto l’etena kɛsɔ lee!

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

[Osato wa lo lɛkɛ 6]

L’okitshakitsha tshɛ, Ambeki wa Bible wa ntondo waki la nsaki k’efula ka nsala lolango laki Nzambi

[Osato wa lo lɛkɛ 7]

Jehowa mandolaka welo wadjayɛ dia dianganya ‘ewo ka mɛtɛ’ kaki Nzambi