Taki la nsaki k’efula ka kambɛ Jehowa, oyadi dihole diakɔna tshɛ

AWUI asɔ wakasalema lo 1949, ambeta ɛnɔnyi ndekana 60, koko ɔkɔndɔ ami wakatatɛ ɛnɔnyi efula la ntondo ka laasɔ. Papa kami Hendrik aki ɔtɛdi wa sabata ndo akakambaka lo jardɛ mɔtshi ya lo ngielongelo ya Donderen yele lo nɔrdɛ ka Drenthe, lo wodja wa Pays-Bas. Lɛkɔ mbakamotɔ lo 1927 ndo lekɔ ɔna la nɛi l’ana esambele wakatotɔ. Luudu laso laki l’omamu w’otadimbo wa ditshu wa lo distrikɛ diaki kɔnɔngɔsɔma dimɛna. Asukanyi aso efula waki akambi wa dikambɔ ndo lakangɛnangɛnaka lɔsɛnɔ la ngasɔ. Lakatatɛ mbeka akambo wa mɛtɛ leke l’ɛnɔnyi 19 lo 1947 oma le Theunis Been laki osukanyi aso. Oma l’etatelo, dimi kɔngɛnangɛnaka Theunis, koko yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Ta dia hende di’andja w’otondo, nde akakome Ɔmɛnyi wa Jehowa ndo oma laasɔ, nde akayonga ɔlɔlɔ efula ndeka woho wakinde ntondo. Etshikitanu wakandasale ɛsɔ wakamunanda efula, diakɔ diakamayoohokamɛka etena kakandasambisha awui wendana la daka dia Nzambi dia nkadimola nkɛtɛ Paradiso. Kombet’edja, lakayetawɔ akambo wa mɛtɛ ndo takayongaka angɛnyi lɔsɛnɔ laso l’otondo.a

Lakatatɛ nsambisha lo Ngɔndɔ ka tanu 1948, ndo lakabatizama lo Ngɔndɔ ka samalo 20 lo losanganya lɔmɔtshi la woke lakasalema l’osomba wa Utrecht, lo wodja wa Pays-Bas. Lo Ngɔndɔ ka ntondo 1, 1949, lakayala ombatshi mboka ndo wakatome la Borculo, ngielongelo mɔtshi ya la Pays-Bas lɛnɛ aki etshumanelo kɛmɔtshi ka tshitshɛ. Lam’ele lakahombe nsala kilɔmɛtrɛ 130 dia tokoma lɛkɔ, lakatshu la dikalo diami. Lakafɔnyaka dia layosala wenya 6 wa lɔkɛndɔ, koko lam’ele mvula ngembe kakalɔ ndo lɔpɛpɛ la wolo lakafufe, lakasale wenya 12, kaanga mbakamatɔɔtɔka lo kawolo lo kilɔmɛtrɛ 90 yakatshikala. Lakatokomaka l’otsho lo nkumbo kɛmɔtshi k’Ɛmɛnyi wa Jehowa kakamatodjasɛ l’edja tshɛ kakamakambaka olimu w’ombatshi mboka lɛkɔ.

L’ɛnɔnyi ɛsɔ wa l’ɔkɔngɔ wa ta, anto komonga l’ekondjelo k’efula. Laki paka la dikɔti ɔtɔi di’otshobobo la patalɔ ɔtɔi ka mondo. Oko wakamaditshi l’etatelo, laki l’okakatanu w’efula dia nsambisha ngɔndɔ ka ntondo kakamakome lo Borculo, koko Jehowa akatshɔkɔla dia dimi nkondja ambeki wa Bible efula. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ divwa, wakayontomaka la Amsterdam, kapitalɛ ka Pays-Bas.

OMA LO NGIELONGELO YA TSHITSHƐ OTSHA L’OSOMBA

Dimi onto lakodiama lo ngielongelo y’akambi wa dikambɔ, laya lo Amsterdam, osomba woleki woke lo Pays-Bas! Lam’akamakome lɛkɔ, olimu w’esambishelo waki l’etombelo w’amɛna efula. Ngɔndɔ ka ntondo kakamakome, lakasha anto ekanda efula ndeka ngɔndɔ divwa yakamasambisha lɛnɛ akimi. Kombeta edja, lakonge l’ambeki wa Bible enanɛi. L’ɔkɔngɔ wa dimi sɔnama okambi wa l’etshumanelo (ɔnɔmbɔdi w’olui wa dikumanyi), lakakondja diɛsɛ dia mbisha sawo dia lo sɛkɛ mbala ka ntondo. Laki la wɔma etena kakamalongola ɔkɛndɛ ɔsɔ, koko lakayongaka la dihonga etena kakamatomama l’etshumanelo kekina la ntondo ka vɔ mbidjami lo ekongelo dia dimi mbisha sawo sɔ. Dimi kɔfɔnyaka dia l’edjedja ka wonya layokondja diɛsɛ dia mbisha asawo ndekana 5 000.

Lo Ngɔndɔ ka tanu 1950, lakatomama la Haarlem. Oma laasɔ, wakatomɛ mukanda wa dimi monga omendji w’otshimbedi. Kam’akamadia mukanda ɔsɔ, lakalale ongondo nshi shato y’etondo. Lakatɛ Robert Winkler, ɔnangɛso ɔmɔtshi lakakambaka lo kɔmite ka filialɛ dia dimi bu l’akoka wa nkamba olimu ɔsɔ, koko nde akambutɛ ate: “Toketawɔ tsho, wayokolowanya.” Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, lakalowanyema ngɔndɔ k’otondo ko lakatatɛ nkamba oko okambi w’otshimbedi (omendji w’otshimbedi). Etena kakamembola etshumanelo kɛmɔtshi, lakɛnana la Janny Taatgen, ombatshi mboka w’osekaseka ndo w’osalosalo efula, wakokaka Jehowa ngandji k’efula ndo waki la yimba ya ndjahombia. Takatshukana lo 1955. Koko la ntondo ka dimi ntetemala la ɔkɔndɔ ami, Janny ayanga nyolembetshiya woho wakandonge ombatshi mboka ndo wakatayokamba kaamɛ l’ɔkɔngɔ wa sho ntshukana.

TOOKAMBA KAAMƐ OKO ATSHUKANYI

Janny: Mama akayala Ɔmɛnyi wa Jehowa lo 1945 etena kakimi l’ɛnɔnyi 11. Aha la ntshimbatshimba, nde akatatɛ mbetsha anande asato Bible, koko lam’ele papa konangaka akambo wa mɛtɛ, nde akatetshaka etena kaki papa bu laawɔ.

Losanganya la ntondo lakamɔtɔ aki losanganya la woke lakasalema l’osomba wa Hague lo 1950. L’ɔkɔngɔ wa lomingu ɔtɔi, lakɔtɔ lo losanganya la l’etshumanelo mbala ka ntondo lo Mbalasa ka Diolelo kaki l’Assen, lo prɔvɛnsɛ ka Drenthe. Papa akomala efula ndo akambitshanya oma la ngelo. Ko mama akamumbola ate: “Shi wɛ mbeyaka lɛnɛ akokayɛ ntshɔ?” Lakashihodia dia nde akalange mbutɛmi dia dimi ntshɔ le analengo l’akadiyɛmi wa lo nyuma. Lakatshu ntondo laka osukanyi aso waki Ɔmɛnyi wa Jehowa, koko papa akatetemala pɛnyahɛnyami, diakɔ diakamamɔ lɛkɔ ko ntshɔ l’etshumanelo ka la Deventer, lo prɔvɛnsɛ ka Overijssel kakaangana la so kilɔmɛtrɛ oko 95. Koko lam’ele laasɔ ko latakotsha ɛnɔnyi wa mimɔ oma la ngelo, ewandji wa lɛɛta wakahɛnyahɛnya papa dia nde kaloyami la ngelo. Etombelo wakonge ele, papa akakaloya la ngelo. Kaanga mbele papa kombetawɔ akambo wa mɛtɛ, nde aketawɔ dia dimi mbɔtɔka lo nsanganya ndo sambishaka.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa dimi nkalola la ngelo, mama akatate hemɔ ka wolo efula, laasɔ dimi mbakasalaka elimu tshɛ wa la ngelo. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, lakatatetemalaka mpama lo nyuma ndo lakabatizama la ɛnɔnyi 17 lo 1951. Lo 1952, l’ɔkɔngɔ wa mama nkalangana, lakatshu l’akadiyɛso asato w’esekaseka waki ambatshi mboka dia tokamba oko ombatshi mboka wa lo vakashi (ombatshi mboka wa tshanda) ngɔndɔ hiende. Takadjasɛka lo tshombotombo mɔtshi ndo takasambishaka l’esomba ehende wa lo prɔvɛnsɛ ka Drenthe. Lakonge ombatshi mboka wa pondjo lo 1953. Ɔnɔnyi ɔtɔi oma laasɔ, Markus, omendji w’otshimbedi w’ɔlɔngɔlɔngɔ akaye ndjembola etshumanelo kaso. Dimi la nde takatshukana lo Ngɔndɔ ka tanu 1955, dikambo takɛnyi dia tayoleka kambɛ Jehowa dimɛna oko atshukanyi.​—Und. 4:9-12.

Markus: L’ɔkɔngɔ wa diwala diaso, takatomama ntondo oko ambatshi mboka la Veendam lo prɔvɛnsɛ ka Groningue. Takadjasɛka lo viuduvudu yaki la mɛtrɛ 2 lo woke ndo 3 l’otale. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, Janny akayilɔngɔsɔla dimɛna efula ndo akayilɛngaka. Otsho tshɛ, takanyaka mɛsa la kɔsa yaso ya totshitshɛ hiende dia mbala mbeto.

L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ shamalo, lakatomama oko omendji w’otshimbedi la Belgique. Lo 1955 ko wodja ɔsɔ weke paka l’apandjudi 4 000 ato. Kakianɛ, lofulo lɔsɔ lambolodiama lo asamalo. Anto wa la Flandre, lɛkɛ la nɔrdɛ la Belgique tɛkɛtaka ɔtɛkɛta watɛkɛtama la Pays-Bas. Koko tɔtɛkɛta tɔmɔtshi tatɛkɛtama la Belgique ntshikitana yema, diakɔ diakatahombe tieka.

Janny: Olimu w’otshimbedi nɔmbaka onto dia monga la yimba ya ndjahombia. Takatshɔka l’akalo dia tembola tshumanelo ndo takahangaka laka anangɛsɔ l’akadiyɛso. Lam’ele sho komonga la dihole diaso dia mbidjasɛ ko tshɔɔka tembola tshumanelo, takatshikalaka l’etshumanelo oma lo Lushi la hende polo Lushi la hende lokina la pindju. Koko takɔsaka olimu aso ɔsɔ oko tshondo y’ɔtshɔkɔ w’oma le Jehowa.

Markus: L’etatelo, sho kombeyaka ndooko onto lo tshumanelo, koko anangɛso l’akadiyɛso waki anto w’ɛlɔlɔ ndo wakatolongolaka dimɛna. (Hɛb. 13:2) L’edjedja ka wonya, takayembolaka tshumanelo tshɛ dia la Belgique diakatɛkɛtaka Néerlandais mbala la mbala. Dui sɔ diakatela ɛtshɔkɔ efula. Ɛnyɛlɔ, takayeyaka anangɛso l’akadiyɛso efula wa lo distrikɛ diakatɛkɛtaka Néerlandais ndo vɔ wakayongaka angɛnyi aso w’eshika. Taki la diɛsɛ dia mɛna woho wakayahamaka ana w’akɛnda lo demba ndo lo nyuma ndo woho wakawalambolaka Jehowa nsɛnɔ yawɔ lo mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo. Taki nto l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mɛna efula ka l’atei awɔ wakambɛ Jehowa olimu wa lo tena tshɛ la kɔlamelo. (3 Jni. 4) Woho ‘wakatakeketshanaka onto l’onto’ akatokimanyiya dia ntetemala nkamba olimu aso l’otema ɔtɔi.​—Rɔmɔ 1:12.

OKAKATANU WA WOLO NDO ƐTSHƆKƆ WAMBOTOKONDJA

Markus: Oma ko lushi lakatatshukana, takakombolaka mbɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ. Lushi tshɛ, takekaka Angɛlɛ wonya wa ntango ɔtɔi. Koko lam’ele taki l’okakatanu dia mbeka Angɛlɛ l’abuku, takatshɔka lo tovakashi l’Angleterre dia toleka mbeeya lo nsambisha lɛkɔ. L’ekomelo, lo 1963 takalongola divɔlɔpɛ oma lo Mbalasa kalɔmbɔla olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo kele la Brooklyn. Aki mikanda ehende lɔkɔ, ɔmɔtshi wakimi ndo okina waki Janny. Mukanda ami waki la leeta la ntshɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ ka laande kakahombe salema ngɔndɔ dikumi. Kalasa kɛsɔ kakaleke mendana la woho wa ndowanya anangɛso ndo mbaetsha atɔndɔ wendana l’okongamelo. Lo ambeki 100 wakalongola leeta, anangɛso waki 82.

Janny: Lo mukanda ami, wakanɔmbɛ dia nkana yimba lo dɔmbɛlɔ kana layokoka ntshikala la Belgique etena kayotshɔ Markus lo Kalasa ka Ngiliyadɛ. Lo mɛtɛ, lakakɔmɔ efula oma l’etatelo. Akɛnama oko Jehowa kɔɔtshɔkɔla welo tshɛ wakamadje dia tɔtɔ kalasa kɛsɔ. Koko lakayohɔ dia oyango wa Kalasa ka Ngiliyadɛ ele wa nkimanyiya wanɛ wakiɔtɔ dia monga l’akoka wa dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ l’andja w’otondo. Diakɔ diakametawɔ ntshikala la Belgique ndo lakatomama dia tokamba oko ombatshi mboka wa laande l’osomba wa Ghent dimi la Anna nde la Maria Colpaert, waki ambatshi mboka wa laande wa tomanamana.

Markus: Lam’ele laki l’ohomba wa mfudia diewo diami dia Angɛlɛ, lakelamɛ la Brooklyn ngɔndɔ tshanu la ntondo ka kalasa ntatɛ. Lɛkɔ, lakakambaka lo departɛma di’okahanyelo w’ekanda ndo lo departɛma diendana l’awui w’esambishelo. Woho wakamakambe lo mbalasa kalɔmbɔla olimu wa l’andja w’otondo ndo wakamakimanyiya l’ɔlɔngɔswɛlɔ w’ekanda wakatomamaka l’Aziya, l’Erɔpɛ ndo l’Amɛrikɛ wa lo sidɛ akakimanyiya dia mbeya nkumbo k’onto l’ɔnango ka l’andja w’otondo dimɛna. Dimi mbohɔka ɔnangɛso Alexander Macmillan laki omendji weteta lakakambaka lo nshi y’ɔnangɛso Russell. Lo nshi shɔ, nde aki osombe wa lokosombe ndo kombokaka dimɛna, koko nde kopandjaka kaanga losanganya ɔtɔi la l’etshumanelo. Kɛsɔ kakamambiya efula ndo lakakondja wetshelo dia hatohombe pondjo minya nsanganya y’Akristo yimba.​—Hɛb. 10:24, 25.

Janny: Dimi la Markus takasawolaka mbala efula lo lomingu. Kaanga mbakatakakitɔna lo demba, Markus akangɛnangɛnaka olowanyelo wakandalongolaka lo Ngiliyadɛ ndo dimi laki l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula l’olimu ami w’esambishelo. Etena kakakalola Markus oma l’Étas-Unis, lakekaka Bible l’ambeki 17. Woho wakatakakitɔna l’edja ka ngɔndɔ 15 aki tshondo y’okakatanu, koko lakɛnyi dia Jehowa akatɔtshɔkɔla dia sho nkɛnɛmɔla yimba ya ndjahombia. Lushi lakaye Markus, aviyɔ wakayokoma l’ɔkɔngɔ lo mbɛdika la wonya wakawahombe nkoma. Diakɔ diele etena kakawayokoma, takakumbatanɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ. Oma ko etena kɛsɔ, tatakakitɔnaka nto.

TEKƆ LA LOWANDO LO WAƐSƐ TSHƐ W’OLIMU WAKATAKONDJA

Markus: Etena kakamakalola oma lo Kalasa ka Ngiliyadɛ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1964, wakatotome dia tokamba lo Bɛtɛlɛ. Kaanga mbakiso kombeyaka ntondo, ɔsɔ komonga diɛsɛ diaso dia pondjo. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ shato, wakatotome la Flandre, l’olimu wa distrikɛ. Lam’akayotomamaka Aalzen nde la Els Wiegersma oko waa misiɔnɛrɛ la Belgique, vɔ wakatomama dia nkamba olimu wa distrikɛ, ko sho takakalola lo Bɛtɛlɛ lɛnɛ akamatokambaka lo departɛma diendana l’awui w’esambishelo. Lam’asa 1968 polo 1980, olimu aso wakatshikitanyemaka mbala la mbala, tena dimɔ lo Bɛtɛlɛ tena dikina omendji weteta. L’ekomelo, oma lo 1980 polo 2005, lakakambe nto oko omendji wa distrikɛ.

Kaanga mbakatshikitanyemaka olimu aso mbala efula, sho kombohɛ dia takalambola Jehowa nsɛnɔ yaso dia mbokambɛka olimu l’anima aso tshɛ. Takangɛnangɛnaka mɛtɛ la ɛkɛndɛ tshɛ wakatalongolaka, tele l’eshikikelo ɔnɛ oyango wele l’etshikitanu wa l’olimu aso ele wa nkimanyiya dia wahɔ wa Diolelo ntshɔ otsha la ntondo.

Janny: Lakangɛnangɛna efula dia nkondja diɛsɛ dia ntshɔ la Markus la Brooklyn lo 1977 ndo la Patterson lo 1997 etena kakandatshu dia tolowanyema dia monga ose Kɔmite ka filialɛ.

JEHOWA MBEYAKA EHOMBA ASO

Markus: Lo 1982, Janny akasale epaso ndo nde akakalangana. Ɛnɔnyi esato oma laasɔ, ase etshumanelo ka Louvain wakatosha shambrɛ mɔtshi yaki lo etajɛ wa lo Mbalasa ka Diolelo kawɔ. Ɔsɔ ekɔ mbala ka ntondo l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 30, ka sho mbidjasɛ lo dihole diaso shoamɛ. Lushi la hende tshɛ, lam’akatalɔngɔsɔmaka dia tembola etshumanelo kɛmɔtshi, lakahombe nsala wanya oko 54 mbudɛ ndo mpolɔ dia tɔsaka eshikɔ aso. Diɛsɛ ko lo 2002, tɛdikɔ takɔsama dia sho monga lo luudu la l’ɛse. L’ɔkɔngɔ wa dimi nkotsha ɛnɔnyi 78, wakatotome l’osomba wa Lokeren dia tokamba oko ambatshi mboka wa laande. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula lo woho wakatambe olimu lo yoho shɔ ndo tekɔ lo ntetemala sambishaka lushi tshɛ.

Janny: Dimi l’omɛmi tambokamba olimu wa lo tena tshɛ ndekana ɛnɔnyi 120. Takɛnyi mɛtɛ ka daka dia Jehowa di’ɔnɛ ‘nde hatɔsɛkaki pondjo’ ndo naka sho mbokambɛ la mbetawɔ tshɛ, kete ‘hatotohomba ndooko ɛngɔ.’​—Hɛb. 13:5; Euh. 2:7.

Markus: Etena kakiso ɛlɔngɔlɔngɔ, takalambola Jehowa nsɛnɔ yaso. Sho kondjayangɛ diangɔ dia weke. Taki suke dia mbetawɔ diɛsɛ tshɛ diakatalongola, nɛ dia taketawɔka ɔnɛ onto lakatakambɛka mbakaleke ohomba le so, koko aha dihole diakatahombe nkamba kana akoka waki la so.