Rɛferansɛ wa lo Dikatshi dia losanganya la Lɔsɛnɔ ndo olimu aso
NGƆNDƆ KA TANU 4-10
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 36-37
“Yɔsɛfu akokama kandjema”
“Nyulungi nyusakweli do”
Bible kadimolaka ɔnɛ: “Lam’akenyi anangu vati: Shesu ambuleka mbuka Josefu ngandji ntuleka shu tshe, vo wakûhetsha. Vo kumbeya nsawula la ndi ntu la memakana.” (Etatelu 37:4) Ondo vɔ waki l’ɛkɔkɔ wa monga la kandjema, koko anango la Yɔsɛfu komonga la lomba lo woho wakawakɛnɛmɔla dionga dia kɔlɔ sɔ. (Tukedi 14:30; 27:4) Onde wɛ atongaka la kandjema naka onto ɔmɔ ambokama ngandji kana ambɔsama la nɛmɔ diakombolayɛ? Naka ngasɔ, kete ohɔ anango Yɔsɛfu. Kandjema kawɔ kakaakonya dia nsala awui wakawayonyangaka efula l’ɔkɔngɔ. Ɛnyɛlɔ kawɔ mboholaka Akristo dia ekɔ dui dia lomba ndjela dako dia l’Afundelo diata ɔnɛ: “Nyɔngɛnɛngɛnɛ la wanɛ wangɛnangɛna.”—Rɔmɔ 12:15.
Aha la taamu, Yɔsɛfu akashihodiaka di’anango wekɔ lo mbohetsha. Ko onde nde akashɛ okutu ande wa dimɛna etena kakandɛnyi anango woyaye? Ondo kanyi shɔ mbakooyɛ. Koko, ohɔ dia Jakɔbɔ akalangaka di’okutu ɔsɔ monga oko djembetelo yɛnya dia nde ndekaka nanga Yɔsɛfu. Yɔsɛfu akalangaka nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la woho wakawɔsaka she, diakɔ diakandalɔtɛ dihɔndɔ sɔ la kɔlamelo tshɛ. Ɛnyɛlɔ kande kekɔ ohomba efula le so. Kaanga mbele ndooko lushi lakonge Shɛso kele l’olongo la shɔnɔdi, lo tena dimɔtshi nde sɔnaka ekambi ande wa kɔlamelo ndo ndekaka mbalanga. Laadiko dia laasɔ, nde mbalɔmbaka dia vɔ ndjatshikitanya l’anto wa l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ ndo woludi l’awui wa mindo. L’ɛnyɛlɔ k’okutu wa dimɛna wa Yɔsɛfu, dionga diele l’Akristo wa mɛtɛ mbatshikitanyaka l’anto w’adingi. Lo tena dimɔtshi, dionga sɔ konyaka anto akina dia mbaoka kandjema ndo mbahetsha. (1 Petero 4:4) Onde Okristo pombaka mbishɛ lonto lande la mɛtɛ oko wende okambi wa Nzambi? Ndooko, nde hahombe ndjashɛ oko waki Yɔsɛfu kombishɛ okutu ande.—Luka 11:33.
“Nyulungi nyusakweli do”
Jehowa Nzambi mbakawɛnya alɔ asɔ. Vɔ waki prɔfɛsiya ndo Nzambi akalɔmbɛ Yɔsɛfu dia nde mbewoya anto awui tshɛ wendana la losango laki lɔkɔ. Lo yoho mɔtshi, Yɔsɛfu akahombe nsala kɛnɛ kakayosala amvutshi tshɛ wa l’ɔkɔngɔ ande etena kakawewoyaka nsango ndo dombwelo dia Nzambi le ekambi Ande waki komonga l’okitanyiya.
L’ɔkɔmi tshɛ Yɔsɛfu akatɛ anango ate: “Nyulungi nyusakweli do diakamenyi.” Anango wakoke dɔ diakɔ, koko vɔ kodingɛnangɛna. Vɔ wakokadimola ɔnɛ: “Â! We kayuyala uwandji asu? We kayutulela uka?” Ɔkɔndɔ akɔ kotshaka ɔnɛ: “Okone anangu wakaleki mbuhetsha ne dia alo andi la aui andi.” Etena kakasakolɛ Yɔsɛfu she l’anango dɔ dia hende, vɔ kɔngɛnangɛna nto. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ku shi akûhangwela ati: Wuhu akona wa do oso wenyiye? Dimi la nyo la ananyo mbayukukhusamela uka?” Koko, Jakɔbɔ akakanaka yimba l’akambo akɔ. Onde Jehowa mbakatɛka Yɔsɛfu awui akɔ?—Etatelu 37:6, 8, 10, 11.
Yɔsɛfu komonga okambi wa Jehowa wa ntondo ndo w’ekomelo wakalɔmbama dia mbewoya losango la prɔfɛsiya lakakonya anto dia mbohetsha ndo mbɔhɛnyahɛnya. Yeso aki onto loleki woke l’atei w’anto wakewoya nsango ya ngasɔ ndo nde akatɛ ambeki ande ɔnɛ: “Naka vɔ wakapɛnyahɛnya, kete wayonyɔhɛnyahɛnya ndo nyu.” (Joani 15:20) Akristo tshɛ epalanga kana akɛnda, kondjaka wetshelo w’efula oma lo mbetawɔ ndo dihonga dia Yɔsɛfu.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-1-F 693
Ɛdɔmɛ
(Ɛdɔmɛ) [Beela], Ase Ɛdɔmɛ.
Ɛdɔmɛ aki lokombo la hende kana lokombo lokina lakawasha Esao, laki diaasa dia Jakɔbɔ. (Eta 36:1) Wakawosha lokombo lɔsɔ l’ɔtɛ wakandasondja lotshungɔ lande l’ɔna enondo la yema y’osawo wa beela. (Eta 25:30-34) Oko ahoma, lam’akotɔ Esao, nde akotɔ la lokoho la beela efula (Eta 25:25), ndo kulɛrɛ ka lokoho la demba diande kakaleke mbekɔnɛ lo bɛtshi dia nkɛtɛ dimɔtshi diakandayodjasɛka ndo diakayodjasɛka tokanula tande.
it-1-F 964
Olami
Etena kakataka olami w’ɛkɔkɔ dia nde ambetawɔ nama ɛkɔkɔ w’onto ɔmɔtshi, kɛsɔ akɛnyaka dia nde ambetawɔ nama nyama shɔ lo ndjela kɛnɛ kata ɛlɛmbɛ. Nde akashikikɛka kanga ɛkɔkɔ dia nde ayoleshaka nyama yande, hawotoyiva ndo naka wamboyiva kete nde akahombaka mfuta. Koko, ɔkɛndɛ ande komendanaka la kiambokambo tshɛ yakahombaka komɛ ɛkɔkɔ, nɛ dia ɛlɛmbɛ wakatatɛkɛtshi la ntondo wakahandoyaka olami w’ɛkɔkɔ oma l’onongo wa naka dui dimɔtshi diotambi akoka w’onto diambokomɛ nyama, ɛnyɛlɔ naka ɔkɔkɔ wambondama oma le nyama ka ngala. Dia nde mpandɔ onongo lo woho wende olami, nde akahombaka ntɔla djembetelo mɔtshi le kanga ɛkɔkɔ, ɛnyɛlɔ ntɔla dikandja dia ɔkɔkɔ wakandama oma le nyama ka ngala. L’ɔkɔngɔ wa kanga nyama nsɛdingola djembetelo shɔ ndo mɛna kana yekɔ mɛtɛ, nde akataka dia olami w’ɛkɔkɔ keema l’onongo.
Tɔndɔ diakɔ di’amɛ diakakambemaka ndo lo woho wa ɛngɔ tshɛ kakawashaka onto, mbidja kaanga le anto wa lo nkumbo ɔtɔi. Ɛnyɛlɔ, ɔna enondo akɔsamaka oko olami lo ndjela ɛlɛmbɛ wa akosɛnde w’apami ndo wa wamato. Dui sɔ, diakakimanyiyaka dia shihodia woho wakayakiyanyaka Rubɛna, ɔna l’enondo l’ɔtɛ wa lɔsɛnɔ laki Yɔsɛfu etena kakataka anango dia mbodiaka, lo ndjela kɛnɛ kata Etatelo 37:18-30. “Nde akate ate: ‘Tatoodiakake.’ . . . ‘Tatɔkɛdiake dikila. . . . tatoosalɛke kɔlɔ.’ Oyango ande aki dia mbohandja oma l’anya awɔ ndo mbokaloya otsha le she.” Ndo etena kakɛnyi Rubɛna dia Yɔsɛfu aya bu, nde akakiyana efula polo ndo lo nde nkoma lo ‘mbatatshaatsha ahɔndɔ ande’ ndo nde akate ate: “Ɔna ɔnɛ amboshishɔ! Dimi ayomosala?” Nde akeyaka dia nde akakoke monga l’onongo l’oshishwelo wa Yɔsɛfu. Dia mbewɔ onongo, anango wakakolonganya la mayɛlɛ tshɛ djembetelo yakakoke mɛnya dia Yɔsɛfu akadiakema oma le nyama ka ngala. Ko wakatambiya dihɔndɔ diaki Yɔsɛfu lo dikila dia mbudi. Oma laasɔ, ko vɔ tɔlɛ Jakɔbɔ laki papa ka nkumbo djembetelo shɔ, yakahandola Rubɛna oma l’onongo tshɛ, nɛ dia lo menda woho waki dihɔndɔ dia Yɔsɛfu la awadi wa dikila, Jakɔbɔ akayetawɔka dia Yɔsɛfu akadiakema mɛtɛ.—Eta 37:31-33.
NGƆNDƆ KA TANU 11-17
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 38-39
“Jehowa kokalɛ Yɔsɛfu kaanga yema”
“Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki?”
“Bible mbutaka ɔnɛ: “Asi Ishamele wakakumi la Josefu l’Edjibitu. Ku Potifara usi Edjibitu, olombodi w’alimbi wa Farayo, akûsumbi uma le wo.” (Etatelu 39:1) Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ tokimanyiyaka dia kanyiya nsɔnyi kaki l’ɔlɔngɔlɔngɔ wa pami ɔsɔ etena kakawatosondja mbala ka hende. Ande woho wakandɔsama oko ɛngɔ kanyanya lee! Sho koka nkanyiya woho wakatayelaka Yɔsɛfu nkumɛnde k’oyoyo, mbuta ate ɔlɔhɛ w’ose Edjibito lakete la nde oma l’ɛsɛsɛ w’osomba wololane la bingu lɛnɛ akakambaka anto elimu otsha lo luudu l’oyoyo lakandahombe todjasɛ.
Ande luudu dimɛna lee! Aki dui dia diambo nɛ dia laasɔ ko Yɔsɛfu atadjasɛka lo luudu la ngasɔ. Nde akodiama lo nkumbo kakatetetaka ndo kakatandjasɛka lo mvudu y’apɛma nɛ dia vɔ wakatononɔka dia taleshaka ɛkɔkɔ awɔ. Kakianɛ nde aya laka Pɔtifara kanga ɔngɔnyi ka l’Edjibito lakadjasɛka lo luudu la mamba laki ngamo la atala ndo lakalɛngama dimɛna efula. Anyangi w’emindo mbutaka ɔnɛ ase Edjibito wa lo nshi y’edjedja wakayashaka efula l’osalelo wa tojardɛ taki l’esongo w’alɛdi ndo lɔtɛkɛ efula lakodiaka papiris, alɛmbɔlɛmbɔ welewɔ lotus ndo esongo ekina wa l’ashi. Mvudu mɔtshi yakakamaka lo tojardɛ yaki la ahole w’anto ndjosawolaka, yaki l’adidishi w’etale dia lɔpɛpɛ mbɔtɔka, yaki la mvudu efula ya ndala, mvudu ya weke efula y’olelo ndo mvudu y’ase olimu.
“Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki?”
Sho mbeyaka paka akambo yema tshitshɛ lo kɛnɛ kendana la woho waki kanu y’ase Edjibito lo nshi shɔ. Anyangi w’emindo wakashola ahole waki kanu ya weho ɛsɔ yambolanaka, mbuta ate mvudu ya weke yaki la tovuduvudu takawadihaka ase lokanu ndo taki wodjima. L’ɔkɔngɔ diko, Yɔsɛfu akayolembetshiya ahole asɔ lo nkamba la tshɛkɛta yalembetshiya “difuku,” yɛnya dia ɔsɔ aki dihole dia wodjima ndo diele onto kokoka monga l’elongamelo. (Etatelu 40:15) Dibuku di’Esambu mɛnyaka dia Yɔsɛfu akadiɛnɛ l’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ekina lo mbuta ɔnɛ: “Ekulu andi wakahambo l’ekodi, wakûkeleka molola lu kingu.” (Osambu 105:17, 18) Lo tena dimɔtshi, ase Edjibito wakadjaka anto wakawandaka lo lokanu ndo wakawatshindjaka anya l’ɔkɔngɔ ko mbakeleka ɛkɔdi lo wɛɔdu; akina wakawakelekaka mɔlɔla lo kingo. Ande woho wakasoyama Yɔsɛfu aha la nsala kaanga dui ɔtɔi diakandakoke soyama ngasɔ lee!
Kɛnɛ koleki tshɛ ele, okakatanu ɔsɔ komonga wa lo tshanda mɔtshi tsho. Ɔkɔndɔ mbutaka dia Yɔsɛfu ‘akatshikala lo lokanu.’ Nde aketsha ɛnɔnyi efula lo dihole dia kɔlɔ efula sɔ. Ndo Yɔsɛfu kɔfɔnyaka dia nde okotondjama oma lo lokanu lushi lɔmɔtshi. Etena kakatetaka nshi ya mpa shɔ, mingu, ndo ngɔndɔ efula, kakɔna kakandakoke nsala diaha nkɔmɔ ndo nshisha elongamelo?
Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ toshaka okadimwelo w’oshika ɔnɛ: ‘Jehowa akatetemala monga kaamɛ la Yɔsɛfu ndo akawoke ngandji ka kɔlamelo.’ (Etatelu 39:21) Oyadi mpele dia lokanu, wodjima waki lo lokanu kana ɛkɔdi wakawokeleka, ndooko ɛngɔ kakakoke mbidja wekamu diaha Jehowa mboka okambi ande ɔsɔ ngandji ka kɔlamelo. (Rɔmɔ 8:38, 39) Sho koka nkanyiya woho wakasale Yɔsɛfu dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema otsha le She ka l’olongo ndo wakandakondja ki ka lo yimba ndo wɔladi wele paka “Nzambi k’esambelo tshɛ” mbakakoke mboshawɔ. (2 Kɔrɛtɔ 1:3, 4; Filipɛ 4:6, 7) Naa dui dikina diakasalɛ Jehowa Yɔsɛfu? Bible mbutaka ɔnɛ nde akatetemala ntshɔkɔla Yɔsɛfu ndo “akuhumuya lukulu l’olo le ulami a lukanu.”
“Ukundi ukukimi ntsha munga kene ka wuki?”
Ɔkɔndɔ wa lo Bible ɔsɔ toshaka okadimwelo w’oshika ɔnɛ: ‘Jehowa akatetemala monga kaamɛ la Yɔsɛfu ndo akawoke ngandji ka kɔlamelo.’ (Etatelu 39:21) Oyadi mpele dia lokanu, wodjima waki lo lokanu kana ɛkɔdi wakawokeleka, ndooko ɛngɔ kakakoke mbidja wekamu diaha Jehowa mboka okambi ande ɔsɔ ngandji ka kɔlamelo. (Rɔmɔ 8:38, 39) Sho koka nkanyiya woho wakasale Yɔsɛfu dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema otsha le She ka l’olongo ndo wakandakondja ki ka lo yimba ndo wɔladi wele paka “Nzambi k’esambelo tshɛ” mbakakoke mboshawɔ. (2 Kɔrɛtɔ 1:3, 4; Filipɛ 4:6, 7) Naa dui dikina diakasalɛ Jehowa Yɔsɛfu? Bible mbutaka ɔnɛ nde akatetemala ntshɔkɔla Yɔsɛfu ndo “akuhumuya lukulu l’olo le ulami a lukanu.”
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 445
Ɔnana
(Ɔnana) [ndja oma lo odio kitshimudi ɔnɛ “wolo wa diwutshi; wolo”].
Ɔna Juda, ɔnande la hende lakandote la Shua ose Kanana. (Eta 38:2-4; 1Ɛk 2:3) Jehowa akadiake Ɛrɛ, enondo waki Ɔnana dikambo nde akasalaka awui wa kɔlɔ. Lam’ele Ɛrɛ akavu aha la mbota ɔna, Juda akalɔmbɛ Ɔnana dia nde mbeyana la Tamara wadi aki enondo ande laki wadi aki odo. Ɔna lakahombe ndjotɔ takandahombe monga lɔtshɛtshɛ la nkumbo kaki Ɔnana, koko nde akahombe ndjokita Ɛrɛ ndo lo mbokita, ɔna ɔsɔ akahombe nkondja lotshungɔ l’ɔna enondo; ko naka okitɔ hongi, kete Ɔnana ndamɛ mbotohomba mbɔsa lotshungɔ l’ɔna enondo. Etena kakandeyanaka la Tamara, nde “akakɔshaka alɔmi la nkɛtɛ” lo dihole dia nde mbadja lo demba dia Tamara. Lo nsala ngasɔ, Ɔnana kosala tshelo ya esuse, nɛ dia ɔkɔndɔ mɛnyaka dia “etena kakandeyanaka la wadi aki ɔnango” nde akakɔsha alɔmi ande la nkɛtɛ. Mɛnamaka ondo dia Ɔnana akasale “tshelo ya mbeyana la womoto aha la mbɔtshiya alɔmi lo ndemba diande” lo mbewɔ dia mbidja alɔmi lo demba dia womoto diaki Tamara. Ɔnana akavu aha la mbota, nɛ dia Jehowa akodiake aha l’ɔtɛ wakandasale esuse, koko l’ɔtɛ wakinde komonga l’okitanyiya otsha le she, wa lokaki ndo l’ɔtɛ wakinde kokitanyiya tɛdikɔ ta Nzambi tendana la diwala.—Eta 38:6-10; 46:12; Wal 26:19.
w04-F 15/1 30 od. 4-5
Ambola w’oma le ambadi
Juda akasale kɔlɔ l’ɔtɛ wakinde kombetawɔ dia Shela tshuka Tamara oko wakandolake. Nde akeyana nto la womoto lakɔsamaka oko numba ka lo tɛmpɛlɔ. Dui sɔ kɔmbɔtɔnɛ la lolango la Nzambi, lata dia pami hahombe mbeyana la womoto naka aha l’atei wa diwala. (Eta 2:24) Koko, kɛnɛ kele mɛtɛ ele Juda kombeyana la womoto la numba. Koko, aha la mbeya nde akasale diwala di’okitɔ nde la Shela ndo lo nsala ngasɔ nde akote ɔna lakayohomba monga okitɔ.
Tamara, lo wedi ande kosala loseka. Ana wa waasa wakandote asɔ kɔmbɔsama oko ana w’oma lo loseka. Bɔaza laki ose Bɛtɛlɛhɛma la Ruta laki ose Mɔaba wakasale diwala di’okitɔ, dikumanyi dia la Bɛtɛlɛhɛma diakatɛkɛta dimɛna lo dikambo dia Perɛzɛ, ɔna lakote Tamara, lo mbuta lo dikambo dia Bɔaza ɔnɛ: “Lo tshimbo ya ɔna layokosha Jehowa oma le ɔna womoto ɔnɛ, luudu layɛ layale oko luudu laki Perɛzɛ, ɔna lakote Tamara nde la Juda.” (Rut 4:12) Perɛzɛ mbadiemaka nto lo listɛ la lɔtshɛtshɛ la Yeso Kristo.—Mat 1:1-3; Luk 3:23-33.
NGƆNDƆ KA TANU 18-24
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 40-41
“Jehowa akatshungola Yɔsɛfu”
‘Onde hanyeye dia Nzambi kalembetshiya alɔ?’
Kapita k’amangodi wa wanu akakoke mbohɛ Yɔsɛfu, koko Jehowa kombohɛ. L’otsho ɔmɔtshi, Jehowa akɛnya Farawɔ alɔ ahende wahohamamɛki. Lo dɔ dia ntondo, nkumekanga Farawɔ akɛnyi ngɔmbɛ esambele ya wake ndo y’amɛna yayatombe oma lo ndjale ka Nilɛ, ndjelana la ngɔmbɛ esambele ya dingɛnɔ ndo ya tɔndjɔndju. Nyɛ ya tɔndjɔndju yakale ya weke. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Farawɔ akɛnyi nto washa esambele w’eponga wa weke ndo w’amɛna wayatombe oma lo tshina ɔtɔi. Oma laasɔ, nde akɛnyi washa akina esambele wa totshitshɛ ndo wamboma wayatombe ko wambotatɛ mɛna washa esambele wa weke ndo w’amɛna. La pindju, Farawɔ akemɔ yimba vwa l’ɔtɛ w’alɔ asɔ, nde akatome dui dia vɔ mbelɛ apami ande wa tomba tshɛ ndo wanɛ wakasalaka awui wa maji dia ndjoolembetshiyawɔ. Koko vɔ tshɛ kombeya mbolembetshiyawɔ. (Etatelu 41:1-8) Hateye kana anto asɔ wakambiyama oma lo alɔ asɔ, ko kana vɔ waki la tokanyi totshikitanyi. Oyadi ngasɔ mbakidiɔ, Farawɔ akakome ewo ndo komonga l’elongamelo ka mbeya kitshimudi y’alɔ wa wolo nshihodia wakandɛnyi asɔ.
L’ekomelo, kapita ka amangodi a wanu akayohɔka Yɔsɛfu. Kum’otema kande akawohola, ko nde akatɛ Farawɔ dikambo dia ɔlɔngɔlɔngɔ a pami wa diambo waki lo lokanu lakawalembetshiya alɔ awɔ nde la kapita ka akatshi, ambeta ɛnɔnyi ehende. Ko wonya akɔ, Farawɔ akate dia vɔ mbeela Yɔsɛfu oma lo lokanu.—Etatelu 41:9-13.
‘Onde hanyeye dia Nzambi kalembetshiya alɔ?’
Jehowa mbokaka anto wele l’okitshakitsha ndo la kɔlamelo ngandji, diakɔ diele aha la taamu, nde akakimanyiya Yɔsɛfu dia nembetshiya dɔ diaki ase tomba ndo ɛlɔmbɛdi kokoka nembetshiya. Yɔsɛfu akate ɔnɛ alɔ ahende wakɛnyi Farawɔ waki la kitshimudi yakɔ yaamɛ. Lo kalolɛ losango lakɔ laamɛ mbala hiende, Jehowa akɛnya dia nde “ambushikike dikambu so” ndo ndooko onyake, diɔ diakahombe kotshama. Ngɔmbɛ ya weke ndo washa w’amɛna wakalembetshiyaka ɛnɔnyi esambele wakahombe ase Edjibito monga la mbo ya ndɛ efula, koko ngɔmbɛ ya tɔndjɔndju ndo washa w’afufudufu wakalembetshiyaka ɛnɔnyi esambele wa ndjala wakahombe monga l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi wa mbo ya ndɛ efula. Mbo ya ndɛ ya l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ yakahombe nshila l’ɔtɛ wa ndjala.—Etatelu 41:25-32.
‘Onde hanyeye dia Nzambi kalembetshiya alɔ?’
Farawɔ akakotsha daka diande. Aha la ntshimbatshimba, nde akalɔtsha Yɔsɛfu ahɔndɔ w’amɛna wa linɛnɛ. Farawɔ akawosha shɛnɛtɛ ya paonyi, pɛtɛ k’ematelo, pusupusu ka lowandji ndo lotshungɔ la mbeteta lo wodja w’otondo dia nkotsha kɛnɛ kakandate. (Etatelu 41:42-44) Ɔnkɔnɛ, Yɔsɛfu akatondjama oma lo lokanu ko akayala lo luudu la nkumekanga lushi lakɔ laamɛ. Nde akemɔ ele ose lokanu ko ndjoyala onto la hende oma la le Farawɔ. Shi mbokɛmaka hwe dia mbetawɔ kaki la Yɔsɛfu le Jehowa Nzambi komonga anyanya! Jehowa akɛnaka awui wa wɛngiya tshɛ wakasowaka okambi ande l’edja k’ɛnɔnyi. Nde akakandola awui asɔ paka l’etena kahombama ndo lo yoho ya dimɛna. Jehowa akakombolaka aha tsho dia nɔngɔsɔla awui wa kɔlɔ wakawasalɛka Yɔsɛfu, koko ndo dia nkokɛ wodja w’Isariyɛlɛ wakahombe ndjonga. Tayɛna woho wakasalema dikambo sɔ lo sawo diayela dia l’asawo anɛ.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
Onde wɛ akeyaka?
Lande na kakanya Yɔsɛfu ndɛdu la ntondo ka nde tɛnana la Farawɔ?
Lo ndjela ɔkɔndɔ wele lo Etatelu, Farawɔ akadjanga dia Yɔsɛfu laki ose lokanu l’ose Hɛbɛru ndja esadi esadi la ntondo kande dia ndjoolembetshiya alɔ ande wakootshindjaka wɔɔngɔ. L’etena kɛsɔ, Yɔsɛfu akikɔ lo lokanu l’edja k’ɛnɔnyi efula. Kaanga mbele didjango dia Farawɔ diaki wanyandja, Yɔsɛfu akɔshi etena ka minya ndɛdu. (Etatelu 39:20-23; 41:1, 14) Woho wakafunde ofundji dui diakoka mɛnama oko anyanya sɔ mɛnyaka dia nde akeyaka mbekelo y’ase Edjibito.
Tshika dia ndɛdu mbola akikɔ l’atei wa mbekelo ya wedja efula wa lo nshi y’edjedja, mbidja ndo ase Hɛbɛru. Koko lo wedi okina, dibuku diaki McClintock nde la Strong dielɛwɔ ɔnɛ Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature mbutaka ɔnɛ: “L’atei wa wedja wa lo Ehotwelo, paka wodja w’Edjibito w’edjedja oto mbakatona otombelo wa ndɛdu y’efula.”
Onde wakakomɛka tsho lo minya ndɛdu? Jurnalɛ yelɛwɔ Biblical Archaeology Review mbutaka dia mbekelo mɔtshi y’ase Edjibito yakalɔmbaka dia pami ndjalɔngɔsɔla la ntondo ka tɛnana la Farawɔ oko woho wakandahombaka nsala la ntondo ka nde mbɔtɔ lo tɛmpɛlɔ. Lo yoho shɔ mbele, Yɔsɛfu akahombe minya ndɛdu, divo dia l’ɔtɛ ande tshɛ ndo nɔngɔsɔla demba.
Tongake la loshilambo oko weso ekambi waki Nzambi
14 Lo nshi yakafundamaka Bible, ambutshi woka Nzambi wɔma wakasalaka la wolo dia mbetsha anawɔ atɔndɔ wendana la loshilambo la ngelo. Tende sawo dia la loshilambo diaki lam’asa Abarahama nde la Isaka w’ɔnande diele lo Etatelu 22:7. Yɔsɛfu nde lawɔ akɛnya dia nde akalongola wetshelo wa dimɛna oma le ambutshi ande. Etena kakinde lo lokanu, nde aki la loshilambo ndo le ase lokanu akina. (Etat. 40:8, 14) Ɛtɛkɛta wakandatɛ Farawɔ mɛnyaka dia nde aketshama woho wa mbeya nsawola l’owandji.—Etat. 41:16, 33, 34.
NGƆNDƆ KA TANU 25-31
AKAMBO W’OHOMBA W’OMA L’ƆTƐKƐTA WA NZAMBI | ETATELO 42-43
“Yɔsɛfu aki la ndjakimɛ k’efula”
‘Onde dimi Nzambi kemi?’
Ko kayotota dia Yɔsɛfu? Nde akeye anango mbala kakɔ ɔtɔi. Kɛnɛ koleki tshɛ ele, etena kakandɛnyi dia wambɔkɔlama la ntondo kande, nde akohɔ dɔ diakandɛnyi etena kakinde eke dikɛnda. Ɔkɔndɔ akɔ totɛka ɔnɛ ‘mbala kakɔ ɔtɔi, Yɔsɛfu akohɔ alɔ’ wakawɛnya Jehowa etena kakinde eke dikɛnda. Alɔ akɔ wakɛnyaka dia etena kɛmɔtshi anango wayowokɛ adwe, oko wokusamɛwɔ etena kɛnɛ. (Etatelu 37:2, 5-9; 42:7, 9) Kakɔna kakahombe Yɔsɛfu nsala? Mbakumbatɛ? Mbasɔmbɔya?
‘Onde dimi Nzambi kemi?’
Wɛ hakombola tanema la ntondo ka dui dia ngasɔ. Koko, ewanu ndo diatɔnelo tanemaka lo nkumbo ya l’andja ɔnɛ. Etena kahomanayɛ l’ehemba wa ngasɔ, wɛ mbeyaka ndjotshutshuyama dia ndjela otema ayɛ ndo nsala akambo lo ndjela nsaki kayɛ k’onto lele bu kokele. Ayonga dui dia lomba dia wɛ mbokoya ɛnyɛlɔ ka Yɔsɛfu ndo mbeya woho wakombola Nzambi dia wɛ nkandola ekakatanu. (Tukedi 14:12) Wɛ pombaka mbeya dia wɔladi wa l’atei a nkumbo ndo wa lam’asaso la Jehowa nde l’Ɔnande mbele dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ laso.—Mateo 10:37.
‘Onde dimi Nzambi kemi?’
Yɔsɛfu akahembe anango mbala efula dia nde mbeya kɛnɛ kaki l’etema awɔ. Nde akatatɛ ntɛkɛta la wɔ la djawudi lo tshimbo y’okadimudi, awatɛ dia waki atɔpi. Dia vɔ ndjakokɛ, vɔ wakawotɛ akambo wendana la nkumbo kawɔ ndo ɔnɛ wekɔ la kosɛwɔ kakawatatshiki la ngelo. Yɔsɛfu akahembe mbishɛ ɔngɛnɔngɛnɔ waki lande. Onde mɛtɛ kosɛnde kɛsɔ aki la lɔsɛnɔ? Kombeta edja, Yɔsɛfu akeye kɛnɛ kakandahombe nsala. Nde akate ate: ‘Layanga nsala nganɛ dia nyohemba’ ndo nde akawatɛ dia nde nangaka mɛna kosɛwɔ kɛsɔ. Lo etena kɛsɔ, nde aketawɔ dia vɔ nkalola dia toya la kosɛwɔ kɛsɔ naka ɔmɔtshi l’atei awɔ ntshikala oko ose lokanu.—Etatelu 42:9-20.
it-2-F 50 od. 4
Yɔsɛfu
Woho wakete akambo asɔ, akakonya anango Yɔsɛfu dia mfɔnya ɔnɛ Nzambi mbakawasha dilanya l’ɔtɛ wakawasondja ɔnangɛwɔ oko mfumbe lo ɛnɔnyi wakete. Lam’akiwɔ la ntondo ka Yɔsɛfu y’ɔnangɛwɔ, lakiwɔ waya hawoyoweya, wakatɛkɛtaka lo ndjaɛndja onongo. Lo mboka sawo diawɔ diaki djembetelo ya ndjatshumoya kawɔ, Yɔsɛfu akakiyana efula ko nde akaangana la wɔ dia tolela. Lam’akandakalola otsha le wɔ, nde akakeleka Simɛyɔna polo lam’akahombe anango kalola kotoya la kosɛwɔ koleki dikɛnda.—Eta 42:21-24.
Toyange diangɔ di’oshinga wolo dia lo nyuma
it-2-F 835
Rubɛna
Waonga amɔtshi w’amɛna waki la Rubɛna wakɛnama etena kakandetawoya anango divwa dia mbikasha Yɔsɛfu lo difuku diaki komonga l’ashi lo dihole dia mbodiaka, kanyi yaki la Rubɛna aki ya ndjoya ko ndjotondja Yɔsɛfu lo woshɛshɛ oma lo difuku. (Eta 37:18-30) Ɛnɔnyi ndekana 20 l’ɔkɔngɔ, etena kakayotshɔka anango Yɔsɛfu akɔ waamɛ l’Edjibito, vɔ wakate dia wakatɔsamaka oko atɔpi l’ɔtɛ wakawahɛnyahɛnyaka Yɔsɛfu, Rubɛna akohola anango dia nde kombidja la wɔ sheke dia ndjaka Yɔsɛfu. (Eta 42:9-14, 21, 22) Ndo nto, etena kakatone Jakɔbɔ dia tshika Bɛnjamina tshɔ l’anango lo lɔkɛndɔ lawɔ la mbala ka hende otsha l’Edjibito, Rubɛna aketawɔ dia nkimɔ anande ahende oko ɔkɔlɛ lo mbuta ate: ‘Kowadiake naka dimi hakokaloye Bɛnjamina’—Eta 42:37.
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’etatelu—II
43:32—Lande na kaki ase Edjibito kombetawɔka dia ndɛ kâmɛ l’ase Hɛbɛru? Ondo kɛsɔ akakoke monga l’ɔtɛ wa lohetsho l’oma l’ɔtɛmwɛlɔ kana w’otako waki lawɔ wa lokoho la demba. Ndo nto, ase Edjibito wakahetshaka alami wa dongalonga. (Etatelu 46:34) Lande na? Nɛ dia ondo anami wa dongalonga wakɔsamaka oko anto w’anyanya l’Edjibito. Kana lam’ele wodja w’Edjibito komonga l’ahole efula wa kamba dikambɔ, ase Edjibito wakahetshaka wanɛ wakayangaka ahole wa ndesha dongalonga diawɔ.