“Dimi kondjaoka pondjo opoko”

ƐNYƐLƆ KA AMBUTSHI AMI

Papa la Mama waki aseka Mupɛ. Koko etena kakawayeka oma lo Bible dia lokombo la Nzambi ekɔ Jehowa, vɔ akɔ ahende wakakome Ɛmɛnyi wa Jehowa waki l’ohetoheto. Papa akatshike nsɛla esato wa Yeso. Lo dihole dia nsala ngasɔ, nde akayokambaka la akoka ande w’otshudi w’abaya dia mbetɛ luudu laso la l’ɛse Mbalasa ka Diolelo kaso ka ntondo ka la San Juan del Monte, la Manille kapitalɛ ka Philippines.

L’ɔkɔngɔ wa dimi mbotɔ lo 1952, ambutshi ami wakatatɛ mbetshami akambo wendana la Jehowa oko wakawasale la nondo diami di’apami nɛi la dia wamato sato. Lam’akamatolaka, papa akakeketsha dia mbadiaka tshapita tshɔi ya Bible lushi tshɛ, ndo nde akekaka la mi abuku efula wotshikitanyi. Lo waaso ɛmɔtshi, ambutshi aso wakelɛka emendji w’etshimbedi ndo enyimpala wa Bɛtɛlɛ dia ndjohanga lakaso. Oko nkumbo, takongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula ndo takakeketshamaka lo woho wakakahanaka anangɛso diewo diawɔ diakatotshutshuya sho tshɛ dia mbetɛ wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso.

Ambutshi ami wakatshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka mbetawɔ. L’ɔkɔngɔ wa mama kami ka ngandji mvɔ la hemɔ, dimi la Papa takayotatɛ nkamba olimu w’ombatshi mboka lo 1971. Koko lo 1973 etena kakimi l’ɛnɔnyi 20, Papa kami akavu. Oshishelo w’ambutshi ami akakonya dia dimi ndjaoka ɔkɛtshi ndo opoko. Koko elongamelo ‘ka nge ndo kahasukasuka’ katanema lo Bible kakakimanyiya dia mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ ndo ntshikala suke la Jehowa lo dihole dia nkɔmɔ. (Hɛb. 6:19) Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Papa, lakayetawɔka ɔkɛndɛ wa monga ombatshi mboka wa laande lo ɛtshi ka nkɛtɛ kanganyi etale lo disɛnga dia Coron, lo prɔvɛnsɛ ka Palawan.

LAKAYAOKE OPOKO ETENA KAKAMAHOMANA L’EKAKATANU LO OLIMU AMI

Laki l’ɛnɔnyi 21 etena kakamakome la Coron. Oko ɔna lakole l’osomba wa woke, lakambe dia mɛna dia disɛnga dia tshitshɛ sɔ diaki la kura, ɛlɔnda w’ashi ndo mitutu la mituka wɛmba anto. Kaanga mbaki anangɛso yema tshitshɛ lɛkɔ, dimi komonga l’ɔngɛnyi w’ombatshi mboka ndo tena dimɔtshi lakasambishaka dimɛ. Lo ngɔndɔ kami ka ntondo, laki l’olengolengo w’efula w’ase nkumbo kami ndo angɛnyi ami wa ma ma. L’otsho, lakendaka olongo wele la tɔɔtɔ ko asɔyi wakakɛlaka oma lo washo. Lakakombola ntshika olimu ami ko nkalola la ngelo kaso.

Lo tena diakamayaokaka opoko sɔ, lakalangaka kɛnɛmɔlɛ Jehowa otema ami. Lakohɔka tokanyi t’ekeketshelo takamadiaka lo Bible ndo lo ekanda aso. Osambo 19:14 wakandjɛka mbala efula lo yimba. Lakayoshihodiaka dia naka dimi kanaka yimba la akambo wangɛnyangɛnya Jehowa, ɛnyɛlɔ oko akambo wa lo nyuma ndo waonga ande, kete nde ayonga “Dive diami ndo Otshungodi ami.” Tshoto y’Etangelo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Vous n’êtes jamais seul,”a yakakimanyiya efula. Lakayadiaka mbala la mbala. Etena kakamayaokaka opoko, lakayaokaka diele oko Jehowa aki kaamɛ la mi ndo dui sɔ diakambisha waaso w’amɛna wa nɔmba, mbeka ndo wa nkana yimba.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa dimi nkoma la Coron, lakasɔnama oko ekumanyi. Lam’ele dimɛ mbakikɔ ekumanyi, lakatatɛ nɔmbɔla Kalasa k’Olimu wa Teokrasi lomingu tshɛ, losanganya l’otsha l’olimu w’esambishelo, wekelo wa dibuku wa l’etshumanelo ndo wekelo wa Tshoto y’Etangelo. Lakashaka nto asawo wa lo sɛkɛ lomingu tshɛ. Lakayoyashikikɛ dia dimi komonga opoko nto!

Lakangɛnangɛnaka la etombelo w’amɛna w’oma l’olimu w’esambishelo wa la Coron, ambeki ami wa Bible amɔtshi wakayolongolaka batisimu. Koko lakahomanaka nto l’ekakatanu ɛmɔtshi. Tena dimɔtshi, lakahombaka nkɛndakɛnda etenyi ka lushi dia tokoma l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka nsambisha aha la mbeya dihole diakamahombe tolala naka lambokoma. Ɛtshi ka nkɛtɛ k’etshumanelo kaki ndo l’asɛnga efula wa totshitshɛ. Mbala la mbala lakandaka nkɛndɔ lo waato wa mɔtɛrɛ lo asuku wa ndjale dia tokoma lɛkɔ, kaanga mbakimi kombeyaka osale! Lo ekakatanu ɛsɔ tshɛ, Jehowa akakokɛ ndo akasukɛ. L’ɔkɔngɔ diko, lakayoshihodia dia Jehowa akanɔngɔsɔlaka lo dikambo di’ehemba wa welo wakamahombe ndjohomana la wɔ lo ɔkɛndɛ ami wakayele.

PAPOUASIE-NOUVELLE-GUINÉE

Lo 1978, wakatome la Papouasie-Nouvelle-Guinée, lo nɔrdɛ ka Australie. Papouasie-Nouvelle-Guinée ekɔ wodja wele l’akona ondo suke la mbɛdima l’Espagne. Lakaambe dia mɛna anto oko miliyɔ shato watɛkɛta ɛtɛkɛta ndekana 800. Diɛsɛ ko, anto efula wakakokaka ntɛkɛta Pidgin mélanésien, ɔtɛkɛta welamɛ ɔnɛ Tok Pisin.

Wakatome lo tshanda mɔtshi l’etshumanelo ka Angɛlɛ lo kapitalɛ, la Port Moresby. Koko lakonɔ lo etshumanelo k’ɔtɛkɛta wa Tok Pisin ndo lakɔtɔ kalasa dia mbeka ɔtɛkɛta akɔ. Lakakambaka la kɛnɛ kakamekaka lo kalasa l’olimu w’esambishelo. Kɛsɔ akakimanyiya dia dimi mbeka ɔtɛkɛta akɔ esadi esadi. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, lakayongaka l’akoka wa mbisha sawo dia lo sɛkɛ l’ɔtɛkɛta wa Tok Pisin. Lakambe efula lo woho wakamasɔnama oko omendji w’otshimbedi lo tshumanelo diakatɛkɛtaka ɔtɛkɛta wa Tok Pisin lo waa prɔvɛnsɛ ya weke efula lam’ele laasɔ ko latakotsha kaanga ɔnɔnyi ɔtɔi la Papouasie-Nouvelle-Guinée.

Lam’ele tshumanelo diakakakitɔnaka etale efula, lakahombaka nkongɛ nsanganya y’etshimbedi efula ndo minda kɛndɔ efula. L’etatelo, lakayaoke oko lamboyanganya lo ahole wahameye, mbuta ate wodja w’oyoyo, ɔtɛkɛta w’oyoyo ndo mbekelo y’eyoyo. Dimi kokokaka minda lɔkɛndɔ oma l’etshumanelo kɛmɔtshi otsha lo kekina lo otadimbo wa lo nkɛtɛ nɛ dia akona, eholola ndo mboka yaki l’abanga yaki efula. Laasɔ lakahombaka minda lɔkɛndɔ lo aviyɔ suke la lomingu tshɛ. Tena dimɔtshi, lakongaka dimɛ oko pasase lo aviyɔ wa tshitshɛ. Nkɛndɔ shɔ yakakiyanyaka efula paka oko wakakiyanyaka lɔkɛndɔ la lo waato!

Anto yema tshitshɛ mbaki la telefɔnɛ, laasɔ lakasawolaka la tshumanelo lo tshimbo ya mikanda. Tena efula, lakakomaka la ntondo ka mikanda ami nkoma ndo lakahombaka mimbola dia mbeya lɛnɛ akadjasɛka Ɛmɛnyi wa Jehowa. Ndo mbala tshɛ kakamahomanaka l’anangɛso, vɔ wakanongolaka la lowando tshɛ ndo lakohɔka lande na kakamadjaka welo ɛsɔ tshɛ. Lakɛnyi osukɔ wa Jehowa lo toho efula ndo diɔtɔnganelo diasami la nde diakahame.

Lo losanganya lami la ntondo lo île côtière lo disɛnga dielamɛ Bougainville, atshukanyi amɔtshi wakasukana lalemi wayamɔnamɔna, ko wakamimbola vate: “Onde wɛ aakateye nto?” Lakohɔ dia lakasambisha atshukanyi asɔ etena kakamakome ntondo la Port Moresby. Lakatatɛ mbeka Bible la wɔ la ntondo ka dimi ndjowasha ɔnangɛso ɔmɔtshi la lɛkɔ dia ntetemala la wɔ. Vɔ akɔ ahende wakalongola batisimu! Ɔsɔ aki ɔtshɔkɔ ɔmɔtshi l’atei w’ɛtshɔkɔ wakamakondja lo ɛnɔnyi esato wakametsha la Papouasie-Nouvelle-Guinée.

NKUMBO KA TSHITSHƐ KELE L’AKAMBO EFULA WA NSALA

La ntondo ka dimi mimɔ oma la Coron lo 1978, lakahomana la kadiyɛso k’olangala ndo kakayahondjaka efula kelɛwɔ Adel. Nde akakambaka oko ombatshi mboka wa pondjo l’etena kakɔ kaamɛ kakandodiaka ana ahende, Samuel nde la Shirley. L’etena kakɔ kaamɛ, nde akakokɛka mama kande kaki aya osombe. Lo Ngɔndɔ ka tanu 1981, lakakalola la Philippines dia totshuka Adel. L’ɔkɔngɔ wa diwala diaso, takakambaka oko ambatshi mboka wa pondjo ndo l’etena kakɔ kaamɛ takokɛ nkumbo kaso.

Kaanga mbakimi la nkumbo, lo 1983, lakasɔnama oko ombatshi mboka wa laande ndo wakatome lo disɛnga dia Linapacan lo prɔvɛnsɛ ka Palawan. Takonɔ nkumbo k’otondo lo dihole dianganyi sɔ lɛnɛ aki komonga kaanga Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔtɔi. Ɔnɔnyi ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, mama kaki Adel akavu. Koko, takatetemala monga l’akambo efula wa nsala l’olimu w’esambishelo ndo kɛsɔ mbakatokimanyiya dia sho mbikikɛ kandji kaki la so. Takatatɛ mbeka Bible la anto efula wakakombolaka dia ntatɛ mbɔtɔ nsanganya la Linapacan, laasɔ taki l’ohomba wa Mbalasa ka Diolelo ka tshitshɛ. Ko takake kɛmɔtshi shoamɛ. L’ɔkɔngɔ wa sho nkotsha ɛnɔnyi esato, takambe dia mɛna anto 110 wɔtɔ lo Eohwelo ndo efula ka l’atei awɔ wakahame polo lo batisimu.

Lo 1986, lakatomama lo disɛnga dia Culion diakatanemaka l’anto efula wakatataka hemɔ ka sudi. L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Adel akayɔsɔnamaka oko ombatshi mboka wa laande. L’etatelo, taki la yema y’okiyanu dia nsambisha anto waki la hemɔ ka sudi. Koko apandjudi wa lo ngelo kakɔ wakatotɛ dia anto akɔ wakalongola esakelo ndo aki wolo dia hemɔ kakɔ nsambemɛ. Ndo anto amɔtshi waki la hemɔ kɛsɔ wakɔtɔka nsanganya lo luudu la kadiyɛso kɛmɔtshi. Laasɔ kombeta edja, takayoyaokaka dimɛna dia nsambisha anto asɔ ndo aki dui dia dimɛna efula dia nkahana l’anto wakayaokaka oko wambɔsɛkama oma le Nzambi ndo oma le anto, elongamelo ka dimɛna k’oma lo Bible. Aki dimɛna efula mɛna anto waki la hemɔ ka wolo asɔ wonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo elongamelo k’ɔnɛ lushi lɔmɔtshi wayonga la yoonge ya dimɛna.—Luka 5:​12, 13.

Ngande wakayaɔtɔnganyiya anaso la lɔsɛnɔ la la Culion? Dimi la Adel takelɛ akadiyɛso ahende w’esekaseka oma la Coron dia vɔ ndjodjasɛ la so l’oyango wa anaso monga l’angɛnyi w’amɛna. Samuel, Shirley ndo akadiyɛso ahende w’esekaseka asɔ wakangɛnangɛna etombelo w’amɛna w’oma l’olimu awɔ w’esambishelo, vɔ wakekaka la ana etena kele dimi la Adel takekaka la ambutshi w’anakɔ. Lo mɛtɛ, l’etena kɛmɔtshi takekaka Bible la nkumbo 11. Kombeta edja, takalɔmbɔlaka wekelo wa Bible efula wakatahamaka diakɔ diakiso l’akoka wa nkenga etshumanelo k’oyoyo!

L’etatelo, dimɛ mbaki ekumanyi lo dihole sɔ. Laasɔ Bɛtɛlɛ kakanɔmbɛ dia nɔmbɔlaka nsanganya ya lomingu la lomingu le apandjudi enanɛi waki la Culion ndo oma laasɔ, salaka woho akɔ waamɛ le apandjudi divwa waki lo ngielongelo yelɛwɔ Marily, yakɔsaka wenya esato wa lɔkɛndɔ lo waato dia tokoma lɛkɔ. L’ɔkɔngɔ wa sho nshidiya nsanganya lɛkɔ, dimi la nkumbo kami takandaka lɔkɛndɔ lo etadimbo waki l’akona lo edja ka wenya efula dia tɔlɔmbɔla wekelo wa Bible lo ngielongelo yelɛwɔ Halsey.

L’ekomelo, takayɛnaka etombelo w’amɛna waki l’olimu aso la Marily ndo la Halsey, diakɔ diakatayokaka Mbalasa ya Diolelo lo ahole akɔ ahende. Oko la Linapacan, anangɛso ndo angɛnyi wa lo mɛtɛ wakakimɔka diangɔ dia wokelo ndo wakakambaka olimu efula. Mbalasa ka la Marily kakakokaka mbɔtɔ anto 200 ndo kakakokaka nunyɛma, ndo kɛsɔ akatokimanyiya dia mbɔtɔka nsanganya ya weke lɔkɔ.

LAKI L’ƆKƐYI, LAKAYAOKE OPOKO NDO LAKAYONGA NTO L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ

Lo 1993 etena kakole anaso, dimi la Adel takatatɛ nkamba olimu w’otshimbedi la Philippines. Oma laasɔ lo 2000, lakɔtɔ École de formation ministérielle dia monga ombetsha lo kalasa kakɔ. Lakayaoke dia dimi bu l’akoka wa nkamba olimu ɔsɔ, koko Adel akakeketshaka. Nde akambohola dia Jehowa ayombisha wolo wa dimi nkotsha ɔkɛndɛ w’oyoyo ɔsɔ. (Flpɛ. 4:13) Adel akeyaka dia dui sɔ diaki mɛtɛ nɛ dia nde akakotshaka ɔkɛndɛ ande etena kakinde la hemɔ.

Lo 2006 etena kakimi ombetsha, Adel akoke woho ɔmɔtshi wa hemɔ kelɛwɔ Parkinson. Taki la lɔkɔnyɔ l’efula! Etena kakamalange dia sho nkomiya olimu aso dia mbokokɛ, Adel akakadimola ate: “Lam’alangayɛ, toyange dɔkɔtɛlɛ diakoka kimanyiyami lo hemɔ kami ndo dimi mbeyaka dia Jehowa ayotokimanyiya dia ntetemala la olimu aso.” Lo ɛnɔnyi esamalo wakayele, Adel akatetemala kambɛ Jehowa aha la ndjakiyanya. Lam’akandayonga ko hayokoka nkɛndakɛnda, nde akasambishaka lo nkɔsa k’etshimbi. Ndo etena kakandayongaka l’okakatanu dia ntɛkɛta, nde akashaka kɔmatɛrɛ ɔtɔi kana hiende ya tomondo lo nsanganya. Adel akalongolaka mikanda wa lowando l’ɔtɛ w’ɛnyɛlɔ kande ka dimɛna k’ekikelo polo etena kakandayovɔka lo 2013. Laketsha ɛnɔnyi ndekana 30 kaamɛ la Adel laki ɔngɛnyi ami wa kɔlamelo ndo wa ngandji, laasɔ etena kakandavu, lakamɛnama nto l’ekiyanu ndo lakayaoke opoko.

Adel akalangaka dia dimi ntetemala la olimu ami ndo kɛsɔ mbakamasale. Laki l’akambo efula wa nsala ndo kɛsɔ akakimanyiya diaha dimi ndjaoka opoko. Oma lo 2014 polo 2017, lakatomama dia tembola tshumanelo diakatɛkɛtaka ɔtɛkɛta wa Tagalog lo wedja wakashimbama olimu aso. Oma laasɔ, lakembola tshumanelo diatɛkɛta Tagalog dia la Taïwan lo États-Unis ndo dia la Canada. Lo 2019, lakalakanyaka Angɛlɛ le wanɛ wakalangaka mbɔtɔ lo Kalasa k’esambisha wa Diolelo la Inde ndo la Thaïlande. Ɛkɛndɛ ɛsɔ tshɛ wakambisha ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Dimi ndekaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ etena kongami l’akambo efula wa nsala l’olimu wa Jehowa.

SHO KONDJAKA EKIMANYIELO KESO L’OHOMBA

Lo ɔkɛndɛ w’oyoyo tshɛ wakamakondjaka, lakeke dia mboka anangɛso l’akadiyɛso wakahomanaka la mi ngandji, laasɔ komonga ɔtɔmbɔ l’esɔ dia kakitɔna la wɔ. Lo tena dia ngasɔ, lakeke dia ndjaɛkɛ le Jehowa la tshondo tshɛ. Lakɛnaka osukɔ ande mbala la mbala, ndo kɛsɔ kakakimanyiya dia mbetawɔ l’otema ami tshɛ etshikitanu tshɛ wakasalemaka. Ɛlɔ kɛnɛ, lekɔ lo nkamba oko ombatshi mboka wa laande la Philippines. Lakonɔ l’etshumanelo kami k’oyoyo ndo tɔ kakayokamaka osukɔ ami ndo nkumbo kami kakakokɛka. Lekɔ nto l’ofunu dia mɛna Samuel nde la Shirley wokoya ɛnyɛlɔ ka mbetawɔ ka mama kawɔ.—3 Jni. 4.

Lo mɛtɛ, lakahomana l’ehemba efula lo lɔsɛnɔ lami, mbidja ndo woho wakasowaka wadɛmi la ngandji ndo wakandavu la hemɔ ka wolo. Lakahombaka nto ndjaɔtɔnganyiya l’akambo efula w’eyoyo wakahomanaka la mi. Koko, lakɛnyi dia Jehowa “bu etale oma le ɔmɔmɔ la l’atei aso.” (Ets. 17:27) Lonya la Jehowa “bu mondo” dia nsukɛ ndo nkeketsha ekambi ande oyadi dihole diakɔna diewɔ. (Isa. 59:1) Jehowa Dive diami, aki la mi lo lɔsɛnɔ lami l’otondo ndo lekɔ la lowando l’efula le nde. Dimi kondjaoka pondjo opoko.