Bible Atatɔ Lo Dikambo dia Nzambi la Yeso Na?
NAKA onto mbala Bible k’otondo aha monge ntondo la kanyi ya Losato l’Osanto, onde nde ayokoka kondja kanyi ya wetshelo ɔsɔ ndamɛ? Atonga na.
Kɛnɛ kɛnama hwe lo asho w’ombadi wahɛkama lɛkɛ ɔtɔi ele ɔnɛ Nzambi ndamɛ oto kele Kanga-Wolo-Tshɛ, Otungi, ekɔ lânde ndo tshikitana l’akina tshɛ, ndo ɔnɛ Yeso lawɔ, ekɔ lânde ndo tshikitana, kânga lam’akinde ataye la nkɛtɛ oko onto, nde aki etongami, ndo aki l’ɛse ka Nzambi.
Nzambi Ekɔ Ɔtɔi, Aha Asato
WETSHELO wa lo Bible w’ɔnɛ Nzambi ekɔ ɔtɔi mbelamɛka ɔnɛ monothéisme. Ndo L. L. Paine, ombetsha w’ɛkɔndɔ w’ɛtɛmwɛlɔ, mbutaka ɔnɛ monothéisme, lo woho wewɔ wetshelo wa pudipudi, hawɔtɔnɛ la Losato l’Osanto: “Daka di’Edjedja mbutaka paka dia monothéisme to. Nzambi ekɔ onto lotshikitanyi l’akina tshɛ. Kanyi y’ɔnɛ wetshelo wa losato koka tanema lɔkɔ . . . ekɔ kashi k’efula.”
Onde otshikitanelo ɔmɔtshi wakɔtɔ lo monothéisme l’ɔkɔngɔ wa Yeso ndja lanɛ la nkɛtɛ? Paine ekɔ lo kadimula ate: “Lo dikambo sɔ, ndoko otshikitanu wele l’asa Daka di’Edjedja la di’Oyoyo. Wetshelo w’ɔnɛ Nzambi ekɔ ɔtɔi wekɔ lo tatetemala. Yeso aki Ose Juda, ndo akodjama oma le ambutshi w’Ase Juda lo ndjela afundelo wa lo Daka di’Edjedja. Wetshelo ande waki mɛtɛ w’Ase Juda; evanjiliyɔ w’oyoyo mɛtɛ, koko aha teoloji k’oyoyo. . . . Ndo nde akakambe la divɛsa dia woke dia monothéisme di’Ase Juda diata ɔnɛ: ‘Isariyɛlɛ le, olonge, Nkumadiɔndjɔ Nzambi kaso ekɔ ɔtɔi a Nzambi.’ ”
Ɛtɛkɛta ɛsɔ tanemaka lo Euhwelu k’Elembe 6:4. Lo La Bible de Jérusalem k’Aseka Mupɛ sho mbalaka ɔnkɔnɛ: “Longa, Isariyɛlɛ: Yahvé Nzambi kaso ekɔ ɔtɔi akɔ, Yahvé yâmɛ.”a Lo gramatika ka divɛsa diakɔ, tshɛkɛta “ɔtɔi” kondjelama la ɛtɛkɛta wakadimɔ l’efula dia mbisha kanyi y’ɔnɛ yɔ nembetshiyaka anto efula.
Ndo ɔpɔstɔlɔ Paulo, kɔmɛnya ndoko otshikitanu lo eongelo ka Nzambi, kânga l’ɔkɔngɔ wa Yeso ndja lanɛ la nkɛtɛ. Nde akafunde ate: ‘Nzambi ekɔ paka ɔtɔi.’—Ngalatiya 3:20; enda ndo 1 Koreto 8:4-6.
Mbala nunu la nunu, Bible tɛkɛtaka dia Nzambi oko onto ɔtɔi. Etena katɛkɛtande, nde, tɛkɛtaka oko onto ɔtɔi lahakoke kahanyema. Bible mɛnyaka dikambo sɔ hwe. Oko ata Nzambi ate: “Dimi lele Jehowa. Ɔsɔ mbele lokombo lami; ndo Dimi hatokimɔ lotombo lami hita le onto okina.” (Isaya 42:8, NW) “Dimi lele Yahvé, Nzambi kayɛ . . . Tôngake la nzambi kina onyake dimi.” (Sho mbɛnganyisha alɛta ango.)—Etombelo 20:2, 3, Jé.
Naka Nzambi ekɔ mɛtɛ etondo esato, bonde kele afundji tshɛ wa Bible, wakasambiyama oma le Nzambi, wakatɛkɛta diande oko onto ɔtɔi? Naa oyango wokoki monga la dikambo sɔ, naka aha wa minganyiya anto na? Mɛtɛ, otondoyala Nzambi akakengama l’etondo esato, nde otosala dia afundji ande wa Bible mɛnya dikambo sɔ hwe woho w’aha tâmu monga. Ondo afundji w’Afundelo wa lo Grɛkɛ w’Akristo, wanɛ wakɛnana la Ɔna Nzambi ndamɛ wakakoke sala ngasɔ. Koko vɔ kosala.
Koko, kɛnɛ kakɛnya afundji wa Bible hwe ele ɔnɛ, Nzambi ekɔ Otondo ɔtɔi—tshɔi yakɔ, Onto lahakoke kahanyema ndo lahɛdimi ndoko l’onto: “Dimi lele [Jehowa, NW], nduku ukina, ee, nduku [Nzambi kekina kekɔ paka dimi, NW].” (Isaya 45:5) “We latuwetaka vati: [Jehowa, NW], weme keli Khum’Ulungu, umbuledi wa kete tshe.”—Osambu 83:18.
Aha Nzambi k’Etondo Efula
YESO akete Nzambi ate: “Nzambi kâmɛ ka mɛtɛ.” (Joani 17:3, NW) Ndoko lushi lakandate dia Nzambi oko lonzambi lokengami l’etondo efula. Diɔ diakɔ diele lo Bible ndoko onto lelamɛ ɔnɛ Kanga-Wolo-Tshɛ, paka Jehowa oto. Otondonga aha ɔsɔku, tshike tshɛkɛta “kanga-wolo-tshɛ” otonga anyanya. Oyadi Yeso kana nyuma k’ekila ndoko lelamɛ ngasɔ, nɛ dia Jehowa ndamɛ mbôle. Lo Etatelu 17:1 nde mbutaka ate: “Dimi leli [Nzambi, NW] Kanga-Wulu-Tshe.” Ndo Etombelo 18:11 (NW) mbutaka ɔnɛ: “Jehowa ndeka nzambi kina tshɛ woke.”
Lo Afundelo wa lo Hɛbɛru, tshɛkɛta ʼelohʹah (nzambi) yekɔ weoho ehende l’efula: ʼelo·himʹ (wa nzambi) la ʼelo·hehʹ (wa nzambi ya). Weho wa l’efula ɛnɛ tolembetshiyaka Jehowa, l’etena kakadimolawɔ l’ɔtɔi ɔnɛ: “Nzambi.” Onde weho ɛsɔ wa l’efula mɛnyaka Losato l’Osanto? Kema. William Smith mbutaka lo dibuku Un Dictionnaire de la Bible (angl.) ate: “Kanyi yâmbia anto y’ɔnɛ [ʼelo·himʹ] mɛnyaka losato l’anto lo Lonzambi, yaya bu l’ambetawudi efula l’atei w’ambeyi a mukanda. Ondo ɔsɔ mbelɛwɔ lo gramatika vate pluriel de majesté [wotelo wa l’efula dia mɛnya nɛmɔ di’onto], kana ekɔ lo mɛnya woke woke wa nkudu ka Nzambi, nkudu ka tshɛ kakamba Nzambi latɔ olimu.”
Le Journal américain des littératures et des langues sémites mbutaka dia ʼelo·himʹ ɔnɛ: “ ʼElo·himʹ mbutamaka paka le onto ɔtɔi, ndo mbɔsaka ontshindedi [adjectif ] wa l’ɔtɔi dia mbolembetshiya.” Ɔkɔndɔ w’etongelo kimanyiyaka dia nembetshiya lokanyi lakɔ dimɛna: lokombo ʼelo·himʹ tanemaka mbala 35 lɔkɔ, ndo tena tshɛ otshelo (verbe) wɛnya kɛnɛ kakate Nzambi la kakandasale wekɔ l’ɔtɔi. (Etatelu 1:1–2:4) Ɔnkɔnɛ, okanda akɔ ekɔ lo ndjihiya ɔnɛ: “[ʼElo·himʹ] pombaka nembetshiyama oko efula kɛnya lɔnɛnɛ, woke woke ndo lokumu.”
ʼElo·himʹ halembetshiya ɔnɛ “anto,” koko “wa nzambi.” Ɔnkɔnɛ, wanɛ wata ɔnɛ tshɛkɛta ʼelo·himʹ nembetshiyaka kanyi ya Losato l’Osanto wekɔ lo ndjaetɛ wa polythéistes, atɛmɔdi wa wa nzambi efula. Lande na? Nɛ dia kanyi yawɔ nangaka mɛnya ɔnɛ nzambi shato mbele lo Losato l’Osanto. Koko, ambetawudi tshɛ wa Losato l’Osanto hawetawɔ kanyi y’ɔnɛ Losato l’Osanto kengama la nzambi shato yotshikitanyi.
Bible nto kambaka la tɔtɛkɛta ʼelo·himʹ ndo ʼelo·hehʹ dia mɛnya nzambi efula ya kashi ya dikishi. (Etumbelu 12:12; 20:23) Koko, tena dikina yɔ kambemaka dia mɛnya paka nzambi ka kashi ɔtɔi, oko lam’akataka Ase Filistiya dia “Dangɔna nzambi [ʼelo·hehʹ] kawɔ.” (Embadi 16:23, 24, NW) Bala mbelamɛka “nzambi [ʼelo·himʹ].” (1 Nkumi ya Dikanga 18:27, NW) Ndo nto, tshɛkɛta shɔ kambemaka le anto. (Osambu 82:1, 6) Jehowa akatɛ Mɔsɛ ate nde ayoyala oko “[Nzambi, NW]” [ʼelo·himʹ] le Arɔna ndo le Farawɔ.—Etumbelu 4:16; 7:1.
Sɔlɔ mɛtɛ, woho wakambema nkombo nyɛ ya lɔtɛtɛmɔla ʼelo·himʹ la ʼelo·hehʹ dia mɛnya nzambi ya kashi, ndo kânga anto, hate ɔnɛ yɔ kambemaka ahole tshɛ dia mɛnya nzambi efula; woho akɔ wâmɛ mbele, naka ʼelo·himʹ kana ʼelo·hehʹ ambokambema dia mɛnya Jehowa, kɛsɔ hate ɔnɛ nde kengama l’anto ndekana ɔtɔi, djekoleko naka sho menda kɛnɛ kata Bible k’otondo lo dikambo sɔ.
Yeso, Etongami Kotshikitanyi
LANƐ la nkɛtɛ, Yeso aki onto, kânga mbakinde kokele, nɛ dia Nzambi mbakadje lɔsɛnɔ la Yeso l’otema wa Mariya. (Mateu 1:18-25) Koko, aha ngasɔ mbakandatatɛ. Nde ndamɛ akate dia nde ‘akaholɔ oma l’olongo.’ (Joani 3:13) Ɔnkɔnɛ, akasungana mɛtɛ dia nde ndjotɛ ambeki ande l’ɔkɔngɔ ɔnɛ: “Ko lam’ayonyɛna Ɔna onto [Yeso] atadɛ lɛnɛ akinde ntondo?”—Joani 6:62, Jé.
Omalɔkɔ, Yeso aki la lɔsɛnɔ l’olongo la ntondo ka nde ndja lanɛ la nkɛtɛ. Ko onde nde aki otondo ɔmɔtshi wa lo losato la Lonzambi, kanga-wolo-tshɛ ndo lele pondjo pondjo? Kema, nɛ dia Bible mbutaka hwe ɔnɛ la ntondo ka nde ndjônga onto la nkɛtɛ, Yeso aki etongami ka lo nyuma kakatonge Nzambi oko ele andjelo. Oyadi Yeso kana andjelo, ndoko laki la lɔsɛnɔ la ntondo ka tongama.
Yeso aki “enundu a diango tshe diakatungama” la ntondo ka nde ndjônga onto la nkɛtɛ. (Kolosai 1:15) Nde aki “etatelu k’etungelu ka [Nzambi, NW].” (Enyelo 3:14) Lo menda mɛtɛ, “etatelu” [Grɛkɛ, ar·kheʹ] hakoke kadimwama dia nembetshiya ɔnɛ Yeso aki ‘otatedi’ w’etongelo ka Nzambi. Lo afundelo ande wa lo Bible, Joani kambaka la tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ ar·kheʹ lo weho wotshikitanyi mbala oleki 20, ndo ahole akɔ tshɛ ekɔ la olembetshiyelo wâmɛ wa “etatelu.” Mɛtɛ, Nzambi akatonge Yeso oko etatelo ka ditongami diande diahɛnama.
Tende woho wɔtɔnɛ ɛtɛkɛta wɛnya etatelo ka Yeso la wɛnɛ wokambemi le ‘Lomba’ la didjidji lo Bible, lo dibuku dia Tokedi: “Yahvé akatonge, ɔlɔnga w’olimu ande, la ntondo ka elimu ande woleki edjedja. La ntondo ka akona watayala, la ntondo ka ekongo, dimi lakotama; la ntondo ka nde sala nkɛtɛ, dikambɔ, ndo ditshu dia l’andja.” (Tokedi 8:12, 22, 25, 26, Jé) Kânga mbele tshɛkɛta ‘Lomba’ kambema lanɛ dia mɛnya onto lakatonge Nzambi, amɔmbɔdi efula wa Bible mbetawɔka vate ekɔ mɛtɛ yoho ya didjidji ya funda dia mɛnya Yeso lam’akinde eke etongami ka lo nyuma la ntondo ka nde ndjônga onto la nkɛtɛ.
Oko akinde ‘Lomba’ la ntondo ka ndjônga onto la nkɛtɛ, Yeso akatetemala mbuta ɔnɛ nde aki “lasuke la nde [Nzambi], oko okambi wa kɔmba.” (Tokedi 8:30, Jé) Lo diɔtɔnɛlɔ l’ɔkɛndɛ ɔsɔ w’okambi wa kɔmba, Kɔlɔsɛ 1:16 mbutaka dia Yeso ɔnɛ: “oma leende kakatonge [Nzambi, NW] kɛnɛ cɛɛ kele l’olongo ndo laa nkɛtɛ.”—Dyookaneelo dy’Oyooyo.
Ɔnkɔnɛ, lo tshimbo y’okambi ɔsɔ wa kɔmba, wakamba kâmɛ la nde ndo wele l’ɛse kande, Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ akatonge diangɔ dikina tshɛ. Bible mɛnyaka dikambo sɔ lo hiembola nganɛ: “Keli le su, eko [Nzambi, NW] otoi, Shesu lakatungi diango tshe, ndu . . . Khumadiondjo otoi, Jesu Kristu. Diango tshe dieko uma le ndi.” (Sho mbɛnganyisha alɛta ango.)—1 Koreto 8:6.
Aha la tâmu, Nzambi okambi wa kɔmba ɔsɔ mbakandatɛ ate: “Tutungi untu lufanyi la su, lu efanelu kasu.” (Etatelu 1:26) Amɔtshi mbutaka ɔnɛ “la su” ndo “kasu” kele lo wotelo ɔsɔ mɛnyaka Losato l’Osanto. Ko, otondonga wɛmɛ kotshi ɔnɛ, ‘toyasale ɛngɔ kɛmɔtshi,’ ndoko onto layota ɔnɛ wɛ kengama l’anto efula. Koko, wɛ akalangi mbuta tsho ɔnɛ, anto ahende kana efula wayokamba kâmɛ dia sala ɛngɔ kɛmɔtshi. Woho akɔ wâmɛ mbele, lam’akate Nzambi ate “la su” ndo “kasu,” nde akatɛka onto okina, etongami kande ka lo nyuma ka ntondo, okambi wa kɔmba, Yeso la ntondo ka nde ndjônga onto la nkɛtɛ.
Onde Nzambi Koka Pembama?
MATEU 4:1 tɛkɛtaka dia Yeso ɔnɛ nde ‘akahembama oma le Diabolo.’ L’ɔkɔngɔ wa nde mɛnya Yeso “waulelu tshe wa l’andja ndu lutumbu lawo,” Satana akate ate: “Dimi layukushawo, vo tshe, naka we ayunkhusamela dia ntemolami.” (Mateu 4:8, 9) Satana akayangaka dia Yeso shisha kɔlamelo yande le Nzambi.
Ko ngande wotohembama kɔlamelo yaki Yeso otondonga nde aki Nzambi na? Onde Nzambi otoyatɔmbɔkwɛ ndamɛ? Kema, andjelo l’anto mbakoka tɔmbɔkwɛ Nzambi ndo kɛsɔ mbakasalema. Dia ohembamelo wa Yeso monga dui diokɛma dimɛna, nde pombaka monga onto okina la lânde lele la lotshungɔ la sala lolango lande hita, ndo lotokoka tshikala la kɔlamelo naka nde alanga, oko ondjelo kana onto koko aha Nzambi.
Lo wedi okina, hatokokaki fɔnya pondjo ɔnɛ Nzambi otosala mpɛkato kana shisha kɔlamelo le nde ndamɛ. “Mbuka yandi tshe yeli sambu k’ololo . . . [Nzambi ka, NW] kolamelo, . . . ndi eli ololo ndu usimbwi.” (Euhwelu k’Elembe 32:4) Ɔnkɔnɛ otondonga Yeso aki Nzambi, nde totondokoka pembama.—Jakoba 1:13.
Lam’ele nde komonga Nzambi, Yeso akakoke shisha kɔlamelo yande. Koko nde akatshikala la kɔlamelo, ata ate: “Satana, mo! ne dia akafundama ati: Kotemolaki [Jehowa Nzambi kayɛ, NW], kûkambelaki ndame ulimu [w’ekila, NW].”—Mateu 4:10.
Naa Ohomba wa Tshungo?
ƆKƆKƆ ɔmɔtshi w’ohomba wakaye Yeso lanɛ la nkɛtɛ mendanaka la Losato l’Osanto. Bible mbutaka ɔnɛ: “[Nzambi ɔtɔi, NW] mbeko, ndu oteketedi wame l’asa [Nzambi, NW] la antu; untu kendi, Kristu Jesu. Ndi akayakimo dia ntshungula antu tshe.”—1 Timote 2:5, 6.
Yeso, onto la kokele mɛtɛ, akayala tshungo diakangɛlɛ mɛtɛ kɛnɛ kakashisha Adama—dikoka dia monga la lɔsɛnɔ l’onto la kokele lanɛ la nkɛtɛ. Diɔ diakɔ diakakoke mɛtɛ ɔpɔstɔlɔ Paulo mbelɛ Yeso ate: “Adama a ndjihelu”; nde akate nto lo dikambo diakɔ ate: “Ne dia antu tshe watuvokaka uma le Adama, wuhu ako mbayuyala antu tshe la lumu uma le Kristu.” (1 Koreto 15:22, 45) Lɔsɛnɔ l’onto la kokele la Yeso laki mɛtɛ “tshungo diasungana” diakalɔmbama lo losembwe la Nzambi—aha mbahɛ, aha mbahola. Oyadi kânga lo losembwe l’anto, ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wekɔ wa oshinga wa futa pombaka mbɛdima la kɔlɔ kosalemi.
Koko, otondoyala Yeso aki ɔmɔtshi a lo Lonzambi, tshike tshungo diakafutama diotoleka kɛnɛ kakalɔmbama l’Ɔlɛmbɛ wa Nzambi woke lo fwa. (Etumbelu 21:23-25; Akambu w’Asi Lewi 24:19-21) Adama, onto la kokele, mbakasale mpɛkato l’Ɛdɛna, koko aha Nzambi. Ɔnkɔnɛ, dia tshungo mbɔtɔnɛ la losembwe la Nzambi, diɔ diakahombe mbɛdima popo;—onto la kokele, “Adama a ndjihelu.” Omalɔkɔ, lam’akatome Nzambi Yeso la nkɛtɛ oko tshungo, nde akasale Yeso lo woho wa losembwe kotshama, aha demba dia lɔ̂sa, aha nzambi-onto, koko onto la kokele, “l’ɛse ka andjelo.” (Hɛbɛru 2:9, NW; ɛdika la Osambu 8:5, 6.) Etenyi kakɔna ka lo Lonzambi kanga-wolo-tshɛ—Papa, Ɔna, kana nyuma k’ekila—kotokoka monga l’ɛse ka andjelo na?
Lo na Ende ‘Ɔna Ɛtɔi Lakotama’?
BIBLE mbelɛka Yeso ɔnɛ ‘Ɔna ɛtɔi lakotama’ laki Nzambi. (Joani 1:14; 3:16, 18; 1 Joani 4:9) Ambetawudi wa Losato l’Osanto mbutaka vate nɛ dia Nzambi okôngaka pondjo, lâsɔ Ɔna Nzambi lawɔ okôngaka pondjo. Ko ngande wokoki onto monga ɔna ko mbɛdima la she ɛnɔnyi na?
Ambetawudi wa Losato l’Osanto mbutaka lo dikambo dia Yeso vate: ‘ɛtɔi lakotama’ tshikitana la kitshimudi yasha dikisiɔnɛrɛ lo tshɛkɛta “mbota,” yalembetshiya “mbota oko ombutshi a pami.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Vɔ mbutaka ɔnɛ lo dikambo dia Yeso, yɔ nembetshiyaka “kanyi ya diokanelo diaha la etatelo,” woho wa diokanelo dia ɔna ɛtɔi aha la mbotama. (Dictionnaire interprétatif des mots de l’Ancien et du Nouveau Testament, angl., diaki Vine) Onde dui sɔ kɔ̂tɔka l’atui? Onde onto koka monga she ɔna aha la nde mbôta?
Lo wedi okina, bonde kakamba Bible la tshɛkɛta yakɔ yâmɛ ya lo Grɛkɛ, yokadimɔmi ɔnɛ ‘ɛtɔi lakotama’ (oko adietawɔ Vine aha la mbisha olembetshiyelo ɔmɔtshi) dia mɛnya diokanelo diaki l’asa Isaka la Abarahama na? Heberu 11:17 ekɔ lo mbuta diaki Isaka w’ɔna Abarahama ɔnɛ nde aki “on’andi etoi lakanduti.” Lo kɛnɛ k’endana l’Isaka, tâmu kema dia nde aki ɔna ɛtɔi lakotama lo woho wôkeyamaka w’ɔnɛ, nde hɛdimi la she l’ɛnɔnyi kana lo woke.
Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ ‘ɛtɔi lakotama’ yotami lo dikambo dia Yeso la Isaka ekɔ mo·no·ge·nesʹ, oma lo moʹnos, kitshimudi ate “ndamɛ,” ndo giʹno·mai, otshelo walembetshiya ɔnɛ “mbota,” “ntshâma (ndjâla la lɔsɛnɔ),” mbata dibuku Exhaustive Concordance diaki Strong. Omalɔkɔ, mo·no·ge·nesʹ nembetshiyamaka oko: “Lotwe ndamɛ oto, lakotama ɛtɔi, mbuta ate tshɔi y’ɔna.”—Lexique grec-anglais du Nouveau Testament (angl.), E. Robinson.
Dictionnaire théologique du Nouveau Testament (angl.), diakafunde Gerhard Kittel, mbutaka ɔnɛ: “[Mo·no·ge·nesʹ] kɛdikɛdi ‘lôtami ndamɛ oto,’ mbuta ate, laha l’anango kana l’akadiyɔ.” Dibuku sɔ mbutaka nto ɔnɛ lo Joani 1:18; 3:16, 18; ndo 1 Joani 4:9, “diokanelo dia Yeso kɔmbɛdikama paka la dia ɔna ɛtɔi l’asande la she. Ekɔ diokanelo diasa ɔna ɛtɔi lakotama nde la She.”
Omalɔkɔ, lɔsɛnɔ la Yeso, Ɔna ɛtɔi lakotama, laki l’etatelo. Ndo, Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ sunganaka mbetama Ombutshi ande, kana She, oko elɛwɔ ombutshi a pami wa lanɛ la nkɛtɛ, ɛnyɛlɔ oko Abarahama, lakote ɔna pami. (Heberu 11:17) Omalɔkɔ, lam’atɛkɛta Bible dia Nzambi oko “She” Yeso, ekɔ paka ngasɔ—ɔnɛ vɔ wekɔ anto ahende wotshikitanyi. Nzambi mbôle. Yeso ekɔ l’ɛse—l’ɛnɔnyi, lo woke, lo wolo, ndo l’ewo.
Lam’eyaso ɔnɛ Yeso komonga tshɔi yakɔ y’ɔna Nzambi la lo nyuma lakatongama l’olongo, sho mbokaka bonde kakawawɔlɛ ‘Ɔna ɛtɔi lakotama.’ Lokema la ditongami dikina dia lo nyuma, andjelo, mbelamɛka nto ɔnɛ ‘ana wa Nzambi,’ oko akelamɛka Adama, nɛ dia wolo wa lɔsɛnɔ lawɔ wakaye oma le Jehowa Nzambi, Ɛtɛkɔ, kana Kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ. (Jobo 38:7; Osambu 36:9; Luka 3:38) Koko, ditongami sɔ tshɛ diakatongama lo tshimbo ya ‘Ɔna ɛtɔi lakotama,’ ɔnɛ laki tshɔi yakɔ yakatongama mbala kakɔ ɔtɔi oma le Nzambi.—Kolosai 1:15-17.
Onde Yeso Akɔsamaka oko Nzambi?
KÂNGA mbelamɛ Yeso lo Bible tena efula Ɔna Nzambi, ndoko onto l’eleko ka ntondo lakonge la kanyi y’ɔnɛ nde aki Nzambi Ɔna. Kânga ɛdiɛngɛ, wanɛ ‘wetawɔ ɔnɛ Nzambi ekɔ ɔtɔi,’ wakeyaka oma l’ewo kawɔ ka l’andja wa lo nyuma ɔnɛ Yeso bu Nzambi. Ɔnkɔnɛ, akasungana mɛtɛ dia vɔ mbelɛ Yeso oko onto lotshikitanyi, ‘ɔna Nzambi.’ (Jakoba 2:19; Mateu 8:29) Ndo lam’akavu Yeso, asɔlayi w’Ase Rɔmɔ w’apanganu waki lawɔ wakayokitɛ lo suya kɛnɛ kakawoke oma le ambeki ande ɔnɛ “mete, one aki Ona [Nzambi, NW]” koko, aha ɔnɛ Yeso aki Nzambi.—Mateu 27:54.
Ɔnkɔnɛ, wotelo w’ɔnɛ “Ɔna Nzambi” mbutamaka le Yeso oko etongami kotshikitanyi koko, aha oko ɔmɔtshi a lo Losato l’Osanto. Oko akinde Ɔna Nzambi, takandakoke monga Nzambi ndamɛ, nɛ dia Joani 1:18 mbutaka ɔnɛ: “Nduku untu lakenyi [Nzambi, NW].”
Ambeki wakɔsaka Yeso oko “oteketedi wame l’asa [Nzambi, NW] la antu,” koko aha oko Nzambi ndamɛ. (1 Timote 2:5) Lam’ele ɔtɛkɛtɛdi ekɔ onto lotshikitanyi la wanɛ wôyanga dia nde mbâtɛkɛtɛ, totondɔtɔnɛ otondonga Yeso ndamɛ aki ɔmɔtshi a wanɛ walangande mbokanya. Ɔsɔ otonga ofunu w’anyanya wa ndjaetɛ kɛnɛ kende kema.
Bible mbutaka hwe tena tshɛ lo dikambo dia diokanelo diele l’asa Nzambi la Yeso. Jehowa Nzambi ndamɛ oto mbele Kanga-Wolo-Tshɛ. Nde ndamɛ mbakatonge Yeso la ntondo ka nde ndja la nkɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, Yeso aki l’etatelo ndo hakokaki mbɛdima la Nzambi lo wolo kana monga aha la komelo ndo etatelo oko nde.
[Footnotes]
a Lokombo la Nzambi lakakadimɔma “Yahvé” lo ekadimwelo ɛmɔtshi, lo ekina “Jehowa.”
[Caption on page 14]
Lam’ele Nzambi mbakôtonge, Yeso, hɛdimi la nde l’ɛnɔnyi, lo wolo ndo l’ewo
[Caption on page 15]
Yeso akate ɔnɛ nde aki la lɔsɛnɔ la ntondo ka ndja la nkɛtɛ, ndo Nzambi akôtonge oko tshango ya ditongami diande diahɛnama