Tshapita ya Dikumi L’esambele

Woho wa Mbeya Atɛmɔdi wa Mɛtɛ L’Etena K’Ekomelo

1. Lo ndjela Danyele tshapita 7, awui akɔna wa mamba wakahombe komɛ djui y’anto wele bu la wolo wa ndjâshimbɛ lo nshi yaso nyɛ?

DJUI y’anto wele bu ndo la wolo wa ndjâshimbɛ wambɔlɔshama efula oma le lowandji lɔmɔtshi laheme andja w’otondo. Koko djui y’anto shɔ hayoshidi oshiki ndo yambotomba tshondo tsho oma l’asui asɔ, aha oma lo wolo ayɔ hita koko nɛ dia Jehowa Nzambi ndjiyɔsaka la nɛmɔ efula. Danyele tshapita 7 akatatshi awui asɔ wakayosalema l’etatelo ka ntambe ka 20. Ko naa djui y’anto shɔ na? Tshapita yakɔ yâmɛ ya Danyele mbaelɛka ɔnɛ “ekilami wa Khum’Ulungu,” Jehowa Nzambi. Yɔ yakɛnya nto ɔnɛ, edja l’edja, anto asɔ wayoyonga waa nkumi ya dikanga yahɔnyi yayolɛ ndo vɔ lawɔ lo Diolelo diaki Mɛsiya.​—⁠Danyele 7:​13, 14, 18, 21, 22, 25-27.

2. (a) Otema wa Jehowa ngande wewɔ otsha le ekambi ande w’akitami w’esɔ? (b) Dui diakɔna dia lomba diahombaso ntsha lo nshi yaso nyɛ?

² Oko wakatadiɛnyi lo Danyele tshapita 11, nkumekanga ka nɔrdɛ ayodiakema lo pondjo l’ɔkɔngɔ wa nde manɛ dia ndanya nkɛtɛ ya lo nyuma yele lo lotui tshitshi yodjashi anto asɔ wa kɔlamelo. (Danyele 11:45; enda ndo lo Ezekiyele 38:​18-23.) Eelo mɛtɛ, Jehowa kokɛka ekambi ande w’akitami w’esɔ wa kɔlamelo. Osambu 105:​14, 15 totɛka ɔnɛ: “Ndi [Jehowa] akahangwela khumi ya dikanga dia dikambu diawo, ati: Tanyunandaki wane wakamakiti iso, ndu tanyutshelaki amvutshi ami kolo!” Lâsɔ, onde wɛ hɛnyi dia l’etena k’osukusuku kasɛnaso kɛnɛ, ekɔ ɔlɔlɔ di’ase “ului a wuki” watafule fula tsho mamasana kâmɛ l’ekilami ɛsɔ? (Enyelo 7:9; Zekariya 8:23) Yeso Kristo akadjangɛ anto wele oko ɛkɔkɔ dia vɔ ntsha ɔsɔku mbut’ate, mbɔtɔ l’ɔnɔngɔ w’anango w’akitami w’esɔ lo mbashaka lonya l’olimu awɔ.​—⁠Mateu 25:​31-46; Ngalatiya 3:⁠29.

3. (a) Bonde kele bu wɔdu mbishola ambeki waki Yeso w’akitami w’esɔ ndo mbamamemaka nshi tshɛ? (b) Ngande wayotokimanyiya Danyele tshapita 12 lo dui sɔ?

³ Koko, Otunyi waki Nzambi, Satana, ekɔ lo ndɔsha akitami w’esɔ asɔ ta dia mamba. Nde mbakeketsha ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, ndo nde ambolodja andja ɔnɛ l’Akristo wa kashi. Ɔnkɔnɛ, anto efula wambonganyiyama. Akina waya bu ndo l’elongamelo ka mbishola wanɛ wele l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (Mateu 7:​15, 21-23; Enyelo 12:​9, 17) Kânga wanɛ washola “limba la tshitshe l’ekoko” ndo wɔtɔ l’ɔnɔngɔ awɔ pombaka ndɔ ta wolo dia nama mbetawɔ kawɔ, nɛ dia andja ɔnɛ nyangaka wonya tshɛ dia kilanya. (Luka 12:32) Ko wɛ ngande na? Onde wɛ amboshola “ekilami wa Khum’Ulungu,” ndo wɛ ambɔtɔ l’ɔnɔngɔ awɔ oka? Onde wɛ ekɔ la tolembetelo t’eshika tɛnya ɔnɛ wanɛ wamboyoshola wekɔ mɛtɛ wanɛ wakasɔnama oma le Nzambi? Weho wa tolembetelo tɔsɔ kokaka keketsha mbetawɔ kayɛ. Tɔ kokaka nto kosha akoka wa wɛ kimanyiya anto akina dia vɔ mɛna wɛma lo lofunge lele l’ɛtɛmwɛlɔ wa l’andja ɔnɛ. Ewo kɛsɔ kashimbɛ lɔsɛnɔ tanemaka lo Danyele tshapita 12.

OWANDJI WA WOKE AMBOMƐ NTSHA OLIMU

4. (a) Danyele 12:1 akatatshi awui akɔna ahende wotshikitanyi wendana la Mikayɛlɛ? (b) Lo Danyɛlɛ, tshɛkɛta y’ɔnɛ nkumekanga ‘memala’ alangayɔ nembetshiya esangɔ efula?

⁴ Danyɛlɛ 12:1 (NW) mbutaka ɔnɛ: “L’etena kɛsɔ Mikayɛlɛ ayonela, owandji wa woke wemadi lo dikambo dia wahɔ w’ase wodja ayɛ.” Divɛsa nɛ diakatɛkɛta awui ahende wotshikitanyi lo kɛnɛ kendana la Mikayɛlɛ: dui dia ntondo ele woho “wemadi[nde].” Tshɛkɛta shɔ mɛnyaka dui dimɔtshi diasalema l’edja k’etena kɛmɔtshi; dui dia hende ele nde “ayonela.” Diɔ mɛnyaka ɔnɛ dikambo dimɔtshi diayosalema etena kakɔ. Ntondotondo, sho nangaka mbeya etena kakɔna ‘kemadi Mikayɛlɛ lo dikambo dia wahɔ w’ase wodja’ waki Danyɛlɛ. Ohɔ dia Mikayɛlɛ ekɔ lokombo lakawɔlɛ Yeso lo woho wende Owandji wa l’olongo. Tshɛkɛta y’ɔnɛ nde ‘memala’ toholaka woho wɔsamayɔ l’ahole akina lo dibuku dia Danyele. Esangɔ efula, yɔ mendanaka la dui diatotshaka nkumekanga kɛmɔtshi, ɛnyɛlɔ oko lam’ahemande lo nkɔsa ka lowandji.​—⁠Danyele 11:​2-4, 7, 20, 21.

5, 6. (a) Etena kakɔna kakamɛ Mikayɛlɛ memala? (b) Etena ndo woho akɔna ‘wayonela’ Mikayɛlɛ, ndo kakɔna kayotomba?

⁵ Mbokɛmaka hwe dia lanɛ ondjelo akatɛkɛtaka dia etena katɛkɛtawɔ lo prɔfɛsiya kina ya lo Bible. Yeso akelɛ etena kɛsɔ ɔnɛ “wôngelo” ande (lo Grɛkɛ, parousia), etena kakandahombe mbolɛ oko Nkumekanga l’olongo. (Mateu 24:​37-39) Etena kɛsɔ mbelamɛka nto ɔnɛ “nshi y’ekumelu” kana “etena k’ekumelu.” (2 Timote 3:1; Danyele 12:​4, 9) Tatɛ oma lam’akamɛ etena kɛsɔ l’ɔnɔnyi wa 1914, Mikayɛlɛ emadikɔ oko Nkumekanga l’olongo.​—⁠Enda lo Isaya 11:10; Enyelo 12:​7-9.

⁶ Ko etena kakɔna ‘kayonela’ Mikayɛlɛ na? Ele lam’ayondomɛ dia ntsha dui dimɔtshi dia lânde. Kɛsɔ, mbayosala Yeso lo nshi yayaye. Lo ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya, Enyelo 19:​11-16 mɛnyaka dia Yeso ekɔ Mɛsiya, Nkumekanga ka wolo kalɔmbɔla alembe w’andjelo ndo kayodiaka atunyi waki Nzambi. Danyele 12:1 tetemalaka mbuta ɔnɛ: “Pa kayuyala l’etena kako, wuhu wahatayala lu wudja edja ndu etena kako.” Lam’ele Jehowa akɔ̂sɔnɛ dia ndjaka atunyi ande, Kristo ayolanya andja ɔnɛ wa kɔlɔ tshɛ lo ‘fɔnu ka woke’ kakatama la ntondo.​—⁠Mateu 24:21; Jeremiya 25:33; 2 Tesalonika 1:​6-8; Enyelo 7:14; 16:​14, 16.

7. (a) Elongamelo kakɔna kele l’anto tshɛ wele la kɔlamelo lo ‘nshi ya pâ’ yayaye? (b) Buku dia Jehowa kɛdikɛdi na, ndo lande na kele ekɔ ohomba dia lokombo l’onto fundama lɔkɔ?

⁷ Wanɛ wele la mbetawɔ ngande wayowoyala lo nshi shɔ ya fɔnu ka woke na? Wakatela Danyɛlɛ nto ɔnɛ: “L’etena keso, asi wudja aye tshe, wufundami kumbu lu buku, wayushimbamela.” (Enda ndo lo Luka 21:​34-36.) Buku diakɔna sɔ na? Lo tshena pe, buku sɔ kɛdikɛdi woho wohɔ Jehowa Nzambi wanɛ watsha lolango lande. (Malaki 3:16; Heberu 6:10) Wanɛ wele nkombo yawɔ fundama lo buku sɔ dia lomu mboleki monga l’ekokelo k’efula l’andja ɔnɛ, nɛ dia Nzambi ekɔ lo mbakokɛ. Oyadi wâle akɔna wakoka mbakomɛ, wâle akɔ kokaka shidiyama ndo ayoshidiyama mɛtɛ. Oyadi nyɔi ambowaɔsa la ntondo ka ‘etena ka pâ’ kayaye, Jehowa mbalamaka dimɛna dimɛna lo yimba yande yaha l’ekomelo. Nde ayowaohɔ ndo ayowaolola lo nshi ya Lowandji la Kristo l’Ɛnɔnyi Kinunu.​—⁠Etsha 24:14; Enyelo 20:​4-6.

EKILAMI ‘WAMBETƆ’

8. Danyele 12:2 toshaka elongamelo kakɔna ka dimɛna efula?

⁸ Elongamelo ka eolwelo mɛtɛ tokeketshaka. Danyele 12:2 tɛkɛtaka di’elongamelo kɛsɔ ɔnɛ: “Efula ka waku wuladi djo lu ditshu dia kete, wayolo: amotshi utsha lu lumu la pundju, la akina utsha lu sonyi la wononyi wa pundju.” (Enda ndo lo Isaya 26:19.) Ondo ɛtɛkɛta ɛsɔ toholaka daka diaki Yeso dia dimɛna efula dia eolwelo k’anto tshɛ. (Joani 5:​28, 29) Ɔsɔ ekɔ elongamelo kasalanganya otema mɛtɛ! Ohokanyiya, angɛnyi ndo ase nkumbo kayɛ wa ngandji wamboshila mvɔ ɛlɔ kɛnɛ koko wayoyokondja diaaso dia ndjɔsɛna nto lo nshi yayaye! Koko, daka nɛ dia lo dibuku dia Danyele mendanaka ntondotondo la woho okina wa eolwelo, eolwelo kakɔ, kamboshilaka ntatɛ. Ngande wakasalema dui sɔ na?

9. (a) Lande na kakokaso nongamɛ dia Danyele 12:2 ekɔ lo kotshama lo nshi y’ekomelo? (b) Eolwelo ka woho akɔna katɛkɛta prɔfɛsiya kɛsɔ, ndo ngande weyaso dui sɔ?

⁹ Tɔsɛdingole ndo avɛsa wosukanyi la divɛsa sɔ dimɛna dimɛna. Oko wakatadiɛnyi, divɛsa dia ntondo dia tshapita 12 hendana paka l’ekomelo k’andja ɔnɛ koko mendanaka ndo l’etena k’otondo kelamɛ ɔnɛ nshi y’ekomelo. Lo mɛtɛ, etenyi koleki woke ka tshapita nyɛ kekɔ lo kotshama l’etena kɛnɛ k’ekomelo koko aha lo paradiso ka laa nkɛtɛ kayaye. Onde tambɛnaka anto wolɔ l’etena kɛnɛ? Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ɔnɛ eolwelo ka “wane weli wa Kristu” salemaka ‘lo nshi ya wôngelo ande.’ Koko, wanɛ wolɔ otsha lo lɔsɛnɔ la l’olongo mbolɔka “l’alimba wahahonde.” (1 Koreto 15:​23, 52) Ndoko ɔtɔi wa l’atei awɔ layolɔ “utsha lu sonyi la wononyi wa pundju” oko wakataditshi Danyele 12:⁠2. Onde eolwelo ka woho okina kekɔ nto? L’atei wa Bible, vɔ tɛkɛtaka mbala mɔtshi dia eolwelo ka lo nyuma. Oko ɛnyɛlɔ, prɔfɛsiya mɔtshi ya lo Ezekiyele la Enyelo tɛkɛtaka dia ekalwelo w’otsha lo lɔsɛnɔ la lo nyuma kana eolwelo ka lo nyuma.​—⁠Ezekiyele 37:​1-14; Enyelo 11:​3, 7, 11.

10. (a) Lo yoho yakɔna yakolɔ atshikadi w’akitami w’esɔ l’etena k’ekomelo? (b) Akitami w’esɔ amɔtshi wakolɔ ngande wakawayoya oya “lu sonyi la wononyi wa pundju”?

¹⁰ Onde ekalwelo k’otsha lo lɔsɛnɔ la lo nyuma kakasalema le ekambi waki Nzambi w’akitami w’esɔ lo etena k’ekomelo? Eelo! L’ɔnɔnyi wa 1918, djui y’atshikadi w’Akristo wa kɔlamelo wakalɔshama hakoke ko asui asɔ wakafutanya olimu awɔ wa sambisha anto. Oma lâsɔ, l’ɔnɔnyi wa 1919, dui diaki anto kokanyiyaka kânga yema diakayotshama: vɔ wakonge nto la lɔsɛnɔ lo nyuma. Awui asɔ mbɔtɔnɛka la eolwelo kakatama lo Danyele 12:⁠2. Amɔtshi ‘wakolɔ’ lo nyuma l’etena kɛsɔ ndo l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ. Lonyangu ko, aha vɔ tshɛ mbakatshikala la lɔsɛnɔ lo nyuma. Wanɛ wakayotona Mɛsiya Nkumekanga l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbolɔ lo nyuma ndo wakayotshika olimu waki Nzambi wakayâkondjɛ “sonyi la wononyi wa pundju” watawɔ lo Danyele 12:⁠2. (Heberu 6:​4-6) Koko, Akristo wa kɔlamelo w’akitami w’esɔ wakakambe dimɛna la yoho nyɛ yakawayosalanganaka lo nyuma: vɔ wakasukɛ Mɛsiya Nkumekanga la kɔlamelo tshɛ. L’edjedja ka wonya, kɔlamelo yawɔ akayâkonya lo “lumu la pundju” oko wadita prɔfɛsiya. Ɛlɔ kɛnɛ, wolo wele lawɔ lo nyuma la ntondo k’ɛlɔshamelo tokimanyiyaka dia sho mbeya ɔnɛ anto akɔ vɔanɛ.

VƆ ‘PƐTAKA OKO TƆƆTƆ’

11. Waa na wele “akanga a yimba” nshi nyɛ, ndo lo yoho yakɔna yahɛtawɔ oko tɔɔtɔ?

¹¹ Avɛsa ahende wahɔnyi wa lo Danyele tshapita 12 tokimanyiyaka nto dimɛna efula dia sho mbeya wanɛ wele “ekilami wa Khum’Ulungu.” Lo divɛsa 3, ondjelo nde la Danyele ate: “Akanga a yimba wayohetaka uku ngaingai k’ulungu. Ndu wane watukadimulaka antu efula utsha lu akambu w’ololo, wayohetaka ngaingai nshi tshe pundju uku toto.” Waa na akɔna asɔ wele “akanga a yimba” nshi nyɛ na? Lâsɔ nto, awui tshɛ mɛnyaka ɔnɛ ekɔ paka “ekilami wa Khum’Ulungu.” Ekɔ paka vɔ mɛtɛ nɛ dia lâdiko w’atshikadi wa kɔlamelo w’akitami w’esɔ, anto akɔna waki la yimba ya shihodia ɔnɛ Mikayɛlɛ, Owandji wa Woke, akamɛ memala oko Nkumekanga l’ɔnɔnyi wa 1914 na? Lo sambisha akambo wa mɛtɛ wa ngasɔ ndo lo nama lɔkɛwɔ lawɔ l’Akristo, vɔ ‘wakahɛtɛ oko atala’ l’andja ɔnɛ wele lo wodjima wa tshududu wa lo nyuma. (Filipi 2:15; Joani 8:12) Yeso akatatshi lo dikambo diawɔ ate: “Antu w’ololo wayoheta uku unya lu diulelu dia Shewo.”​—⁠Mateu 13:⁠43.

12. (a) Lo etena k’ekomelo, akitami w’esɔ ngande ‘wakawakadimola anto efula oya l’awui w’ɔlɔlɔ’? (b) Akitami w’esɔ ngande wayowokadimola anto efula oya l’awui w’ɔlɔlɔ ndo ‘mpɛta oko tɔɔtɔ’ lo Lowandji la Kristo l’Ɛnɔnyi Kinunu?

¹² Danyele 12:3 totɛka ndo olimu wahomba Akristo w’akitami w’esɔ asɔ ntsha lo etena k’ekomelo. Vɔ “watukadimulaka antu efula utsha lu akambu w’ololo.” Atshikadi w’akitami w’esɔ wakayasha l’olimu wa tshumanya lofulo lakatshikala l’ɔnɔngɔ w’anto 144000 wele ekitɔ kâmɛ la Kristo. (Romo 8:​16, 17; Enyelo 7:​3, 4) Lam’akashile olimu ɔsɔ (otsha l’atei atei w’ɛnɔnyi 1930), vɔ wakamɛ tshumanya “ului a wuki” wa “ekoko ekina.” (Enyelo 7:9; Joani 10:16) Anto asɔ vɔ lawɔ wekɔ la mbetawɔ l’olambo wa tshungo waki Yeso Kristo. Ɔnkɔnɛ, vɔ wekɔ pudipudi la ntondo kaki Jehowa. Ɛlɔ kɛnɛ, vɔ waya miliyɔ efula y’anto ndo wekɔ l’elongamelo ka kondja eko lo elanyelo kayaye k’andja ɔnɛ wa kɔlɔ. Lo Lowandji la Kristo l’Ɛnɔnyi Kinunu, Yeso nde la nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi w’asekande 144000 wayotshulwɛ anto wele l’okitanyiya lanɛ laa nkɛtɛ ɛlɔlɔ tshɛ w’oma l’olambo w’etshungwelo, ndo kimanyiya wanɛ tshɛ wele la mbetawɔ dia minya vadi tshɛ ya pɛkato kakawahowɔ oma le Adama. (2 Petero 3:13; Enyelo 7:​13, 14; 20:​5, 6) Lo yoho yoleki tshɛ, akitami w’esɔ ‘wayokadimola anto efula otsha l’awui w’ɔlɔlɔ’ ndo ‘wayɔhɛta oko tɔɔtɔ’ ta l’olongo. Onde elongamelo ka sɛna pondjo pondjo l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna efula k’oma l’olongo kaki Kristo nde la wanɛ wayolɛ kâmɛ la nde kekɔ la nɛmɔ lo washo ayɛ? Ande diɛsɛ dia kimanɛ l’“ekilami” l’olimu wa sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo diaki Nzambi lee!​—⁠Mateu 24:⁠14.

‘WAMBÊKEKƆ’

13. Lo yoho yakɔna yele ɛtɛkɛta wa lo dibuku dia Danyɛlɛ wakadjama ematelo ndo mombama oko sheke?

¹³ Ɛtɛkɛta waki ondjelo otsha le Danyɛlɛ, wakamɛ lo Danyele 10:​20, wambodihiyama kakianɛ l’ɛtɛkɛta ɛnɛ wasalanganya otema ɔnɛ: “Keli we Danyele, ushe aui ane, udihe buku la ematelu edja ndu l’etena k’ekumelu. Efula [“wayekekɔ,” NW] lene la lene, ewu [“ka mɛtɛ,” NW] kayuyala efula.” (Danyele 12:⁠4) Awui efula wakasokoyama Danyɛlɛ oma le nyuma dia funda wakatshikala mɛtɛ oko sheke ndo wakamatema ematelu di’aha yimba y’onto mbamana fundo. Ndo otondo wa Danyɛlɛ ndamɛ akayofunda l’ɔkɔngɔ ate: “Dimi lakuki aui aso, keli dimi kunshihudia.” (Danyele 12:⁠8) Lo yoho shɔ mbakafamɛ dibuku dia Danyele la ematelu ɛnɔnyi nkama efula. Ko onde polo ndo nshi nyɛ?

14. (a) L’edja ka “etena k’ekumelu,” waa na ‘wêkekɔ lɛnɛ la lɛnɛ’ ndo lende êkekɔwɔ? (b) Tolembetelo takɔna tɛnya ɔnɛ Jehowa akawasha ɛtshɔkɔ lo woho wêkekɔwɔ?

¹⁴ Tekɔ la diɛsɛ dia sɛna l’“etena k’ekumelu” kakawatatshi lo dibuku dia Danyele. Oko wakadite prɔfɛsiya, anto efula wa kɔlamelo ‘wambêkekɔ lɛnɛ la lɛnɛ’ l’atei w’Ɔtɛkɛta waki Nzambi. Ambowokondja oma lɔkɔ na? Jehowa akâtshɔkɔla ko ewo ka mɛtɛ kambofulanɛ. Ɛmɛnyi wa Jehowa wa kɔlamelo w’akitami w’esɔ wakatshɔkwama oma le Jehowa, nɛ dia nde akawasha yimba yakâkimanyiya dia vɔ shihodia ɔnɛ Ɔn’onto akayala Nkumekanga l’ɔnɔnyi wa 1914, dia vɔ mbeya nyama ya lo prɔfɛsiya ka Danyele, ndo dia vɔ mbewola anto dikambo dia “engo ka wononyi, katutungaka elanyelu”​—⁠lanɛ, tamboshila paka bɛnyɛlɔ dingana to. (Danyele 11:31) Lâsɔ, ewo kɛsɔ k’efula ekɔ djembetelo kina yatokimanyiya dia mbeya wanɛ wele “ekilami wa Khum’Ulungu.” Koko, Danyɛlɛ akakondja tolembetelo tokina nto.

‘WAMBƆWƐDJAWƐDJAMA’

15. Dimbola diakɔna diamombola ondjelo kakianɛ, ndo dimbola diakɔ kokaka tohola anto akɔna?

¹⁵ Aha sho mbohɛ ɔnɛ Danyɛlɛ akalongola awui w’oma le ondjelo lam’akinde l’omamu w’‘ɔkɛdi wa woke’ wa Hidekɛlɛ, welɛwɔ nto ɔnɛ Tingirisi. (Danyele 10:⁠4) Kakianɛ, nde ambɛna andjelo asato ko ambota ate: “Lam’akamendaka, dimi Danyele, menyi ku antu ahendi akina ane, omotshi emadi l’umamu w’okedi wedi one, la ukina wedi ukina. Omotshi akambula untu lakalotshi ahondo wa linene, laki la diku dia ashi w’okedi, ati: Etena kakona kayushila akambu ane wa mamba?” (Danyele 12:​5, 6) Dimbola diakambola ondjelo ɔnɛ lanɛ kokaka nto tohola dikambo di’“ekilami wa Khum’Ulungu.” L’etatelo k’“etena k’ekumelu,” l’ɔnɔnyi wa 1914, vɔ wakayakiyanyaka efula dia mbeya l’ɔkɔngɔ wa nshi ngana yahomba alaka waki Nzambi kotshama. Okadimwelo wa dimbola sɔ mɛnyaka ɔnɛ prɔfɛsiya kɛsɔ ndeka mendana la wɔ.

16. Prɔfɛsiya kakɔna kambota ondjelo, ndo ngande washikikɛnde ɔnɛ tɔ kayokotshama?

¹⁶ Danyɛlɛ ambotetemala l’ɔkɔndɔ ande ate: “Untu lakalotshi ahondo wa linene, laki la diku dia ashi w’okedi, akeme lunya landi la pami ndu lunya landi la lomoso utsha l’ulungu. Dimi lakawuki ndi atshiba one latulumbaka pundju ati: Akambu ane wayuyala etena kemotshi, tena pendi, la etenyi otoi ka hendi k’etena. Lam’ayuwushidiya nanya wulu wa wudja w’ekila, akambu ane tshe wayushidiyama.” (Danyele 12:⁠7) Ɔsɔ bu dui dia shɛkɛsɛkɛ. Ondjelo ambemɛ anya akɔ ahende atshiba, ondo dia tshelo shɔ mɛnama le andjelo ahende wakemala lo wedi akɔ ehende w’ɔkɛdi w’ashi. Lâsɔ, oma lo tshelo shɔ, nde ekɔ lo mɛnya ɔnɛ prɔfɛsiya kɛsɔ kayokotshama ndoko onyake. Ko, etena kakɔna kakamɛ tena sɔ diakashikikɛma na? Wɛ kokaka mɛna dimbola sɔ wolo, ko tete diekɔ wɔdu.

17. (a) Ngande wafɔna prɔfɛsiya yele lo Danyele 7:​25, Danyele 12:7 la ya lo Enyelo 11:​3, 7, 9 na? (b) Tena sɔ sato l’etenyi diekɔ l’ɛnɔnyi engana?

¹⁷ Prɔfɛsiya kɛnɛ fɔnaka efula la prɔfɛsiya kina hiende. Kɛmɔtshi, takakisɛdingola lo Tshapita 9 ya dibuku nɛ, tɔ tanemaka lo Danyele 7:25; kekina, kekɔ lo Enyelo 11:​3, 7, 9. Tênde awui wafɔna lo prɔfɛsiya shɔ. Yɔ tshɛ yekɔ lo kotshama l’etena k’ekomelo. Prɔfɛsiya yakɔ hiende mendanaka l’ekambi w’ekila waki Nzambi, yɔ mɛnyaka dia vɔ soyamaka, ndo l’etena kɛmɔtshi hawotongaka l’akoka wa kamba olimu awɔ w’esambishelo. Yɔ mɛnyaka dia vɔ wamboyonga nto la lɔsɛnɔ ndo wambomɛ l’olimu awɔ, ndo wambokitsha atunyi awɔ tatala. Ndo prɔfɛsiya yakɔ tshɛ shikikɛka edja kahomba monga etena k’asui w’ekilami. Prɔfɛsiya yakɔ hiende ya lo Danyele (7:25 la 12:⁠7) tɛkɛtaka di’‘etena kɛmɔtshi, tena pende, ndo etenyi ɔtɔi ka l’ahende k’etena.’ Waa nomb’ewo y’awui wa lo Bible suke la tshɛ mbetawɔka ɔnɛ ɔsɔ ekɔ tena sato l’etenyi. Enyelo tɛkɛtaka dia tena diakɔ ɔnɛ diekɔ la ngɔndɔ 42, kana nshi 1260. (Enyelo 11:​2, 3) Kɛsɔ shikikɛka ɔnɛ tena sato l’etenyi dia lo Danyele kɛdikɛdi ɛnɔnyi esato l’etenyi, ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi wekɔ la nshi 360. Ko etena kakɔna kakamɛ nshi 1260 shɔ na?

18. (a) Lo ndjela Danyele 12:​7, kakɔna kahomba monga l’ekomelo ka nshi 1260? (b) Etena kakɔna kakalanyema ‘wolo wa wodja w’ekilami’, ndo ngande wakasalema dui sɔ? (b) Etena kakɔna kakamɛ nshi 1260, ndo ngande ‘wakakambe akitami w’esɔ olimu wɔlɔtshi akoto’ l’edja k’etena kɛsɔ?

¹⁸ Prɔfɛsiya nembetshiyaka hwe etena kakahombe nshi 1260 komɛ: “lam’ayuwushidiya nanya wulu wa wudja w’ekila.” L’atei atei w’ɔnɔnyi wa 1918, wakamamatanyɛ ɛnɔmbɔdi wa Watch Tower Bible and Tract Society, kâmɛ ndo prezida katɔ, Joseph Rutherford, enongo ko wakafundamɛ alanya wa weke ndo wakadjama lo lokanu. Ekilami waki Nzambi mɛtɛ wakɛnyi ɔnɛ olimu awɔ ‘wambɔwɛdjawɛdjama,’ ndo wolo awɔ waya bu nto. Naka sho kalola ɛkɔngɔkɔngɔ ɛnɔnyi esato l’etenyi tatɛ oma l’atei atei w’ɔnɔnyi wa 1918, kete tayokoma l’ekomelo k’ɔnɔnyi wa 1914. Etena kɛsɔ, djui y’akitami w’esɔ wakatshaka la wolo dia shika tanga lo ɛhɛnyɔhɛnyɔ. Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo diakatombe ndo olimu awɔ wakaleke ndɔshama efula. L’ɔnɔnyi wa 1915, divɛsa diakawasɔnɛ oko divɛsa diawɔ di’ɔnɔnyi aki dimbola diakoke Yeso ambeki ande ɔnɛ: Onde “nyu koka la nnɔ kɛnɛ kele lo dikɔhɔ diayomɔnɔ?” (Mateo 20:​22, King James Version) Oko akadiatama l’Enyelo 11:​3, etena ka nshi 1260 kakayoyelaka kaki oko nshi y’otanda le akitami w’esɔ, aki wate kana vɔ wakasambishaka wɔlɔtshi akoto. Asui wakaleke fulanɛ. Amɔtshi l’atei awɔ wakadjama lo lokanu, akina wakakɔmama ndjî oma le elui w’anto, akina nto wakasɔkishama wate kana waa nyama. Efula wakayɔkɔmɔ otema l’ɔnɔnyi wa 1916, lam’akayovɔ Charles Russell, prezida ka ntondo ka Société. Ko kakɔna kakahombe ndjosalema l’ɔkɔngɔ wa nshi shɔ ya pâ yakayokomɛ lo odiakelo w’ekilami ɛsɔ, mbut’ate lam’akawayotshika sambisha l’ohetoheto oko ɔlɔngɔswamelo w’esambisha?

19. Prɔfɛsiya ka lo Enyelo tshapita 11 ngande watoshikikɛtɔ ɔnɛ akitami w’esɔ takawahombe mbɔla yɔɔ etenyi k’otale?

¹⁹ Prɔfɛsiya kekina ka woho ɔsɔ ka l’Enyelo 11:​3, 9, 11 mɛnyaka ɔnɛ l’ɔkɔngɔ w’‘ɛmɛnyi ehende’ ndjakema, vɔ wayotshikala edo paka nshi ngana tsho: nshi shato l’etenyi. Oma lâsɔ ko vɔ ndjôlɔ. Lo yoho yakɔ yâmɛ mbɛnya prɔfɛsiya ka lo Danyele tshapita 12 ɔnɛ ekilami hawotɔla yɔɔ nɛ dia lotumu l’efula lakakongɛka la ntondo.

‘WAMBƐDIAMA, WAYA WƐMA NDO PUDIPUDI’

20. Lo ndjela Danyele 12:​10, ɛtshɔkɔ akɔna wakahombe akitami w’esɔ kondja l’ɔkɔngɔ wa vɔ mɛna pâ?

²⁰ Oko wakatadiɛnyi la ntondo, Danyɛlɛ akafunde awui anɛ koko nde kombamana fundo. Nde mɛtɛ akayambolaka dia mbeya kana ekilami wayoshila oshiki oma le wanɛ wâsoya, nɛ dia nde akambola ate: “Ngandi ayuyala ekumelu k’akambu aso?” Ondjelo akôkadimola ate: “Danyele, tshoka, ne dia aui wambushama, wambudihama ematelu edja ndu lu etena k’ekumelu. Antu efula wayuyaedia, wayuyakidia, wayuyaete pudipudi. Antu wa kolo wayutshaka kolo, ku nduku otoi l’atei w’antu wa kolo ayushihudia akambu ane, keli waku weli la tumba wayâshihudia.” (Danyele 12:​8-10) Lâsɔ ekilami waki l’elongamelo ka shikaa! Vɔ kokoka shilama oshiki koko wakahombe mbɛdiama, mbut’ate kondja diɛsɛ dia mbɔsama oko anto wa pudipudi la ntondo ka Jehowa Nzambi. (Malaki 3:​1-3) Yimba yawɔ ya l’awui wa lo nyuma yakahombe mbâkimanyiya dia vɔ mongaka nshi tshɛ pudipudi lo washo waki Nzambi. Koko anto wa kɔlɔ konanga shihodia awui wa lo nyuma. Ko etena kakɔna kakahombe awui asɔ tshɛ ntshama na?

21. (a) Kakɔna kakahombe salema la ntondo k’eleko ka tawɔ lo Danyele 12:11 mumɛ? (b) “Ulambu wa lutshumba wa lushi la lushi” kɛdikɛdi na, ndo etena kakɔna kakawanya olambo akɔ? (Enda lo kiombo ya lo lɛkɛ 298.)

²¹ Wakatɛ Danyɛlɛ ɔnɛ: “Umaka etena [“kayowonya,” NW] ulambu wa lutshumba wa la lushi la lushi, ndu kayuweme engo ka wononyi ka unanyishi, ayuyala nshi kinunu kama hyendi la akumi divwa.” Ɔnkɔnɛ, etena kɛsɔ kakahombe mumɛ lam’akahombe awui amɔtshi tshɛ tshumana. “Ulambu wa lutshumba wa la lushi la lushi”​—⁠kana “olambo wa tena tshɛ”a​—⁠wakahombe mumɔ. (Danyɛlɛ 12:​11, NW, nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi) Olambo akɔna wakalangaka ondjelo mbuta lanɛ na? Aha elambo wa nyama wakawalambolaka lo tɛmpɛlɔ ka lanɛ laa nkɛtɛ. Nɛ dia, kânga tɛmpɛlɔ kaki la Jerusalɛma kaki paka ‘didjidji dia kɛnɛ kele mɛtɛ,’ mbut’ate didjidji dia tɛmpɛlɔ ka woke kaki Jehowa ka lo nyuma, tɛmpɛlɔ kakamɛ kamba olimu lam’akayala Kristo Ɔlɔmbɛdi wa Lâdiko wa lɔkɔ l’ɔnɔnyi wa 29 T.D. Lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ ka lo nyuma, kalembetshiya kɛnɛ tshɛ kakalɔngɔsɔla Nzambi lo dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi, ndoko ohomba wa nambolaka elambo etshaka wenya lo dikambo dia pɛkato, nɛ dia ‘Kristo akakimɔma oko olambo mbala kakɔ ɔtɔi lo pondjo dia mɛmba pɛkato y’anto efula.’ (Heberu 9:​24-28) Koko, Akristo tshɛ wa mɛtɛ kimɔka elambo lo tɛmpɛlɔ kɛsɔ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Oma lee Yeso Kristo, tatohekɔke nambola [Nzambi] lotombo laakiso oko olambo; kɛdikɛdi tatohekɔke ntombola lokombo laakinde l’enyɔ waakiso.” (Ebreyo 13:​15, Dyookaneelo dy’Oyooyo) Ɔnkɔnɛ, dui dia ntondo diakahombamaka dia prɔfɛsiya kɛsɔ kotshama, dui di’ɔnɛ “ulambu wa lutshumba wa la lushi la lushi” pombaka minyɛma, diakakotshama oya l’atei atei w’ɔnɔnyi wa 1918 lam’akayongaka olimu w’esambishelo oko wambemala l’etena kɛmɔtshi.

22. (a) “Engo ka wononyi” katonga elanyelo kɛdikɛdi na, ndo etena kakɔna kakawakikitsha? (b) Etena kakɔna kakamɛ nshi yatawɔ lo Danyele 12:​11, ndo etena kakɔna kakayakomɛ?

²² Ko kayotota dikambo dia dui dia hende diendana la ‘wemelo,’ kana l’okitshelo w’‘ɛngɔ ka wɔnɔnyi katonga elanyelo’ na? Oko wakatadiɛnyi lam’akatasɛdingolaka Danyele 11:​31, ɛngɔ ka wɔnɔnyi kɛsɔ aki ntondo Société des Nations ndo akayotombaka l’ɔkɔngɔ oko Nations unies (ONU). Atshunda asɔ ahende tshɛ wekɔ wɔnɔnyi nɛ dia vɔ wakatombwama oko elongamelo kakɔ ɔtɔi kahomba mbela wɔladi lanɛ laa nkɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, l’etema w’anto efula, atshunda asɔ mbɔsamaka mɛtɛ lo dihole dia Diolelo diaki Nzambi! Tshunda dia Société des Nations diakatongama l’ɔnɔnyi wa 1919, Ngɔndɔ ka Ntondo. Ɔnkɔnɛ, l’etena kɛsɔ mbakakotshama awui ahende wele lo Danyele 12:11. Lâsɔ nshi 1290 yakamɛ l’etatelo k’ɔnɔnyi wa 1919 ko ndjokomɛ lo nshi ya diyee ya l’ɔnɔnyi wa 1922 (lo ɛtshi ka nkɛtɛ ka lo lɛkɛ la Nɔrdɛ).

23. L’edja ka nshi yakatatami lo Danyele tshapita 12, ngande wakahame ekilami waki Nzambi dia vɔ monga pudipudi?

²³ L’edja k’etena kɛsɔ, onde ekilami wakatahamaka dia mbɛdiama ndo monga pudipudi lo washo waki Nzambi? Eelo! Lo Ngɔndɔ ka Sato k’ɔnɔnyi wa 1919, prezida ka Société Watch Tower nde l’asekande wakakambaka kâmɛ la nde wakatshungɔ oma lo lokanu. L’ɔkɔngɔ diko, lɛɛta akayotaka ɔnɛ vɔ ndoko l’onongo l’ɔtɛ w’awui wa kashi wakawâmamatanyiyɛ. Oko akaweyaka ɔnɛ olimu awɔ watonge suke la shila, vɔ wakamɛ ndjasha tshɛ lo lotumu: wakalɔngɔsɔla losanganya la woke lo Ngɔndɔ ka Divwa, ɔnɔnyi wa 1919. L’ɔnɔnyi akɔ wâme, wakatondja jurunalɛ yakayomɛ tombaka kâmɛ la Tshoto y’Etangelo. L’etatelo, wakayielɛka ɔnɛ L’Âge d’Or (ɛlɔ kɛnɛ, aya Réveillez-vous !); jurunalɛ shɔ kimanyiyaka Tshoto y’Etangelo lo mɛnyaka aha la mboka wɔma ɔnɛ andja ɔnɛ wambofukutana efula ndo kimanyiyaka ekambi waki Nzambi dia vɔ mongaka nshi tshɛ pudipudi. L’ekomelo ka nshi 1290 yakatama, ekilami waki lo mboka ka dimɛna ka vɔ mbɛdiama ndo monga woho wakiwɔ ntondo. Lo Ngɔndɔ ka Divwa k’ɔnɔnyi wa 1922, etena kakɔ kakahombe nshi yakɔ komɛ, vɔ wakɔtɔ losanganya la woke lahohamɛki l’osomba wa Cedar Point (lo prɔvɛnsɛ ka Ohio, l’États-Unis). Losanganya lɔsɔ lakâkeketsha efula dikambo di’olimu w’esambishelo. Koko, polo lâsɔ, ko wakahombe nto mbidja wolo l’awui akina. Wakayoyasha l’awui asɔ l’etena kekina ka lânde.

ƆNGƐNƆNGƐNƆ LE EKILAMI

24, 25. (a) Nshi yakɔna yakawatatshi lo Danyele 12:​12, ndo nshi yakɔ yakamɛ ndo yakakomɛ etena kakɔna? (b) Ngande wakayoyalaka atshikadi w’akitami w’esɔ lo nyuma l’ekomelo ka nshi 1335?

²⁴ Ondjelo waki Jehowa ambodihiya prɔfɛsiya kande lo kɛnɛ kendana l’ekilami, ata ate: “One layukunga, ndu layukuma l’ekumelu ka nshi kinunu kama shatu akumi asatu la tshanu, ayuyala la otshoko.” (Danyele 12:12) Ondjelo hatosha ndoko djembetelo ya sho mbeya etatelo la ekomelo ka nshi shɔ. Awui wakete mɛnyaka dia nshi shɔ yakayelana l’etena ka la ntondo. Naka ngasɔ, kete yɔ yakahombe mumɛ oma lo nshi ya diyee y’ɔnɔnyi wa 1922 ko komɛ lo eleko kamɔnga tombatomba ka l’ɔnɔnyi wa 1926 (l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka lo lɛkɛ la Nɔrdɛ). Onde ekilami wakayala l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ekomelo ka nshi shɔ? Eelo, l’akambo w’ohomba efula wa lo nyuma.

²⁵ Kânga l’ɔkɔngɔ wa losanganya la woke la l’ɔnɔnyi wa 1922 (lɛnyami lo lɛkɛ 302), ekilami waki Nzambi ɛmɔtshi wakatetemala la kanyiya awui wa lo nshi ya ntondo. Lo nsanganya yawɔ, wakatetemalaka mbeka Bible la abuku wa Études des Écritures wakatafundji Charles Russell. Lo nshi shɔ, kanyi yakekɔnɛ le anto efula aki kanyi y’ɔnɛ l’ɔnɔnyi wa 1925, eolwelo k’anto kayotatɛ ndo Paradiso kayokalola laa nkɛtɛ. Ɔnkɔnɛ, anto efula wakakambɛka Nzambi wele la datɛ dimɔtshi lo wɛɔngɔ awɔ. Amɔtshi, oma l’otako awɔ, konangaka kamba olimu w’esambishelo ka lo sɛkɛ. Awui asɔ mɛtɛ komonga dimɛna.

26. Lam’akatetaka nshi 1335, ngande wakatatshikitanaka akitami w’esɔ lo nyuma?

²⁶ Koko, lam’akatetaka nshi 1335, awui asɔ tshɛ wakatatɛ tshikitana. Wakayodja dikako vɔlɛ l’ohomba w’esambishelo; wakayoyalɔngɔsɔla di’oseka onto tshɛ kambaka olimu w’esambishelo. Wakayokongɛka nsangaya ya lomingu la lomingu dia mbekaka Tshoto y’Etangelo. Numɛlɔ ka Ngɔndɔ ka Sato 1, 1925, l’Angɛlɛ (Ngɔndɔ ka Samalo lo Falase), kaki la sawo dimɔtshi di’ohomba efula diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Eotwelo ka Wodja,” sawo sɔ diakakimanyiya ekambi waki Nzambi dia vɔ shihodia kɛnɛ tshɛ kakete oma l’ɔnɔnyi wa 1914 polo wa 1919. L’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi wa 1925 mbeta, ekilami kondjokambɛka Nzambi olimu nto l’oyango wa ndjoshimbamɛ lo datɛ dimɔtshi. Koko, kɛnɛ kakaleke ohomba ele dia lokombo la Jehowa kidiama. Wakaleke mbika epole ɔsɛkɛ lo dui sɔ di’ohomba lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka Ntondo 1, 1926, l’Angɛlɛ (Ngɔndɔ ka Sato lo Falase), lo sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Akɔna Ayɔlɛmiya Jehowa Na?” Lo losanganya la woke lakawɔtɔ l’ɔnɔnyi wa 1926, Ngɔndɔ ka Tanu, wakatondja dibuku diakawelɛka ɔnɛ Délivrance. (Enda lo lɛkɛ 302.) Ɔsɔ aki dibuku dimɔtshi l’atei w’abuku wakalɔngɔswama dia ndjokita Étude des Écritures. Ekilami wakayotshika menda awui wa lo nshi ya ntondo. Vɔ wakendaka l’eshikikelo tshɛ awui wa lo nshi yayaye ndo olimu waki la ntondo kawɔ. Oko ɔnkɔnɛ wakadiatatami lo prɔfɛsiya, lam’akakomɛ nshi 1335, ekilami waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ.

27. Ngande watokimanyiya ɔsɛdingwelo wa Danyele tshapita 12 dia sho mbeya shikikɛ wanɛ wele akitami w’esɔ waki Jehowa?

²⁷ Lo mɛtɛ, aha anto tshɛ mbakakikɛ lo etena kɛsɔ k’osukusuku. Diɔ diakɔ diakatɛtɛ ondjelo ɔnɛ ekɔ ohomba ‘tetemala la konga.’ Wanɛ wakatetemala la mbikikɛ ndo la konga wakayokondja ɛtshɔkɔ efula. Ɔsɛdingwelo wa Danyele tshapita 12 shikikɛka dui sɔ. Oko akadiatama, akitami w’esɔ wakonge nto la lɔsɛnɔ mbut’ate wakolɔ lo nyuma. Vɔ wakakondja yimba ya mamba dia shihodia awui wa l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi, wakakondja wolo wa ‘mbekekɔ lɛnɛ la lɛnɛ’ l’atei w’ɔtɛkɛta akɔ ndo, oma l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma, vɔ wakashihodia awui wakombama oko toseke oma ko nshi y’edjedja. Jehowa akawaɛdia ndo akâhɛtsha lo nyuma wate kana tɔɔtɔ. Diɔ diakɔ, diakawakimanyiya anto efula dia vɔ mbɔsama oko anto wosembwe la ntondo ka Jehowa Nzambi.

28, 29. Yɛdikɔ yakɔna yahombaso mbɔsa l’etena kɛnɛ kayanga komɛ “etena k’ekumelu” na?

²⁸ Lo menda tolembetelo tshɛ ta lo prɔfɛsiya nyɛ tɛnya waa na wele “ekilami wa Khum’Ulungu,” onde onto kokaka kimwamɛ naka nde hawaeye ndo hɔtɔ l’ɔnɔngɔ awɔ? Ɛtshɔkɔ wa mamba wekɔ lo kongɛ ase olui wa woke, wanɛ wɔtɔ l’ɔnɔngɔ wa djui ya tshitshɛ shɔ yatakitakita dia kambɛ Jehowa. Sho tshɛ la dia tetemala la kongɛ ekotshamelo k’alaka waki Nzambi. (Habakuka 2:⁠3) Lo nshi yaso nyɛ, aya ɛnɔnyi akumi wele Mikayɛlɛ, Owandji wa Woke, amboshilaka la memala dikambo dia wahɔ w’ekambi waki Nzambi. Kem’edja nto, nde ayanga ntsha olimu wakawosha Nzambi wa nanya andja ɔnɛ. Okonde wayotoyala lam’ayokoka etena ka nde ntsha dui sɔ na?

²⁹ Okadimwelo wa dimbola sɔ nemanɛka la kɛnɛ kasɔnaso dia ntsha nshi nyɛ: onde tekɔ lo kɛndakɛnda oko anto w’olowanyi? Dia sho keketsha yɛdikɔ yakatɔshi ya kɛndakɛndaka ngasɔ l’etena kɛnɛ kayanga komɛ “etena k’ekumelu,” nyɛsɔ tɔsɛdingole divɛsa dia komelo dia lo dibuku dia Danyele. Lam’ayotodisɛdingola lo tshapita yayela, tayɛna woho wakemala Danyɛlɛ la ntondo ka Nzambi kande ndo woho wayondemala la ntondo kande lo nshi yokoya.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

AKAYAKIME?

• L’edja k’etena kakɔna ‘kemadi’ Mikayɛlɛ, ndo woho akɔna la etena kakɔna ‘kayondemala’?

• Eolwelo ka woho akɔna katawɔ lo Danyele 12:⁠2?

• Ɔnɔnyi akɔna wakamɛ ndo wakakomɛ

Tena sato l’etenyi dia lo Danyele 12:⁠7?

Nshi 1290 yakawatatshi lo Danyele 12:⁠11?

Nshi 1335 yakawatatshi lo Danyele 12:⁠12?

• Ngande wele woho wambotodja yimba lo Danyele tshapita 12 ambotokimanyiya dia sho mbeya wanɛ wele atɛmɔdi wa mɛtɛ wa Jehowa?

[Kiombo ya lo lɛkɛ 298]

WAKANYA OLAMBO WA TENA TSHƐ

Lo dibuku dia Danyele, tshɛkɛta y’ɔnɛ “ulambu wa lutshumba wa la lushi la lushi” tanemaka mbala tshanu. Yɔ nembetshiyaka olambo wa lotombo, mbut’ate ‘elowa w’oma l’ɛlɔmɔ,’ walambɔma Jehowa Nzambi lushi la lushi oma le ekambi ande. (Heberu 13:15) Wakatatshi lo Danyele 8:11; 11:​31, ndo lo 12:11 ɔnɛ olambo ɔsɔ wayonyɛma.

Lo nshi yakalɔmaka ata akɔ ahende w’andja w’otondo, ekambi waki Jehowa wakasoyama heyama lo bɛtshi dia nkɛtɛ diakolɛka “khum’ekanga ka [nɔrdɛ]” la “khum’ekanga ka [sidɛ].” (Danyele 11:​14, 15) Otsha l’ekomelo ka Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo mbakawayonyaka “ulambu wa lutshumba wa lushi la lushi” lam’akayemadjɛmaka olimu w’esambishelo l’atei atei w’ɔnɔnyi wa 1918. (Danyele 12:⁠7) Lo nshi ya Ta dia Hende di’Andja w’Otondo, “ulambu wa lutshumba wa la lushi la lushi” ‘wakanyɛma’ lo yoho yakɔ yâmɛ l’edja ka nshi 2300 oma le lowandji laheme andja w’otondo, mbut’ate wodja w’États-Unis la Angleterre. (Danyele 8:​11-14; enda lo Tshapita 10 ya dibuku nɛ.) “Anya” w’ase Nazi vɔ lawɔ nto wakanya olambo ɔsɔ l’edja k’etena kele Afundelo koshikikɛ.​—⁠Danyele 11:31; enda lo tshapita 15 ya dibuku nɛ.

[Tablo/Esato wa lo lɛkɛ 301]

TENA DIA PRƆFƐSIYA DIA LO DANYELE

[Esato wa lo lɛkɛ 287]

Kânga mbakiwɔ komonga l’onongo, ekambi wa Jehowa waki l’ɛkɛndɛ wa weke wakadjama lo lokanu l’osomba wa Atlanta, la Georgie, l’États-Unis. Oma lo lɔmɔsɔ otsha lo l’omi: (wanɛ wodjashi) A. Macmillan, J. Rutherford, W. Van Amburgh; (wanɛ wemadi) G. Fisher, R. Martin, G. DeCecca, F. Robison, la C. Woodworth

[Esato wa lo lɛkɛ 299]

Nsanganya ya weke yahohamɛki yakawɔtɔ la Cedar Point, l’Ohio, l’États-Unis, l’ɔnɔnyi wa 1919 (la diko) la wa 1922 (l’ɛse)

[Osato wɔsa lɛkɛ l’otondo wa lo lɛkɛ 302]