Wanɛ wadjasɛ kâmɛ lo “kete” yambolwama

“Nyu nyayetema elombedi wa [Jehowa]. Antu wayunyeta vati: ekambi wa [Nzambi kaso, “NW”].”​—⁠ISAYA 61:⁠6.

1, 2. (a) Ngande waki eongelo k’ambetawudi w’ase wedja l’Isariyɛlɛ na? (b) Yimba yakɔna yɛnya ase “ului a wuki” lo nshi yaso nyɛ na?

LO NSHI ya ntondo, etena kakiwɔ la kɔlamelo, wodja w’Isariyɛlɛ wakakambaka olimu oko ɔmɛnyi dikambo dia lotombo la Jehowa lo asho w’anto wa l’andja ɔnɛ. (Isaya 41:​8, 9; 43:10) Angɛndangɛnda efula waketawɔ ndo wakayokoma lo tɛmɔla Jehowa oma lo sangana kâmɛ l’anto Ande wakandasɔnɔla. Mɛtɛ, vɔ wakatɛ wodja w’Isariyɛlɛ woho wakatɛ Ruta Naɔmi ate: “Wudja aye, wayuyala wudja ami, ndu [Nzambi kayɛ, NW] ayuyala [Nzambi kami, NW].” (Ruta 1:16) Vɔ wakakitanyiya adjango wa lo sheke y’Ɛlɛmbɛ, apami wakahemaka ohekele. (Etumbelu 12:​43-48) Amato amɔtshi wakatshukamaka le Ase Isariyɛlɛ. Rahaba w’ose Jeriko la Ruta w’Ose Mɔaba wakayoyalaka watshɛ tshɛnde la Yeso Kristo. (Mateu 1:⁠5) Ambetawudi asɔ w’ase wedja wakɔtɔka l’atei w’etshumanelo k’Isariyɛlɛ.​—⁠Euhwelu k’Elembe 23:​7, 8.

² Lo ndjela ɛnyɛlɔ k’ambetawudi w’ase wedja wa l’Isariyɛlɛ, “ului a wuki” wambotɛ atshikadi w’akitami ɛlɔ kɛnɛ ɔnɛ: “Shu tayutsho kame la nyu, ne dia shu takuki lukumu ati: [Nzambi, NW] eko kame la nyu.” (Enyelo 7:9; Zekariya 8:23) Vɔ mpotɔka ɔnɛ Akristo w’akitami asɔ mbele “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ” waki Jehowa ndo wekɔ lo kamba ma ma kâmɛ lawɔ lo yɛdikɔ yele akitami l’“ekoko ekina” ndjâlaka “ului otoi ndu ulami otoi.” (Mateu 24:​45-47; Joani 10:16) Kakɔna kayokomɛ olui a woke lam’ayolongola anangɛwɔ w’akitami tshɛ difuto diawɔ dia l’olongo na? Vɔ hawohombe mboka wɔma. L’edja ka “nshi y’ekumelu” nyɛ, Jehowa ambɔlɔngɔsɔla akambo w’endana l’etena kɛsɔ.​—⁠2 Timote 3:⁠1.

“Kete” ya lo Nyuma

3. Ele “ulungu w’uyuyu” wakewoya Petero, ndo etena kakɔna kakawashikikɛma na?

³ Ɔpɔstɔlɔ Petero akatewuyisha akambo w’endana l’ɛlɔmbwɛlɔ ka l’olongo kele Akristo w’akitami 144 000 wayonga l’atei atɔ. Nde akate ate: “Ne dia daka diandi, mbalungamelasu ulungu w’uyuyu la kete y’uyuyu, lene [ahomba losembwe ndjâla, NW].” (2 Petero 3:13) “Ulungu w’uyuyu” ɔsɔ wakashikikɛma lo 1914 lam’akahema Kristo l’ekudi oko Nkumekanga lo Diolelo dia l’olongo. Ko ngande dikambo dia “kete y’uyuyu” na?

4. (a) Dikambo diakɔna diaki konongamɛka anto diakasalema lo 1919 na? (b) Akɔna aki ‘wodja wakotɔ l’etena ɔtɔi,’ ndo ‘kɛtɛ yakotɔ la lɔnɔ’ na?

⁴ Lo 1919, Jehowa akatondja atshikadi w’akitami oma lo lɔhɔmbɔ la lo Babilɔna ka Woke. (Enyelo 18:⁠4) Ewandji wa lo Lokristokristo konongamɛka ɔnɛ woho wa dikambo diakɛtsha asolo dia ngasɔ diayosalema. Dia dikambo diakɔ, Bible mbutaka ɔnɛ: “Akona akuki dikambu dia wuhu oso? Akenyi dikambu diufanyi la dio? Undi, utundu wa kete mbeyaka mbuto lushi otoi [la lɔnɔ, NW] uka? Kana wudja mbuto l’etena otoi?” (Isaya 66:⁠8) Lam’akɛnama etshumanelo k’akitami la shashimoya lo asho wa wedja tshɛ oko anto wambotshungɔ, mɛtɛ, ‘wodja mbakotɔ l’etena ɔtɔi.’ Ko “kete” shɔ akiyɔ na? Lo yoho mɔtshi, yɔ yakɛdima lo nyuma la kɛtɛ y’Isariyɛlɛ w’edjedja. Yɔ yaki ngelo kakakambemaka olimu wakashama le “wudja” waki wêke ka mbotɔ, dihole diele pɔlɔfɛsi ya lo dibuku di’Isaya y’endana la Paradiso yekɔ lo kotshama nshi nyɛ lo nyuma. (Isaya 32:​16-20; 35:​1-7; ɛdika la Heberu 12:​12-14.) Oyadi lo dihole diakɔna diatanema Okristo lo demba, nde ekɔ lo “kete” kakɔ kɛsɔ.

5. Etshina kakɔna kakatɔngɔ lo 1919 na? Lembetshiya.

⁵ Lo na endana dikambo sɔ la “kete y’uyuyu” yakewoya Petero na? Tende yema, “wudja” ɔsɔ wakotɔ lo 1919 lo “kete” yambolwama wakahombe pama polo ndo koma ɔlɔngɔswamelo wa l’andja w’otondo wokengami l’atɛmɔdi wa Jehowa, oyadi akitami kana wanɛ waha akitami. Ɔlɔngɔswamelo ɔsɔ wayoka lo Armagɛdɔ ndo wayɔtɔ lo andja w’oyoyo waki Nzambi. Lo woho ɔsɔ mbayokoka wodja akɔ mɛnama oko etshina ka dikongɛ di’anto wa losembwe, kɛtɛ k’oyoyo kayoyala l’ɔkɔngɔ w’elanyelo k’andja waki Satana.a Oya l’atei atei w’ɛnɔnyi wa 1930, akitami, lo mbaɔsa oko olui ɔtɔi, wakatshumanyema lo kɛtɛ yambolwama. Oma k’etena kɛsɔ, wakake epole ɔsɛkɛ dia tshumanya olui a woke w’ɛkɔkɔ ekina, wanɛ wele ɛlɔ kɛnɛ, lofulo lawɔ laya suke la koka miliyɔ tshanu. (Enyelo 14:​15, 16) Onde “kete” kakɔ kambolola anto lo yɛdikɔ yambotamba olelo oka? Kema, elelo atɔ kokaka talolama tsho naka ohomba wekɔ. (Isaya 26:15) Mɛtɛ, asolo aso salanganaka lo menda woho watadɛ lofulo l’anto wa lo kɛtɛ kakɔ etena kele atshikadi w’akitami wekɔ lo ndodja “kete” l’“elua”​—⁠mbuta ate mbo ya ndɛ yasha wolo ndo yela ekeketshelo ka lo nyuma. (Isaya 27:⁠6) Dihole diakɔna diele la ɛkɔkɔ akɔ ekina lo “kete” yambolwama y’anto wa Nzambi na?

Angɛndangɛnda Wakamba Olimu lo “Kete”

6. Woho akɔna wakamba angɛndangɛnda olimu lo “kete” y’anto wa Nzambi?

⁶ Oko wakalamaka ambetawodi w’ase wedja waki lo kɛtɛ y’Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, ɛlɔ kɛnɛ, olui a woke wa lo “kete” yambolwama wakitanyiyakɔ ɛlɛmbɛ waki Jehowa. Oko akawalakanyema oma le akitami w’anangɛwɔ, vɔ sɛkaka ɔtɛmwɛlɔ wa kashi lo weoho awɔ tshɛ ndo nɛmiyaka ekila ka dikila. (Etsha 15:​19, 20; Ngalatiya 5:​19, 20; Kolosai 3:⁠5) Vɔ mbokaka Jehowa ngandji l’etema awɔ tshɛ, la timba tawɔ tshɛ, l’anima awɔ tshɛ, la wolo awɔ tshɛ ndo vɔ mbokaka anyawɔ ngandji oko ayaokawɔ vɔamɛ. (Mateu 22:37; Jakoba 2:⁠8) L’Isariyɛlɛ w’edjedja, ambetawudi w’ase wedja wakashaka lonya l’ehikile ka tɛmpɛlɔ kaki Sɔlɔmona ndo wakasukɛka olimu wa mbolola ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (1 Ekondo 22:2; 2 Ekondo 15:​8-14; 30:25) Ndo ɛlɔ kɛnɛ, olui a woke wekɔ lo kamba elimu wa wokelo. Ɛnyɛlɔ oko, vɔ washakɔ ekimanyielo dia keketsha tshumanelo l’etshimbedi, aha la mbadia ndo ɛkɛndɛ wele lawɔ lo wokelo w’etondo wa mvudu yɛnama, oko wokelo wa Mbalasa ya Diolelo, Mbalasa ya Sanganya ya Weke ndo mvudu ya filialɛ.

7. Kakɔna kakatombe l’ɔkɔngɔ wa Jerusalɛma tshungɔ oma lo lɔhɔmbɔ etena kaki kondjâla Ase Lɛwi efula dia kamba elimu wa lo tɛmpɛlɔ na?

⁷ Lo ɔnɔnyi 537 N.T.D., lam’akakalola Isariyɛlɛ oma lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna, vɔ wakatatɛ la nɔngɔsɔla olimu lo tɛmpɛlɔ kakahikama nto. Koko, Ase Lɛwi yema tshitshɛ ato mbakakalola. Omalɔkɔ, wa Netinimɛ​—⁠angɛndangɛnda wakahema ohekele wakakimanyiyaka Ase Lɛwi ntondotondo​—⁠wakayokondjaka waɛsɛ w’efula l’olimu wa lo tɛmpɛlɔ. Koko, vɔ kɔmbɛdima l’ɛlɔmbɛdi w’akitami w’oma lo dioho di’Arɔna.b​—⁠Ezera 7:24; 8:​15-20; Nehemiya 3:​22-26.

8, 9. Woho akɔna wɔsa ɛkɔkɔ ekina etenyi koleki woke l’olimu w’ekila wasalema lo nshi y’ekomelo nyɛ?

⁸ Ɔsɔ kele ɛnyɛlɔ kakayele Akristo w’akitami lo nshi yaso nyɛ. Lam’ele taya etale lo “etena k’ekumelu,” atshikadi wa l’atei w’akitami waya bu efula lo “kete” k’anto wa Nzambi. (Danyele 12:9; Enyelo 12:17) Oma l’ɔkɔkɔ a dikambo sɔ, olui a woke wekɔ lo kamba etenyi koleki woke ‘k’olimu w’ekila’ ɛlɔ kɛnɛ. (Enyelo 7:15) Lam’atawayele ɛlɔmbwɛlɔ k’akitami w’anangɛwɔ, vɔ ‘wekɔ lo tetemala la nambola Nzambi elambo wa lotombo, mbuta ate elowa w’oma l’ɛlɔmɔ awɔ wa sambisha lokombo lande lo sɛkɛ.’ Vɔ ‘hawohɛ tshanela ɔlɔlɔ ndo kimanyiyana,’ weya ɔnɛ “[Nzambi, NW] atongenangenaka l’elambu wa wuhu oso.”​—⁠Heberu 13:​15, 16.

⁹ Lâdiko dia lâsɔ, lam’ele lofulo l’olui a woke lekɔ lo tadɛ mbudɛ tsho lo lofulo la kama ya nunu ɔnɔnyi tshɛ, ohomba wa vɔ monga l’anami wekɔ lo tahame. L’etena kɛmɔtshi, Akristo w’akitami mbakɛmbaka ɔkɛndɛ ɔsɔ vɔamɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, lam’ele ohomba wambɛnama, ɔkɛndɛ wa nama tshumanelo efula, etshimbedi ndo filialɛ ambokitshama l’ahɛka w’ɛkɔkɔ ekina. Lo 1992, amɔtshi a l’atei awɔ wakakondja diɛsɛ dia mbɔtɔ lo sangana ya kɔmite y’Olui Walɔmbɔla ndo wakakambe olimu oko akimanyedi aha la vɔ mbɔtɔ l’atei dia mbɔsa tɛdikɔ. Koko, ɛkɔkɔ ekina wekɔ lo nama kɔlamelo yawɔ otsha le Akristo w’akitami a wanyawɔ ndo vɔ mbɔsaka dui sɔ oko diɛsɛ le wɔ dia mbasukɛ oko wewɔ ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ waki Jehowa.​—⁠Mateu 25:​34-40.

“Uku [Shɛ̂kɛ, NW]”

10, 11. Lo ndjela ɛnyɛlɔ k’Ase Filistiya amɔtshi, woho akɔna wakakadimola anto amɔtshi waki atunyi w’edjedja w’anto wa Nzambi etema awɔ? Etombelo akɔna wakɛnama?

¹⁰ Woho wakayakimanyiya ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ l’ɛkɔkɔ ekina lo mbasha ɛkɛndɛ akewoyama la ntondo lo Zekariya 9:​6, 7. Ɔnkɔnɛ mbalaso lɔkɔ: “Dimi layulanya utaku w’asi Filistiya. Dimi layunya [diangɔ diosani la, NW] dikila uma l’unyo awo, la akambu wa wononyi uma l’atei a wanyu awo; ndu vo wayuyala atshikadi ne dia [Nzambi kaso, NW]. Vo wayuyala uku [shɛ̂kɛ, NW] lu Juda, la Ekerona wayuyala uku asi Jebuse.”c Ase Filistiya waki atunyi wa lokolokolo w’anto waki Jehowa oko wele andja waki Satana ɛlɔ kɛnɛ. (1 Joani 5:19) Oko wakalanyema wodja w’Ase Filistiya, woho akɔ wâmɛ mbele andja ɔnɛ, kâmɛ l’ɛtɛmwɛlɔ awɔ, akambo awɔ wa pɔlitikɛ ndo w’amindji w’ekanda wayolanyema, kema edja nto oma lo kɛlɛ kaki Jehowa.​—⁠Enyelo 18:21; 19:​19-21.

¹¹ Koko, lo ndjela ɛtɛkɛta waki Zekariya, Ase Filistiya amɔtshi wakakadimola etema, ndo dikambo sɔ diakɛnya didjidji di’ɔnɛ lo nshi yaso nyɛ, anto amɔtshi wa l’andja ɔnɛ hawototetemala la monga atunyi wa Jehowa nto. Vɔ wayokakitɔna l’ɛtɛmwɛlɔ wa dikishi kâmɛ la nsɛlɛmɔnyi yawɔ ya mindo, elambo awɔ wa wɔnɔnyi ndo wayoyaɛdia lo asho wa Jehowa. Lo nshi yaso nyɛ, “ase Filistiya” wamboshila la kadimola etema ngasɔ watanemakɔ l’olui a woke.

12. Lo nshi yaso nyɛ, woho akɔna wamboyala “Ekerona uku asi Jebuse” na?

¹² Lo ndjela pɔlɔfɛsi, Ɛkɛrɔna, osomba woleki woke lo wodja wa Filistiya wakahombe ndjoyala “uku asi Jebuse.” Ndo Ase Jebuse mbaki atunyi w’Ase Isariyɛlɛ l’etena kɛmɔtshi. Jerusalɛma akakimamɛ l’anya awɔ edja ndo lam’akayatshungolaka Davidi. Koko, amɔtshi a l’atei a wanɛ wakake lo ta diasawɔ l’Ase Isariyɛlɛ wakayokomaka ambetawudi w’ase wedja. Vɔ wakakambe olimu lo kɛtɛ y’Isariyɛlɛ oko fumbe, wakakondja ndo diɛsɛ dia kamba olimu wa mbika tɛmpɛlɔ. (2 Samuele 5:​4-9; 2 Ekondo 8:​1-18) Ɛlɔ kɛnɛ, “Ekerona” wakadimɔ dia tɛmɔla Jehowa kondjaka ndo vɔ lawɔ waɛsɛ w’olimu lo “kete” oma l’ɛlɔmbwɛlɔ k’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ.

13. Wa na waki wa shɛ̂kɛ lo nshi y’edjedja na?

¹³ Zekariya akate ɔnɛ Ose Filistiya ayoyala oko shɛ̂kɛ lo Juda. Etena k’okadimolawɔ ɔnɛ “shɛ̂kɛ,” tshɛkɛta ya lo Heberu ʼal·luphʹ, nembetshiyaka “ɔlɔmbɔdi w’anto kinunu” (kana, “shiliyakɛ”). Ɔsɔ aki dihole dia woke efula. Akɛnama dia wodja w’Ɛdɔmɛ w’edjedja aki la topita 13 ta waoho toto. (Etatelu 36:​15-19) Tshɛkɛta “shɛ̂kɛ” haleke kambema olimu lam’atɛkɛtawɔ dikambo dia wodja w’Isariyɛlɛ koko, wotelo “[ɔtɛ (kana owandji) wa nunu, NW]” mbɛnama mbala efula. Lam’akatshumanya Mɔsɛ ekitɔ wa wodja w’Isariyɛlɛ, nde akelɛ “ete [wa nunu, NW] wa Isariyele.”d Ewandji 12 mbakiwɔ, akɛnamaka dia vɔ wakendamaka paka oma le Mɔsɛ ndamɛ. (Walelu 1:​4-16) Woho akɔ wâmɛ mbele, l’atei w’ɔlɔngɔswamelo w’alembe, ewandji wa nunu wakendamaka paka oma le omboledi w’alembe kana oma le nkumekanga.​—⁠2 Samuele 18:​1, 2; 2 Ekondo 25:⁠5.

14. Woho akɔna wamboyala ‘Ose Filistiya’ oko shɛ̂kɛ ɛlɔ kɛnɛ na?

¹⁴ Zekariya kombewoya ɔnɛ Ose Filistiya lamboyatshumoya ayoyala shɛ̂kɛ l’Isariyɛlɛ. Dui sɔ totodiosungana lam’ele takinde Ose Isariyɛlɛ la lôtɔ. Koko, nde akayala oko shɛ̂kɛ, ele lo dihole di’ɔnɛnɛ diɔfɔnyi la shɛ̂kɛ. Ndo dikambo sɔ diakasalema ngasɔ. Lam’ele lofulo l’atshikadi w’Akristo w’akitami lekɔ lo takitakita ndo efula ka l’atei a wanɛ wakasɛnɛ waya l’ɛnɔnyi efula, ekɔkɔ ekina wambolowanyema ɔlɔlɔ wekɔ lo mbasha lonya. Vɔ kema la saki ka pɛna akitami w’anangɛwɔ. Koko, ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ mbashaka lowandji lahombama lo “kete” woho w’ɔlɔngɔswamelo wa Nzambi mbeya la kɛndakɛnda otsha la ntondo lo yoho yɔlɔngɔswami. Ehamelo katadɛ ka ngasɔ kekɔ lo mɛnama nto lo pɔlɔfɛsi kekina.

Ɛlɔmbɛdi la Ekambi wa Dikambɔ

15. (a) Oko ekotshamelo ka Isaya 61:​5, 6, wa na wele “elombedi wa [Jehowa],” ndo etena kakɔna kayowokamba olimu la dikoka sɔ lo yoho ya kokele na? (b) Wa na wele “asi wedja” wakamba olimu wa dikambɔ dia Isariyɛlɛ, ndo​—⁠lo yoho ya lo nyuma​—⁠kakɔna k’endana l’elimu ɛsɔ?

¹⁵ Ɔnkɔnɛ mbalaso lo Isaya 61:​5, 6: “Asi wedja wayuyala leko dia ndesha nyemba yanyu ya dungalunga. Vo wayuyala ekambi anyu wa dikambo ndu wa lu dikambo di’elua. Nyu nyayetama elombedi wa [Jehowa]. Antu wayunyeta vati: ekambi wa [Nzambi kaso, NW]. Nyu nyayole engonyi wa wedja, [nyu nyayɔngɛnangɛna lo lotombo lawɔ lo dikambo dianyu nyuamɛ, NW].” Akristo w’akitami mbele “elombedi wa [Jehowa]” ɛlɔ kɛnɛ. Ekomelo ko, lam’ayowokoka kokele, vɔ wayokamba oko “elombedi wa [Jehowa] . . . , ekambi wa [Nzambi kaso, NW],” lo Diolelo dia l’olongo. (Enyelo 4:​9-11) “Asi wedja” akɔna asɔ wele l’ɔkɛndɛ w’olimu a dikambɔ na? Vɔ wele ɛkɔkɔ ekina, wanɛ wadjasɛ lo “kete” y’Isariyɛlɛ wa Nzambi. Olimu akɔna w’alami, w’akambi a dikambɔ ndo wa dikambɔ di’elowa wambowowasha na? Lo yoho yoleki ohomba ya lo nyuma, elimu ɛsɔ mendanaka l’ekimanyielo, oleshelo ndo dinela di’anto.​—⁠Isaya 5:7; Mateu 9:​37, 38; 1 Koreto 3:9; 1 Petero 5:⁠2.

16. Wa na akɔna wayoyotshikala l’olimu tshɛ lo “kete” y’anto wa Nzambi na?

¹⁶ Ɛlɔ kɛnɛ, paka lofulo la tshitshɛ loto l’Ase Isariyɛlɛ wa lo nyuma mbêke la kɛtɛ ndo mbayasha lo yoho ya lo nyuma l’olimu wa ndesha ɛkɔkɔ, wa kamba dikambɔ ndo wa kamba dikambɔ di’elowa. L’ɔkɔngɔ diko, lam’ayosangana etshumanelo k’otondo k’akitami vɔ la Kristo, olimu ɔsɔ tshɛ wayotshikala l’anya w’ɛkɔkɔ ekina. Oyadi kânga elamelo ka “kete” oma le anto ayoshama l’anya w’ɛkɔkɔ ekina wele l’akoka, wanɛ walembetshiyama lo dibuku di’Ezekiyele oko olui w’ewandji.​—⁠Ezekiyele, tshapita 45, 46.e

“Kete” Yambotetemala la Monga

17. Ɛlɔngɔswɛlɔ akɔna wasala Jehowa lo nshi y’ekomelo nyɛ na?

¹⁷ Eelo, olui wa woke hawohombe mboka wɔma! Jehowa akalɔngɔsɔlɛ awui efula. Otshumanyelo ndo wodjelo wa tolembetelo t’akitami mbele dikambo dioleki ohomba diasalema ɛlɔ kɛnɛ la kɛtɛ. (Enyelo 7:⁠3) Koko, etena katasalema dikambo sɔ, Jehowa akatondja ɛkɔkɔ ekina ndo mbasanganya lawɔ lo kɛtɛ yambolwama ya lo nyuma. Lɛkɔ mbaleshama ɛkɔkɔ ekina ndo mbalowanyemawɔ lo ngandji k’Akristo. Lâdiko dia l’asɔ, vɔ wekɔ lo kondja atshina a wetshelo w’eshika wa woho wa kamba olimu w’ekila, ndo olimu w’elami. Vɔ wekɔ lo mandola Jehowa efula kâmɛ ndo akitami w’anangɛwɔ dia dikambo sɔ.

18. L’akambo akɔna wayohandɔ ɛkɔkɔ ekina wayolama kɔlamelo yawɔ lo “kɛtɛ” y’Isariyɛlɛ wa lo nyuma?

¹⁸ Lam’ayela Ngɔngɔ ka la Mangɔngɔ ɔsɔmbwɛlɔ ande w’ekomelo oya le anto a Nzambi, ɛkɔkɔ ekina wayolama kɔlamelo yawɔ kâmɛ l’atshikadi w’akitami lo “kɛtɛ ya tosamba tamboshɔ.” Ɛkɔkɔ ekina wayotetemala la monga lo “kɛtɛ” shɔ lam’ayowoka l’elanyelo ka wedja ndo mbɔtɔ lo andja w’oyoyo waki Nzambi. (Ezekiyele 38:​11, NW; Ezek. 39:​12, 13; Danyele 12:1; Enyelo 7:​9, 14) Lam’ayowotetemala la nama kɔlamelo yawɔ, vɔ hawototakɔ dihole di’ɔngɛnɔngɛnɔ dia ngasɔ pondjo pondjo.​—⁠Isaya 11:⁠9.

19, 20. (a) Elami akɔna wa weke wayokondja ambidjashi wa lo “kete” lo andja w’oyoyo? (b) Kakɔna kêndɛso l’asolo walokɔlokɔ efula na?

¹⁹ Isariyɛlɛ w’edjedja wakalɔmbwamaka oma le nkumi ya dikanga y’anto ndo oma le ɛlɔmbɛdi wa lo dioho dia Lɛwi. Lo andja w’oyoyo, Akristo wayonga l’elamelo ka woke efula. La tshina di’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa Nzambi, vɔ wayɔlɛmbɛ Yeso Kristo, Nkumekanga ndo Ɔlɔmbɛdi wa Lâdiko, kâmɛ la nkumi ya dikanga ndo ɛlɔmbɛdi 144 000 wayosangana lande​—⁠wanɛ wakaweye amɔtshi a l’atei awɔ lam’akiwɔ weke la kɛtɛ oko Akristo w’anangɛwɔ ndo w’akadiɛwɔ. (Enyelo 21:⁠1) Ase ngelo wa kɔlamelo wa lo kɛtɛ ka lo nyuma kɛsɔ wayodjasɛ lo kɛtɛ kambolwama paradiso kɛnɛma, wangɛnangɛna l’atei w’ɛtshɔkɔ wele oko: dikambo di’ɛkɔnwɛlɔ kawɔ, vɔ wayohandjɔnɛ le wɔ oma lo tshimbo ya Jerusalɛma y’Oyoyo.​—⁠Isaya 32:1; Enyelo 21:2; 22:​1, 2.

²⁰ Oko wele pusupusu ka l’olongo kaki Jehowa kekɔ lo tasɛsɛ otsha la ntondo dia kotsha sangwelo diande aha l’ɛngɔ kɛmɔtshi mbokiemadja, sho tshɛ tekɔ lo mendɛ l’asolo walokɔlokɔ dia kotsha ɛkɛndɛ wakatakondja. (Ezekiyele 1:​1-28) Ohotokokanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ akɔna wayoyala laso dia mbidja kioko y’otshumba w’ekidielo ka Jehowa lam’ayokotshama asangwelo asɔ! L’etena kɛsɔ, ditongami tshɛ diayemba lembo la kudu lofundami lo Enyelo 5:13 ɔnɛ: “Otshoko, la kenemo, la lutumbu, la diulelu, wayali le one ludjashi lu kiti ka diulelu, ndu le Ona-Okoko pundju pundju!” Oyadi dihole diaso diayoyala l’olongo kana la kɛtɛ, onde hatokombola efula dia ndjâla lo dihole diakɔ, dia sanganya awui aso dia memba lembo la lotombo la dimɛna efula lɔsɔ oka?

[Footnotes]

Okonde Ayoyokadimola Na?

◻ “Kete” kakɔna kakolwama lo 1919, ndo woho akɔna wakalole kɛtɛ kakɔ l’anto na?

◻ Ɛkɛndɛ akɔna w’efula wakalongola ɛkɔkɔ ekina lo “kete” yambolwama y’anto wa Nzambi na?

◻ Lo woho akɔna wele ase olui a woke wekɔ “uku asi Jebuse”? “uku [shɛ̂kɛ, NW] lu Juda” na?

◻ Edja ka tena dingana diayotshikala ɛkɔkɔ ekina wa kɔlamelo lo “kete”?

[Caption]

Ose Filistiya la nshi nyɛ ayoyala “uku [shɛ̂kɛ, “NW”] lo Juda

Akitami la ɛkɔkɔ ekina wekɔ lo kamba kâmɛ lo kɛtɛ ya lo nyuma