Ele Ose Wola Ko Ele Nd’ɔngɔnyi Woh’Akɔna?

Ambeta ɛnɔnyi nkama efula, pami kɛmɔtshi ka lomba akalɔmbɛ Nzambi di’aha nde monga ose wola. Lande na kakandɔ̂lɔmbɛ dikambo sɔ na? Nɛ dia nde aki la wɔma ɔnɛ wola mbeyaka ndjôsokoya dia nde monga la waonga ndo ntsha akambo wakoka ndjofukutanya diokanelo diasande la Nzambi. Dikambo sɔ mbokɛmaka hwe lo ɛtɛkɛta ɛnɛ wakandate ate: “Umbishaki diango dia nde dieli uhumba le mi. . . . dimi ntukuyala usi wula, ku dimi ndjuva, la [mɔnyɔla] lukumbu la [“Nzambi kami,” “NW”].”​—⁠TUKEDI 30:​8, 9.

LÂSƆ kɛdikɛdi ose wola hakoke kambɛ Nzambi la kɔlamelo? Kema, aha ngasɔ! L’edja tshɛ kambɔsɛna anto lanɛ laa nkɛtɛ, efula k’ekambi wa Jehowa Nzambi tshikalaka la kɔlamelo le nde oyadi kânga lam’ewɔ la pâ koye oma lo wola. Jehowa, nde, mbokaka wanɛ wayaɛkɛ le nde ngandji ndo mbashaka kɛnɛ kahombawɔ.

Akanga wa Kɔlamelo wa lo Nshi y’Edjedja

Ɔpɔstɔlɔ Paulo akasɛnaka lo wola lo tena dimɔtshi. (2 Koreto 6:​3, 4) Nde akakɔndɔla ndo dikambo di’‘olui a woke’ w’ɛmɛnyi wa kɔlamelo wakasɛnaka la ntondo ka Kristo ndja lanɛ laa nkɛtɛ; l’atei w’ɛmɛnyi ɛsɔ, amɔtshi ‘wakatetetaka wɔlɔtshi dikoho di’ɛkɔkɔ, dikoho dia mbudi, l’etena kakiwɔ la wola . . . Vɔ wakatekɔnɛka l’eswe wa tɔsɛnga, l’akona, lo weoko w’ave ndo lo menga.’​—⁠Heberu 11:​37, 38; 12:⁠1.

Ɔmɔtshi a l’atei w’anto asɔ waki la kɔlamelo lokombo lande Elidja. L’edja k’ɔwɔ wa kasha wakayala ɛnɔnyi esato l’etenyi, Jehowa akawoshaka mbo ya ndɛ lushi la lushi. Ntondotondo, Nzambi akatomaka angwangwa dia vɔ mbɔtɔlɛka ekama wa mma la onatshi. (1 Khumi ya Dikanga 17:​2-6) L’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akayosala dihindo lo fudia yema ya shima la yema y’esɔ yakɔshi wadi’aki odo ɔmɔtshi ko nde ndesha Elidja. (1 Khumi ya Dikanga 17:​8-16) Kânga mbele mbo ya ndɛ shɔ komonga mbo ya lokumu, yɔ yakakimanyiya omvutshi Elidja nde la mama kɛsɔ la ɔnande dia vɔ tshikala la lɔsɛnɔ.

Woho akɔ wâmɛ mbakakimanyiya Jehowa Jeremiya, omvutshi wa kɔlamelo, lo nshi yaki pâ ka mamba di’anto kondja mbo ya ndɛ lo wodja. Jeremiya akatshikala la lɔsɛnɔ lam’akaye alembe w’Ase Babilɔna ko ndjodinga Jerusalɛma; l’etena kɛsɔ, ase wodja wakahombaka ‘ndɛ mma lo yɛdikɔ ya tshitshɛ ndo la wɔma.’ (Ezekiyele 4:16) L’edjedja ka wonya, ndjala kakayongaka wolo wa mamba l’osomba ɔsɔ ko amato amɔtshi wakayotatɛ ndɛ emunyi w’anawɔ hita. (Delu dia Jeremiya 2:20) Kânga mbakadihama Jeremiya lo luudu la lokanu l’ɔkɔkɔ wakandasambishaka la dihonga, Jehowa akasale tshɛ dia vɔ mboshaka ‘okama wa mma’ lushi la lushi ‘edja ndo lam’akashile diangɔ dia ndɛ tshɛ oma l’osomba.’​—⁠Jeremiya 37:⁠21.

Ɔnkɔnɛ, ndo Jeremiya ndo Elidja vɔ tshɛ komonga la mbo ya ndɛ efula. Afundelo hawototɛ kɛnɛ kakalɛka Jeremiya koyanga mbala ngana yakandalɛka lam’akashile mbo ya ndɛ tshɛ la Jerusalɛma. Koko sho mbeyaka ɔnɛ Jehowa akôleshaka ndo nde akake l’etena kɛsɔ ka ndjala ka kasha.

Ɛlɔ kɛnɛ, wola wekɔ l’ahole tshɛ wa l’andja ɔnɛ. Lo ndjela ɛtɛkɛta w’oma l’O.N.U., l’Afrika mboleki tanema ase wola. Diewoyelo dimɔtshi di’oma l’O.N.U. dia l’ɔnɔnyi wa 1996 diakɛnya ɔnɛ: “Etenyi ka l’ahende k’Ase Afrika tshɛ kana ndekana wekɔ ase wola.” Koyanga mbataleke pâ monga lo dikambo di’ekondjelo, lofulo latadɛ tsho l’Ase Afrika wekɔ lo ndjela awui wa lo Bible lo lɔsɛnɔ lawɔ ndo wekɔ lo kambɛ Nzambi la kɔlamelo, vɔ wekɔ la mbetawɔ ɔnɛ nde ayowakimanyiyaka la mbo ya ndɛ yahombama. Ɛsɔ tênde bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’oma lo lɛkɛ lɔmɔtshi la l’andja aso ɔnɛ wambofukutana.

Nama Losembwe

Mishɛlɛa mbidjasɛ lo wodja wa Nigeria, nde ekɔ okambikambi wa dikambɔ ndo ekɔ l’ana asamalo wahombande ndeshaka. Nde ate: “Ekɔ pâ wɛ monga la losembwe naka wɛ bu la falanga ya kotshaka ehomba wa nkumbo kayɛ. Koko etena kahembamami dia mbiva, dimi mbohɔka Efeso 4:​28, lɛnɛ atawɔ ɔnɛ: ‘Ɔnɛ latovaka atshike mbiva, koko akambe olimu wolo, asale olimu w’ɔlɔlɔ l’anya wakinde.’ Ɔnkɔnɛ, naka ohemba wambondjɛ, dimi toyambolaka nte: ‘Onde lakakambi olimu dia kondja falanga nyɛ?’ ”

Mishɛlɛ ekɔ lo tetemala mbuta ate: “Ɛnyɛlɔ oko lushi lɔmɔtshi lakamatakɛndakɛndaka l’otadimbo, lakɛnyi tapa ambɔkɔ oma lo lokala la mɔbilɛtɛ. Dimi kokoka memadja pami kakɔ. Ɔnkɔnɛ, lakatɔngɔna tapa ko lakɛnyi falanga tɔ lɔkɔ! Oma l’ekimanyielo ka dibuku dia lɛɛta diaki lɔkɔ, lakayɛnaka kangadiɔ ko lakayowosha tapa diande.”

Woho Wakokayɛ Ndɔshana l’Ɔkɔmwɛlɔ wa Yimba

Pami kɛmɔtshi kodjashi l’Afrika wa la Ngɛl’a Nkushi akate ate: “Ose wola ekɔ [oko] onto lele lo difuku di’ɔhɔngɔ, nde ekɔ lo mɛna osase la diko diande la anto weteta woho walangawɔ l’omamu koko nde bu l’akoka wa mbawelɛ dia vɔ mbokimanyiya kana mbosha kibandola dia nde tomba oma lɔkɔ.” Diɔ diakɔ mɛtɛ diele, esangɔ efula, wola mbishaka onto okiyanu la lonyangu l’efula! Koyanga ekambi wa Nzambi mbeyaka mɛna ɛngɔnyi w’akina ko tatɛ kanyiya ɔnɛ lɔsɛnɔ la losembwe bu ohomba. (Ɛdika la Osambu 73:​2-13.) Ngande wakoka onto minya tokanyi ta ngasɔ na?

Piɛrɛ, ose wodja ɔmɔtshi wa l’Afrika wa l’Edjelo ka Wonya, akalongola pasiɔ l’olimu wa lɛɛta l’ɔkɔngɔ wa nde kamba olimu akɔ ɛnɔnyi 19 w’etondo. Kakianɛ, nde ndjâleshaka paka oma lo tshenyi ya tshitshɛ ya dikuta dia pasiɔ diofutawɔ. Piɛrɛ ate: “Lo tena diakɔmɔmi otema, dimi mbohɔka kɛnɛ kakamadia lo Bible la l’ekanda waki la Société Watch Tower. Andja ɔnɛ w’omusu wayanga mbeta, ndo tekɔ lo kongɛ andja woleki dimɛna.

“Dimi kanyiyaka ndo 1 Petero 5:​9, lɛnɛ ata Bible ɔnɛ: ‘Nyoshike tomamba la ntondo [ka Satana], nyoyale nge lo mbetawɔ, nyeye nyate: anangɛnyu tshɛ wa l’andja w’otondo wekɔ lo sowa popo.’ Ɔnkɔnɛ, aha dimɛ oto mbele l’ekakatanu. Akambo asɔ wohɔmi kimanyiyakami dia dimi minya tokanyi talɛndja otema ami ndo tambisha okiyanu.”

Piɛrɛ ekɔ lo mbuta nto ate: “Lâdiko dia lâsɔ, Yeso akasale ahindo efula lam’akinde lanɛ laa nkɛtɛ, koko nde kombisha onto tshɛ ɔngɔnyi wa lo demba. Bonde kayomokongɛ dia nde mbishami ɔngɔnyi na?”

Nkudu ka Dɔmbɛlɔ

Yoho kina yakokayɛ ndɔshana la tokanyi tatɛwɔla otema ele mbutɛka Jehowa Nzambi awui lo dɔmbɛlɔ. Mariya, lam’akandayala Ɔmɛnyi wa Jehowa l’ɔnɔnyi wa 1960, nkumbo kande kakɔsɛkɛ. Oko wende bu l’omi ndo oko wayande kakianɛ l’ɛnɔnyi 50, nde bu la demba dia wolo ndo bu l’ekondjelo k’efula. Koko kânga mbende ngasɔ, nde ekɔ l’ohetoheto l’olimu w’Okristo.

Mariya ate: “Etena kakɔmɔmi otema, dimi nɔmbaka Jehowa. Dimi mbeyaka nte: ndoko onto lakoka kimanyiyami oko nde. Lambɛna nte: naka wɛ ndjaɛkɛ le Jehowa, kete nde ayokokimanyiya. Nshi tshɛ, dimi mbohɔka ɛtɛkɛta wa Nkumekanga Davidi wofundami l’Osambu 37:25 ɔnɛ: ‘Dimi laki olongo a pami, ku laya usumbi, keli latenyi untu ololo asekama, kuyanga an’andi walomba ma.’

“Dimi kondjaka ekeketshelo nto oma l’ɛkɔndɔ w’anangɛso l’akadiyɛso w’esombe wofundami lo Tshoto y’Etangelo. Lam’ele Jehowa Nzambi akâkimanyiya, dimi mbeyaka dia nde ayokimanyiya ndo dimi lawɔ. Nde ekɔ lo tshɔkɔla djimulimu yasalami ya sondjaka yema ya lɔhɔta, ko dimi kotshaka ehomba wakimi wa lushi la lushi. Tena dimɔtshi, ndjâka laya bu kânga la dikuta ɔtɔi, ayomɛna nganɛ ko Jehowa ambotomɛ onto ɔmɔtshi ko amboyombisha falanga, ata ate: ‘Kadiyɛmi, hɛnyi yangɔ ya tshitshɛ nyɛ, ɔsa kângo tshitshɛ hadiake owotɔ.’ Ndoko lushi lakambisha Jehowa sɔnyi.”

Ohomba wa Wekelo wa Bible

Ɛmɛnyi wa Jehowa tshɛ, oyadi kânga ase wola wa l’atei awɔ, mbɔsaka wekelo wa Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi, la nɛmɔ efula. Joani, ekumanyi k’ɛnɔnyi akumi asamalo, ekɔ lo kamba oko ombatshi mboka (osambisha wa Diolelo wa lo tena tshɛ) ndo oko okambi l’atei w’etshumanelo. Lo ɛyɛkuyɛku kɛmɔtshi ka luudu lele l’etajɛ ehende mbodjashinde nde la nkumbo nkina 13. Shambrɛ yande kɛdikɛdi etenyi k’ɔsɛsɛ wa l’etajɛ wa ntondo, etenyi kakawatola la bɛtshi di’abaya. Lo shambrɛ yakɔ, ekɔ nkɔsa hiende y’emusu la mɛsa woludi tɔ l’ekanda wa mbekaka Bible. Lo toho mbalalande.

Joani akasondjaka mapa ko kondjaka dɔlara ɔtɔi lo lushi, koko lam’akayosekɛka lɛɛta wɛmbɛlɔ wa blé oya lo wodja awɔ, nde akayoshisha djimulimu yakandasalaka dia ndjâsɛnyaka. Nde ekɔ lo mbuta ate: “Dimi ndjɛnaka lɔsɛnɔ mpika lo tena dimɔtshi, koko lekɔ lo tetemala l’olimu w’ombatshi mboka. Jehowa mɛtɛ mbakimanyiya la mbo ya ndɛ. Dimi kambaka lotumu tshɛ lakokami tana ndo halendɛ le onto ɔmɔtshi dia nde kimanyiyami kana ndeshami, kânga mbele anangɛso wa l’etshumanelo kimanyiyanaka efula. Vɔ kimanyiyakami dia dimi nyanga olimu ndo vɔ mbishakami falanga lo tena dimɔtshi.

“Dimi ndjâtshungolɛka etena ka mbadiaka Bible la ekanda waki la Société Watch Tower. Dimi mbekaka la pindju ka pɛ, etena kele ase luudu tshɛ ki ndo dimi mbadiaka l’otsho tena tshɛ dieso l’atala. Dimi mbeyaka nte: dimi pombaka tetemala la wekelo ami w’onto ndamɛ.”

Lakanyaka Ana dia Vɔ Ndjokondja Lɔsɛnɔ

Danyɛlɛ ambovushaka wadiɛnde ndo nde ekɔ l’ana asamalo. L’ɔnɔnyi wa 1985, wakawonya oma l’olimu wakandakambe ɛnɔnyi 25 w’etondo, koko nde akayokondjaka olimu wa kapita. Nde ate: “Lɔsɛnɔ la nkumbo lekɔ pâ efula lo akambo w’ekondjelo. Nshi nyɛ, sho kokaka ndɛ paka mbala ɔtɔi lo lushi. Mbala kɛmɔtshi, takalale ndjala nshi shato y’etondo. Takanɔka paka ashi ato ko nɛmbɔhala.”

Danyɛlɛ ekɔ lo kamba oko ekumanyi l’atei w’etshumanelo. Nde ate: “Ndoko lushi letshami nsanganya y’Akristo, dimi ndjashaka tena tshɛ lo elimu wa teokrasi. Etena tshɛ kahomba olimu ɔmɔtshi salema lo Mbalasa ka Diolelo, dimi salaka tshɛ dia monga lâwɔ. Naka pâ hayokoka, dimi mbohɔka ɛtɛkɛta wa Petero wakandatɛ Yeso, ɛtɛkɛta wofundami lo Joani 6:68 ɔnɛ: ‘Nkumadiɔndjɔ, sho l’onto okina latotemalɛ?’ Naka lambotshika kambɛ Jehowa, lende ayomotshɔ? Ndo ɛtɛkɛta wa Paulo wofundami lo Romo 8:​35-39 keketshakami efula nɛ dia vɔ mɛnyaka ɔnɛ ndoko kɛnɛ kayotokakitola la ngandji ka Nzambi la ka Kristo. Dionga dia ngasɔ mbakɔkɔmiyami lo timba t’ana wakimi. Dimi mbatɛka tena tshɛ nte: aha sho sɛka Jehowa pondjo.” Ohetoheto waki Danyɛlɛ kâmɛ la wekelo wa Bible lo nkumbo esangɔ tshɛ, akayala la shɛngiya y’ɔlɔlɔ le ana wakinde.

Lokaho

Onto mbeyaka fɔnya ɔnɛ wanɛ wele ase wola wa mamba hawokoke kimɔ weshasha dia ntɔla wahɔ wa Diolelo otsha la ntondo. Ko tete aha ngasɔ. (Ɛdika la Luka 21:​1-4.) Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔtshi wa lo wodja wa Ghana olimu awɔ ele paka kambaka dikambɔ dia vɔ kondja kɛnɛ ka ndjâsɛnyaka, koko vɔ mbatolaka dikambo diawɔ ko mbɔsaka ɛtshi kɛmɔtshi dia sukɛka wahɔ wa Diolelo diaki Nzambi. Naka wambosondja diangɔ di’oma l’ɛtshi kakɔ k’ekambɔ, falanga y’oma lɔkɔ ntshɔka tshɛ paka lo wahɔ wa Diolelo: vɔ ndjikimɔka lo weshasha wa lo Mbalasa ka Diolelo k’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo ngelo kawɔ ndo l’awui akina.

Janɛ ekɔ ombatshi mboka, nde mbidjasɛ lo wodja ɔmɔtshi wa l’atei atei w’Afrika. Dia nde kokɛka omɛnde lele anya l’ekolo wambɔla yɔɔ ndo anto akina anɛi wêndɛ le nde, Janɛ sondjaka mapa. Etena kakahombe etshumanelo kawɔ ekala wa lo Mbalasa ka Diolelo, Janɛ nde l’omɛnde wakɔsɛ tɛdikɔ dia mbɔsa falanga tshɛ yaki lawɔ lo luudu ko ndjikimɔ oko woshasha. Vɔ kotshikala kânga la pata. Koko la wed’a pindju, onto ɔmɔtshi akaye la shashimoya ko ndjofuta dibasa di’edjedja, akayowasha akuta wakawashile minya ndo yimba ɔnɛ kana wayowalongola lushi lɔmɔtshi!

Janɛ ekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo nde hayakiyanya ɔtɛkɔya dikambo dia falanga. “Dimi nɔmbaka Jehowa dia mbotɛ nganɛ wasɛnami, oma lâsɔ ko dimi ntshɔ l’olimu w’esambishelo. Sho mbeyaka ɔnɛ ekɔ wolo nongamɛ tena di’ɔlɔlɔ lo dikongɛ di’akambo nɛ. Koko sho mbeyaka ɔnɛ Jehowa ayotosha kɛnɛ kahombaso.”

Etete l’Olimu

Ɛmɛnyi wa Jehowa mbeyamaka oma lo ngandji kokanawɔ. (Joani 13:35) Akanga wa falanga kimanyiyaka asekawɔ Akristo wele lo dihombo. Esangɔ efula, vɔ mbakahɛka falanga ndo tena dimɔtshi vɔ mbakimanyiyaka dia vɔ kondja olimu.

Markɛ mbidjasɛ lo wodja aso ɔnɛ wa Congo ndo nde ekɔ la hemɔ ka sudi. Hemɔ kɛsɔ kambôtshika la dikɔmɔ lo mpita yande ya l’ekolo ndo ya l’anya. Ɔnkɔnɛ, nde kɛndakɛndaka paka la danga. Lam’akɔshi Markɛ tɛdikɔ dia kambɛ Jehowa, nde akamɛ tshikitanya lɔsɛnɔ lande lo yɛdikɔ y’efula. L’ɔtɛ wa nde talɔmbanaka mbo ya ndɛ oko ose kɛtshi, ɔnkɔnɛ wakandasalaka ntondo, nde akamɛ kamba dikambɔ dia kondjaka mbo yande ndamɛ. Nde akabɛtaka ndo atafadi wa lotshumba ko mbasondjaka.

Kânga mbende l’ɛkɔmɔ lo demba, Markɛ akatetemala kamba olimu l’etete. L’edjedja ka wonya, nde akayosombaka ɛtshi ka nkɛtɛ ko akayoka luudu la tshitshɛ lâwɔ. Ɛlɔ kɛnɛ, Markɛ ekɔ lo kamba oko ekumanyi l’atei w’etshumanelo ndo anto wa l’osomba wodjashinde mbɔlɛmiyaka efula. Kakianɛ, nde ôkimanyiya wanɛ wele lo dihombo.

Eelo mɛtɛ, l’ahole efula ekɔ wolo di’onto kondja olimu. Ekumanyi kɛmɔtshi k’Okristo kakamba olimu wa Nzambi lo bilɔ kɛmɔtshi kalɔmbɔla olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo wodja ɔmɔtshi wa l’atei atei w’Afrika akafunde ate: “Lendo, kɛdikɛdi, anangɛso efula bu ndoko l’olimu. Amɔtshi pembaka ndjâtongɛ elimu awɔ vamɛ, koko ekɔ pâ. Efula kanaka yimba ɔnɛ lam’ele oyadi kakɔna tshɛ kayowosala wayosowaka paka sowa tsho, ndeka ɔlɔlɔ mbetawɔ ndjâhombia diangɔ dia l’emunyi ko kamba olimu w’ombatshi mboka. Lam’asalawɔ ngasɔ, efula mɛnaka ɔnɛ Jehowa ekɔ lo mbatshɔkɔla efula, lo yɛdikɔ yoleki ndo woho wotowoyala otondoyala vɔ wekɔ l’olimu wele bu la difuto kana wele la difuto dia tshitshɛ.”

Jehowa Kimanyiyaka Ekambi Ande

Lo dikambo diande ndamɛ, Yeso Kristo akate ate: “Mbulu yeko la afuku, fudu ya l’ulungu yeko la kefu, keli On’a untu kema la lama mbetamia ote andi!” (Luka 9:58) Woho akɔ wâmɛ mbakafunde ndo ɔpɔstɔlɔ Paulo ate: “Edja ndu unya one, shu teko la ndjala, la pusa, ndu utakataka, ndu dikomoki, ndu kema la dihuli dia mbidjase shikaa.”​—⁠1 Koreto 4:⁠11.

Ndo Yeso, ndo Paulo, vɔ akɔ ahende wakasɔnɛ dia monga la lɔsɛnɔ lele la yema y’ekondjelo ka tshitshɛ dia vɔ monga l’akoka wa kamba olimu awɔ lo yɛdikɔ yoleki efula. Efula k’Akristo wa nshi nyɛ wekɔ la wola nɛ dia ndoko dui dikina diakokawɔ ntsha. Kânga mbewɔ ngasɔ, vɔ ndjelaka awui wa lo Bible lo lɔsɛnɔ lawɔ ndo monaka l’ohetoheto tshɛ dia kambɛ Nzambi. Vɔ mbeyaka ɔnɛ Jehowa mbaokaka ngandji k’efula lam’ɛnawɔ ekotshamelo k’ɛtɛkɛta wa Yeso w’ɔnɛ: “Lâsɔ, nyotetemale nyanga diolelo la losembwe lande ntondo, ko wayonyokotshɛ diangɔ dikina nɛ tshɛ [dia l’emunyi].” (Mateo 6:​25-33, NW) Lâdiko dia lâsɔ, ekambi ɛsɔ wa Nzambi wele ase wola wekɔ la djembetelo yɛnya ɔnɛ “ɔtshɔkɔ wa Jehowa mbatɔngɔnyaka onto.”​—⁠Tokedi 10:​22, NW.

[Footnote]

[Caption]

[Footnotes]

[Caption on page 6]

[Caption on page 6]

Anto wa l’andja w’otondo mbɔsaka wekelo wa Bible la nɛmɔ