Onde ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ mboleki amɛna?

OFUNDJI ɔmɔtshi wa manamana ndo ombewoyi wa nsango lo televiziɔ w’ose Allemagne akate ate: “tshunda di’anto diekɔ l’ohomba w’ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi wa shikaa dia kokɛ ndo nɔmbɔla anto wa lɔkɔ.” Dikambo sɔ diekɔ mɛtɛ. Dia tshunda di’anto monga nge ndo pama dimɛna, anto pombaka monga l’ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi wa shikaa wetawɔma di’anto mbeya tshikitanya kɛnɛ kele ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Wombola wakoka mimbɔma vɔ ɔnɛ: Ɛlɛmbɛ akɔna woleki amɛna, oyadi le tshunda di’anto kana le anto wa lɔkɔ?

Naka anto mbetawɔ ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ, kete ɛlɛmbɛ akɔ ayowakimanyiya dia monga la lɔsɛnɔ la shikaa ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ndo, lo yɛdikɔ yoleki, dikambo sɔ diayokimanyiya anto wa lo tshunda wasɛdingola ɛlɛmbɛ akɔ dia monga la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula ndo la shikaa. Ko onde ngasɔ mbediɔ? Nyɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kata Bible lo akambo ahende w’ohomba efula: kɔlamelo lo diwala ndo monga la losembwe lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi.

Mamema olonganyi ayɛ

Otungi aso akatonge Adama, ko l’ɔkɔngɔ diko nde ndjotonga Eva dia monga wadɛnde. Diwala diawɔ mbaki diwala dia ntondo l’ɔkɔndɔ w’anto ndo vɔ wakahombe mbidjasɛ aha la kakitɔna pondjo. Nzambi akate ate: “Pami ayutshika shi la nyangu, ayumamana la wadendi.” Oko ɛnɔnyi 4 000 l’ɔkɔngɔ, Yeso Kristo akayovusolaka ɔlɛmbɛ ɔsɔ wendana la diwala woho w’ambeki wakinde tshɛ ndjela. Ndo nto, nde akɛnya dia dieyanelo hadiokoke salema l’andja wa diwala.​—Etatelu 1:27, 28; 2:24; Mateu 5:27-30; 19:5.

Lo ndjela Bible, ngandji ndo dilɛmiyɛlɔ diele lam’asa atshukanyi mbele sapi hiende ya diwala di’ɔngɛnɔngɛnɔ. Omi, ɔnɛ lele owandji wa nkumbo pombaka mɛnya ngandji k’efula otsha le wadɛnde lo mbokotshɛka ehomba wakinde. Nde pombaka mbidjasɛ la nde “la yimba” ndo hahombe ‘mbomalɛ woho wamboleka.’ Wadi pombaka monga la ‘dilɛmiyɛlɔ di’efula’ otsha le omɛnde. Naka atshukanyi ndjela awui asɔ, kete vɔ kokaka mbewɔ kana kandola ekakatanu efula wa lo diwala. Omi amameme wadɛnde, ndo wadi amameme omɛnde.​—1 Petero 3:1-7; Kolosai 3:18, 19; Efeso 5:22-33.

Onde ɔlɛmbɛ wa lo Bible walɔmba atshukanyi dia mamana la kɔlamelo lam’asawɔ mbelaka ɔngɛnɔngɛnɔ lo diwala? Nyɛsɔ tênde kɛnɛ kakɛnya wembola wakawoke ase Allemagne amɔtshi. Wakambola anto dia vɔ mbuta awui wele ohomba dia monga la diwala di’oshika. Efula wakate ɔnɛ dikambo dioleki ohomba ele kɔlamelo lam’asa atshukanyi. Onde wɛ hetawɔ dia atshukanyi mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lam’eyawɔ ɔnɛ elonganyi awɔ wekɔ la kɔlamelo?

Kayotota naka ekakatanu wambotomba na?

Ko kayotota naka wadi l’omi wekɔ l’ewanu wa wolo? Ayotota naka ngandji kokanawɔ kambɔla? Onde holeka dimɛna ndjaka diwala naka akambo wa ngasɔ wambotomba? Ko onde ɔlɛmbɛ wa lo Bible walɔmba dia wadi l’omi tshikala la kɔlamelo lam’asawɔ weke ohomba oka?

Afundji wa Bible wakeyaka dia atshukanyi tshɛ wayongaka l’ekakatanu lam’asawɔ dikambo vɔ bu kokele. (1 Koreto 7:28) Koko, atshukanyi wayela ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ salaka la wolo dia dimanyiyana ndo nyanga dia kandola ekakatanu wakiwɔ kâmɛ. Lo mɛtɛ, ekɔ akambo amɔtshi, ɛnyɛlɔ oko​—monanyi kana ɛhɛnyɔhɛnyɔ wa lo demba​—wakoka Okristo mɛna ɔnɛ ndeka dimɛna vɔ kakitɔna kana ndjaka diwala. (Mateu 5:32; 19:9) Koko sasɛ dia ndjaka diwala aha l’ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’oshika l’oyango wa nyanga olonganyi okina mɛnyaka dionga dia diɔnyɔ diele l’onto otsha le anto akina. Lo mɛtɛ, dikambo sɔ hadiela onto lɔsɛnɔ la dimɛna kana l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Nyɛsɔ tɔshi ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi.

Petero akɛnyi dia diwala diakinde diaya bu l’ɔngɛnɔngɛnɔ waki ladiɔ ntondo.a Ɔnkɔnɛ, nde akasɛkana la wadɛnde, ko akalawɔ la Monika, ɔnɛ lele nde lawɔ akasɛkana l’omɛnde. Ngande wakete akambo na? L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ ngana tsho, Petero akayɛnaka dia mbidjasɛ kâmɛ la Monika komonga “dikambo dia wɔdu oko wakandafɔnyaka.” Lande na? Nɛ dia munga yaki lam’asande la wadɛnde l’edjedja yakayotanemaka ndo lam’asande la wadɛnde l’oyoyo. Dia ndeka konya akambo wolo, yɛdikɔ yakandɔshi esadi esadi aha la kana yimba ndo ya lokaki akayowelaka ekakatanu wa wolo efula wendana l’ekondjelo. Lâdiko wa lâsɔ, ana waki Monika wakandama la lɔkɔnyɔ l’efula lo menda otshikitanu w’efula wakonge lo nkumbo kawɔ.

Oko wadiɛnya dikambo nɛ, lam’atomba ekakatanu lo diwala, aha sɛkana l’olonganyi wakiyɛ mbakandola dikambo. Lo wedi okina, lam’atomba esukusuku lo diwala, ndjela ɛlɛmbɛ wa l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ, kokaka kokɛ diwala ndo mbela wɔladi l’atei adiɔ. Kɛsɔ mbakakomɛ Tɔma nde la Doris.

L’ɔkɔngɔ wa Tɔma nde la Doris mbidjasɛ ɛnɔnyi ndekana 30 lo diwala, Tɔma akayomɛka ndjasha tshɛ l’ɔnwɛlɔ wa wanu. Doris akakɔmɔ la lonyangu, ndo nde l’omɛnde wakate dia pombaka ndjaka diwala diawɔ. Doris akatɛ Ɔmɛnyi ɔmɔtshi wa Jehowa wa womoto dikambo sɔ. Kadiyɛso kɛsɔ akɛnya Doris kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia diwala, ndo akokeketsha di’aha vɔ sasɛ dia kakitɔna, koko ntondotondo dia tokohemba kandola dikambo diakɔ nde l’omɛnde. Doris akatshe woho wakawotɛ kadiyɛso. L’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ ngana tsho, wakayotshikitanyaka kanyi yawɔ ya ndjaka diwala. Tɔma la Doris wakakambe kâmɛ dia kandola ekakatanu wakiwɔ. Woho wakawayele alako wa lo Bible akakeketsha diwala diawɔ ndo akawasha diaaso dia kandola ekakatanu wakiwɔ.

Losembwe l’akambo tshɛ

Tshikala la kɔlamelo otsha le olonganyi nɔmbaka di’onto tshundja wɔɔngɔ lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ ndo nanga awui wa lo Bible. Waonga akɔ wamɛ asɔ mbele ohomba dia monga la losembwe l’atei w’andja ɔnɛ wele anto waya bu la losembwe. Bible mbutaka akambo efula lo kɛnɛ kendana la losembwe. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ Akristo w’ase Juda wa lo ntambe ka ntondo ɔnɛ: ‘Sho nangaka monga la losembwe l’akambo tshɛ.’ (Heberu 13:18) Dikambo sɔ alangadiɔ nembetshiya na?

Onto lele la losembwe mbutaka nshi tshɛ mɛtɛ ndo bu l’awui wa lokeso. Nde tshelaka anto akina akambo la losembwe, mbut’ate nde kema la nimi hiende, nde nɛnyaka anto akina, ndo kema la lokeso kana l’okadi otsha le anto akina. Ndo nto, nkanga losembwe ekɔ onto lele la kɔlamelo ndo lahakese onyande. Akanga wa losembwe kimanyiyaka anto dia monga l’elongamelo k’oshika le akina ndo mbishana etema, dikambo diakimanyiya anto dia monga la waonga w’ɔlɔlɔ ndo dia keketsha diɔtɔnganelo dia dimɛna lam’asawɔ.

Onde anto wele la losembwe mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Eelo, ngasɔ mbahombadiɔ monga. Lam’ele awui wa kɔta mishiko ndo wa wovi wambokokanɛ, ondo l’ɔtɛ akɔ mbele akanga wa losembwe nangemaka efula le anto akina. L’atei w’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka lokama wakawakɔnya dia vɔ mbuta dionga diakɔna diangɛnangɛnawɔ, 70 l’atei awɔ wakakadimola dia losembwe ekɔ dionga dia dimɛna efula. Ndo nto, oyadi ɛnɔnyi akɔna wele laso, losembwe mbele dikambo dia ntondo dialɔmbaso le anto wɔsaso oko angɛnyi wakiso.

Lam’aki Christine l’ɛnɔnyi 12, wakawetsha woho wa mbiva. L’edja k’ɛnɔnyi efula, nde akayokomaka manyi lo wovelo wa falanga ya l’abenga. Nde ekɔ lo mbuta ɔnɛ: “Aki nshi mɔtshi yakamayaka la yɛdikɔ ya 5 000 DM [yɛdikɔ yele oko 2 200 dɔlara di’ase Amérique] la ngelo.” Koko wakandaka Christine mbala efula, ndo nde akikɔ wonya tshɛ lo wâle wa mbidjama lo lokanu. Lam’akayolembetshiya Ɛmɛnyi wa Jehowa Christine kɛnɛ kata Bible lo dikambo dia losembwe, nde akakotwama l’ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ. Nde akeke woho wa kitanyiya dako nɛ diata ɔnɛ: “One latuvaka, tavaki [nto].”​—Efeso 4:28.

Lam’akayokomaka Christine Ɔmɛnyi wa Jehowa wambobatizama, nde akatshike mbiva. Nde akasale tshɛ dia monga la losembwe l’akambo tshɛ, nɛ dia Ɛmɛnyi wa Jehowa mbɔsaka losembwe la nɛmɔ efula kamɛ ndo waonga akina w’Okristo. Jurunalɛ yelɛwɔ Lausitzer Rundschau mbutaka ɔnɛ: “Tɔtɛkɛta t’ɔlɔlɔ tele oko losembwe, mbewɔ tshambandeko, ndo ngandji ka wony’aso onto mbɔsamaka la nɛmɔ efula le Ɛmɛnyi wa Jehowa.” Ngande woyaoka Christine l’otshikitanu wakandatshe lo lɔsɛnɔ lande na? Nde ate: “Kakianɛ laya l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula nɛ dia lambotshika wovi. Loyaoka dia laya onto lele la nɛmɔ l’atei wa tshunda.”

Tshunda di’otondo kondjaka wahɔ

Anto wele la kɔlamelo otsha le elonganyi wakiwɔ ndo wele la losembwe wekɔ aha tsho l’ɔngɛnɔngɛnɔ koko wekɔ nto ohomba l’atei wa tshunda di’otondo. Ewandji w’elimu kombolaka kamba l’anto wele bu akadikadi. Sho tshɛ kombolaka monga l’asukanyi w’ɛlɔlɔ, ndo sho nangaka somba diangɔ le waa kɔmɛrsa yele la losembwe. Kema sho nɛmiyaka ase pɔlitikɛ, apulushi, ndo toshushi tahetawɔ kɔta mishiko? Tshunda di’anto kondjaka ɛlɔlɔ efula etena kɔsa anto wa lɔkɔ losembwe la nɛmɔ, koko aha oko dionga diahomba monga lawɔ paka lo wonya wɛnawɔ dimɛna dia monga ladiɔ.

Lâdiko dia lâsɔ, atshukanyi wele la kɔlamelo wekɔ etshina ka nkumbo yele nge. Ndo anto efula kokaka mbetawɔ kɛnɛ kakate ose pɔlitikɛ ɔmɔtshi la l’Erɔpɛ ɔnɛ: “Nkumbo [k’oshika] ekɔ lo tshikala polo nd’ɛlɔ dihole dioleki tshɛ ɔlɔlɔ ndo diele la lotui tshitshi.” Lo nkumbo kele la wɔladi mbayaoka oyadi epalanga kana ana dia wekɔ lo mbokama ngandji. Lâsɔ, wanɛ wele la kɔlamelo l’atei wa diwala kimanyiyaka dia mbika tshunda di’anto di’oshika.

Ohokanyiya wahɔ wotonga l’onto tshɛ otondoyala ndoko atshukanyi wasɛkana, ndoko awala wahandjɔ, kana awui wa nyanga anto wa namaka ana waya bu. Ko kayotota naka woho tshɛ wa wovi waya bu, ɛnɛnɛ wa lɛɛta walanga kɔta mishiko waya bu, kana waa nomb’ewo y’ekadi? Shi akambo asɔ kokaka mbɔsama oko dɔ? Wanɛ wayasha tshɛ lo Bible ndo lo kɛnɛ katatɔ lo dikambo dia nshi yayaye hawɔshi di’akambo asɔ wekɔ oko dɔ. Ɔtɛkɛta waki Nzambi ndakaka ɔnɛ, Diolelo diaki Mɛsiya waki Jehowa diekɔ suke la minya mandji y’ana w’anto tshɛ oma lanɛ la nkɛtɛ. Lo Diolelo sɔ, anto tshɛ wayonga lɔkɔ wayetshama dia sɛna lo ndjela lɔkɛwɔ lɛnya Bible. L’etena kɛsɔ, “antu w’ololo wayukita kete, wayudjaseka loko pundju.”​—Osambu 37:29.

Lɔkɛwɔ lɛnya Bible mboleki tshɛ dimɛna

Miliyɔ y’anto, wanɛ wambɔsɛdingola Afundelo w’Ekila, wambɛna di’alako wa lo Bible mbika etshina lo lomba laki Nzambi, loleki tokanyi t’anto la fwa. Anto wa ngasɔ mbɔsaka Bible la nɛmɔ ndo ɛngɔ kele ohomba efula lo lɔsɛnɔ l’andja ɔnɛ wasɛnaso. Vɔ mbeyaka dia kitanyiya alako wa l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi ekɔ lo wahɔ wakiwɔ.

Diakɔ diele, anto asɔ wakakitanyiya dako nɛ dia lo Bible di’ata ɔnɛ: “Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, Tekamaki yimba yaye hita. Uwetawoki lu akambu aye tshe, ku ndi ayukolongoswela mbuka yaye.” (Tukedi 3:5, 6) Lo sala ngasɔ, vɔ ndowanyaka nsɛnɔ yakiwɔ dimɛna efula, ndo kondjiyɛka nto wanɛ wadingi ɛlɔlɔ. Ndo vɔ mongaka la mbetawɔ ka nge lo ‘lɔsɛnɔ . . . layaye,’ etena kayoyela anto tshɛ ɛlɛmbɛ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ.​—1 Timote 4:8.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]