Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo etenyi ka ntondo ka dibuku dia Esambu
NAA lokombo lakoka mbelamɛ dibuku dia lo Bible diele etenyi katɔ koleki woke tombolaka Jehowa Nzambi, Otungi aso na? Lokombo loleki dimɛna lahombadiɔ mbelamɛ ele dibuku dia Esambu. Dibuku dia lo Bible dioleki otale sɔ diekɔ la esambo w’amɛna efula wakɔndɔla waonga wa diambo waki Nzambi ndo etsha ande wa mamba mbidja ndo prɔfɛsiya efula. Efula k’esambo ɛsɔ mɛnyaka woho wakayaokaka afundji awɔ etena kakiwɔ l’atei w’ekakatanu. Vɔ wakafundama lo edja ka ɛnɔnyi kinunu, tatɛ oma lo nshi ya ɔprɔfɛta Mɔsɛ polo l’ɔkɔngɔ wa lɔhɔmbɔ. Afundji wa dibuku sɔ ko: Mɔsɛ, nkumekanga Davidi la anto akina. Ɔlɔmbɛdi Ɛzɛra mbakayokongɛka dibuku sɔ lo woho wediɔ nshi nyɛ.
Oma ko edjedja, dibuku dia Esambu diakakahanyema lo tenyi tanu: 1) Osambu 1-41, 2) Osambu 42-72, 3) Osambu 73-89, 4) Osambu 90-106 ndo 5) Osambu 107-150. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola etenyi ka ntondo. Tenyi diakɔ tshɛ diakafundama oma le nkumekanga Davidi ka lo Isariyɛlɛ w’edjedja, onyake etenyi ka sato. Afundji wa Osambu 1, 10, ndo 33 haweyama.
‘NZAMBI KAMI MBELE DIVE DIAMI’
Osambu wa ntondo mbutaka ɔnɛ onto latɔngɛnangɛnaka lo ɛlɛmbɛ wa Jehowa ekɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ. Ndo osambu wa hende tɛkɛtaka shikaa dia Diolelo diaki Nzambi.a Esambu ɛnɛ ndola la alɔmbɛlɔ w’otsha le Nzambi. Ɛnyɛlɔ, Osambu 3-5, 7, 12, 13, ndo 17, wekɔ la alɔmbɛlɔ wele anto wekɔ lo nɔmba dia tshungɔ oma l’anya w’atunyi. Osambu 8 mbikaka epole ɔsɛkɛ lo woke woke waki Jehowa lo mbɛdika la woho wele onto tshitshɛ efula.
Lo mɛnya dia Jehowa mbele Okokedi w’ekambi ande, Davidi akembe ate: ‘Nzambi kami mbele dive diami. Dimi layoyashɛka le nde.’ (Osambu 18:2) Jehowa ekɔ lo tombɔma oko Otungi ndo Ombidji w’ɛlɛmbɛ lo Osambu 19, oko Oshimbedi lo Osambu 20 ndo oko Oshimbedi wa nkumekanga kakandakite esɔ lo Osambu 21. Osambu 23 mɛnyaka dia nde ekɔ Olami wa woke, ndo Osambu 24 mɛnyaka dia nde ekɔ Nkumekanga ka leotombo.
Ekadimwelo lo ambola w’oma lo Afundelo:
2:1, 2—Naa “fyungi [y’]anyanya” yatetemala mbidja wedja? “Fyungi [y’]anyanya” shɔ nembetshiyaka woho watetemala mandji y’ana w’anto ndjakiyanya dia tetemala nɔmbɔla. Dui sɔ diekɔ anyanya nɛ dia hawotokotsha oyango awɔ. Onde wedja koka nongamɛ mɛtɛ dia wayodja otshumba lo ta ‘dialɔshawɔ Jehowa ndo okitami ande w’esɔ’?
2:7—Naa ‘didjango dia Jehowa’ diɔtɛkɛtami lanɛ? Didjango sɔ diekɔ sheke ya Diolelo yakadje Jehowa nde la Ɔnande la ngandji, Yeso Kristo.—Luka 22:28, 29.
2:12—Ngande wakoka emboledi wa wedja ‘kumbatɛ ɔna pami’ ɔsɔ na? Lo nshi yakafundamaka Bible, kumbatɛ onto aki tshelo ya lɔngɛnyi ndo ya kɔlamelo. Ɔsɔ aki yoho ya nongola angɛndangɛnda. Nkumi ya dikanga ya la nkɛtɛ mbidjangemɛka dia kumbatɛ Ɔna pami ɔsɔ, mbuta ate, mbolongola oko Mɛsiya Nkumekanga.
3:Efundelo wa lâdiko—Naa oyango w’efundelo wa lâdiko wele lo esambo ɛmɔtshi? Mbala efula efundelo ɛsɔ mɛnyaka onto lele ofundji w’osambo akɔ kana awui waketaka etena kakawafundamaka, ɛnyɛlɔ oko Osambu 3. Efundelo wa lâdiko ɛsɔ koka nembetshiya nto oyango kana woho wakawakambe la osambo ɔmɔtshi wa lânde (Osambu 4 la 5) ndo woho wakahombaka membama esambo akɔ (Osambu 6).
11:3—Naa atshina wayolana? Ɔsɔ ekɔ atshina wele tshunda di’anto mpikama lɔkɔ, mbuta ate ɛlɛmbɛ, wadjango ndo losembwe. Naka vɔ wambolana, kete ofukutanu wayonga lo tshunda di’anto ndo losembwe hatonga. Etena kɛsɔ mbahomba “untu ololo” ndjaɛkɛ tshɛ le Nzambi.—Osambu 11:4-7.
21:3—Kakɔna kele ohomba lo kɛnɛ kendana la “dembo dia kusu dia paunyi”? Bible hate dia kana dɛmbɔ dia koso sɔ diaki dia mɛtɛ mɛtɛ kana dia didjidji dia mbisha Davidi lotombo la lâdiko l’ɔtɛ w’etshumba wakandadje. Koko lo yoho ya prɔfɛsiya, divɛsa nɛ tɛkɛtaka dia dɛmbɔ dia koso diakalongola Yeso oma le Jehowa oko nkumekanga lo 1914. Woho wakasalema dɛmbɔ dia koso sɔ la paunyi mɛnyaka dia ɔsɔ ekɔ ɛlɔmbwɛlɔ koleki tshɛ dimɛna.
22:1, 2—Lande na kakayaoke Davidi oko Jehowa ambɔsɛka? Davidi akahɛnyahɛnyama efula oma le atunyi ande woho ɔnɛ wele ‘otema ande wakonge oko wambɔlɛlɔ kana wamboyala ashi ato.’ (Osambu 22:14) Nde akɛnyi oko Jehowa ambokalɛ. Ngasɔ mbakayaoke Yeso etena kakawohanɛ l’otamba. (Mateu 27:46) Ɛtɛkɛta waki Davidi mɛnyaka woho watoyaokaka onto etena kende la ntondo k’okakatanu wa wolo efula. Koko dɔmbɛlɔ diaki Davidi dia lo Osambu 22:16-21, mɛnyaka dia nde koshisha mbetawɔ kande le Nzambi.
Wetshelo le so:
1:1. Sho la dia mbewɔ diɔtɔnganelo la wanɛ wahoke Jehowa ngandji.—1 Koreto 15:33.
1:2. Hatohombe mbetsha lushi l’otondo aha la sɛdingola awui wa lo nyuma.—Mateu 4:4.
4:4. Etena keso la kɛlɛ, sho la dia nama lolimi laso diaha tondja tshɛkɛta mɔtshi yayotoyonyanga l’ɔkɔngɔ.—Efeso 4:26.
4:5. Elambo aso wa lo nyuma wayɔsama oko ‘elambo w’ɔlɔlɔ’ paka naka vɔ kimɔma la kanyi y’ɔlɔlɔ ndo naka lɔkɛwɔ laso mbɔtɔnɛka la wadjango waki Jehowa.
6:5. Shi ɔkɔkɔ woleki dimɛna wa tetemala monga la lɔsɛnɔ ekɔ wa tombolaka Jehowa?—Osambu 115:17.
9:12. Jehowa ayosha wanɛ wele la onongo wa dikila di’anto dilanya, koko nde hatohɛ “delu dia kanga ndjakitshakitsha.”
15:2, 3; 24:3-5. Atɛmɔdi wa mɛtɛ pombaka mbutaka mɛtɛ ndo mbewɔka dia tshika alɔkɔlɔkɔ wa kashi ndo emamatanya.
15:4. Sho pombaka sala tshɛ dia kotsha dɔkɔlɔkɔ diaso, oyadi dui sɔ diekɔ wolo sala, onyake paka tamboyɛna dia diɔ hɔtɔnɛ l’Afundelo mbakokaso tshika dia dikotsha.
15:5. Oko weso atɛmɔdi waki Jehowa, tewɔ okambelo wa kɔlɔ wa la falanga.
17:14, 15. “Antu wa [la] kete nye” ndjashaka tshɛ dia monga la lɔsɛnɔ la dimɛna, monga la nkumbo ndo tshikɛ anawɔ sango. Koko dui diakaleke Davidi ndjakiyanya lo lɔsɛnɔ lande ele monga la lokombo l’ɔlɔlɔ la ntondo ka Nzambi dia ‘mɛna elongi kande,’ kana pomɔ lokolo l’ɔlɔ lo washo ande. Lam’ele nde ‘aketɔka’ dia kana yimba lo alaka wa Jehowa, Davidi akahombaka ‘ngɛnangɛna dia mɛna efanelo Kande,’ kana dia mɛna wôngelo waki Jehowa. Lo ɛnyɛlɔ ka Davidi, shi sho pombaka mbɛkɛ etema aso tshɛ lo ɛngɔnyi wa lo nyuma?
19:1-6. Naka ditongami diahakoke tɛkɛta ndo kana yimba tombolaka Jehowa, kayotota dikambo diaso sho wanɛ wakoka kanyiya, tɛkɛta ndo tɛmɔla na?—Enyelo 4:11.
19:7-11. Wadjango wa Jehowa wekɔ amɛna efula le so!
19:12, 13. Munga ndo ditshelo di’otako ekɔ pɛkato yahombaso ndjalama lɔkɔ.
19:14. Sho la dia ndjalama, aha tsho lo kɛnɛ kasalaso, koko ndo lo kɛnɛ kataso ndo kakanyiyaso.
“WE ATUNSUKELAKA L’OLOLO AMI”
Lo esambo ehende wa ntondo wa lo etenyi kɛnɛ, Davidi akɛnya nsaki kande k’oma k’ɛse otema ndo yɛdikɔ ya wolo yakandɔshi ya nama olowanyi ande! Nde akembe ate: “Keli uku le mi, dimi latokendakendaka lu akambu ami w’usimbwi.” (Osambu 26:11) Etena kakandalɔmbaka dikambo dia edimanyielo ka pɛkato yande, Davidi akate ate: “Lam’akimi kumvuta kolo kami, dimba diami diakakitakitaka, ne dia akhumu wakamakhumaka yanyi tshe.” (Osambu 32:3) Davidi shikikɛka ekambi waki Jehowa wa kɔlamelo ate: “Ashu wa [Jehowa] weko le antu w’ololo, la atui andi weko hwe lu alelu awo.”—Osambu 34:15.
Dako dia l’Osambu 37 diaki dimɛna efula le ase Isariyɛlɛ ndo le so sho wanɛ wasɛna lo “nshi y’ekumelu” ya dikongɛ nɛ di’akambo! (2 Timote 3:1-5) Lo tɛkɛta lo yoho ya prɔfɛsiya dikambo dia Yeso Kristo, Osambu 40:7, 8 mbutaka ɔnɛ: “Dim’one, lambuya; akafundama lu buku dia wombo dikambu diami ati: Dimi latongenangenaka dia ntsha lulangu laye, we [Nzambi k]ami. Ee, olembe aye ambufundama l’utema ami.” Osambu wa komelo wa lo etenyi kɛnɛ mendanaka la ekimanyielo kakalɔmbɛ Davidi Jehowa lo tena di’okiyanu diakayelana la pɛkato kakandasale la Batɛ-shɛba. Nde akembe ate: “We atunsukelaka l’ololo ami.”—Osambu 41:12.
Ekadimwelo lo ambola w’oma lo Afundelo:
26:6—Lo ɛnyɛlɔ ka Davidi, ngande wakokaso kɛndakɛnda lo yoho ya didjidji lo ediakelo ka Jehowa? Elambwelo nembetshiyaka lolango la Jehowa lo woho wakandetawɔ olambo wa tshungo waki Yeso Kristo dikambo dia edimanyielo ka pɛkato y’anto. (Heberu 8:5; 10:5-10) Sho kɛndakɛndaka lo elambwelo ka Jehowa lo monga la mbetawɔ l’olambo ɔsɔ.
29:3-9—Woho wɛdikama dui dia Jehowa la dikungola dia mvula diasha wɔma nembetshiyaka na? Dui sɔ nembetshiyaka tsho wolo washa wɔma wele la Jehowa!
33:6—Ele “luwi,” l’onyɔ wa Jehowa? Ɔsɔ ekɔ wolo waki Nzambi wakamba olimu, kana nyuma k’ekila kakakambe la nde dia tonga olongo wɛnama ɔnɛ. (Etatelu 1:1, 2) Tɔ mbelamɛka lowe l’oma l’onyɔ ande nɛ dia, lo ɛnyɛlɔ ka lowe lele la wolo, tɔ kokaka tomama dia tokotsha dikambo dimɔtshi l’etale.
35:19—Naa kitshimudi ya dɔmbɛlɔ diaki Davidi diatande diaha tshika wanɛ watôhetshaka mbɔhɛnɔlɛ washo? Le Davidi, mbɔhɛnɔlɛ washo akɛnyaka dia atunyi ande wakakondjaka ɔngɛnɔngɛnɔ oma lo toseke ta kɔlɔ takawawɔtwɛka. Davidi akalɔmbɛ diaha vɔ tondoya toseke takawawɔtwɛka.
Wetshelo le so:
26:4. Sho la dia mbewɔ diekesanelo dia la wanɛ washɛ lonto lawɔ lo Ɛtɛrnɛtɛ, kana anyaso wa la kalasa ndo wa l’olimu wata dia wekɔ angɛnyi aso lo ɛkɔkɔ wa kɔlɔ ndo waa apɔsta la wanɛ wele la lɔsɛnɔ la dungi pende.
26:7, 12; 35:18; 40:9. Sho pombaka tombolaka Jehowa lo sɛkɛ lo nsanganya y’Akristo.
26:8; 27:4. Onde sho ngɛnangɛnaka mbɔtɔ lo nsanganya y’Akristo?
26:11. Etena kakandɛnya yɛdikɔ yamondɔsa ya nama olowanyi ande, Davidi akasale nto dɔmbɛlɔ dia nɔmba edimanyielo ka pɛkato. Eelo, sho koka nama olowanyi aso, kânga mbeso kema kokele.
29:10. Lo mbidjasɛ lâdiko dia “elula,” Jehowa mɛnyaka dia nde mbeyaka woho wa kamba la wolo ande.
30:5. Dionga dia Jehowa dioleki woke ko ngandji, koko aha kɛlɛ.
32:9. Jehowa halange sho monga oko falasa kana oko ponda kakitanyiya paka wambokikɔmɔla fufɔ. Koko, nde nangaka sho mbokitanyiya oma lo woho washihodiaso lolango lande.
33:17-19. Ndoko dikongɛ di’anto diakoka mbela anto panda, oyadi wolo wa ngande wele ladiɔ. Sho pombaka ndjaɛkɛ le Jehowa ndo lo Diolelo diande.
34:10. Ande eshikikelo kashawɔ wanɛ wetsha wahɔ wa Diolelo la ntondo lo nsɛnɔ yawɔ lee!
39:1, 2. Naka anto wotɔngɛ anto l’onyɔ dia mbela anyaso ambetawudi mpokoso, kete ekɔ dui dia lomba sho ‘diha enyɔ aso’ ndo tshikala ki.
40:1, 2. Naka sho kitsha elongamelo kaso le Jehowa, kete dui sɔ diayotokimanyiya dia ndɔshana la ɔkɔmwɛlɔ w’otema ndo tomba “uma lu difuku di’elanyelu, uma lu loteke.”
40:5, 12. Mpokoso kana munga yaso, oyadi efula ka ngande keyɔ hakoke tɔkɔmɔla demba, naka sho mbohɔ dia ɛtshɔkɔ wele laso ‘hawokoke mbadiema.’
‘Jehowa atombwame’
Esambo 41 wa lo etenyi ka ntondo mbishaka ekeketshelo k’efula mɛtɛ! Oyadi tekɔ lo diɛnɛ la ekakatanu kana nkum’otema kaso kekɔ lo tânya, sho kokaka kondja wolo ndo ekeketshelo oma lo etenyi kɛnɛ k’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wele la nkudu. (Heberu 4:12) Esambo ɛsɔ wekɔ l’awui watosha ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna lo lɔsɛnɔ. Vɔ toholaka mbala la mbala dia oyadi ekakatanu wayotokomɛ, Jehowa hatotokalɛ.
Etenyi ka ntondo ka dibuku dia esambo komɛka la ɛtɛkɛta ɛnɛ: “[Jehowa, Nzambi k’]Isariyele, atumbwamaki pundju, pundju! Ayali osoku! Ayali osoku!” (Osambu 41:13) L’ɔkɔngɔ wa sho sɛdingola etenyi ka ntondo ka dibuku dia esambo kɛnɛ, shi sho tshutshuyamaka dia tombola Jehowa?
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 30]
Naka ditongami diaha la lɔsɛnɔ tombolaka Jehowa, kete hoke sho!
[Osato wa lo lɛkɛ 31]
Lo esambo 41 wa ntondo, Davidi akafunde esambo efula
[Osato wa lo lɛkɛ 32]
Onde wɛ mbeyaka osambo wɛnya dia Jehowa ekɔ Olami wa woke?
[Osato wa lo lɛkɛ 29]
Tatetshake lushi aha la sɛdingola awui wa lo nyuma
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 29]
Tɔɔtɔ: Courtesy United States Naval Observatory
[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 31]
Tɔɔtɔ, lɛkɛ 30, 31 ndo 32: Courtesy United States Naval Observatory