WEKELO 15
Ɛnamelo k’ɔlɔlɔ k’ɔtɛkɛtshi
ƐNAMELO kayɛ kɛnɛmɔlaka akambo efula dikambo diayɛ. Kânga mbele Jehowa mendaka otema, anto lo wedi awɔ mendaka ‘kɛnɛ kɛnawɔ la washo.’ (1 Sam. 16:7) Naka wɛ ekɔ pudipudi ndo la kiongamu ya dimɛna, kete anto akina wayɛna dia wɛ ndjashaka nɛmɔ, ndo wayoleka tshutshuyama dia kohokamɛ. Yoho yoyalɔtshishɛ dimɛna yayosha ɔlɔngɔswamelo weyɛ nɛmɔ ndo yayonga la shɛngiya le ampokami ayɛ lo kɛnɛ kendana la woho wahombawɔ mbɔsa Nzambi katɛmɔlayɛ.
Alako amɔtshi w’ohomba wa ndjela. Bible bu l’ɛlɛmbɛ efula lo kɛnɛ kendana la woho wahomba monga ɛnamelo k’onto. Koko tɔ toshaka atɔndɔ wakoka tokimanyiya dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna. Kɛnɛ koleki tshɛ ele sho pombaka ‘sala akambo tshɛ dikambo dia lotombo la Nzambi.’ (1 Kor. 10:31) Atɔndɔ akɔna wendana l’ɛnamelo kaso na?
Ntondotondo, Bible tokeketshaka dia monga pudipudi lo demba ndo l’ɔlɔtɔ aso. L’Ɛlɛmbɛ wakandasha ase Isariyɛlɛ w’edjedja, Jehowa akalɔmbɛ akambo amɔtshi wendana la pudipudi. Ɛnyɛlɔ, etena kakakambaka ɛlɔmbɛdi olimu awɔ, vɔ wakahombaka mbɔka ndo sola ahɔndɔ awɔ lo tena diakashikikɛma. (Lew. 16:4, 24, 26, 28) Akristo waya bu l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ, koko atɔndɔ wele lɔkɔ weke ohomba polo nd’ɛlɔ. (Joa. 13:10; Eny. 19:8) Djekoleko lam’atshɔso otsha lo dihole di’ɔtɛmwɛlɔ kana otsha l’esambishelo, demba diaso, ndo ahɔndɔ aso pombaka monga pudipudi ndo hatohombe mbipɔ solo ka kɔlɔ di’aha sho nyangiya anto akina. Wanɛ washa asawo kana wasala wɛnyɛlɔ la ntondo k’etshumanelo la dia mbisha ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ lo dikambo sɔ. Mbidja yimba lo ɛnamelo kaso mɛnyaka dia sho nɛnyaka Jehowa ndo ɔlɔngɔswamelo ande.
Dui dia hende, Bible tɔlɔmbaka dia monga la ndjakitshakitsha ndo la yimba y’ɔlɔlɔ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akakeketsha Akristo wa wamato dia ‘ndjâlɛnga l’ɔlɔtɔ wosunganyi kâmɛ la ndjakitshakitsha ndo la yimba y’ɔlɔlɔ. Aha la ɛlɛlɔ ka divu, l’ɔlɔtɔ wa paunyi, la mbɔkɔ y’akɛsɔ kana l’ahɔndɔ w’oshinga wolo, koko lo yoho yasungana la wamato wata ɔnɛ vɔ nɛmiyaka Nzambi.’ (1 Tim. 2:9, 10) Ndjakitshakitsha ndo yimba y’ɔlɔlɔ ekɔ nto ohomba lo woho walɔta apami ndo walɔngɔsɔlawɔ divo.
Onto lele la ndjakitshakitsha salaka la wolo di’aha nyangiya anto akina tshanana kana kotola yambalo y’anto lo yoho yamboleka oya le nde. Yimba y’ɔlɔlɔ kimanyiyaka onto di’aha mona ɔnɛ wamɛnyi, ndo dia monga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ. Onto lakɛnɛmɔla waonga asɔ ekɔ la wɛdimo woye oma lo woho walɛnyande ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Monga la waonga asɔ toshimbaka dia ndɔta lo yoho yakotola yambalo y’anto ndo tokimanyiyaka dia mbidja yimba dimɛna l’ɛnamelo kaso ndo mbewɔ dia ndjâlɔtshiya kana nɔngɔsɔla divo lo yoho ya tshambandeko. (1 Joa. 2:16) Sho nangaka kamba l’atɔndɔ asɔ oyadi lo dihole di’ɔtɛmwɛlɔ, l’esambishelo, kana wonya wasalaso elimu ekina. Kânga ɔlɔtɔ aso wa lushi la lushi la dia mɛnya dia tekɔ la ndjakitshakitsha ndo la yimba y’ɔlɔlɔ. La kalasa kana lo dihole diaso di’olimu, sho kondjaka waaso wa sambisha lo tshakitudi. Kânga hatɔlɔtshi oko watotɔlɔtaka otsha lo nsanganya ya l’etshumanelo, lo nsanganya ya weke kana yatotshitshɛ, ɔlɔtɔ aso la dia monga kɔmba, pudipudi, ndo shunganyi.
Lo mɛtɛ, sho tshɛ hatɔlɔtɛ woho ɔtɔi. Ndo hawotɔlɔmbɛ dia ndɔta woho ɔtɔi nɛ dia onto tshɛ ekɔ la toho t’ɔlɔtɔ talangande, ndo dui sɔ bu kɔlɔ. Koko, lushi tshɛ sho la dia kitanyiyaka atɔndɔ wa lo Bible.
Ɔpɔstɔlɔ Petero akɛnya dia ɛlɛngɛlɔ kɔtɔnɛ la ‘lonto laso loshami l’etei k’otema,’ ndeka yoho yaso ya nɔngɔsɔla divo kana ya ndjâlɔtshiya ohomba. (1 Pet. 3:3, 4) Naka etema aso wayolola la ngandji, l’ɔngɛnɔngɛnɔ, la ki, la kɛtshi ndo la mbetawɔ ka nge, kete waonga asɔ mbayokoma ɛlɔtɔ aso wa lo nyuma watombola Nzambi mɛtɛ.
Dui dia sato, Bible tokeketshaka dia menda kana ɛnamelo kaso kekɔ ‘dimɛna.’ Lo 1 Timote 2:9, Paulo akatɛkɛta dikambo di’‘ɔlɔtɔ wa dimɛna.’ Kânga mbakatɛkɛtaka ɔpɔstɔlɔ Paulo di’ɔlɔtɔ wa wamato, dui sɔ mendanaka ndo l’apami. Ɛngɔ kɔlɔngɔswami dimɛna kekɔ kɔmba ndo aha efutafuta. Oyadi ekondjelo ka ngande kele laso, sho koka monga l’ɛnamelo ka dimɛna.
Ɛngɔ kɛmɔtshi ka ntondo kendana l’ɛnamelo k’onto kakotola yambalo y’anto akina ele divo diaso. Diɔ pombaka monga kɔmba ndo nɔngɔswama dimɛna kânga mbakoka mbekelo ya lo ngelo ndo yakawahowɔ monga la shɛngiya lo woho walɔngɔsɔla anto avo awɔ. Lo 1 Koreto 11:14, 15, sho tanaka dako di’ɔpɔstɔlɔ Paulo lo dikambo di’ɔlɔngɔswɛlɔ wa divo diendana oyadi la mbekelo ya lo ngelo kana ya lohowɔ. Koko, naka yoho yalɔngɔsɔla onto divo okonya anto akina dia mbɔfɔnya la womoto kana la pami, kete dui sɔ hayɔtɔnɛ l’atɔndɔ wa lo Bible.—Euh. 22:5.
Le apami, monga kɔmba koka mbɔlɔmba dia minyaka ndɛdu dimɛna. L’ahole wetawɔma di’anto monga l’epongɔ, wanɛ wele lawɔ pombaka mbakɔlɔngaka dimɛna.
Dui dia nɛi, ɛnamelo kaso hahombe mɛnya dia sho nangaka andja ɔnɛ kana akambo wa lɔkɔ. Ɔpɔstɔlɔ Joani tolakaka ate: “Tanyulangaki akambu wa la kete kuyanga diango dia la kete.” (1 Joa. 2:15-17) Nsaki efula ya kɔlɔ mɛnamaka le anto wa l’andja ɔnɛ. L’atei wa nsaki yakɔ Joani tɛkɛtaka dikambo dia nsaki ya kɔlɔ ya demba ndo ofunu wa kɛnɛ kele l’onto. Afundelo kotolaka nto yambalo lo yimba y’ɔtɔmbɔkwɛlɔ, kana yatona dia nɛnya lowandji. (Tuk. 17:11; Ef. 2:2) Nsaki ndo waonga asɔ mɛnamaka mbala efula lo yoho yalɔta anto ndo yalɔngɔsɔlawɔ divo. Diakɔ diakoka ɛnamelo kawɔ monga kɔlɔ, nomialomia nsaki ya kɔlɔ, kotola yambalo y’anto ndo monga epakapaka kana ɔlɔtɔ w’otshatsha. Oko weso ekambi waki Jehowa, sho mbewɔka tosambu ta ngasɔ tahasungana le Akristo.
Lo dihole dia mbokoya andja ɔnɛ, sunganaka sho mbetawɔ di’ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ k’apami la wamato wambotshunda lo nyuma wele l’atei w’etshumanelo k’Akristo monga la shɛngiya l’ɔlɔtɔ ndo lo woho wayalɔngɔsɔlaso. Ɛlɔngɔlɔngɔ walongamɛ dia monga atɛkɛtshi wa lo sɛkɛ lushi lɔmɔtshi koka sɛdingola ɔlɔtɛlɔ wa wanɛ wambotashilaka monga l’akoka wa mbisha asawo wa lo sɛkɛ. Sho tshɛ koka kondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ wanɛ wamboyakimɔ ɛnɔnyi efula l’esambishelo ka lo sɛkɛ la kɔlamelo tshɛ.—1 Tim. 4:12; 1 Pet. 5:2, 3.
Dui dia tanu, etena kasɔnaso kɛnɛ kasungana, sho la dia mbohɔka dia kânga “Kristu kundjangenyangenya ndame.” (Romo 15:3) Yeso akayakiyanya ntondo dia sala lolango laki Nzambi. Ndo nto, Yeso aketshaka wahɔ w’anto la ntondo ka nango yande hita. Lo kɛnɛ kendana la weho ɛmɔtshi w’ɔlɔtɔ kana w’ɔlɔngɔswɛlɔ wa demba, naka ɛngɔ kɛmɔtshi kayotodjɛ wekamu lam’asaso l’anto wa l’ahole wakambaso nshi nyɛ, ahombaso sala na? Mbokoya yimba y’okitshakitsha yakɛnya Kristo, koka tokimanyiya dia mbɔsa yɛdikɔ y’ɔlɔlɔ. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akate ate: “Tukitshiyaki untu utamba a ntakanya nduku yema.” (2 Kor. 6:3) Diɔ diakɔ diakokaso tshika tosambu t’avo kana ɛlɔtɔ wakoka shimba anto walangaso sambisha dia vɔ tohokamɛ.
Kiongamu. Ɛnamelo ka dimɛna mendanaka nto la kiongamu y’ɔlɔlɔ. Lo mɛtɛ, aha sho tshɛ mbatongaka la kiongamu yamɛ, ndo ndoko ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi kayelaso lo dikambo sɔ. Koko, mɛnamaka dia lo ndjela Bible, onto lemala l’emala mɛnyaka dia nde ndjashaka kɛnɛmɔ ndo mɛnaka akambo la sso di’ɔlɔlɔ. (Lew. 26:13; Luka 21:28) Koko, l’ɔtɛ wamondokamba olimu wa lonyama ɛnɔnyi efula kana l’ɔtɛ wayande osombe kana wende la hemɔ, ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi koka monga ko aya bu l’akoka wa memala tɔɔ kana monga l’ohomba wa mbɛkama kana wa sukɛ ɛngɔ kɛmɔtshi. Koko le wanɛ wakoka memala, vɔ nɔmbamaka dia tshikala wemema etena katɛkɛtawɔ la ntondo k’anto akina di’aha mɛnya dia vɔ wekɔ la wendjudi kana la dionga dia kɔlɔ. Ndo nto, kânga mbele tena dimɔtshi kema kɔlɔ di’ɔtɛkɛtshi mbahɛka anya lo pipitrɛ, ampokami wayoleka ngɛnangɛna naka nde hakiɛkama.
Dihomɔ dia tɔkɔmba. Hatohombe tsho monga l’ɛnamelo ka pudipudi ndo ndjalɔngɔsɔla dimɛna koko ndo dihomɔ diaso di’olimu pombaka monga pudipudi ndo tɔkɔmba.
Enda Bible kayɛ. Aha sho tshɛ mbakoka monga la Bible k’oyoyo naka kɛnɛ kele laso kaya omusu. Koko, oyadi edja ka ngande kambotokamba la Bible kaso, tɔ pombaka mɛnama dia kekɔ lo dômba.
Lo mɛtɛ, ekɔ weho efula wa pangatɛ tapa diatomba laso l’esambishelo, koko diɔ pombaka monga kɔmba. Onde wɛ atɛnaka akatshi wakɔ oma lo Bible k’opandjudi ɔmɔtshi etena kalangande mbadiɛ ompokami divɛsa dimɔtshi kana etena kasha ɔnangɛso ɔmɔtshi sawo l’etshumanelo? Yimba yayɛ yakekɔ yema, shi mɛtɛ? Lam’ele akatshi wadjayɛ l’atei wa Bible ndjekolaka yimba y’anto, ondo ayonga dimɛna wɛ mbaombaka dihole dikina woho wa dihomɔ diayɛ nɔngama dimɛna. Eya nto dia l’ahole amɔtshi, kitsha Bible kana abuku akina w’ɔtɛmwɛlɔ la nkɛtɛ mbɔsamaka oko djembetelo yɛnya dia dilɛmiɛlɔ bu kânga yema.
Ɛnamelo k’ɔlɔlɔ pombaka monga dikambo di’ohomba efula le so. Tɔ kekɔ nto la shɛngiya lo woho watɔsa anto akina. Koko lâdiko di’awui asɔ tshɛ, sho mbidjaka yimba efula lo dikambo sɔ nɛ dia sho kombolaka ‘nɛnga wetshelo waki Nzambi lele Oshimbedi aso, l’akambo tshɛ.’—Tito 2:10.