Woho wakokɛ monga la ɔngɛnɔngɛnɔ
OKO watoyakiyanyaka ambutshi dikambo di’anawɔ ndo walangawɔ dia vɔ monga la ɔngɛnɔngɛnɔ, mbele Shɛso lele l’olongo ndjakiyanyaka dikambo diaso ndo nde nangaka dia sho monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Dia mɛnya woho wayakiyanyande dikambo diaso, Nde tolakanyaka awui efula lo kɛnɛ kendana l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo lonyangu. Lo mɛtɛ, etena katɛkɛtatɔ dikambo di’onto ladja yimba lo kɛnɛ kata Nzambi, Bible mbutaka l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ: “Lu akambu tshe watshandi, ndi atongonaka.”—Osambu 1:3.
Ko naka ekɔ ngasɔ, bonde kele anto efula bu la lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo lele l’oyango? Naka sho sɛdingola divɛsa sɔ dimɛna, kete tayokondja okadimwelo ndo tayɛna woho wakokaso sho lawɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ.
“Kanyi y’antu wa kolo”
Omembi w’esambo tewolaka lo kɛnɛ kendana la wâle wa ndjela “kanyi y’anto wa kolo.” (Osambu 1:1) Satana Diabolo mbele ‘kanga kɔlɔ’ koleki tshɛ. (Mateu 6:13) Afundelo totɛka dia nde mbele “umbuledi wa kete nye” ndo ɔnɛ “wa la kete tshe weko lu wulu wa kanga kolo.” (Joani 16:11; 1 Joani 5:19) Lâsɔ, hatokoke mamba dia efula k’alako watanaso l’andja ɔnɛ kɛnɛmɔlaka tokanyi taki kanga kɔlɔ.
Naa weho w’alako washana anto wa kɔlɔ? Mbala efula anto wa kɔlɔ mɔnyɔlaka Nzambi. (Osambu 10:13) Alako awɔ wɔnyɔla Nzambi tanemaka ahole tshɛ. Anto wa nshi nyɛ tshutshuyaka asekawɔ lo “saki ka dimba, ndu saki ka ashu, ndu utaku a lumu.” (1 Joani 2:16) Tita sango ndodiaka timba taso la tokanyi tatshutshuya anto dia monga la lomombo efula la l’emunyi. L’andja w’otondo, waa kɔpanyi shishaka dɔlara y’ase Amɛrikɛ ndekana miliyara 500 l’ɔnɔnyi dia sala piblisite yatshutshuya anto dia somba diangɔ diawɔ oyadi wekɔ l’ohomba adiɔ kana bu. Piblisite shɔ yakatshikitanya aha paka mbekelo y’anto yendana l’osombelo wa diangɔ, koko ndo kanyi y’ase andja ɔnɛ lo kɛnɛ kendana l’ɔngɛnɔngɛnɔ.
Etombelo wambonga la dui sɔ ele, kânga mbaya anto efula la diangɔ diakiwɔ kɔfɔnyaka dia wayonga ladiɔ l’ɛnɔnyi wakete, vɔ tetemalaka kombola woho w’anyanya dia nyomonga la diangɔ efula dia l’emunyi. Kanyi yele lawɔ ele y’ɔnɛ naka wɛ hongi la diangɔ sɔ, kete wɛ hakoke monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Kanyi shɔ yekɔ kashi ndo yɔ “[y]aha uma le Shesu, keli [y]eko uma la kete.”—1 Joani 2:16.
Otungi aso mbeyaka kɛnɛ kayotosha ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ. Alako ande tshikitana la “kanyi y’antu wa kolo.” Ɔnkɔnɛ, nyanga dia mbetawɔma le Nzambi ko l’etena kakɔ kâmɛ ndjela awui wa l’andja ɔnɛ dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ekɔ oko tekɔ lo nyanga dia munda ana a fudu ahende lonya ɔtɔi. Koko teye dia lonya ɔtɔi hande ana a fudu ahende. Diɔ diakɔ diatewola Bible ɔnɛ: “Tanyuyafanyaki l’akambu wa la kete nye”!—Romo 12:2.
Tatetawɔke nɔmbwama oma le andja ɔnɛ
Andja ɔnɛ walɔmbwama oma le Satana nyangaka dia tɛnya oko vɔ ndjakiyanyaka lo dikambo dia wahɔ aso. Koko, sho la dia nsɛna wolo. Tohɔ dia la lokaki tshɛ Satana akakese Eva, womoto la ntondo dia wahɔ ande hita. Oma lâsɔ, nde akayokamba la Eva dia kotola Adama lo pɛkato. Ɛlɔ kɛnɛ, Satana kambaka nto l’anto dia dianganya tokanyi tande ta kɔlɔ.
Ɛnyɛlɔ, David lakatatɛkɛtshi dikambo diande lo sawo dia ntondo akakombolaka kambaka wenya wa lâdiko l’ɔkɔngɔ w’olimu ndo dia mindaka nkɛndɔ etshaka wenya dikambo di’olimu. Nde akate ate: “Lakahombaka monɛ Lushi l’ɔtɔi la yosose ko kalola Lushi la nɛi la dikɔlɔ.” Mbokɛmaka dia nde akadjaka welo ɛsɔ l’oyango wa monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa l’andja ɔnɛ. Angɛnyi ande w’eshika, ase nkumbo kande, ndo asekande wa l’olimu wakakeketshaka David ɔnɛ: “Tetemala la olimu ɔnɛ dia wahɔ wa nkumbo kayɛ.” Vɔ wakafɔnyaka dia nde ayokamba ngasɔ ɛnɔnyi engana eto, edja ndo nde amboshikimala. David akate ate: “Vɔ wakataka dia ɔsɔ ayonga dui dia dimɛna efula le nkumbo kami nɛ dia layokokaka mbaela falanga efula, lâsɔ lotonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula. Kânga mbakimi komongaka kâmɛ la nkumbo kami, angɛnyi ami wakamɛnyaka dia dimi lekɔ lo kimanyiya ase nkumbo kami efula.” Oko David, anto efula kambaka elimu dia nyangɛ ase nkumbo yawɔ diangɔ tshɛ diafɔnyawɔ ɔnɛ ase nkumbo wekɔ l’ohomba adiɔ. Ko onde ndjela tokanyi ta ngasɔ mbishaka onto ɔngɛnɔngɛnɔ? Kakɔna kele mɛtɛ nkumbo l’ohomba?
David akayosholaka kɛnɛ kaki nkumbo kande mɛtɛ l’ohomba etena kakinde lo lɔkɛndɔ. Nde akate ate: “Dimi lakasawolaka lo telefɔnɛ la Angelica, ɔnami la womoto ko nde akambutɛ ate: ‘Ipa lande na kahayalange mbidjasɛ kâmɛ la so la ngelo?’ Dui sɔ diakambisha pâ efula l’asolo.” Kɛnɛ kakawotɛ ɔnande akakeketsha nsaki kaki lande ka tshika olimu ande. David akɔshi yɛdikɔ ya mbisha ase nkumbo kande kɛnɛ kakiwɔ mɛtɛ l’ohomba, mbuta ate tshondo yande.
Kamba la alako waki Nzambi mbishaka onto ɔngɛnɔngɛnɔ
Ngande wakokayɛ ndɔshana la tokanyi ta kɔlɔ tambokokanɛ l’andja ɔnɛ? Omembi w’esambo totɛka dia ɔnɛ lakoka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ ele onto “[l]atongenangenaka lu elembe wa [Jehowa, l]atukanaka yimba dia elembe ako ndu la yanyi ndu l’utshu.”—Osambu 1:2.
Etena kakasɔnɛ Nzambi Jashua dia nde monga ɔnɔmbɔdi wa wodja w’Isariyɛlɛ, wakawotɛ ɔnɛ: ‘Adiake Ɔtɛkɛta wa Nzambi la dui dia l’ɛse ndo la yanyi ndo l’otsho.’ Eelo, mbadiaka ndo kanaka yimba la Ɔtɛkɛta wa Nzambi aki ohomba, koko Jashua akahombe nto “nkitanyia aui tshe [wakafundama] loko.” Lo mɛtɛ, aha naka tambadia Bible tsho, kete lâsɔ weho akɔ tshɛ tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Sho pombaka kamba la kɛnɛ kadiaso. Wakatɛ Jashua ɔnɛ: “Osoku mbayuyuluwanya elimu aye ndu mbayuyuhumo lukulu l’olo lu akambu tshe wayuyutshaka.”—Jashua 1:8.
Ohɔsa dia ɔna ekɔ lo mɔnamɔna, odjashi lo dihɛlɔ dia ombutshi ande wa ngandji etena kadiawɔ kâmɛ ɔkɔndɔ ɔmɔtshi wa dimɛna efula. Oyadi efula ka mbala yambowadiaka ɔkɔndɔ ɔsɔ, vɔ ngɛnangɛnaka tena di’ohomba efula sɔ. Woho akɔ wâmɛ mbele, onto lalanga Nzambi mbɔsaka wadielo wa Bible wa lushi la lushi oko dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ, mbuta ate etena k’ɔngɛnɔngɛnɔ ketshande kâmɛ la She lele l’olongo. Onto layela alako ndo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa mongaka “uku utamba wakawune lasuki l’ekedi w’ashi, watotokaka elua awo lu deku diawo. Nduku dikatshi diawo diatolengelaka. Lu akambu tshe watshandi, ndi atongonaka.”—Osambu. 1:3.
Osongo watɛkɛta omembi w’esambo lanɛ kombola wôlola. Wakawonɛ lo dihole dia dimɛna, mbuta ate l’omamu w’ɔkɛdi w’ashi ndo ɔnɛ lakawonɛ akokokɛka. Woho akɔ wâmɛ mbele, Shɛso lele l’olongo ndowanyaka ndo mingolaka tokanyi taso l’ekimanyielo k’alako wele lo Afundelo. Omalɔkɔ, sho mongaka l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la waonga wɔtɔnɛ l’alako watosha Nzambi.
Koko, “antu wa kolo hawuyala osoku.” Lo mɛtɛ, mbeyaka mɛnama oko vɔ wambɔngɔna lo tshanda mɔtshi, koko l’ɔkɔngɔ vɔ ndjongaka l’etombelo wa kɔlɔ. Vɔ “h[awot]emala l’elumbwelu.” Koko, “mbuka k’untu a kolo ayulana.”—Osambu 1:4-6.
Ɔnkɔnɛ tatetawɔke dia andja ɔnɛ tɛnya eyango ndo atɔndɔ wahombaso ndjela. Kânga mbakokɛ monga la diewo ndo la akoka wa monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’andja ɔnɛ, enda ɔlɔlɔ lo woho wakambayɛ la akoka ayɛ kana woho wetawɔyɛ dia andja ɔnɛ kamba la wɔ. Ndjasha lo eyango wa lomombo la l’emunyi koka konya onto dia nde monga ‘yomoma tsho.’ Lo wedi okina, monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la Nzambi mbishaka onto ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ.
Woho wakokayɛ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ
Lande na kele etena kayela onto alako waki Nzambi, lo dui tshɛ diasalande nde ayɔngɛnangɛna? Omembi w’esambo kɔtɛkɛtaka dia ɔngɛnɔngɛnɔ wa l’andja ɔnɛ. Ɔngɛnɔngɛnɔ wele l’onto lamamema Nzambi kakatana la woho wasalande lolango la Nzambi ndo lolango la Nzambi latosalemaka nshi tshɛ. Ɛsɔ tende woho wele kamba la atɔndɔ wa lo Bible koka tosha ɔngɛnɔngɛnɔ.
Lo nkumbo: Afundelo nɔmbaka waomi dia vɔ “mbuka wadiewo ngandji uku wukawo alimba awo,” ndo wadi l’Okristo nɔmbamaka dia ‘monga la dilɛmiɛlɔ di’efula le omɛnde.’ (Efeso 5:28, 33) Ambutshi keketshamaka dia mbetshaka wenya l’anawɔ, mbɔlaka la wɔ ndo mbaetshaka awui w’ohomba wa lo lɔsɛnɔ. (Euhwelu k’Elembe 6:6, 7; Undaki 3:4) Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndakaka ambutshi nto ɔnɛ: “Tanyutshaki ananyu kele.” Etena kakambawɔ l’alako asɔ, bu wolo di’ana ‘kitanyiya ambutshi awɔ’ ndo ‘nɛmiya shɛwɔ la nyangɛwɔ.’ (Efeso 6:1-4) Kamba l’alako waki Nzambi asɔ koka kimanyiya onto dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo nkumbo.
Angɛnyi: Anto efula nangaka monga la angɛnyi. Tekɔ l’akoka wa lo yimba ndo la nsaki ka sho mboka anto ngandji ndo ka anto toka ngandji. Yeso akatɛ ambeki ande dia vɔ pombaka “mbukana ngandji.” (Joani 13:34, 35) L’atei awɔ, sho tanaka angɛnyi wakokaso mboka ngandji ndo mbɛkɛ otema le wɔ, kânga lo kɛnɛ kendana la tokanyi ndo nsaki yaso y’oma k’ɛse otema. (Tukedi 18:24) Kɛnɛ koleki ele, naka sho kamba la atɔndɔ wa lo Bible, kete sho kokaka ‘ndjasukanya la Nzambi’ ndo kânga monga ‘angɛnyi wa Jehowa’ woho waki Abarahama.—Jakoba 2:23; 4:8.
Oyango wa lo lɔsɛnɔ: Lo dihole dia monga la lɔsɛnɔ lele kema l’oyango, wanɛ wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ wekɔ la lɔsɛnɔ l’oshika ndo lele l’oyango. Lɔsɛnɔ lawɔ halohikami lo awui wa lo dikongɛ nɛ di’akambo wahakɔhɛ la tshikitana. Eyango awɔ mbashaka ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo nɛ dia vɔ ndjashaka tshɛ l’oyango wa mɛtɛ wa lɔsɛnɔ. Kakɔna kasha lɔsɛnɔ l’onto oyango? “Uki [Nzambi] woma, ulamaki elembe andi. Oso eli okende w’untu tshe.”—Undaki 12:13.
Elongamelo: Monga ɔngɛnyi a Nzambi toshaka nto elongamelo lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akakeketsha Akristo dia “tawulungamelaki efumbofumbo k’ongonyi, keli walungameli [Nzambi].” Lo sala ngasɔ, vɔ ‘wotoyaombɛ ekundji w’ɔlɔlɔ dikambo dia nshi yayaye dia vɔ ndjokondja lɔsɛnɔ la mɛtɛ.’ (1 Timote 6:17-19) Kem’edja, anto wayonga la lɔsɛnɔ la mɛtɛ lɔsɔ lam’ayela Diolelo diaki Nzambi dia l’olongo Paradiso nto la nkɛtɛ kɛnɛ.—Luka 23:43.
Oyadi wɛ kokambaka la atɔndɔ wa lo Bible, ekakatanu hawotokokolɔ, koko wɛ ayonga la akoka wa mbewɔ nyangu ndo ekiyanu wayaela anto wa kɔlɔ. David, lakatatɛkɛtshi dikambo diande la diko ndo miliyɔ nkina y’anto oko nde wakɛnyi ohomba wa kamba la atɔndɔ wa lo Bible lo nsɛnɔ yawɔ. L’ɔkɔngɔ wa nde tana olimu waki kombɔsɛka wenya ande tshɛ, David akate ate: “Lekɔ la lowando l’efula lo menda diɔtɔnganelo diaya lasami la wadɛmi ndo la anami ndo lo diɛsɛ dia kambɛ Jehowa Nzambi oko ekumanyi l’etshumanelo.” Diakɔ diele osambo mbutaka lo dikambo dia onto ladja yimba l’alako wa Nzambi ɔnɛ: “Lu akambu tshe watshandi, ndi atongonaka”!
[Tablo ka lo lɛkɛ 6]
WANYA ATANU DIA MONGA L’ƆNGƐNƆNGƐNƆ
1. Ewɔ dia ndjela tokanyi t’ase andja ɔnɛ.
2. Adiaka ndo kanaka yimba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi lushi la lushi.
3. Kambaka l’alako w’oma lo Bible lo lɔsɛnɔ layɛ.
4. Onga ɔngɛnyi wa Nzambi.
5. Oka Nzambi ka mɛtɛ wɔma ndo lamaka ɛlɛmbɛ ande.
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Onde wɛ ndjelaka wanya wakoka kosha ɔngɛnɔngɛnɔ?