Go Seba—Ke Ka Ntlha Yang Fa go Gogela Jaana?

KA Se-China e bidiwa shén-tán; ka Se-Finnish, ke juoru; ka Se-Italy, ke pettegolézzo; ka Sepanishe, ke chisme. Ee, tshebo e gongwe le gongwe. Mo dipuong tse dingwe, tshebo e na le bokao jo bo sa siamang gotlhelele. Seno ke ka go bo puo e e senang motheo gantsi ke yone puo e e utlwisang botlhoko kana e e bakang mathata. E ka nna ya golela le eleng mo pateletsong tota, eo e ileng ya tlhalosiwa jaaka “mafoko a ditatofatso tsa maaka kana go sokamisa dilo mo go gobatsang le go senya leina la motho yo mongwe.” Ka gone, ga go gakgamatse go bo seane sa bogologolo se re: “Tshebo e tlisa tšhakgalo fela jaaka phefo ya bokone e tlisa pula.”—Diane 25:23, Today’s English Version.

Ereka e ka nna ya senya go le kalo, he, ke ka ntlha yang fa gantsi re fitlhela tshebo e le thata go e thibela, e gogela jaana? Mme motho o ka farologanya tshebo e e sa senyeng le e e senyang jang?

Tshebo—Go Abalana Tshedimosetso

Go na le lebaka la konokono la go bo batho ba seba: Batho ba kgatlhegela batho ba bangwe. He, ka tlholego fela re rata go bua ka batho ba bangwe. Jaaka Max Gluckman, wa moithuta tlholego ya motho a kile a bolela: “Letsatsi le lengwe le le lengwe, mo karolong e kgolo ya letsatsi lengwe le lengwe, bontsi jwa rona re tsenelela mo tshebong. Ke akanya gore fa re ne re ka kwala rekoto ya kafa re dirisang nako ya rona e re sa robalang ka yone ka gone, go seba go ne go ka tla fela morago ga ‘tiro’—mo go bangwe ba rona go ne go tla tsaya sekgele.”

Fa o le tekatekanyo ebile o le pelonomi, puo ya go itlotlela fela e ka thusa go abalana tshedimosetso e e nang le mosola, e le tsela ya gore o seka wa salela kwa morago mo ditiragalong tsa bosheng. E ka nna ya akaretsa dilo tseo di senang molato jaaka gore ke mang yo o nyetseng kana yo o nyetsweng, ke mang yo o moimana, le gore ke mang yo o tlhokafetseng, kana e ka nna fela puo e e tshegisang eo e sa buiweng ka boikaelelo jwa go senya.

Lefa go le jalo, mo mabakeng a le mantsi, puo e e senang motheo e tle e fetoge e e sa tshwanelang le e e sa kgatlhiseng. Ditiragalo di a kgabisiwa, di a fetelediwa, kana di a sokamisiwa. Bao ba swabisiwang ba jewa setshego. Dikgang tsa sephiri di a ntshiwa. Bao ba boleletsweng diphiri ba a di ntsha. Maina a batho a a leswafadiwa kana a a senngwa. Dilo tse di ka bong di galalediwa di thibelwa ke go ngongorega, go ngunanguna, le go batla diphoso. Gore motho a re o ne a sa ikaelela go utlwisa yo mongwe botlhoko ga go gomotse motho yo go buiwang ka ene ka gope. Ka gone tshebo e e senyang e ile ya tshwantshanngwa le seretse se se maretsweng mo leboteng le le phepa. Se ka nna sa seka sa ngaparela, mme gantsi se tlogela leswe.

Go Inaakanya

Lebaka le lengwe le re ka tsenelelang ga motlhofo mo tshebong ka lone ke keletso ya rona ya tlholego ya go batla go ratiwa le go amogelwa ke ba bangwe. “Ka mabaka afe fela,” baithuta tlhaloganyo ya motho ebong John Sabini le Maury Silver ba ne ba kwala jalo, “o tlamega go bua; me tshebo ke tsela e e monate, e e motlhofo, e ebileng e amogelwa ke botlhe ya go diragatsa tlamego eo.” (Moralities of Everyday Life) Ka gone, go ya bokgakaleng jo bo rileng tshebo ke selo se se thusang motho gore a kgone go bua, tsela ya go inaakanya.

Bothata ke gore batho ba rata thata go reetsa tshedimosetso e e sa siamang go na le e e siameng. Ba bangwe ba bile ba ipelela go gamarisiwa pelo ke dilo tse di amang maikutlo le tse di bosula. Ka gone eleruri tshebo e gapa tlhokomelo ya batho—fa kgannyana e le e e gamarisang kana e le e e maswe, ke yone e e itumedisang go di gaisa tsotlhe. Ke ka sewelo fela batho ba tshwenyegang ka go batla go tlhomamisediwa ka dipolelo tse di gamarisang.

Tshebo ka Metswedi ya Dikgang

Mofuta ono wa tshebo o gogela gape go bokoa jo bongwe jwa motho—go batla go itse le mo go sa tshwanelang. Re rata diphiri. Re rata gore re bo re itse dikgang tsa diphiri. Bogologolo fela ka 1730 fa Benjamin Franklin a ne a simolola go kwalela Pennsylvania Gazette tshetla ya tshebo, go ne ga lemogiwa gore batho ga ba ka ba ba duelela tshebo.

Tshebo ka metswedi ya dikgang e santse e le gone—ebile e a ata. Kwa Yuropa mafelo a go rekisediwang dipampiri tsa dikgang mo go one a batla a penologa ka dipampiri tse di nang le dipolelo kaga balelapa la segosi, batho bao ba sianang ka dikoloi, le ka batho ba bangwe ba ba tumileng ba meraferafe. Ka gone setlhogo sengwe mo pampiring ya dikgang se ne sa bitsa tshebo namane e tona ya kgwebo.

A mme go na le mosola go tshwenyega ka go batla go itse seo se diragalang kwa sephiring mo magaeng a batho, mo dikamoreng tsa boroko, le mo megopolong ya batho? A go bala le go leba sengwe seo se nang le go gogela mo keletsong ya tlhakanelodikobo e e sa tshwanelang go tla bo go le botlhale tota? Kwantle ga pelaelo, tshebo ka metswedi ya dikgang e dira gore batho ba batle go itse go feta selekanyo.

“Ke Utlwile Go Twe”

Magatwe a ile a baka tlalelo, loso, le tlhakatlhakano. Tshenyo e e dirwang mo kgwebong ka boyone e nnile e e senang selekanyo. Resetšurente nngwe e e nang le maphata a mantsi ya dijo tse di baakanngwang ka bofefo e ne ya senya sebaka se se fetang ngwaga e lwa le magatwe a a maaka a gore di-hamburger tsa yone di ne di na le diboko. Khampani nngwe e e neng e itsiwe ka go dira dikuno tsa molora e ne ya senya dingwaga—le dimilionemilione tsa didolara—e le go leka go fedisa magatwe a gore sereto sa khampani eo e ne e le letshwao le le itsegeng la ga Satane le gore yone khampani eo ka boyone ka tsela nngwe e ne e amana le kobamelo ya badimona.

Lefa go le jalo, batho ke bone bao ba utlwisiwang botlhoko thatathata le go senngwa ke magatwe. Lefa go le jalo, ereka dipolelo tse eseng tsa boammaaruri di na le go kgatlha thata, batho ba rata go di etleetsa go sa kgathalesege gore di boammaaruri go le kana kang kana di tla tlisa diphelelo dife.

Tshebo E E Senyang—Pateletso

Gantsi go tswela motho yo mongwe pelo le letlhoo ke one modi wa mofuta o o senyang thata wa tshebo—tshebo e e senyang kana pateletso. Lefoko la Segerika le le rayang “mopateletsi” ke di·aʹbo·los, eleng lefoko leo le ranolwang jaaka Diabolo mo Bibeleng. (Tshenolō 12:9) Leina leno le a tshwanela tota, ereka Satane e le mopateletsi yo mogolo wa Modimo. Fela jaaka Satane, batho ba bangwe ba bua ka ba bangwe ka boikaelelo jwa go ba direla bosula. Ka dinako tse dingwe boikaelelo ke go ipusolosetsa, e le ka ntlha ya go bo motho a ile a utlwisiwa botlhoko kana go nna lefufa. Mo lebakeng lefe fela, ba batla go tsweledisa dikgatlhego tsa bone ka go senya batho ba bangwe ba ba itsegeng ba le molemo.

Lefa tshebo e e senyang, kana pateletso, ka phepafalo e le mofuta wa tshebo o o tshwayang phoso, go tsenelela mo mofuteng ope wa tshebo o o utlwisang ba bangwe botlhoko, o o bakang mathata ke boitshwaro jo bo sa siamang le jo bo botlhaswa. He, ke jang motho a ka thibang puo e e sa gobatseng ope go fetoga pateletso e e senyang?

[Setshwantsho mo go tsebe 5]

Tshebo ya botsalano fela gantsi e thusa mo boikaelelong jwa go abalana boikitsiso jo bo botlhokwa le go tlhotlheletsa dipuisano

[Setshwantsho mo go tsebe 6]

Tshebo e e senyang e tshwana le seretse se se maretsweng mo leboteng le le phepa. Se ka nna sa seka sa ngaparela, mme gantsi se tlogela leswe

[Setshwantsho mo go tsebe 7]

Batho ba bangwe ba seba ba bangwe e le go gapa tlhokomelo ya ba bangwe