Go Diragalang mo Dikolong Gompieno?

“RE Na le Mathata mo Dikolong Tsa Rona: Romelang Mapodise Gone Jaanong” e ne e le setlhogo se se mo tsebeng e e kafa pele ya lokwalodikgang longwe lwa New York City. New York City Board of Education e na le badisa ba yone ba tshireletso—batho ba le 3200—ba ba disang dikolo tse di fetang 1000 tsa toropokgolo eo. Gone jaanong bontsi jwa tsone bo batla gore di romelelwe mapodise ka metlha go tla go thusa go di sireletsa. A tota ba a tlhokega?

Setlhogo sengwe sa dikgang sa New York Times se ne se re: “Patlisiso e Bega Gore 20% ya Baithuti ba New York City e Tshola Ditlhabano.” Joseph Fernandez, yo e neng e le mookamedi wa dikolo tsa New York City go tloga ka 1990 go fitlha ka 1992 o ne a bolela jaana a dumela: “Thubakanyo e e leng teng mo dikolong tsa toropokgolo eno ga ke ise ke ko ke e bone. . . . Tota fa ke ne ke tlhongwa go nna mokanseleri mo New York ka 1990 ke ne ke sa akanye gore dilo di ne di tlile go senyega jaana. Ga se selo fela se se fetang, ke bolwetse jo bo bolayang.”

Go Maswe go le Kana Kang?

Fernandez o ne a bega jaana: “Mo dikgweding tsa me tsa ntlha ke le mokanseleri, ka palogare, go ne go swa ngwana a le mongwe wa sekolo ka letsatsi—a tlhabiwa mo tereneng e e tsamayang kafa tlase ga lefatshe, a hulelwa mo jarateng ya sekolo kana mo khoneng ya seterata . . . Dikolo tse dingwe tse dikgolo di na le [badisa ba tshireletso] ba le lesometlhano kana lesomethataro ba ba disang mo diholong le mo dijarateng.” O ne a oketsa jaana: “Thubakanyo e aname tota mo dikolong tsa rona e bile go ile ga tshwanela gore go tsewe dikgato tse di gagametseng tota. Mo dikolong tsa kwa Chicago, Los Angeles, Detroit—mo ditoropong tsotlhe tse dikgolo—jaanong go bonala go na le bosetlhogo jo bo maswemaswe thata.

“Kutlobotlhoko e e bakiwang ke seno e a itshupa. Mo dingwageng di le masomeamabedi tse di fetileng re ile ra simolola go tlwaela selo se re neng re sa se tlwaela: Dikolo tsa Amerika ke mafelo a ntwa. Ke mafelo a a boifisang le a o tshosediwang thata kwa go one go na le go nna mafelo a tshedimosetso.”

Go na le badiredi ba bagolo ba tshireletso ba le 245 mo tsamaisong ya dikolo ya United States mme ba le 102 ba bone ba nna ba tshotse ditlhobolo. Mme e bile ga se bone fela ba tshotseng ditlhobolo. Go ya ka patlisiso ya Yunibesithi ya Michigan, go fopholediwa gore baithuti ba kwa United States ba tshola ditlhobolo di le 270 000 fa ba ya sekolong letsatsi le letsatsi re sa balele ditlhabano tse dingwe!

Seemo seno se senyegile thata go na le gore se tokafale. Dilo tse di dupelelang dilo tse di dirilweng ka tshipi tse bontsi jwa dikolo bo di dirisang di paletswe ke go kganela tsela e ditlhabano di tsenang ka bontsi ka yone kwa go tsone. Mo letlhabuleng la 1994, ditiragalo tsa thubakanyo tse di ileng tsa begwa tsa kwa dikolong tsa New York City di ile tsa tlhatloga ka diperesente di le 28 fa di bapisiwa le tsa yone nako eo ngwaga pele ga oo! Phi Delta Kappan e tlhalosa jaana kaga go botsolodiwa ga batho bangwe kwa United States: “E ne e le la ntlhantlha, ‘go lwa, thubakanyo le digopa’ di tsaya maemo a ntlha le ‘go tlhoka maitseo’ jaaka mathata a magolo a a leng teng mo dikolong tsa puso.”

Thubakanyo e e kwa dikolong e dirile gore go nne le mathata a a masisi mo dikolong tsa dinaga tse dintsi. Kwa Canada, Globe and Mail ya Toronto e ne e na le setlhogo seno se segolo: “Dikolo di Fetoga Mafelo a a Kotsi Thata.” Mme patlisiso e e dirilweng kwa Melbourne, kwa Australia, e ne ya senola gore mo e ka nnang diperesente di le 60 tsa bana ba dikolo tsa poraemari ba isiwa le go tsewa ke batsadi ba bone ka dikoloi kwa sekolong gonne ba boifa gore ba tla tlhaselwa kana ba utswiwa.

Lefa go ntse jalo, thubakanyo ga se jone bothata bo le josi. Go na le dilo tse dingwe tse dintsi tse di diragalang mo dikolong tsa rona tse di tlhobaetsang thata.

Kgang ya Boitsholo

Le mororo Baebele e bolela gore kgokafalo—go tlhakanela dikobo le motho yo o sa nyalanang nae—go phoso, dikolo gompieno ga di rute tsela e e siameng eno ya boitsholo. (Baefeso 5:5; 1 Bathesalonika 4:3-5; Tshenolo 22:15) Ruri seno se baka boemo jo Fernandez a neng a bo tlhalosa fa a ne a re: “Diperesente di le 80 tsa bana ba rona ba dingwaga tsa bolesome ba setse ba tlhakanela dikobo.” Kwa sekolong sengwe se segolo kwa Chicago, nngwetharong ya baithuti ba sesadi ba ne ba ithwele!

Dikolo tse dingwe di na le mafelo a go tlhokomela masea a baithuti. Mo godimo ga moo, ba newa dikhontomo nako le nako go leka go fokotsa kgogodi ya AIDS le bana ba ba tsholwang kwa ntle ga lenyalo mme ga go thuse sepe. Fa e le gore go newa dikhontomo jalo ga go ba rotloeletse go gokafala, he mo go bone go raya gore se ba se dirang se lejwa se siame. Baithuti ba tshwanetse go akanya eng fa go tla mo kgannyeng ya boitsholo?

Morutisi mongwe yo a sa bolong go ruta mo yunibesithing o ne a bolela gore “go na le palo e kgolo thata ya basha ba ba akanyang gore ga go ka ke ga twe seno se molemo seno se bosula, gore tsela e o tlhophang go itshola ka yone e ikaegile fela ka gore o ikutlwa jang.” Ke eng fa basha ba akanya ka tsela eno? Morutisi yono o ne a bolela jaana: “Gongwe dilo tse ba di boneng fa ba le kwa sekolong se segolo ke tsone di dirileng gore ba se ka ba itse se se molemo le se se bosula malebana le boitsholo.” Matswela e nna eng fa batho ba akabala jalo malebana le boitsholo?

Kgang nngwe mo lokwalodikgannyeng e ne ya bolela mafoko ano a a hutsafatsang: “Ka dinako tse dingwe go lebega go sena yo o ka pegwang molato ka sepe. Legoka.” Ee, seno se raya gore sengwe le sengwe se a dumelelwa! Akanya ka sekai se se supang kafa seno se ka amang baithuti thata ka teng. Mo tlelaseng nngwe kwa yunibesithing fa go ne go buiwa ka Ntwa ya Lefatshe II le puso ya Nazi, porofesa mongwe o ne a fitlhela gore bontsi jwa baithuti ba ne ba sa dumele gore go na le yo o ka pegwang molato wa Polao eo ya Kgailo! Morutisi o ne a bolela gore: “Baithuti ba akanya gore, Polao eo ya Kgailo e ne e tshwana fela le kotsi ya masetlapelo ya tlholego: E ne e ntse e tla diragala e bile e ne e ka se ka ya tilwa.”

Tota ke molato wa ga mang fa baithuti ba palelwa ke go lemoga se se siameng le se se phoso?

Mo Gare ga Dipaka Tse di Tlhokofatsang

Mongwe yo e kileng ya bo e le morutisi o ne a buelela dikolo jaana: “Bothata bo simologa kwa magaeng, mme dikolo di supa fela mathata a a setseng a le teng koo.” Ruri go bokete tota gore o ka kgona go ruta selo se se palelang baeteledipele ba setšhaba.

Go tshwantsha seno, ka nako ya fa go ne go buiwa thata mo dikgannyeng ka boitsholo jo bo maswe jwa badiredi ba bagolo ba puso ya United States, mokwadi mongwe wa dikgang yo o itsegeng thata o ne a kwala jaana: “Tota ga ke itse gore barutisi ba ka kgona jang go ruta kaga boitsholo mo motlheng ono o go sa tshepiweng gore batho ba a ikanyega. . . . ‘Leba Washington fela!’ tota le bana ba bannye ba tla ganetsa. Ba a itse . . . gore kafa tlase ga marulelo a ntlo e kgolo eo e tshweu, go dirilwe ditiro tsa tsietso tse di maswe go gaisa tsotlhe mo hisitoring.”

Baebele e boleletse pele gore “mo metlheng ya bofelo go tlaa tla dipaka tse di tlhokofatsang.” (2 Timotheo 3:1-5) Ruri tseno ke dipaka tse di tlhokofatsang! Ka ntlha ya seno, go dirwa eng go rarabolola bothata jo bo mo dikolong le go thusa baithuti gore ba bone thutego e e siameng gompieno? Ke eng se lona batsadi le baithuti lo ka se dirang? Setlhogo se se latelang se tla tlotla ka seno.