Go Sireletsa Bana ba Rona mo Digopeng
“Bana ba tlhoka batho ba ba amegang ka bone.”—Not My Kid—Gang Prevention for Parents.
MO GODIMO ga kamano e re nang le yone le Modimo, bana ba rona ke sengwe sa dilo tse di botlhokwa go gaisa tsotlhe tse re nang le tsone. Re tshwanetse go bua le bone, ra ba reetsa, go ba tlamparela le go tlhomamisa gore ba a itse gore ba botlhokwa thata mo go rona. Re tshwanetse go ba ruta dilo tse di molemo—go tshepega le go thusa batho ba bangwe, go tshela botshelo jo bo molemo le kafa ba ka direlang ba bangwe melemo ka teng.
Mookamedi wa legae le go tlhatlhelwang bana mo go lone o ne a papamatsa bothata jo bogolo gompieno, a re: “Ga go tlhole go rutiwa mekgwa e mentle mo lelapeng.” Ruri re tshwanetse go tlhoma mogopolo mo go direng jalo. Re tshwanetse ra tshela ka tsela e re batlang bana ba rona ba tshela ka yone mme re dire gore ba bone boitumelo jo botshelo jo bo ntseng jalo bo re leretseng jone. Fa re sa ba rute mekgwa e e siameng, re ka solofela jang gore ba tshele ka mekgwa e mentle?
Makasine wa Today o o gatisediwang barutabana ba kwa Amerika, o boletse gore gantsi digopa di ngoka basha ba ba “itsayang ba paletswe” le ba ba “senkang polokesego, go nna le ditsala le go amogelwa ke ba bangwe.” Fa tota re naya bana ba rona dilo tseno kwa gae—polokesego, lebaka le le nonofileng la go ikutlwa ba atlega mo lelapeng le mo botshelong jwa bone—ga ba kitla ba ngokwa ke ditsholofetso tsa maaka tsa digopa tseno.
Moeteledipele wa mapodise a a kgatlhanong le digopa wa kwa California o bolela kafa batsadi ba gamaregang ka teng fa lepodise le kokota mo dikgorong tsa bone go ba bolelela gore ngwana wa bone o mo bothateng. Ga ba dumele gore ngwana yo ba neng ba akanya gore ba mo itse sentle a ka tswa a dirile sengwe se se phoso. Le fa go ntse jalo, ngwana wa bone o bone ditsala tse disha e bile o fetogile. Batsadi ga ba a lemoga seno.
Go Botlhokwa go Nna Kelotlhoko Go sa Le Gale
Batho ba ba nnang mo mafelong a a tletseng digopa ba bolela gore basha le bagolo ba tshwanetse go nna kelotlhoko mme ba se gwetlhe digopa tseno kana go di tshosetsa. Tila ditlhopha tse dikgolo tsa digopa mme o se ke wa batla go lebega jaaka bone kana wa itshwara jaaka bone, go akaretsa le setaele le mmala wa diaparo tsa bone. Fa o ba etsa seo se ka dira gore segopa se se gaisanang le sone se go tlhasele.
Gape, fa motho a apara kana a itshwara jaaka e kete o batla go nna karolo ya segopa, maloko a teng a ka nna a mo gatelela gore a nne mongwe wa bone. Rre mongwe yo o nang le bana ba le bararo kwa Chicago o ne a bontsha botlhokwa jwa go itse mekgwa ya maloko a segopa sa mo lefelong le o nnang mo go lone. O akgetse jaana: ‘Fa nka rwala hutshe ya me ke e lebisitse kwa mojeng, ba akanya gore ke a ba nyatsa.’ Mme seo se ka baka ntwa!
Amega ka Bana ba Gago
Mmè mongwe o rile: “Re tshwanetse ra nna kelotlhoko ka bana ba rona—kafa ba ikutlwang ka teng le se ba se dirang. Ga re kitla re kgona go ba thusa fa re sa kgatlhegele se ba se dirang mo matshelong a bone.” Mongwe ene o boletse gore bothata jwa digopa ga bo kitla bo kgaotsa fa batsadi ba sa bo kgaotse. O okeditse jaana: “A re ba rateng. Fa ba senyega, le rona re tla senyega.”
A re itse ditsala tsa bana ba rona, kwa bana ba rona ba yang teng morago ga sekolo le kwa ba leng teng maitseboa fa go le lefifi? Gone ga se mmè mongwe le mongwe yo o kgonang gore a bo a le mo gae fa bana ba gagwe ba goroga go tswa sekolong. Le fa go ntse jalo, bommè ba ba nosi ba ba kgaratlhelang ka natla go duela rente le go tlamela bana ba bone ba ka nna ba kgona go dira dithulaganyo le bommè ba bangwe kana le mongwe yo ba mo ikanyang gore a ba tlhokomelele bana ka thapama.
Monna mongwe yo o nnang mo lefelong le le nang le digopa tse dintsi o ne a bodiwa gore a ka sireletsa bana ba gagwe jang mo digopeng. O ne a bolela gore o tla tsamaisa morwawe mo lefelong leo go mmontsha matswela a ditiro tsa digopa. O ne a tla mo bontsha mekwalo e e kwadilweng mo maboteng le dikago tse di sentsweng le go mo bontsha “gore lefelo leo ga le a sireletsega e bile maloko a digopa a tlhola a emeeme fela a sa dire ditiro dipe fela tse di botlhokwa.” O ne a oketsa ka gore: “Go tswa foo ke tla mo tlhalosetsa gore go tshela ka melaometheo ya Baebele go tla mo thibela go nna le ditlamorago tse di tshwanang le tseno.”
Selo se se motlhofo fela se se jaaka go kgatlhegela tiro ya sekolo ya bana ba rona ka bopeloephepa, e ka nna tsela ya go ba sireletsa. Fa go nna le pitso ya batsadi kwa sekolong kana ka nako nngwe fela fa batsadi ba laleditswe go etela kwa sekolong le go bua le barutabana, tlhomamisega gore o nna teng. Itse barutabana ba bana ba gago mme o ba itsise ka moo o amegileng ka teng ka ngwana wa gago le kafa o kgatlhegelang tiro ya gagwe ya sekolo ka teng. Fa e le gore sekolo seo ga se na dithulaganyo tsa go se etela, leka go bona dinako tse o ka buang le morutabana ka tsone kaga kgatelopele ya ngwana wa gago kwa sekolong le kafa o ka kgonang go thusa ka teng.
Patlisiso nngwe e e dirilweng kwa toropong nngwe e kgolo kwa Amerika e lemogile gore gareng ga baithuti ba lelapa la bone le ba thusang kana le ba kgothaletsang go dira tiro ya sekolo, ke diperesente di le 9 fela tse di inaakantseng le segopa sengwe. Le fa go ntse jalo, mo malapeng a ba sa neweng tlhokomelo e e ntseng jalo mo go one, baithuti ba palo e e fetang eo gabedi—diperesente di le 18—ba inaakantse le segopa sengwe. Fa lelapa la rona le ratana mme le kitlane e bile re dira dilo tse di molemo re le mmogo, ga go ne go direga thata gore bana ba rona ba ngokwe ke ditsholofetso tsa maaka tsa digopa.
Se Tota Bana ba Rona ba se Tlhokang
Bana ba rona ba tlhoka tsone dilo tse re di tlhokang—lorato, bopelonomi le go kgatlhegelwa. Bontsi jwa bana ga bo ise bo ko bo tshwarwe ka tsela e e bontshang go kgatlhegelwa, ka lorato kana ba bolelelwa gore eleruri ke ba botlhokwa. A go se nne jalo ka bana ba rona! A re ba tlampareleng, re ba boleleleng gore re a ba rata le go leka go bona gore ba tshela ka mokgwa o o siameng fela jaaka re ba rutile. Ke ba botlhokwa thata gore re ka ba tshwara ka tsela epe fela e e farologaneng.
Gerald yo o kileng a nna leloko la segopa sengwe o tlhalositse jaana: “Ke ne ke se na rre yo o ka ntlhokomelang, ka jalo ke ne ka ya kwa digopeng gore ke kabe phatlha e ke neng ke na le yone mo botshelong jwa me.” O ne a simolola go ja diokobatsi a le dingwaga tse 12. Le fa go ntse jalo, fa a na le dingwaga di le 17, mmaagwe o ne a simolola go ithuta Baebele ka metlha le Basupi ba ga Jehofa. O ne a dirisa melaometheo e e molemo ya Baebele mo botshelong jwa gagwe. O bolela jaana: “Ke ne ka bona tsela e a fetogileng ka yone mme ka ipolelela gore, ‘Go tshwanetse ga bo go na le sengwe se se botlhokwa ka selo seno.’” Sekao sa ga mmaagwe se se molemo se ne sa mo tlhotlheletsa go fetola botshelo jwa gagwe gotlhelele.
Bana ba rona ba tshwanetse ba bona sekao se se molemo mo go rona—gore re tshela ka tsela e re ba bolelelang gore ba tshele ka yone. Ba tshwanetse ba kgona go nna le boikutlo jo bo molemo ka lelapa la bone, e seng ka ntlha ya se le nang le sone, go na le moo e nne ka ntlha ya se le se dirang. Mme bana ba tshwanetse ba thusiwa ka tsela e e siameng gore ba nne le boikutlo jo bo siameng ka boitshwaro jwa bone. Mongwe yo o kileng a nna agente mo kgaolong ya Los Angeles County e bong Ira Reiner o tlhalositse seno jaana: “Re tshwanetse ra amega ka bana ba rona pele ga ba inaakanya le digopa.”
Go ba Tlamela Ka se Ba se Tlhokang
Dithoto tse re tlamelang bana ba rona ka tsone ga se tsone dilo tse di botlhokwa thata. Sa botlhokwa ke gore re ba thuse gore ba gole go nna bagolo ba ba lorato le ba ba amegang ka batho ba bangwe ba ba nang le boitshwaro jo bo molemo. Baebele e bolela gore Jakobe yo o siameng o ne a bitsa bana ba gagwe “bana ba Modimo o ba [n]neileng.” (Genesise 33:5) Fa re ka leba bana ba rona ka tsela e e ntseng jalo—jaaka dimpho tse Modimo a re neileng tsone—re tla leka ka natla go ba tshwara ka lorato le go ba ruta go tshela ka go tshepega, ka tlhamalalo le ka boitshwaro jo bo siameng.
Ka jalo, re tla dira sotlhe se re ka se kgonang go tshela ka tsela e e tla tlhomelang bana ba rona sekao se se siameng. Re tla dira gore ba ikgantshe ka lelapa la bone ka tsela e e siameng le e e molemo, e seng ka dikhumo tse lelapa le nang le tsone, go na le moo e le ka mofuta wa batho ba re leng one. Ka jalo, ga ba kitla ba senka thuso kwa bathong ba ba kwa mebileng.
Rremogolo mongwe o bolela jaana a gopola kwa morago kwa bosheng jwa gagwe: “Ke ne nka se dire sepe fela se se neng se ka tlhabisa lelapa la gaetsho ditlhong.” O ne a bolela gore o ne a ikutlwa jalo ka gonne a ne a lemoga kafa batsadi ba gagwe ba neng ba mo rata ka teng. Ke boammaaruri gore ga go kitla go nna motlhofo mo go bommè le borre bangwe ba ba iseng ba ko ba bontshiwe lorato ke batsadi ba bone go kgaratlha ka natla go bontsha bana ba bone lorato. Le fa go ntse jalo, batsadi ba tshwanetse ba tsaya matsapa a a tseneletseng go rata bana ba bone.
Ke ka ntlha yang fa seno se le botlhokwa jaana? Ka gonne, jaaka makasine wa “What’s Up,” o o gatisitsweng ke Mokgatlho wa Babatlisisi ba Digopa wa Utah o boletse, “fa basha ba ikutlwa ba ratiwa e bile ba sireletsegile—e seng ka tsa madi, go na le moo ba sireleditswe mo maikutlong—dilo tse ba di tlhokang tse di ba tlhotlheletsang go inaakanya le digopa gantsi di a fela.”
Babadi bangwe ba ka nna ba akanya gore malapa a a ntseng jalo a a lorato ga a sa tlhole a le teng. Mme gone a teng. O ka bona a le mantsi a one gareng ga diphuthego tsa Basupi ba ga Jehofa mo lefatsheng lotlhe. Ke boammaaruri gore malapa ano ga a itekanela, le fa go ntse jalo, go na le sengwe se segolo se se ba thusang: Ba ithuta se Baebele e se bolelang ka ga go godisa bana mme ba lwela go dirisa melaometheo ya Baebele ya Modimo mo matshelong a bone ka bobone. Mo godimo ga moo, ba ruta bana ba bone melaometheo eno.
Basupi ba ga Jehofa ba dumalana le mafoko a a builweng ke The Journal of the American Medical Association: “Motho a ka se solofele fela gore . . . basha ‘Ba gane’ sengwe mme go se na sepe ‘Se ba se dumelang.’” Ka mafoko a mangwe, fa re batla gore bana ba rona ba dumele go dira dilo tse di molemo le tse di tshwanetseng, re tshwanetse ra ba kaela ka yone tsela eo.
Ga go ope wa rona yo o tla batlang go bua se se builweng ke rre mongwe a re: ‘Morwaake o ne a bone botsalano le tlotlo mo segopeng sa gagwe tse a iseng a ko a di bone gope.’ E bile ga re batle go utlwa bana ba rona ba bolela se se boletsweng ke mosha mongwe a re: “Ke ne ka tsenela segopa seno ka gonne ke ne ke tlhoka lelapa.”
Rona batsadi, re tshwanetse go nna lone lelapa leo. Mme re tshwanetse go dira sotlhe se re ka se kgonang gore basha ba rona ba ba botlhokwa thata ba nne karolo e e botsalano le e e lorato ya lone.
[Lebokoso/Ditshwantsho mo go tsebe 10]
Dilo Tse Batsadi ba ba Amegang ba ka Itlhatlhobang ka Tsone
✔ Fetsa nako e e rileng kwa gae le bana ba gago mme lo dire dilo mmogo lo le lelapa
✔ Itse ditsala tsa bana ba gago le malapa a bone mme o ele tlhoko kwa bana ba gago ba yang teng le gore ba tsamaya le bomang
✔ Dira gore bana ba gago ba itse gore ba ka tla nako nngwe le nngwe kwa go wena fa ba na le bothata bope fela
✔ Ruta bana ba gago go tlotla batho ba bangwe, ditshwanelo tsa bone le dikgopolo tsa bone
✔ Ema bana ba gago nokeng ka go tlwaelana le barutabana ba bone mme o itsise barutabana gore o a ba anaanela le gore o ema maiteko a bone nokeng
✔ O se ke wa rarabolola mathata ka go goela kwa godimo kana ka dikgoka
Bana ba gago ba tlhoka gore o ba bontshe gore o ba rata thata
[Setshwantsho mo go tsebe 9]
Go kgatlhegela tiro ya ngwana wa gago ya sekolo go ka mo sireletsa