Maʻu Tohi Fakamoʻoni Ako Hono 126 ʻi Kiliatí
Founga Ke Hoko Ai Ko Ha Misinale Lavameʻá
NAʻE fakatahataha ha fuʻu kakai fiefia ʻi he Senitā Fakaeako Taua Leʻo ʻi Patterson, Niu ʻIoké, ki ha kātoanga makehe. Ko e Tokonaki ʻo Maʻasi 14, 2009, ʻa e ʻaho maʻu tohi fakamoʻoni ako ki he kalasi hono 126 ʻo e Akoʻanga Tohi Tapu Taua Leʻo ko Kiliatí. Ko hono kau maʻu tohi fakamoʻoni akó naʻe teu ke fekauʻi atu kinautolu ki he ngaahi fonua ʻe 22 ke nau malangaʻi ai ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.—Mātiu 24:14.
Ko e kau akó ko e toki ʻosi pē ia ʻenau fakakakato ha koosi māhina ʻe nima ʻo e ako fakamākukanga ʻo e Tohi Tapú kuo faʻufaʻu ke tokoniʻi ai kinautolu ke nau hoko ko e kau misinale Kalisitiane lavameʻa. Naʻa nau maʻu ʻi he ʻaho maʻu tohi fakamoʻoni akó ʻa e faingamālie fakaʻosi ʻi he tuʻunga ko ha kalasí ke nau fanongo ki he akonaki fakapotopoto ki he founga ke lavaʻi ai ʻa e taumuʻa ko iá.
Ko e Akoʻanga Kiliatí naʻe kamata akoʻi ai ʻa e kau misinalé ʻi he 1943, ko e manatu ia ʻa Anthony Morris, ko ha mēmipa ʻo e Kulupu Pule ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻa ia naʻá ne hoko ko e sea ʻo e polokalamá. Talu mei ai, mo hono fakahoko ʻe he kau maʻu tohi fakamoʻoni akó ha fatongia lahi ʻi he ngāue fakamalanga ʻi māmani lahí.
Neongo naʻe siolalo ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ki he kau ʻapositolo ʻa Sīsuú ʻi honau tuʻunga “meavale, bea taeboto,” naʻe fakahaaʻi ʻe he tokotaha malangá, ko e kau fakafepaki ko iá naʻe pau ke nau ʻiloʻi ko e lea loto-toʻa ʻa e kau ʻapositoló naʻe tupu ia mei heʻenau feohi mo Sīsuú. (Ngāue 4:13, PM) Ko e ako ne maʻu ʻe he kau akó naʻa nau malava ai ke lea loto-toʻa.
Ko e kaveinga “ʻOua ʻe Sio Mata” naʻe fakahoko ia ʻe Robert Ciranko, ko ha tokotaha tokoni ki he Kōmiti Faitohi ʻa e Kulupu Pulé. Naʻá ne fakahaaʻi kuo vave ke fetaulaki ʻa e kau akó mo e kakai ʻo e ngaahi tōʻonga mo e anga fakafonua mātuʻaki kehekehe. Neongo ia, ko e malanga kia kinautolú heʻikai hoko ko ha palopalema kapau ʻe ngāueʻaki ʻe he kau akó ʻa e fakakaukau ʻa Sihová. Fakatatau ki ha liliu fakafoʻilea ʻo e Ngāue 10:34, “Ko e ʻOtuá ʻoku ʻikai sio mata,” ʻa ia ʻoku ʻikai te ne saiʻia ʻi he mata ʻo ha taha ʻo laka ia ʻi he tokotaha ʻe tahá. “ʻOku ʻikai ke filifilimanako ʻa e ʻOtua.” (Ngāue 10:35) “ʻI hono ngāueʻaki ʻa e fakakaukau ʻa e ʻOtuá pea vakai ki he tokotaha kotoa ʻi homou vāhenga-ngāué ʻoku malava ke tali kinautolu ʻe he ʻOtuá, te mou lavameʻa moʻoni ai ʻi he tuʻunga ko ʻene kau misinalé,” ko e lea ia ʻa Tokoua Ciranko.
“Kuo Mou Maʻu ʻa e Meʻa ʻOku Fiemaʻú”
“ʻOku vakai ʻa e niʻihi ki he kāmelí ko ha manu palakū,” ko e kamata ia ʻo e malanga ʻa Samuel Herd, ko ha mēmipa ʻo e Kulupu Pulé, “neongo ia ʻoku feʻunga moʻoni ia mo e meʻa ʻoku fiemaʻu ki he moʻui ʻi he toafá.” ʻI he founga meimei tatau, kuo maʻu ʻe he kau misinale foʻoú ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻú ke lavameʻa ai ʻi he feituʻu ngāue kuo vaheʻi kinautolu ki aí. ʻE tokoniʻi kinautolu ʻe he meʻa ʻe nima.
1. ʻOfa kia Sihova. (Mātiu 22:37, 38) Kuo ʻosi fakahāhā ʻe he kau akó ʻenau fakapapau ke tauhi kia Sihova.
2. Tauhi ʻa e ʻilo ki he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku tauhi ʻe ha kāmeli ʻa e meʻakai ʻi he ngako ʻi he foʻi piko ʻi hono tuʻá. Neongo ia, heʻikai tuku ʻene kaí ʻo fakafalala pē ki he tukuʻanga meʻakai ko ia ki he taimi fakatuʻupakeé. ʻI he founga tatau, ʻoku ʻikai totonu ke fakafalala ʻataʻatā pē ʻa e kau misinalé ki he fakamatala kuo nau ako lolotonga ʻa e ʻi he Akoʻanga Kiliatí ka ʻoku totonu ke nau hokohoko atu ʻenau fafangaʻi fakalaumālie kinautolú.
3. ʻOfa ki he kakaí. (Mātiu 22:39) ʻOku maʻu ʻe he kau akó ʻa e manavaʻofa ki he kakaí.
4. Ko ha laumālie loto-lelei. (Sāme 110:3) ʻI he taimi ʻoku ʻosi ai ʻa e ivi ʻo ha misinale, ʻoku fakalahi ʻe Sihova ʻa hono mālohí.—Aisea 40:29.
5. Mālohi fakatalavou. Hangē ko hono ʻave ʻe ha kāmeli ha tokotaha ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e toafá, ʻe pau nai ki ha misinale ke ne fua ha kaungā Kalisitiane ʻoku faingataʻaʻia fakalaumālie. ʻOku fiemaʻu ki he meʻa ko iá ʻa e ivi lahi, ka ʻoku maʻu ʻe he kau misinalé ʻa e mālohi fakatalavou.
Konga Kehe ʻo e Polokalamá
Naʻe kau ʻa e telié pe ʻalimoní ʻi he ngaahi meʻa lelei naʻe ʻave ʻe Sēkope ko ha meʻaʻofa ki ha pule ʻIsipite, ko e fakamatala ia ʻa Michael Burnett, ko ha faiako ʻi Kiliati. (Senesi 43:11) ʻOku ʻi he ʻalimoní ʻa e ivi fakameʻakai lahi ʻi ha foʻi fua valevale. Kuo kai ʻe he kau akó ʻa e ʻalimoni fakalaumālie lahi lolotonga ʻenau akó. ʻOku kau ʻi he ngaahi lēsoni ʻoku totonu ke nau ō mo iá ʻa e mahuʻinga ʻo e fiemālie ʻi he ngaahi tokonaki ʻa Sihová pea mo e ako ke ʻofa ʻi honau ʻātakai foʻoú.
Ko Mark Noumair, ko ha faiako mo ia ʻi Kiliati, naʻá ne fakamatala ko e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻoku hangē ia ha “kato ʻoku fonu ʻi he potó.” (Siope 28:18, NW) ʻOku fiemaʻu ke tau fakaava ʻa e kato ko ení pea ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻoku ʻi aí. Kapau ʻe ʻikai aʻusia ʻi he ngāue fakamisinalé ʻa e meʻa naʻe ʻamanekina ʻe he kau akó, ʻe lava ke nau fakakaukau ki he ʻapositolo ko Paulá. Naʻe fekauʻi ia ʻe he kau ākonga ʻa Sīsuú ki hono kolo tupuʻangá ʻi he taʻu ʻe hiva. ʻI he ʻikai te ne fakaʻuhinga ʻi hono tuʻunga “ko e ipu matuʻaki fili” ʻoku totonu ke ne ngāue ʻi ha feituʻu kehé, naʻe ngāue mālohi ʻa Paula ʻi ha feituʻu pē naʻá ne ʻi ai. (Ngāue 9:15, 28-30) Ko hono tokaʻi ʻa e ngaahi fili ʻa Sihová ʻe ʻomai nai ai ha pole. Ko e tokotaha ʻe taha naʻá ne fai pehē ko Sionatane. ʻI heʻene ʻiloʻi ko Tēvita ʻa e tuʻi kuo fili ʻe Sihová, naʻe fiemālie ʻa Sionatane ke poupou kiate ia.
ʻI he konga ko e “Lea Loto-Toʻa ʻa e Kau Sevāniti ʻa e ʻOtuá,” naʻe fakatātaaʻi ai ʻe he kau akó ʻa e ngaahi hokosia naʻa nau maʻu ʻi he ngāue fakamalangá lolotonga ʻenau akó. Ko e tokolahi ʻo kinautolú naʻa nau kamata ha ngaahi ako Tohi Tapu. Ko e malanga hokó, “Teuʻi ʻe he Kautaha ʻa Sihová,” naʻe fakahoko ai ʻa e fakaʻekeʻeke ʻo e kau misinale fuoloa ʻe toko tolu. Naʻa nau taki taha fakamatala ki he founga naʻe akoʻi ai kinautolu ke ngāue fāitaha mo e kautaha ʻa e ʻOtuá.
“Hoko ko ha Misinale Fiefia”
Ko Gerrit Lösch, ko ha mēmipa ʻe taha ʻo e Kulupu Pulé, naʻá ne hoko atu ʻo fai ʻa e malanga tefito ʻo e polokalamá, “Hoko ko ha Misinale Fiefia.” Ko e ngaahi ngāue lahi ʻoku vakai ki ai ʻoku “fakafiefiá” ʻoku ʻikai ʻomai ai ha fiefia moʻoni, ko ʻene fakamatalá ia. (Palovepi 14:13; Koheleti 2:10, 11) Ko e fiefia tuʻuloá ʻoku hoko mai ia ʻi hono fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, neongo ʻoku ʻikai faingofua maʻu pē ʻa e meʻá ni. Ko e ako ʻi Kiliatí ko ha ngāue mālohi ka ʻoku ʻomai ai ʻa e fiemālie lahi.
ʻOku tokoni ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi ki hono ʻai ʻa e kau Kalisitiane moʻoní ke nau fiefiá. ʻOku nau lotu ki he ʻOtua fiefia. (Sāme 33:12; 1 Timote 1:11) ʻOku nau nofo ʻi ha palataisi fakalaumālie, pea ʻoku talaʻofa mai ʻa e Tohi Tapú kuo vavé ni ke hoko ʻa e māmaní ko ha palataisi fakamatelie. Kuo nau maʻu ʻa e taumuʻa ʻo e moʻuí—ke tauhi kia Sihova mo fakahīkihikiʻi ia. ʻIkai ko ia pē, ʻoku ʻofaʻi kinautolu ʻe Sihova mo Sīsū.
“Te ke hoko ko ha misinale fiefia,” ko e hoko atu ia ʻa e tokotaha malangá, “kapau te ke ako ke fiemālie.” Ko e ʻofa ki he niʻihi kehé pea nau ʻofaʻi koé ʻe toe fakalahi ai ʻa e fiefiá. Ko ia ʻufiʻufi ʻa e fehālaaki ʻa e niʻihi kehé kae ʻoua ʻe fakaeʻa ia. Failelei ki he niʻihi kehé, tokoniʻi ʻa e vaivaí, fevahevaheʻaki ʻa e ngaahi hokosia leleí. (Sāme 41:1, 2; Ngāue 20:35) ʻOku maʻu ʻa e fiefiá ʻi heʻete ngāue mālohi ʻi he ngāue fakamalangá.—Luke 11:28.
“Mou ō ko e kau misinale fiefia,” ko e fakamulituku ia ʻa Tokoua Lösch, “ʻo maʻu ha taimi fiefia feʻunga kae tokangataha ki hono fakahīkihikiʻi ʻa hotau ʻOtua fiefiá, ʻa Sihova, pea ʻi hono ʻai foki ke fiefia ʻa e tokolahi kehe.”
Hili hono fakahaaʻi ʻa e talamonū mei he ngaahi fonua kehekehe, naʻe foaki ai ʻe Anthony Morris ki he kau akó ʻa honau tipilomá. Hili iá, naʻe lau ʻe ha fakafofonga ʻo e kalasi hono 126 ha tohi naʻe fakatuʻasila ki he Kulupu Pulé. Naʻe fakahaaʻi ai ʻe he kau akó ʻenau houngaʻia ʻi heʻenau kau ki he Akoʻanga Kiliatí.
ʻI heʻene fakamulitukú, naʻe fakamatala ai ʻa e seá ʻo pehē ko e “hokotanga hui mo e ngaahi uoua” ʻoku nau fakafāʻūtahaʻi ha sino ʻoku tatau ia mo e ngaahi founga mo e fokotuʻutuʻu ʻoku ngāueʻaki ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto” ke ʻomai ki he kakai ʻa Sihová ʻa e meʻakai mo e fakahinohino. (Kolose 2:18, 19; Mātiu 24:45, PM) Kapau ʻe ngāue fāitaha kakato ʻa e kau maʻu tohi fakamoʻoni ako Kiliatí mo e kau fakafofonga kuo fakanofo ʻe he ʻOtuá, te nau lavameʻa ʻi hono fakahoko kakato ʻenau ngāue fakafaifekaú.—2 Timote 4:5.
[Puha ʻi he peesi 23]
ʻŪ FIKA ʻO E KALASÍ
Lahi ʻo e fonua naʻe fakafofongaʻí: 6
Lahi ʻo e ngaahi fonua naʻe vaheʻi ki aí: 22
Tokolahi ʻo e kau akó: 56
Tokolahi ʻo e ngaahi hoa malí: 28
ʻAvalisi ʻo e taʻumotuʻá: 32.8
ʻAvalisi ʻo e taʻu he moʻoní: 17.9
ʻAvalisi ʻo e taʻu he ngāue fakafaifekau taimi-kakató: 13.5
VĀHENGA-NGĀUE ʻO E KALASÍ
Naʻe vaheʻi ʻa e kau maʻu tohi fakamoʻoni akó ki Honitulasi, Kameluni, Kana, Keniā, Kositā Lika, Kuatemala, Laipīlia, Lumēnia, Matakesikā, Mosemipīki, Nikalākuā, Palakuei, Panamā, Pēkina Faso, Pelū, Penini, Polivia, Pulukālia, Siela Leone, Toko, ʻAfilika Tonga mo ʻIukanitā.
[Fakatātā ʻi he peesi 24]
Kalasi Maʻu Tohi Fakamoʻoni Ako Hono 126 ʻo e Akoʻanga Tohi Tapu Taua Leʻo ko Kiliatí
Ko e ngaahi ʻotú ʻoku fakafika ia mei muʻa ki mui, pea ko e ngaahi hingoá ʻoku fakahokohoko ia mei he toʻohemá ki he toʻomataʻú ʻi he ʻotu taki taha.
(1) Kirchhoff, K.; Nichols, C.; Guzmán, Y.; Coil, H.; Becker, O.; De Simone, A [Antonella] [Pron: äntōnelʹä] [female; Britain]. (2) Manzanares [Pron: mänsänärʹes], A [Ajah] [Pron: āʹzhä] [female; United States].; Bouvier [Bou-vi-er] [Pron: büʹvēā], E [Elyse] [Pron: elēsʹ] [female; Canada].; Peddle [Pron: peʹdəl], J [Jodine] [Pron: jōʹdēn] [female, Canada].; Mason, H [Hazel] [female; Britain].; Braz [Pron: brȧs], J [Jerilyn] [Pron: jerʹlən] [female, Canada]. (3) Lee, J [Jenny] [Pron: jeʹnē] [female; United States].; Forte [Pron: fōrʹtā], A [Ana] [Pron: änʹä] [female; Switzerland].; Boucher [Pron: büʹshā], T [Tanya] [Pron: tänʹyə] [female; Canada].; Marsh, A [Anika] [Pron: ȧnēʹkə] [female; United states].; Leighton [Leigh-ton] [Pron: lātʹən], S [Sophie] [Pron: sōʹfē] [female; Britain].; Glover [Glo-ver] [Pron: gləvʹər], M [Michelle] [Pron: məshelʹ] [female; Australia]. (4) Kambach [Pron: kamʹbak], H [Holly] [Pron: hälʹē] [female; United States].; Jones, T [Twana] [Pron: twäʹnä] [female; United States].; Ferreira [Fer-rei-ra] [Pron: ferāʹrə], A [Adria] [Pron: āʹdrēə] [female; Canada].; Morales [Mo-ra-les] [Pron: mōräʹlās], J [Janice] [Pron: janʹəs] [female; United States].; Chicas [Pron: chēʹkəs], S [Stefani] [Pron: stefʹänē] [female; United States].; Davis [Pron: dāʹvəs], B [Beatriz] [Pron: bēəʹtriks] [female; United States].; Dormanen [Pron:dȯrʹmənən], E [Elena] [Pron: elʹənä] [female; United States]. (5) Dormanen, B [Brian] [Pron: brīʹən] [male].; Nichols [Pron: nikʹəlz], J [Jeremy] [Pron: jerʹəmē] [male].; Pacho [Pron: päʹchō], T [Tiffany] [Pron: tifʹənē] [female; United States].; Titmas [Pron: titʹməs], L [Luciana] [Pron: lüchēäʹnə] [female; United States].; Bouvier, E [Eric] [male].; Kirchhoff, A [Andy] [Pron: anʹdē] [male]. (6) Leighton, G [Guy] [Pron: gī] [male].; Pacho, A [Anthony] [male].; Van Campen [Pron: van kamʹpən], B [Bethany] [Pron: bethʹənē] [female; United States].; Manzanares, A [Arturo] [Pron: ärtüʹrō] [male].; Rivard [Pron: rēʹvärd], A [Autumn] [Pron: ȯʹtəm] [female; United States].; Lee, Y [Yong] [Pron: yȯŋ] [male].; Titmas, L [Lucas] [Pron: lüʹkəs] [male]. (7) Boucher, M [Marc] [Pron: märk] [male].; Coil, K [Kevin] [Pron: kevʹən] [male].; Marsh, C [Cesare] [Ce-sa-re] [Pron: chesʹərē] [male].; Guzmán, J [Joshua] [male].; Jones, W [Will] [Pron: wil] [male].; Kambach, J [Joel] [male]. (8) Glover, A [Adam] [male].; Ferreira, G [George] [male].; Mason, E [Elliot] [Pron: elʹēət].; Forte, D [Daniele] [Da-nie-le] [Pron: dänyelʹā] [male].; Davis, N [Nathaniel].; Chicas, O [Oscar] [Pron: ȯsʹkär].; Rivard, Y [Yoan] [Pron: yōänʹ] [male]. (9) Braz, D [Dan] [Pron: dan] [male].; Van Campen, D. [Don] [Pron: dän] [male]; Morales, A [Abel] [male].; De Simone, M. [Michele] [Pron: mēkelʹā] [male]; Becker, M [Marco] [Pron: märʹkō].; Peddle, D [Duane] [Pron: dwān] [male].