ʻOua Naʻa Kākaaʻi Koe ʻAki ʻa e Fakaʻuhinga Halá
“KO E HĀ eni kuo ke fai?” ko e fehuʻi ia ʻa e ʻOtuá kia ʻIvi hili ʻene kai mei he ʻakau naʻe tapuí. “Ko e Ngata naʻa ne kākāʻi au, pea u kai,” ko ʻene talí ia. (Sen. 3:13) Ko Sētane, ʻa e ngata olopoto kākā ʻa ia naʻá ne taki ia ke ne talangataʻa ki he ʻOtuá, naʻe ui ia ki mui ko e “Ngata ʻo ono ʻaho, . . . ʻoku ne kākāʻi ʻa mamani kātoa.”—Fkh. 12:9.
Ko e fakamatala ko eni ʻi he Senesí ʻoku fakahaaʻi mai ai ʻa Sētane ko ha tokotaha kākā, ʻa ia ʻokú ne fakamafola ʻa e loi ʻi he taumuʻa ke kākaaʻi ʻa e faʻahinga ʻoku taʻetokangá. Naʻe tō moʻoni ʻa ʻIvi ʻi heʻene kākaá. Neongo ia, ʻoku totonu ke ʻoua te tau fakakaukau ko Sētane pē tokotaha ʻe lava ke ne takihalaʻi kitautolú. ʻOku toe fakatokanga mai ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e fakatuʻutāmaki ʻo hono ‘kākāʻi kitautolu’ ʻaki ʻa e fakaʻuhinga halá.—Sem. 1:22.
Ko e fakakaukau fekauʻaki mo hono kākaaʻi kitautolú ʻe hā ngali taʻemoʻoni pe naʻa mo taʻemalava. Kae kehe, ko e fakatokanga fakaʻotuá, ʻoku hā mahino ʻoku ʻi ai ʻa e taumuʻa ʻo ʻene ʻi aí. Ko ia ʻe lelei ke tau fakakaukau ki he founga te tau kākaaʻi nai ai kitautolú pea mo e faʻahinga fakaʻuhinga hala ʻe lava ke ne takihalaʻi kitautolú. ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe ha fakatātā Fakatohitapu.
Kākaaʻi-Kita
ʻI he taʻu 537 K.M nai, naʻe tuku atu ai ʻe Kōlesi ko e Lahi ʻo Pēsiá ha tuʻutuʻuni ki he kau Siu fakaheeʻi ʻi Pāpiloné ke nau foki ki Selusalema ʻo toe langa ʻa e temipalé. (Esela 1:1, 2) ʻI he taʻu hono hokó, fakatatau ki he taumuʻa ʻa Sihová, naʻe fakatoka ai ʻe he kakaí ʻa e fakavaʻe ki ha temipale foʻou. Naʻe fiefia ʻa e faʻahinga naʻe fokí pea nau fakahīkihikiʻi ʻa Sihova ʻi heʻene tāpuakiʻi ʻa e kamata ʻo e ngāue mahuʻinga ko ení. (Esela 3:8, 10, 11) Ka naʻe ʻikai fuoloa, kuo malanga hake ʻa e fakafepaki ki heʻenau toe fai ʻa e langá pea naʻe hoko ai ʻa e kakaí ʻo loto-siʻi. (Esela 4:4) ʻI he taʻu ʻe 15 nai hili ʻenau fokí, naʻe tapui ai ʻe he kau maʻu mafai Pēsiá ʻa e ngāue langa kotoa ʻi Selusalemá. Ke fakamālohiʻi ʻa e tapuí, naʻe tūʻuta ai ʻa e kau ʻōfisa fakavahefonua ki Selusalema ʻo “taʻofi fakamalohi [ʻa e kau Siú] ʻaki ʻa e tau.”—Esela 4:21-24.
ʻI he fehangahangai mo e fakafaingataʻaʻiaʻanga mafatukituki ko ení, naʻe kākaaʻi ai ʻe he kau Siú ʻa kinautolu tonu ʻaki ʻa e fakaʻuhinga hala. ‘Kuo teʻeki taimi ke langa ʻa e fale ʻo Sihová,’ ko ʻenau pehē loto ia ʻia kinautolú. (Hak. 1:2) Naʻa nau fakaʻosiʻaki ʻo pehē naʻe ʻikai finangalo ʻa e ʻOtuá ke langa leva ʻa e temipalé. ʻI he ʻikai kumi ki ha founga ke fai ai ʻa hono finangaló, naʻa nau liʻaki ʻenau ngāue toputapú pea nōfoʻi ʻi hono fakaleleiʻi honau ngaahi ʻapí tonu. Naʻe ʻeke fakahangatonu kia kinautolu ʻe he palōfita ʻa e ʻOtuá ko Hākeaí: “Sa! kuo taimi ʻapē ke mou nofo ʻi he ngaahi fale kuo aofi, kae tuku lusa ʻa e fale ni [temipale ʻo Sihová]?”—Hak. 1:4.
ʻOkú ke sio ki ha lēsoni ʻi he fakatātā ko ení? Ko ha fakakaukau hala ki he taimi ʻo e taumuʻa fakaʻotuá ʻe lava ke iku ai ʻo mole meia kitautolu ʻetau vakai ki he mahuʻinga ʻo ʻetau ngaahi ngāue fakalaumālié pea hoko ʻo fakaleluʻi ʻe he ngaahi meʻa fakafoʻituituí. Ke fakatātaaʻi, sioloto atu ʻokú ke ʻamanekina ha kau ʻaʻahi. Ko e fakatuʻotuʻa atu ki heʻenau ʻaʻahí ʻe iku nai ai ki ha ngāue lahi ʻi ha taimi nounou ʻi hoʻo tokangaʻi ʻa e ngaahi ngāue ʻoku fiemaʻu ke fai ki he ʻapí felāveʻi mo ʻenau nofó. Kae kehe, ʻokú ke maʻu leva ha tala ʻoku toloi ʻa e haʻu ʻa hoʻo kau ʻaʻahí. Te ke tuku ʻa e teuteú?
Kae kehe, manatuʻi naʻe tokoniʻi ʻe Hākeai mo Sākalaia ʻa e kau Siú ke nau mahinoʻi naʻe kei fiemaʻu pē ʻe Sihova ke toe langa ʻa e temipalé ʻo ʻikai toe toloi. “Mou lototoʻa kimoutolu, ʻa e kakai kotoa ʻo e fonua . . . pea mou ngaue,” ko e ekinaki ia ʻa Hākeaí. (Hak. 2:4) Naʻe fiemaʻu ke nau hoko atu ʻi he ngāue naʻe faí, ʻo tuipau ʻe poupouʻi kinautolu ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá. (Sak. 4:6, 7) ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fakatātā ko ení ke tau fakaʻehiʻehi ai mei hono fai ha ngaahi fakamulituku hala fekauʻaki mo e ʻaho ʻo Sihová?—1 Kol. 10:11.
Fetongi ʻa e Fakaʻuhinga Halá ʻAki ʻa e Fakakaukau Lelei
ʻI heʻene tohi hono uá, naʻe lāulea ai ʻa e ʻapositolo ko Pitá ki he taimi-tēpile ʻa Sihova ki hono fokotuʻu ha “ngaahi langi foʻou mo ha fonua foʻou.” (2 Pita 3:13) Naʻá ne fakahaaʻi ko e kau manuki ʻe niʻihi kuo nau langaʻi ʻa e veiveiua pe ʻe faifai ange pea kau mai ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi meʻa ʻa e tangatá. Naʻa nau fakaʻuhinga hala ʻo pehē heʻikai ha meʻa ʻe hoko, naʻe “pehe ni pe ʻa e meʻa kotoa pe, ʻio, ʻa ia ai pe talu mei he kamataʻanga ʻo mamani.” (2 Pita 3:4) Naʻe loto ʻa Pita ke fakafepakiʻi ʻa e fakaʻuhinga hala ko iá. Naʻá ne tohi: “ʻOku ou langaʻi ai homou loto maʻa [‘mafai fakaefakakaukau maʻalaʻalá,’ NW], heʻeku fakamanatu atu.” Naʻá ne fakamanatu ki hono kaungā Kalisitiané naʻe hala ʻa e kau manukí. Naʻe ʻosi kau mai ʻa e ʻOtuá ki muʻa ki he ngaahi meʻa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻi hono ʻomai ha fuʻu lōvai fakalilifu ki he māmaní.—2 Pita 3:1, 5-7.
Naʻe ʻoange ʻe Hākeai ha ekinaki meimei tatau ki he kau Siu loto-siʻi mo ʻikai longomoʻuí ʻi he 520 K.M. Naʻá ne naʻinaʻi kia kinautolu: “ʻAi homou loto ke sivi homou ngaahi ʻalunga.” (Hak. 1:5) Ke langaʻi ʻenau ngaahi malava fakaefakakaukaú, naʻá ne fakamanatu ki hono kaungālotú fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa mo e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá ʻo kau ki Hono kakaí. (Hak. 1:8; 2:4, 5) ʻIkai fuoloa mei he fakalototoʻa ko iá, naʻe toe kamata ʻa e ngāue langá—neongo hono tapui ʻe he kau ʻōfisá. Naʻe toe feinga ʻa e kau fakafepakí ke taʻofi ʻa e ngāue langá, ka naʻe ʻikai te nau lavameʻa. Naʻe kaniseli ʻa e tapuí, pea naʻe kakato ʻa e temipalé ʻi he taʻu ʻe nima.—Esela 6:14, 15; Hak. 1:14, 15.
ʻAi Hotau Lotó ke Sivi Hotau Ngaahi ʻAlungá
ʻOkú ke pehē ʻi he hangē ko e kau Siu ʻi he ʻaho ʻo Hākeaí, ʻe lava ke tau hoko ʻo loto-siʻi ʻi he taimi ʻoku malanga hake ai ʻa e ngaahi faingataʻá? Kapau naʻe hoko ia, naʻa tau mei ʻiloʻi nai ʻoku faingataʻa ke tauhi maʻu ʻetau faivelenga ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. Ka ko e hā nai te ne fakatupunga ke tau loto-siʻí? Sai, te tau faingataʻaʻia nai koeʻuhí ko e fakamaau taʻetotonu ʻa e fokotuʻutuʻu ko ení. Fakakaukau atu kia Hapakuke, ʻa ia naʻá ne ʻeke: “Ko e hā hono fuoloa ʻo e pau ke u ui tokoni ki muʻa ke ke fanongó, ki muʻa ke ke fakahaofi kimautolu mei he fakamālohí?” (Hap. 1:2, Today’s English Version) ʻI he vakai atu ki he meʻa ʻoku fakakaukau nai ʻa e niʻihi ko ha toloí, ʻe lava ke mole ai mei ha Kalisitiane ʻa ʻene ongoʻi fakavavevavé pea ʻi hono kehé te ne fakamuʻomuʻa ha founga moʻui fiemālie. ʻOku lava ke ke sio ʻoku hoko ia kiate koe? Kapau kuo tau muimui ʻi he fakaʻuhinga ko ení, kuo tau kākaaʻi kitautolu. He mātuʻaki mahuʻinga ē ke tau tokanga ki he akonaki Fakatohitapu ke ‘ʻai hotau lotó ke sivi hotau ngaahi ʻalungá’ pea ‘langaʻi ai ʻetau mafai fakaefakakaukau maʻalaʻalá’! ʻE lava ke tau ʻeke hifo, ‘ʻOku totonu ke u ʻohovale ʻi he kei tuʻu ʻa e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ení ʻo fuoloa ange ʻi he meʻa naʻá ku ʻamanekiná?’
Vahaʻa Taimi Naʻe ʻAmanaki ki Ai ʻi he Tohi Tapú
Kiʻi tuʻu ʻo fakakaukau ki he ngaahi lea ʻa Sīsū fekauʻaki mo e fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení. Ko e fakamatala ʻa Maʻake fekauʻaki mo e kikite ʻa Sīsū ʻo kau ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻoku fakahaaʻi ai naʻe toutou naʻinaʻi mai ʻa Sīsū ke tau hanganaki ʻāʻā. (Mk. 13:33-37) ʻOku tau maʻu ha fakatokanga meimei tatau ʻi he lotolotonga ʻo e fakamatala fakaekikite fekauʻaki mo e ʻaho lahi ʻo Sihova ʻi ʻĀmaketoné. (Fkh. 16:14-16) Ko e hā naʻe toutou fai ai ʻa e fakatokangá? Ko e ngaahi fakamanatu ko iá ʻoku fiemaʻu ia koeʻuhí tupu mei he tatali ki ha vahaʻa taimi hā ngali lōloá, ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ai ʻa e kakaí ʻi he mole ʻenau ongoʻi fakavavevavé.
Naʻe fakatātaaʻi ʻe Sīsū ʻa e fiemaʻu ke tau hokohoko ʻāʻā ʻi heʻetau tatali ki he ngataʻanga ʻo e fokotuʻutuʻú. Naʻá ne lave ki ha tokotaha ʻa ia naʻe kaihaʻasia hono ʻapí. Naʻe mei lava fēfē ke ne kalofi ʻa hono kaihaʻasiá? ʻAki ʻa e hanganaki ʻāʻā ʻi he poó kotoa. Naʻe fakaʻosi ʻe Sīsū ʻa e fakatātā ko ení ʻaki haʻane akonaki mai: “Ke toka teuteu ʻa kimoutolu foki: he ko e hoko mai ʻa e Fanautama ʻa Tangata ʻe fai ʻi ha taimi ʻoku ʻikai te mou ʻamanaki ai kiate ia.”—Mt. 24:43, 44.
ʻOku fakahaaʻi ʻi he fakatātā ko iá ʻa e fiemaʻu ke mateuteu ke tatali, naʻa mo e ʻi ha vahaʻa taimi lōloa. ʻOku ʻikai totonu ke tau hohaʻa tōtuʻa ʻi he fuoloa ange nai ʻa e tuʻu ʻa e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ení ʻi he meʻa naʻa tau ʻamanekiná. ʻOku totonu ke ʻoua te tau kākaaʻi kitautolu ʻaki ha fakaʻuhinga hala ʻo pehē ‘kuo teʻeki hoko mai ʻa e taimi ʻa Sihová.’ Ko e fakakaukau peheé te ne fakavaivaiʻi ʻetau holi ke malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá.—Loma 12:11.
Taʻaki Fuʻu ʻa e Fakaʻuhinga Halá
ʻI he fekauʻaki mo e fakaʻuhinga halá, ʻoku kaunga ki ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻi he Kaletia 6:7: “ʻOua naʻa tuku ke fakahalaʻi kimoutolu . . . he ʻilonga pe meʻa ʻoku to ʻe ha tangata, ko ia ia te ne utu foki.” Kapau ʻoku tuku ʻo ʻikai tō ha meʻa ʻi ha konga kelekele, ʻe kāpui ngofua ia ʻe he vaó. ʻI he founga meimei tatau, kapau ʻoku ʻikai te tau langaʻi ʻetau ngaahi mafai fakaefakakaukau maʻalaʻalá, ʻe lava ke faiaka ʻa e ngaahi fakaʻuhinga halá ʻi hotau ʻatamaí. Ko e fakatātaá, te tau pehē nai ʻia kitautolu, ‘ʻE hoko taʻeveiveiua mai ʻa e ʻaho ʻo Sihová—ka heʻikai ke vave.’ Ko ha feʻunuʻaki pehē ʻa e meʻa ʻoku ʻamanekiná ʻe lava ke iku ia ki ha fakakaukau fakafiefiemālie ki heʻetau ngaahi ngāue fakateokalatí. ʻI he faai mai ʻa e taimí, ʻe lava ke tau kamata fakaliʻeliʻaki ai ʻetau founga-tuʻumaʻu fakalaumālié, ʻo fakatupunga ke tau hoko ai ʻo fakapikopiko. ʻE lava leva ke maʻu kitautolu ʻi he ʻaho ʻo Sihová ʻo ʻikai ke tau ʻilo ki ai.—2 Pita 3:10.
Kae kehe, heʻikai faiaka ʻa e fakaʻuhinga halá ʻi hotau ʻatamaí kapau te tau fakamoʻoniʻi maʻu pē “ʻa e finangalo ʻo e ʻOtua, ʻa e meʻa ʻoku lelei, ʻa e meʻa te ne hōifua ai, ʻa e meʻa ʻoku haohaoa.” (Loma 12:2) Ko hono lau maʻu pē ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e taha ʻo e ngaahi tokoni lelei taha ke lavaʻi ai ení. ʻE lava ke ʻai ʻe he Tohi Tapú ke mālohi ʻetau tuipau ʻoku ngāue maʻu pē ʻa Sihova ʻi he taimi kuo kotofá. —Hap. 2:3.
Ko ʻetau ako, lotu, maʻu faitōnunga ʻa e fakatahá, mo e malangá, fakataha mo e ngaahi ngāue ʻofa ʻi he anga-leleí, ʻe ʻai ai ke tau malava ʻo “nofoʻaki tali ki he hoko mai ʻa e ʻaho ʻo e ʻOtua.” (2 Pita 3:11, 12) ʻE fakatokangaʻi ʻe Sihova ʻa ʻetau tuʻu maʻú. ʻOku fakatokanga mai ʻa e ʻapositolo ko Paulá: “ʻOua naʻa ta fiu ʻi he failelei, he te ta utu ʻi hono faʻahitaʻu, ʻo kapau ʻe ʻikai te ta vaivai.”—Kal. 6:9.
ʻOku ʻikai ko e taimi moʻoni eni ke fakaʻatā ai ʻa e fakaʻuhinga halá ke ne kākaaʻi kitautolu ʻi he fakakaukau kuo toloi ʻa e ʻaho ʻo Sihová. ʻI hono kehé, ko e taimi eni ke ʻai ai hotau lotó ke mālohi, he kuo ofi mai ʻa e ʻaho ʻo Sihová.
[Fakatātā ʻi he peesi 4]
Naʻe ekinaki ʻa Hākeai mo Sākalaia ki he kau Siú ke nau fai ʻa e langá
[Fakatātā ʻi he peesi 5]
Fēfē kapau naʻe ʻiloʻi ʻe he tokotaha-ʻapí kuo haʻu ʻa e kaihaʻá?