NAʻÁ KE ʻILOʻI?

Ko e hā ʻa e fatongia ʻo ha senituliō ʻi he kau tau Lomá?

ʻOku lahi ʻa e ngaahi fakamatala ʻo fekauʻaki mo e kau senituliō Lomá ʻi he Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané. Ko e ʻōfisa fakakautau naʻá ne tokangaʻi hono fakamamahiʻi ʻa Sīsuú naʻá ne maʻu ʻa e lakanga ko iá, hangē ko Koliniusí, ko e fuofua Senitaile ia naʻe liliu ki he lotu faka-Kalisitiané. Ko e ʻōfisa naʻá ne tokangaʻi hono haha ʻa e ʻapositolo ko Paulá pea mo Suliasi naʻá ne fakafeʻao ʻa Paula ki Lomá ko e senituliō mo kinaua.—Maʻake 15:39; Ngāue 10:1, fakamatala ʻi lalo; 22:25; 27:1.

Ko e anga-mahení naʻe tokangaʻi ʻe ha senituliō ha kau sōtia ʻalu lalo ʻe toko 50 ki he 100. Naʻe kau ʻi hono fatongiá hono akoʻi mo akonekina kinautolu, vakaiʻi honau teungá mo e meʻa ngāué pea faituʻutuʻuni ʻi he lolotonga ʻo ha fiemaʻu fakavavevave.

Ko e lakanga ʻo ha senituliō ko e māʻolunga taha ia naʻe lava ke aʻu ki ai ha sōtia. Ko e faʻahinga naʻe lava ke nau aʻusia ení ko e kau sōtia taukei mo taki lelei. Ko e ngāue mo e lavameʻa ʻa e kau tau Lomá naʻe fakatuʻunga ʻiate kinautolu. Fakatatau ki he maʻuʻanga fakamatala ʻe taha, ko e kau senitulioó “naʻa nau faʻa hoko ko e kau tangata taukei mo ngāue lavameʻa taha ia ʻi he kau taú.”

Naʻe anga-fēfē kehe ʻa e sioʻata ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú mei he ʻaho ní?

ʻI he ʻikai hangē ko e ngaahi sioʻata teuteu ʻi he ʻaho ní, ko e ngaahi sioʻata ʻi he taimi ʻo e Tohi Tapú naʻe faʻa ngaohiʻaki ʻa e mētale naʻe fakangingila lahi ʻaupito—hangē ko e polonisé, kae ngalingali naʻe kau ai mo e kopa, siliva, koula pe ukamea. Ko e fuofua lave ʻa e Tohi Tapú ki he sioʻatá naʻe fekauʻaki ia mo hono langa ʻo e tāpanekalé, ko e fuofua senitā ia ʻo e lotú ʻi ʻIsilelí. Naʻe tānaki ʻe he kau fefiné ha ngaahi sioʻata ke teuteuʻiʻaki ʻa e pālutuʻanga kopa toputapú mo hono tuʻuʻangá. (ʻEkisoto 38:8) Ngalingali, naʻe fiemaʻu ke fakavaiaʻi ʻa e ngaahi sioʻatá ke ngāueʻaki ki he meʻa ko iá.

Ko e ngaahi sioʻata naʻe maʻu ʻe he kau keli fakatotoló ʻi ʻIsileli mo e ngaahi feituʻu ofi aí naʻe faʻa maʻu fakataha ia mo e siueli mo e ngaahi meʻa teuteu fakafefine kehe pē. Ko e ngaahi sioʻata ko iá naʻe faʻa fuopotopoto fakataha mo ha kau papa, mētale pe lei ʻa ia naʻe faʻa sīpinga fakafefine. Ko e tafaʻaki ʻo e ngaahi sioʻatá ʻa ē naʻe ʻikai fakangingilá naʻe ʻikai faʻa teuteuʻi ia.

Ko e ʻata ʻo e ngaahi sioʻata ʻi he kuonga muʻá naʻe fakangatangata ia ʻi hono fakahoa atu ki he ngaahi sioʻata ʻo e ʻaho ní. ʻOku meimei tatau eni mo e meʻa naʻe lave ki ai ʻa Paula ʻi heʻene pehē: “ʻI he taimi ní ʻoku nenefu ʻetau sió he ʻoku fakafou ʻi ha sioʻata ukamea.”—1 Kolinitō 13:12.