KAVEINGA TEFITO
ʻOku Ofi ʻa e Ngataʻangá?
ʻE fakaʻatā ʻe he ʻOtuá ʻa e tangatá ke nau hokohoko atu hono puleʻi ʻa e tangatá pea fakamanamanaʻi ʻa e kahaʻu ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá? ʻIkai, hangē kuo tau sio ki aí, te ne kau mai ʻo fakangata ʻa e faingataʻa mo e mamahi kuo laui senituli ʻene hokó. Ko e Tokotaha-Fakatupu ʻo e tangatá mo e māmaní ʻokú ne loto ke ke ʻiloʻi ʻoku vavé ni ke ne ngāue mai. ʻOku anga-fēfē ʻene fakahaaʻi mai ʻa e ʻilo mātuʻaki mahuʻinga ko iá?
Fakakaukau ki he fakatātā ko ení: ʻI hoʻo fononga ʻi ha meʻalele, te ke tomuʻa sio ki he maʻuʻanga fakamatala ʻi he ʻinitanetí, mape mo ha fakahinohino kuo hiki. Pea ʻi hoʻo sio ki he ngaahi fakaʻilonga mo e ngaahi meʻa ʻoku tatau mo e fakahinohinó, ʻokú ke tuipau ʻoku ofi ʻa e feituʻu ʻokú ke ʻalu ki aí. ʻI ha founga meimei tatau, kuo ʻomai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻene Folofolá, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e tuʻunga ʻo e māmaní. ʻI heʻetau sio ki he hoko ʻa e fakaʻilonga ko iá, ʻoku tau hoko ai ʻo tuipau ʻoku tau moʻui ʻi he vahaʻa taimi ʻo e ngataʻangá.
ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Tohi Tapú ʻe aʻu ʻa e hisitōlia ʻo e māmaní ki ha vahaʻa taimi makehe mo mātuʻaki mahuʻinga ʻa ia ʻe fakaʻosiʻaki ʻa e ngataʻangá. Ko e taimi ko iá ʻe hoko ai ʻa e ngaahi meʻa mo e ngaahi tuʻunga ʻi māmani lahi ʻe kehe ia mei ha meʻa pē ʻi he hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Fakakaukau ki he niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku lave ki ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá.
1. MAVEUVEU FAKAMĀMANILAHI Ko e kikite ʻoku lēkooti ʻi he Mātiu vahe 24 ʻoku hiki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻe hoko ʻi he māmaní ʻa ia ʻe faʻuʻaki ha fakaʻilonga fetuiaki. Ko e fakaʻilonga ko iá ʻe fakaʻilongaʻi ai ʻa e “fakaʻosiʻosi ʻo e fokotuʻutuʻu lolotongá” pea taki atu ki he taimi ‘ʻe hoko mai ai ʻa e ngataʻangá.’ (Veesi 3, 14) Ko e ngaahi meʻa ko ení ʻoku kau ai ʻa e ngaahi tau, ngaahi nounou fakameʻatokoni, ngaahi mofuike ʻi he feituʻu ki he feituʻu, fakautuutu ʻa e maumau-laó, momoko ʻa e ʻofá mo e feinga olopoto ʻa e kau taki lotú ke takihalaʻi ʻa e kakaí. (Veesi 6-26) Ko e moʻoni, ʻi ha tuʻunga, kuo hoko ʻa e ngaahi meʻa ko iá ʻi he laui senituli. Kae kehe, ʻi he fakaofi mai ʻa e ngataʻangá, te nau hoko kotoa ʻi he vahaʻa taimi faingataʻa tatau. ʻE toe kau ki ai mo e fakaʻilonga fakaefakatokanga ʻe tolu hono hokó.
2. TŌʻONGA ʻA E KAKAÍ ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e “ngaahi ʻaho fakaʻosí”—ʻa e vahaʻa taimi ʻoku taki atu ki he ngataʻangá—ʻe fakaʻilongaʻi ia ʻaki ʻa e tōʻonga kovi ololalo ʻa e kakaí. ʻOku tau lau: “Ko e tangatá te nau hoko ko e kau ʻofa kiate kinautolu pē, ko e kau ʻofa ki he paʻangá, loto-mahikihiki, hīkisia, kau lea taʻetokaʻi, talangataʻa ki he ngaahi mātuʻá, kau taʻehoungaʻia, taʻemateaki, ʻikai maʻu ʻa e ʻofa fakanatulá, lotolotokehe, kau laukovi loi, ʻikai maʻu ʻa e mapuleʻi-kitá, anga-kakaha, ʻikai ʻofa ki he leleí, kau lavaki, taʻefieauna, fakafuofuolahi ʻi he hīkisia, kau ʻofa ki he mālié kae ʻikai ko e kau ʻofa ki he ʻOtuá.” (2 Tīmote 3:1-4) Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ko ha meʻa foʻou ʻa e taʻefakaʻapaʻapa ki he kaungāfaʻahinga ʻo e tangatá, ka ko e “ngaahi ʻaho fakaʻosí” pē ʻe tōtuʻa ai ʻa e tōʻonga ko iá pea ʻoku totonu ai hono fakamatalaʻi ʻa e vahaʻa taimi ko iá ko e “ngaahi taimi fakalilifu ʻa ia ʻe faingataʻa ke fekuki mo ia.” Kuó ke fakatokangaʻi ʻa e tōlalo fakaʻulia ko eni ʻa e tōʻonga ʻa e kakaí?
3. KUO FAKAʻAUHA ʻA E MĀMANÍ ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e ʻOtuá te ne “fakaʻauha ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakaʻauha ʻa e māmaní.” (Fakahā 11:18) ʻI he ngaahi founga fē ʻe fakaʻauha ai ʻe he kakaí ʻa e māmaní? Ko e vahaʻa taimi naʻe moʻui ai ʻa Noá naʻe fakamatalaʻi ʻi ha founga meimei tatau: “Kuo kaʻanga ʻa mamani ʻi he fofonga ki ai ʻa e ʻOtua, pea kuo opeope ʻi he fonua ʻa e fakamalohi. Pea naʻe ʻafio ʻa e ʻOtua ki mamani, pea ta kuo kaʻanga.” Ko ia naʻe pehē ʻe he ʻOtuá fekauʻaki mo e sōsaieti kuo fakameleʻí: “Te u fakaʻauha kinautolu.” (Sēnesi 6:11-13) Kuó ke sio ki he fakamoʻoni fakautuutu ʻo e hoko ʻa e māmaní ʻo fonu ʻi he fakamālohí? Tānaki atu ki aí, kuo aʻu ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ki ha tuʻunga makehe ʻi he hisitōliá: Kuo nau maʻu ʻa e malava moʻoni ke fakaʻauha ʻa e māmaní ʻaki hono toʻo atu ʻa e moʻui kotoa ʻa e tangatá. ʻOku nau ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻatau. Pea kuo toe fakaʻauha ʻa e māmaní ʻi ha founga ʻe taha. Ko e ngaahi meʻa ʻokú ne fakatolonga ʻa e moʻui ʻi he māmaní—ʻa e ʻea ʻoku tau mānavaʻakí, fanga manú mo e ʻakaú, tahí—kuo fakaʻaʻau ke uesia koeʻuhí ko hono ngāuekoviʻaki ʻe he tangatá.
ʻEke hifo kiate koe, ‘ʻI he senituli kuo maliu atú, naʻe maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e malava ke fakaʻauha fakaʻaufuli pē kinautolu?’ Ka ʻi he taimí ni kuo ngāueʻaki ʻe he tangatá ʻa e mālohi ko iá ʻaki hono tānaki ʻa e ngaahi meʻatau fakaeonopooni pea fakaʻauha ʻa e ʻātakaí. Ko e fakalakalaka lahi ʻi he tekinolosiá ʻoku fakalaka atu ia ʻi he malava ʻa e tangatá ke mahinoʻi pe puleʻi ʻa e ngaahi nunuʻá. Kae kehe, ko e kahaʻu ʻo e māmaní ʻoku ʻikai ke fakapapauʻi pe puleʻi ia ʻe he tangatá. Ki muʻa ke fakaʻauha ʻosi ʻa e meʻamoʻui kotoa ʻi he māmani ko ení, ʻe kau mai ʻa e ʻOtuá ʻo fakaʻauha ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakaʻauha ʻa e māmaní. Ko ʻene talaʻofá ia!
4. NGĀUE FAKAMALANGA ʻI MĀMANI LAHI Ko e konga ʻe taha ʻo e fakaʻilonga naʻe tomuʻa tala fekauʻaki mo e ngataʻangá ko ha ngāue taʻehanotatau ʻe fakahoko: “Ko e ongoongo lelei ko ʻeni ʻo e Puleʻangá ʻe malangaʻi ia ʻi he kotoa ʻo e māmani kuo nofoʻí ko ha fakamoʻoni ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē, pea ʻe toki hoko mai leva ʻa e ngataʻangá.” (Mātiu 24:14) Ko e feingangāue fakamalanga ko ení ʻe kehe ʻaupito ia mei he malanga ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi lotú ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí. Lolotonga ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe fakamamafaʻi ha pōpoaki pau, “ko e ongoongo lelei ko ʻeni ʻo e Puleʻangá.” ʻOkú ke ʻiloʻi ha toe kulupu lotu ʻoku nau fakamamafaʻi ʻa e pōpoaki ko iá? Pea neongo kapau ʻoku malangaʻi nai ʻe ha niʻihi ʻa e pōpoaki ko iá, ko ha kulupu fakalotofonua kinautolu pe kuo nau fakamafola ʻa e ongoongo lelei ko ení ki he “kotoa ʻo e māmani kuo nofoʻí ko ha fakamoʻoni ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē”?
Kuo fanongonongo ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he lea ʻe laui ngeau ʻi māmani lahi
Ko e Uepisaiti www.jw.org ʻoku tokangataha ki he “ongoongo lelei ko ʻeni ʻo e Puleʻangá.” ʻOku ʻi he saití ʻa e ʻū tohi ʻoku fakamatalaʻi ai ʻa e pōpoaki ko iá ʻi he lea ʻe 700 tupu. ʻOkú ke ʻiloʻi ha toe faʻahinga ʻoku nau tamuʻomuʻa ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá ʻi māmani lahi? Ki muʻa fuoloa ke ala maʻu ʻa e ʻInitanetí, naʻe ʻiloa ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi heʻenau feinga ke fakamafola ʻa e ongoongo lelei fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Talu mei he 1939, ko e takafi ʻo e ʻīsiu taki taha ʻo e makasini Ko e Taua Leʻo kuo hā ai ʻa e lea “ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová.” Naʻe lave ha tohi fekauʻaki mo e ngaahi lotú ʻo pehē ko e ngāue fakamalanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová kuo “taʻefakatataua ia ʻi hono lahí mo hono fakahokó.” ʻOku fakamamafaʻi ʻe he faifakamoʻoni ko ení ʻa e ongoongo lelei ko ia ʻo e vavé ni ke ‘hoko mai ʻa e ngataʻangá’ fakafou ʻi he ngāue ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.
MEʻA MĀTUʻAKI MAHUʻINGA HE HISITŌLIA ʻO E MĀMANÍ
Kuó ke fakatokangaʻi kuo hoko ʻa e fakaʻilonga fakaefakatokanga Fakatohitapu ʻe fā ʻoku fakamatalaʻi ʻi he kupu ko ení he lolotonga hoʻo moʻuí? Laka hake ʻi he taʻu ʻe teau, kuo tokonaki ʻe he makasini ko ení ki hono kau lautohí ʻa e fakamatala fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he māmaní ke tokoniʻi fakafoʻifoʻituitui kinautolu ke fakapapauʻi ʻoku tau ofi ʻaupito ki he ngataʻangá. Ko e moʻoni, ʻoku veiveiua ʻa e niʻihi, ʻo taukaveʻi ko e ngaahi moʻoniʻi meʻa mo e ngaahi fiká ʻoku makatuʻunga pē ʻi he ngaahi fakakaukau fakafoʻituitui pea ʻe ala liliu. ʻOku nau toe taukaveʻi koeʻuhi ko e tupulaki fakamāmanilahi ʻa e fetuʻutakí, ko e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní ʻoku ʻalu pē ke toe kovi ange. Kae kehe, ʻoku toe fakautuutu ange ʻa e fakamoʻoni ʻoku tau moʻui ʻi he fakaʻosiʻosi ʻo ha taimi makehe ʻi he hisitōlia ʻo e tangatá.
Ko e kau mataotao ʻe niʻihi ʻoku nau ongoʻi ʻoku tau fakaofiofi atu ki he ngaahi liliu lahi ki he māmaní. Ko e fakatātaá, ʻi he 2014, naʻe fakatokanga ʻa e Poate Saienisi mo e Maluʻi ʻa e Bulletin of the Atomic Scientists ki he Kōsilio Maluʻi ʻa e Puleʻanga Fakatahatahá fekauʻaki mo e fakamanamana lahi ki he tangatá. Naʻe fakapapauʻi ʻe he kau saienisi ko iá: “Ko hono vakaiʻi fakalelei ʻa e fakamanamana ko ení ʻoku taki atu ai ke mau fakamulitukuʻaki ko e maumau lahi fakatekinolosiá ʻoku kei fakautuutu pē ʻene fakamanamanaʻi ʻa e moʻui ʻa e tangatá.” Ko e kakai tokolahi ʻoku nau mātuʻaki tuipau kuo tau aʻusia ha meʻa mātuʻaki mahuʻinga he hisitōlia ʻo e māmaní. Ko e kau faipulusi ʻo e makasini ko ení mo e tokolahi ʻo hono kau lautohí ʻoku ʻikai hanau toe veiveiua ko e vahaʻa taimi makehe ko ení ko e ngaahi ʻaho fakaʻosí ia pea ʻoku ofi ʻa e ngataʻangá. Ka ʻi he ʻikai ilifia ki he kahaʻú, ʻe lava ke ke fiefia fekauʻaki mo hono olá. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻe lava ke ke hao atu ʻi he ngataʻangá!