Ngaahi Hokosia mei he 2012 Yearbook
NOAUE
Peesi 114, palakalafi 1, ki he peesi 116, palakalafi 1
Tokoni ʻa e Vaká ke Tānaki ʻa e Fuʻu Kakai Lahi
ʻI he taimi naʻe ʻuluaki kamata ai ʻa e ngāue fakamalangá ʻi Noaué, ko e ʻamanaki ke malanga ki he faʻahinga ʻoku nofo mavahe ʻi he ngaahi motu lahi ʻaupito mo mamaʻo ʻi he ngaahi feituʻu matātahí naʻe fakailifia. Ko ia ai, ʻi he 1928 naʻe fakatau ai ʻe he ʻōfisi vaʻá ha vaka mīsini ʻa ia naʻe lahi feʻunga ke hao ai ha tāimuʻa ʻe toko ua pe toko tolu pea mālohi feʻunga ke folau he potutahi tokatāmaki ʻo Noaué. Ka ko hai ʻe taau ke ʻeikivaka ʻi ha vaka pehē? Naʻe pole ki ai ʻa e tāimuʻa taukei ko Karl Gunberg. Ko hono puipuituʻa he tau tahí mo e hokosia ko ha tokotaha faiako ʻalu tahi naʻe hoko ʻo mātuʻaki ʻaonga. Ko e ʻuluaki vaká, naʻe ui ko e Elihu, naʻe tukufolau atu mei Oslo ʻo hanga ki he tongá pea afe he ngaahi taulanga naʻe tuʻu aí. Neongo ia, ʻi ha pō ʻi he faʻahitaʻu momoko ʻi he 1929 naʻe tō ai ha taufa ʻo maumau ai ʻa e Elihu ʻikai fuʻu mamaʻo mei Stavanger. Naʻe fakamālōʻia ʻa e tokotaha kotoa koeʻuhi ko e fanga tokouá naʻa nau hao pē ki ʻuta.
ʻI he 1931 naʻe toe maʻu ʻe he fanga tokouá ha vaka ʻe taha, ʻa ia naʻa nau fakahingoa ko e Ester. Naʻe toe hoko atu ʻa Karl ʻo tokoni ki ai ha ongo tokoua. Naʻe kāpui ʻe he Ester ha ngaahi feituʻu ngāue ʻi he hihifo mo e tokelau ʻo Noaué ʻi he taʻu ʻe fitu hono hokó. ʻI he 1932 naʻe ongoʻi ai ʻe Karl kuó ne “fuʻu motuʻa ke kei hokohoko atu ʻi he folau tahí.” Ko ia naʻe hifo ia ki ʻuta pea ngāue ko ha tokotaha tāimuʻa ʻi he hahake ʻo Noaué pea tuku atu ʻa e vaká ki he nima ʻo Johannes Kårstad. ʻI he 1938 naʻe fetongi ʻa e Ester ʻe he vaka naʻe ui ko e Ruth, ʻa ia naʻe ngāueʻaki ʻo aʻu mai ki he 1940, ʻi he taimi naʻe taʻofi ai ʻe he Tau II ʻa Māmaní ʻa e ngāue fakamalanga ʻi tahí. Ko e kau tāimuʻa ʻalu vaká naʻa nau kāpui ʻa e fuʻu ʻēlia lahi pea tufa mo e ʻū tohi lahi. ʻI he 1939 ko e ongo tokoua naʻe ʻi he Ruth, ʻa Andreas Hope mo Magnus Randal naʻá na līpooti ʻi he taʻu pē ʻe taha, naʻá na tufa ha tohi laka hake he 16,000, fanga kiʻi tohi mo e ʻū makasini pea tā tuʻo 1,072 ʻa e ngaahi malanga ʻi he kalamafoni toʻotoʻó ki he kau fanongo ʻe toko 2,531.
Tānaki atu ki he ngaahi hokosia fakaofo fakalaumālié, ko e fanga tokoua naʻe ʻi he vaká naʻa nau sio ki he ngaahi ʻata fakaʻofoʻofa. “ʻI he ʻaho ki he ʻaho naʻa mau hanga ki he tokelaú,” ko e līpooti ia ʻa Andreas Hope, “hū atu mo hū mai ʻi he teleʻa fanga ʻutá pea takatakai atu he ngaahi tafa moʻunga māʻolungá. Ko e feituʻú naʻe fisifisimuʻa, fakaʻofoʻofa mo kei fakanatula.” ʻI he taimi momokó ko e fakatonga ʻo e Siakale ʻĀketiká, ʻoku nau mānava ʻi he “tapua atu ʻo e ngaahi maama fakatoʻoaloto ʻo e tokelaú [ʻaulola polealisi].” Pea ʻi he taimi māfaná ʻoku popongi honau matá he “ngingila ʻo e laʻā he tuʻuapō.”
Peesi 151, palakalafi 3; peesi 153, palakalafi 1 mo e 2
Ko e taha ʻo e kau malanga ʻi he fakataha lahi ʻi Trondheim ʻi he 1957 naʻá ne fakalototoʻaʻi ʻa e kau malangá ke fakakaukau ki he hiki ki ha feituʻu naʻe lahi ange ai ʻa e fiemaʻu ha kau malangá. Ko Viggo mo Karen Markussen, ʻa ia naʻá na nofo ʻi Stravanger, naʻá na mātuʻaki tokanga ki ai pea ko Viggo naʻá ne kiʻi tuiʻinimaʻi ʻa Karen. Naʻe mahinoʻi ʻe Karen he taimi pē ko iá ʻa e ʻuhingá. ‘Ko homa ngaahi taimi ʻi Stavanger ʻoku toe siʻi,’ ko ʻene fakakaukaú ia. Kae fēfē fakakaukau hona ngaahi ʻofefine ʻe toko tolú ki ha hiki ʻa ia ko kinautolu kotoa ko e kau malanga ʻi he vahaʻa ʻo e taʻu 11 mo e 14?
ʻI he taimi naʻe fetalanoaʻaki ai ʻa Karen mo Viggo ki he malangá hili ʻa e fakataha lahí, naʻe loto kotoa ki ai ʻa e fāmilí ke nau fakafaingamālieʻi kinautolu ke ngāue ʻi he feituʻu naʻe lahi ange ai ʻa e fiemaʻú. ʻI he tali ki heʻenau fetuʻutakí, naʻe kole ange ʻe he ʻōfisi vaʻá ke nau hiki ki Brumunddal, ʻa ia naʻe ʻikai ke ʻi ai ha fakatahaʻanga ai. Ko ia, ʻi he 1958 naʻe fakatau ai ʻe Viggo mo Karen honau fale seti kakató, fakatau ʻe Viggo hono fale ngāué pea hiki leva ʻa e fāmilí ki ha kiʻi fale ofi ki Brumunddal. Naʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻenau laumālie feilaulauʻi-kitá pea ʻi he ngaahi taʻu hoko maí ko e tokolahi ʻo e faʻahinga naʻa nau akó naʻa nau haʻu ki he moʻoní. ʻI he taimi naʻe mavahe ai ʻa e tamaiki fefiné mei ʻapí pea vaheʻi ʻa Viggo mo Karen ke ngāue ʻi he ngāue fakasēketí, naʻe ʻi ai ha kiʻi fakatahaʻanga faivelenga ʻo e kau malanga ʻe toko 40 nai ʻi Brumunddal.
Ko e kau talavou teʻeki malí naʻa nau laka ki muʻa ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e Puleʻangá ʻo nau hiki ki he ngaahi feituʻu ʻa ia naʻe ʻikai ke ʻi ai ha fakatahaʻangá. ʻI he 1992 ko ha kulupu ʻo e fanga tokoua tāimuʻa ko e tokolahi tahá naʻe meimei taʻu 19, naʻa nau hiki ki Måløy, ʻi Nord Fjord ke tokoni ki he faʻahinga mei ai naʻa nau fakahāhā ʻa e mahuʻingaʻiá. Naʻa nau femoʻuekina ʻi he ngāue fakamalangá pea kamata leva ke fakahoko ʻa e ngaahi fakatahá ʻi honau fale nofo-totongí. Ko ha fefine mahuʻingaʻia foʻou ʻa ia naʻa nau ako mo ia naʻá ne fuʻu anga-talitali kakai pea hoko ʻo hangē ha faʻeé ki he fanga tokoua kei talavoú ni. Ki mui ai, naʻe hiki atu ha mātuʻa mo hono uaifí ki Måløy pea naʻe fokotuʻu ai ha fakatahaʻanga. Ko e fanga tokoua kei talavoú ni naʻa nau maʻu ha taimi fakalata heʻenau vāhenga-ngāué, fakahoko ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu lahi, tokangaʻi ʻa e ngaahi fatongia lahi ʻi he fakatahaʻangá mo fakaivimālohiʻi ʻa e fakatahaʻanga longomoʻui foʻoú. “Ko ha feinga fakalaumālie fakaofo mo ha faingamālie makehe ke tupu fakalaumālie,” ko e lau ia ʻa e taha ʻo e fanga tokoua kei talavoú. Ko ha ola ʻo e ngāue mālohi ʻa e kau talavoú ni mo e niʻihi kehé, ʻoku ʻi ai ʻa e kau malanga ʻe toko 30 nai ʻi he Fakatahaʻanga Nord Fjord pea ʻoku nau fakahoko ʻa e ako Tohi Tapu ʻe 50 ki he 60 nai.
LUANITĀ
Peesi 170, palakalafi 1 ki he peesi 171 palakalafi 3
Foki ha Tangataʻifonua
ʻI he taimi ko iá, ko Gaspard Rwakabubu ko ha tangataʻifonua Luanitā, naʻe ngāue ko ha ʻenisinia ʻi he keliʻanga kopa ʻi Kongó. Naʻá ne pehē: “ʻI he 1974, naʻá ku kau ʻi he Ako Fakafaifekau ʻo e Puleʻangá ʻi Kolwezi. Ko e taha ʻo e kau faiakó ko Michael Pottage, naʻá ne pehē ko e ʻōfisi vaʻa ʻi Kinshasa naʻe kumi ki ha tokotaha mātuʻa Luanitā ʻe loto-lelei ke foki ki hono fonua tupuʻangá ke tokoni ki he ngāue fakamalangá. Te u loto-lelei nai ke ʻalu? Naʻá ku tala ange te u talanoa ki ai mo hoku uaifí, ʻa Melanie.
“ʻI he taimi ko iá, ko hoku pule ngāue he kautaha keliʻanga malalá naʻá ne toki ʻomai pē kiate au ha tohi fakaafe ke u ʻalu ki Siamane ki ha kiʻi koosi. Naʻá ku ʻi ha tuʻunga lelei ʻi he ngāué pea ko hoku vāhengá naʻe hikihiki maʻu pē. Neongo ia, naʻe laui ʻaho pē kuo mahino ʻemau filí. Naʻá ku tala ange kia Tokoua Pottage te mau tali ʻa e fakaafe ke foki ki Luanitaá. Naʻe ʻikai lava ʻeku pule ngāué ke ne mahinoʻi ʻeku fili ko ení. ‘Ko e hā ʻoku ʻikai ke ke hoko ai pē ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi hení?’ ko ʻene ʻeké ia. ‘Ko e hā ʻoku fiemaʻu ai ke ke foki ki Luanitaá?’ Naʻa mo e niʻihi ʻo e fanga tokouá ʻi heʻenau ʻuhinga lelei pē naʻa nau feinga ke fakalotoʻi au ke u nofo. Naʻa nau pehē: ‘ʻOku ʻi ai hoʻo fānau ʻe toko fā. Lau ʻa e Luke 14:28-30, tangutu hifo peá ke fakakaukau lelei ki ai.’ Neongo ia, naʻe ʻikai ke mau toe tālafili.
“Ko ʻeku pule ngāué naʻá ne totongi kotoa ʻemau tikite vakapuna ke foki ki Luanitā. ʻI he taimi naʻa mau aʻu ai ki Kigali, ʻi Mē 1975, naʻa mau maʻu ha fale nofo-totongi naʻe ngaohiʻaki ʻa e piliki pelepelá mo faliki kelekele, ʻo kehe ʻaupito mei he fale lelei fakanaunau kakato naʻa mau ʻi ai ʻi he taimi naʻá ku ngāue ai ki he kautaha keliʻanga malalá. Neongo ia, naʻa mau mateuteu mai ki ai pea fakapapauʻi ke lavameʻa.”
Koeʻuhi ko e kau tāimuʻa makehe mei he ngaahi fonua kehé naʻa nau ngāueʻaki ʻa e lea faka-Suahilí ko e lea ia ke fetuʻutaki aí, naʻe fakakaukau ʻa e kakai tokolahi ia ko e haʻu ʻa e kau tāimuʻá ke akoʻi ʻa e lea ko iá. Naʻe liliu ʻa e fakakaukau ko iá ʻi he taimi naʻe aʻu atu ai ʻa Gaspard mo hono fāmilí, he naʻa nau malava ke akoʻi ʻa e kakaí ki he moʻoni ʻo e Puleʻangá ʻo ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapu faka-Kiniauanitā.
Tānaki atu ki aí, naʻe liliu ʻe Tokoua Rwakabubu ha kiʻi tohi peesi 32 “Ko e Ongoongo Lelei ʻo e Puleʻanga” ki he lea faka-Kiniauanitā. Naʻe pulusi ia ʻi he 1976 peá ne tohoakiʻi mai ʻa e tokanga lahi. Naʻe lau ia ʻe he kakaí ʻi he fononga he ngaahi pasí pea ʻi he ngaahi halá. Ko hono ngāueʻaki ʻa e huafa ʻo Sihová naʻe iku atu ia ki he ngaahi fetalanoaʻaki lahi.