KUPU AKO 22
HIVA 127 Faʻahinga Tokotaha ʻOku Totonu Ke U Hoko ki Aí
Founga ke Lavameʻa Ai ha Faisō
“[Ko e] tangata fufū ʻo e lotó . . . ʻoku mahuʻinga lahi.”—1 PITA 3:4.
TAUMUʻÁ
Ko e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi hoá ke lavameʻa ha faisō, pea mo e founga ʻe lava ke poupouʻi ai kinautolu ʻe he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá.
1-2. ʻOku anga-fēfē ongoʻi ʻa e niʻihi fekauʻaki mo e faisoó?
KO E faisoó ʻe lava ke hoko ia ko ha taimi fakafiefia. Kapau ʻokú ke lolotonga faisō, ʻoku ʻikai ha veiveiua ʻokú ke loto ke lele lelei ia. Pea ki he faʻahinga tokolahi ʻoku nau faisoó, ʻoku pehē ia. Ko Tsion,a ko ha tuofefine mei ʻItiopea, ʻokú ne pehē: “Ko e taha ʻo e ngaahi taimi fakafiefia taha ʻo ʻeku moʻuí ʻa e taimi naʻá ku faialea ai mo hoku husepānití. Naʻá ma talanoa ki he ngaahi meʻa mahuʻinga, pea naʻá ma toe kakata foki. Naʻá ku fiefia ʻi heʻeku ʻiloʻi naʻá ku maʻu ha tokotaha ʻoku ou ʻofa ai pea ʻokú ne ʻofa ʻiate au.”
2 Kae kehe, ko Alessio, ko ha tokoua mei Netaleni, ʻokú ne pehē, “Naʻe fakafiefia ke hoko ʻo ʻiloʻi hoku uaifí ʻi he taimi naʻá ma faialea aí, ka ko ʻema faisoó naʻe ʻi ai foki hono ngaahi pole.” ʻI he kupu ko ení, te tau lāulea ai ki he niʻihi ʻo e ngaahi pole ʻe ala hokó pea mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ʻe niʻihi ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e faʻahinga ʻoku faisoó ke lavameʻa ʻenau faisoó. Te tau toe lāulea foki ki he founga ʻe lava ke poupouʻi ai ʻe he niʻihi kehe ʻi he fakatahaʻangá ʻa e faʻahinga ʻoku faisoó.
KO E TAUMUʻA ʻO E FAISOÓ
3. Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e faisoó? (Palōveepi 20:25)
3 Neongo ko e faisoó ʻe lava ke fakafiefia, ko ha toe sitepu mafatukituki ia ʻe taki atu nai ki he nofo malí. ʻI he ʻaho mali ʻo ha ongo meʻa, ʻokú na fuakava ʻi he ʻao ʻo Sihová ke na feʻofaʻaki mo fefakaʻapaʻapaʻaki pe ko e hā pē hono fuoloa ʻena moʻuí. Ki muʻa ke fai ha faʻahinga fuakava pē, ʻoku totonu ke tau fakakaukau fakalelei ki he tuʻungá. (Lau ʻa e Palōveepi 20:25.) ʻOku moʻoni ʻaupito ia ʻi heʻene haʻu ki he fuakava malí. Ko e faisoó ʻoku fakaʻatā ai ki ha ongo meʻa ke na hoko ʻo feʻilongaki pea ke fai ha fili lelei. ʻI he taimi ʻe niʻihi ko e fili ko iá ko e mali; ʻi he taimi ʻe niʻihi ko e fili ko iá ko hono fakangata ʻa e faisoó. Kapau ʻe ʻosi ha ongo meʻa, ʻoku ʻikai ʻuhinga ia naʻe taʻelavameʻa ʻena faisoó. ʻI hono kehé, naʻe fakahoko ʻa e meʻa naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa e faisoó—naʻe tokoniʻi ai kinaua ke na fai ha fili lelei.
4. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau maʻu ʻa e vakai totonu ki he faisoó?
4 Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke maʻu ʻa e vakai totonu ki he faisoó? ʻI he taimi ʻoku maʻu ai ʻe he kakai taʻemalí ʻa e fakakaukau totonú, heʻikai te nau faialea mo ha taha ʻoku ʻikai haʻanau taumuʻa ke mali mo ia. Kae kehe, ʻoku ʻikai ko e kakai taʻemalí pē ʻoku fiemaʻu ke nau maʻu ʻa e vakai totonú. Ko kitautolu kotoa ʻoku totonu ke tau fakatupulekina ia. Ko e fakatātaá, ʻoku fakakaukau ʻa e niʻihi kapau ʻoku faialea ha ongo meʻa, kuo pau ke na mali. ʻOku anga-fēfē hono tākiekina ʻe he fakakaukau ko ení ʻa e kau Kalisitiane taʻemalí? Ko Melissa, ko ha tuofefine taʻemali ʻi ʻAmelika, ʻokú ne pehē: “ʻOku lahi ʻa e tenge ki he Kau Fakamoʻoni ʻoku nau faialeá. Ko hono olá, ko e kau faisō ʻe niʻihi ʻoku nau fakaʻehiʻehi mei hono fakangata ha faikaumeʻa ʻoku ʻikai ke ola lelei. Ko e faʻahinga taʻemali ʻe niʻihi ʻoku nau fakaʻehiʻehi fakaʻaufuli mei he faialeá. Ko e tengé ʻe lava ke hoko ʻo fakatupu lōmekina.”
FEINGA KE MO FEʻILONGAKI LELEI
5-6. Ko e hā ʻoku totonu ki ha ongo meʻa ʻokú na faisō ke na feinga ke ʻiloʻi fekauʻaki mo e tokotaha ʻe tahá? (1 Pita 3:4)
5 Kapau ʻokú ke faisō, ko e hā te ne tokoniʻi koe ke fili pe te ke mali pe ʻikai? Feinga ke mo feʻilongaki lelei. ʻOku ngalingali naʻá ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi fekauʻaki mo e tokotaha ʻe tahá ki muʻa ke mo kamata faialeá. Ka ko eni kuó ke maʻu ʻa e faingamālie ke hoko ʻo ʻiloʻi “ʻa e tangata fufū ʻo e lotó.” (Lau ʻa e 1 Pita 3:4.) ʻOku kau ki heni ʻa e ako lahi ange fekauʻaki mo e tuʻunga fakalaumālie, angaʻitangata, mo e fakakaukau ʻa ho hoa ki he kahaʻú. ʻI he faai atu ʻa e taimí, ʻoku totonu ke ke malava ʻo tali ʻa e ngaahi fehuʻi hangē ko ení: ‘ʻE hoko ʻa e tokotaha ko ení ko ha hoa mali lelei kiate au?’ (Pal. 31:26, 27, 30; ʻEf. 5:33; 1 Tīm. 5:8) ‘ʻE lava ke ma fakalato ʻema ngaahi fiemaʻu fakaeongó? ʻE lava ke ma tukunoaʻi ʻema ngaahi tōnounoú?’b (Loma 3:23) ʻI hoʻomo hoko ʻo feʻilongakí, manatuʻi: Ko hoʻomo hoamālié ʻoku fakatuʻunga lahi ia, ʻo ʻikai ʻi he founga ʻokú mo faitatau aí, ka ʻi he founga ʻokú mo feʻunuʻaki ai ki hoʻomo fefaikehekeheʻakí.
6 Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa kehe ʻoku totonu ke ke ʻilo fekauʻaki mo e tokotaha ʻe tahá lolotonga ʻa e faisoó? Ki muʻa ke hoko ʻo fuʻu mālohi hoʻomo vā fakaeongó, te mo loto nai ke lāulea ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻe niʻihi, hangē ko e ngaahi taumuʻa ʻa e tokotaha ʻe tahá. Kae fēfē ʻa e ngaahi meʻa fakafoʻituitui hangē ko e tuʻunga moʻui leleí, ngaahi palopalema fakapaʻangá, pe ko ha meʻa fakamamahi ne hoko ʻi he kuohilí? ʻOku ʻikai fiemaʻu ke talanoaʻi ʻa e ngaahi kaveingá kotoa ʻi he kamata ʻa e faisoó. (Fakafehoanaki mo e Sione 16:12.) Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku fuʻu vave ke tali ha ngaahi fehuʻi fakafoʻituitui ʻe niʻihi, ʻai ke ʻiloʻi ia ʻe he tokotaha ʻe tahá. Neongo ia, ʻi he faai atu ʻa e taimí ʻe fiemaʻu ia ke ʻiloʻi ʻe ho hoa ki he kahaʻú ʻa e fakamatala ko ení kae lava ke fai ha fili mafamafatatau. Ko ia ʻe aʻu ki ha taimi, kuo pau ke ke tala ange faitotonu ia.
7. ʻE lava fēfē ke hoko ha ongo meʻa ʻokú na faisō ʻo feʻilongaki? (Sio foki ki he puha “Faisō mo ha Taha ʻOkú Mo Nofo Vāmamaʻo.”) (Sio foki ki he fakatātaá.)
7 ʻE lava fēfē ke ke hoko ʻo ʻiloʻi ʻa e tuʻunga moʻoni ʻo e tokotaha ʻe tahá? Ko e taha ʻo e ngaahi founga lelei tahá ko e talanoa tauʻatāina mo faitotonu, ke ʻeke ha ngaahi fehuʻi pea fanongo tokanga. (Pal. 20:5; Sēm. 1:19) Ke fakahoko iá, ʻe tokoni nai ke mo fai ha ngaahi ngāue ʻe lava ai ke mo fetalanoaʻaki, hangē ko e kai fakataha, luelue fakataha ʻi he ngaahi feituʻu kakaí, pea malanga fakataha. ʻE lava foki ke mo feakoʻaki ʻi hoʻomo fakamoleki ʻa e taimi mo e ngaahi kaungāmeʻá mo e fāmilí. ʻIkai ko ia pē, palani ha ngaahi ngāue ʻe fakahaaʻi atu ai kiate koe ʻa e anga ʻo e fakafeangai ʻa e tokotaha ʻe tahá ki he ngaahi tuʻunga kehekehe pea ki he kakai kehekehe. Fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe feinga ʻa Aschwin, mei Netaleni, ke ne faí. ʻOkú ne fakamatala fekauʻaki mo ʻene faisō mo Alicia: “Naʻá ma kumi ki ha ngaahi ngāue te ne tokoniʻi kimaua ke ma feakoʻaki ai. ʻOku anga-mahení ko e fanga kiʻi meʻa faingofua pē, hangē ko hono teuteu fakataha ha meʻatokoni pe fai fakataha ʻa e ngaahi ngāue fakaʻapí. Lolotonga ʻa e ngaahi ngāue peheé, naʻá ma sio ai ki homa ngaahi mālohingá mo e vaivaiʻangá.”
ʻI he tuʻunga ko ha ongo meʻa, kapau ʻokú mo fai ha ngaahi ngāue ʻe lava ai ke mo fetalanoaʻaki, ʻoku ngalingali te mo feʻilongaki lelei ange ai (Sio ki he palakalafi 7-8)
8. ʻE anga-fēfē nai ʻa e maʻu ʻaonga ha ongo meʻa ʻokú na faisō mei heʻena ako fakatahá?
8 ʻE lava foki ke mo feʻilongaki ʻaki hono ako fakataha ʻa e ngaahi kaveinga fakalaumālié. Kapau te mo mali, ʻe fiemaʻu ke mo vaheʻi ha taimi ki he lotu fakafāmilí, koeʻuhí ke hoko ʻa e ʻOtuá ko ha konga mahuʻinga ʻi hoʻomo nofo malí. (Tml. 4:12) Ko ia fēfē ke fakataimitēpileʻi ha taimi ke mo ako fakataha he taimí ni, lolotonga hoʻomo faisoó? Ko e moʻoni, ko e ongo meʻa ʻokú na faisoó ʻoku teʻeki ai ke na hoko ko ha fāmili, pea ko e tokouá ʻoku teʻeki ai ke ne hoko ko e ʻulu ʻo e tuofefiné. Neongo ia, ʻi hoʻomo ako tuʻumaʻu fakatahá, ʻe lava ke mo ako ai fekauʻaki mo hoʻomo tuʻunga fakalaumālié. Ko Max mo Laysa, ko ha ongo meʻa mei ʻAmelika, naʻá na maʻu ha ʻaonga ʻe taha. ʻOku pehē ʻe Max: “ʻI he kamata ʻema faisoó, naʻe kamata ke ma ako ʻa e ʻū tohi ʻi he ngaahi kaveinga fekauʻaki mo e faialeá, nofo malí, mo e moʻui fakafāmilí. Ko e ʻū tohi ko iá naʻá ne fakaava ʻa e matapā ki he fetalanoaʻaki ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga lahi naʻe ʻikai ke ma mei fakakaukau ke talanoa ki ai.”
NGAAHI TAFAʻAKI KEHE KE FAKAKAUKAU KI AI
9. Ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻoku totonu ke fakakaukau ki ai ha ongo meʻa ʻi he fili pe ko hai ʻe tala ki ai ʻena faisoó?
9 Ko hai ʻoku totonu ke mo tala ki ai hoʻomo faisoó? Ko e meʻa ia ʻa kimoua ke mo fakapapauʻi ʻi he tuʻunga ko ha ongo meʻa. ʻI he kamata pē ʻa e faikaumeʻá, te mo fakakaukau nai ke fakangatangata pē ʻa e tokolahi ʻo e kakai ʻokú mo tala ki aí. (Pal. 17:27) ʻI he fai peheé, te mo fakaʻehiʻehi nai ai mei ha tenge mo ha ngaahi fehuʻi ʻikai fiemaʻu. Kae kehe, kapau heʻikai ke mo tala ki ha taha, te mo iku atu nai ʻo fakamavaheʻi pē kimoua ʻi he ilifia naʻa ʻilo ʻe he niʻihi kehé. ʻOku lava ke hoko eni ʻo fakatuʻutāmaki. Ko ia ʻe fakapotopoto ke kiʻi fakahā ange pē ki he faʻahinga ʻe lava ke nau ʻoatu ha faleʻi lelei mo ha tokoni ʻaonga. (Pal. 15:22) Ko e fakatātaá, ʻe lava ke mo tala ange ki ha faʻahinga pau, ʻi he fāmilí, ngaahi kaumeʻa matuʻotuʻá, pe kau mātuʻa Kalisitiané.
10. Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe ha ongo meʻa ke tauhi ai ke taau ʻena faisoó? (Palōveepi 22:3)
10 ʻE lava fēfē ke mo tauhi ke taau hoʻomo faisoó? ʻI he tupulaki hoʻomo ngaahi ongoʻí, ʻe fakanatula pē ke toe lahi ange hoʻomo fetokangaʻakí. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kimoua ke hanganaki tauhi maʻu hoʻomo maʻa fakaeʻulungāngá? (1 Kol. 6:18) Fakaʻehiʻehi mei he talanoa taʻetāú, nofo toko uá, mo e inu tōtuʻá. (‘Ef. 5:3) Ko e ngaahi meʻá ni ʻe lava ke ne langaʻi ʻa e holí pea fakavaivaiʻi hoʻomo malava ke fai ʻa e meʻa ʻoku tonú. Fēfē ke mo lāulea fakataha maʻu pē ki he ngaahi meʻa ʻe lava ke mo fai ke tauhi ai ke taau hoʻomo faisoó? (Lau ʻa e Palōveepi 22:3.) Fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻá ne tokoniʻi ʻa Dawit mo Almaz mei ʻItiopeá. ʻOkú na pehē: “Te ma fakamoleki fakataha ʻa e taimí ʻi he ngaahi feituʻu ʻoku tokolahi ai ʻa e kakaí pe ʻi he ʻi ai ʻa e ngaahi kaungāmeʻa kehé. Naʻe ʻikai ʻaupito ke ma nofo toko ua ʻi ha meʻalele pe ʻi ha fale. Ko ia ai, naʻá ma fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi tuʻunga ʻe ala hoko ʻo fakatauele.”
11. Ko e hā ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻoku totonu ke fakakaukau ki ai ha ongo meʻa ʻokú na faisō ʻi he fili fekauʻaki mo hono fakahāhā ʻo e ʻofá?
11 Fēfē ʻa e ngaahi fakahāhā ʻo e ʻofá? Ko e ngaahi fakahāhā ʻe niʻihi ʻo e ʻofá ʻe feʻungamālie nai ʻi he tupulaki hoʻomo vahaʻangataé. Kae kehe, kapau ʻoku langaʻi hoʻo ngaahi holí, ʻoku ngalingali ʻe faingataʻa kiate koe ke ke fakakaukau lelei fekauʻaki mo e tokotaha ʻe tahá. (Hiva. 1:2; 2:6) Ko e ngaahi fakahāhā ʻo e ʻofá ʻoku lava foki ke faingofua ʻene tupulekina ʻo taki atu ki he ʻulungaanga taʻetāú. (Pal. 6:27) Ko ia ai, ʻi he kamata hoʻomo faikaumeʻá, lāulea ki he ngaahi fakangatangata te mo fokotuʻú ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú.c (1 Tes. 4:3-7) ʻI he tuʻunga ko ha ongo meʻa, mo ʻeke hifo: ‘ʻE anga-fēfē vakai ʻa e kakai ʻi he feituʻu ʻokú ma nofo aí ki heʻema fefakahāhāʻaki ʻa e ʻofá? Ko e ngaahi tōʻonga ko ení ʻe lava ke ne langaʻi ha holi ʻi ha taha ʻiate kimaua?’
12. Ko e hā ʻoku totonu ke lāuʻilo ki ai ha ongo meʻa ʻokú na faisō ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi palopalema mo e taʻefelotoi lolotonga ʻa e faisoó?
12 ʻE lava fēfē ke mo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalemá mo e ngaahi taʻefelotoí? Fēfē kapau ʻokú mo taʻefelotoi mei he taimi ki he taimi? ʻOku fakahaaʻi mai heni ko hoʻomo vahaʻangataé ʻoku ʻikai ke ola lelei? ʻIkai ʻaupito; ko e ngaahi hoá kotoa ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi fetōkehekeheʻaki. Ko ha nofo mali mālohi ʻoku faʻuʻaki ia ha ongo meʻa ʻoku lava ke na ngāue fakataha ke ikuʻi ʻena ngaahi fetōkehekeheʻakí. Ko ia ko e founga hoʻomo fakaleleiʻi ʻa e ngaahi palopalemá ʻi he taimi ní ʻe fakahaaʻi ai pe ʻe hoko hoʻomo nofo malí ʻo lavameʻa. ʻI he tuʻunga ko ha ongo meʻa, mo ʻeke hifo: ‘ʻE lava ke ma talanoaʻi ʻa e ngaahi meʻá ʻi he anga-mokomoko mo e anga-fakaʻapaʻapa? ʻOkú ma loto-lelei ke fakahaaʻi ʻema ngaahi tōnounoú pea feinga ke fakalakalaka? ʻOkú ma fakavave ke ʻulutukua, kole fakamolemole, pea fefakamolemoleʻaki?’ (ʻEf. 4:31, 32) Neongo ia, kapau ʻokú mo taʻefelotoi pe fakafekiki maʻu pē lolotonga ʻa e faisoó, ʻoku ngalingali ko e tuʻungá heʻikai ke toe lelei ia ʻi he hili hoʻomo malí. Kapau ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ko e tokotaha totonu ia kiate koé, ko hono fakangata ʻa e faisoó ʻa e fili lelei taha kiate kimoua fakatouʻosi.d
13. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe lava ke ne tokoniʻi ha ongo meʻa ʻokú na faisō ke fakapapauʻi pe ʻoku totonu ke fuoloa fēfē ʻena faisoó?
13 ʻOku totonu ke fuoloa fēfē hoʻomo faisoó? Ko e ngaahi fili ʻoku fakavave koví ʻokú ne faʻa ʻomai ʻa e ngaahi nunuʻa ʻikai lelei. (Pal. 21:5) Ko ia ko hoʻomo faisoó ʻoku totonu ke fuoloa feʻunga ia ke mo hoko ai ʻo feʻilongaki lelei. Kae kehe, ʻoku ʻikai totonu ke hokohoko atu ʻa e faisoó kapau ʻoku ʻikai fiemaʻu. ʻOku pehē foki ʻe he Tohi Tapú: “Ko e ʻamanaki ʻoku tuai ʻene hokó ʻokú ne ʻai ke tutue ʻa e lotó.” (Pal. 13:12) ʻIkai ko ia pē, ko e fuoloa ange ʻa e faisoó, ko e faingataʻa ange nai ia ke talitekeʻi ʻa e fakatauele fakaefehokotaki fakasinó. (1 Kol. 7:9) ʻI he ʻikai tokangataha ki he fuoloa hoʻomo faialeá, ʻe lava ke ke ʻeke hifo, ‘Ko e hā ʻoku kei fiemaʻu ke u ʻilo fekauʻaki mo e tokotaha ʻe tahá kae toki fai ha filí?’
ʻE LAVA FĒFĒ KE POUPOUʻI ʻE HE NIʻIHI KEHÉ ʻA E FAʻAHINGA ʻOKU FAISOÓ?
14. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻaonga ʻe lava ai ke poupouʻi ʻe he niʻihi kehé ha ongo meʻa ʻokú na faisō? (Sio foki ki he fakatātaá.)
14 Kapau ʻoku tau ʻiloʻi ha ongo meʻa ʻokú na faisō, ʻe lava fēfē ke tau tokoniʻi kinaua? ʻE lava ke tau fakaafeʻi kinaua ki ha houa kai, ki he lotu fakafāmilí, pe ki ha fakafiefia. (Loma 12:13) ʻI he ngaahi tuʻunga ko iá, te na hoko nai ai ʻo toe feʻilongaki lelei ange. ʻOkú na fiemaʻu ha fakafeʻao, tokoni ki he fefonongaʻakí, pe ko ha feituʻu ʻe lava ai ke na talanoa fakaekinaua? Kapau ko ia, ʻe lava ke tau tokoni? (Kal. 6:10) Ko Alicia, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne manatuʻi ʻa e meʻa naʻá na houngaʻia ai mo Aschwin. ʻOkú ne pehē, “Naʻe fakalotomāfana kiate kimaua ʻa hono tala mai ʻe he fanga tokoua ʻe niʻihi ʻe lava ke ma ʻaʻahi ange kiate kinautolu kapau naʻá ma fiemaʻu ha feituʻu ke ma ʻi ai fakataha kae ʻikai maomaonganoa.” Kapau ʻoku kole atu ke ke ʻalu ʻo fakafeʻao, fēfē ke ke vakai ki ai ko ha monū? Tokanga ke ʻoua ʻe tuku ke mātuʻaki nofo toko ua ʻa e ongo meʻá, kae ʻiloʻi foki ʻokú na fiemaʻu ʻa e taimi ke na talanoa fakaekinaua ai.—Fil. 2:4.
Kapau ʻoku tau ʻilo ha ongo meʻa ʻokú na faisō, ʻe lava ke tau kumi ha ngaahi founga ʻaonga ke poupouʻi kinaua (Sio ki he palakalafi 14-15)
15. Ko e hā mo ha toe meʻa ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi kaungāmeʻá ke tokoni ki ha ongo meʻa ʻokú na faisō? (Palōveepi 12:18)
15 ʻE lava foki ke tau poupouʻi ʻa e faʻahinga ʻoku faisoó ʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau leaʻakí pe meʻa ʻoku ʻikai ke tau leaʻakí. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻe fiemaʻu nai ke tau mapuleʻi kitautolu. (Lau ʻa e Palōveepi 12:18.) Ko e fakatātaá, ʻoku tau vēkeveke nai ke tala ki he niʻihi kehé kuo kamata faialea ha ongo meʻa, ka ʻoku loto nai ʻa e ongo meʻá ke na toki tala pē ʻe kinaua. ʻOku ʻikai totonu ke tau lauʻi ʻa e ongo meʻa ʻokú na faisoó pe fakaangaʻi kinaua fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa fakafoʻituitui. (Pal. 20:19; Loma 14:10; 1 Tes. 4:11) ʻIkai ko ia pē, heʻikai nai ke fakahoungaʻi ʻe he ongo meʻá ha ngaahi fakamatala pe ngaahi fehuʻi ʻo fakahuʻunga ʻoku ʻosi totonu ke na mali. Ko ha tuofefine ko Elise mo hono husepānití ʻokú na manatu, “Naʻá ma fakamāʻia ʻi hono ʻeke mai ʻe he niʻihi kehé ʻema ngaahi palani ki he malí ka naʻe teʻeki ai haʻama talanoa ki ai.”
16. ʻOku totonu ke fēfē ʻetau fakafeangaí kapau ʻoku fakangata ʻe ha ongo meʻa ʻena faisoó?
16 Fēfē kapau ʻoku fili ʻa e ongo meʻá ke fakangata ʻa e faisoó? ʻOku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei he fieʻilo ki he meʻá pe kau ki ha tafaʻaki. (1 Pita 4:15) Ko ha tuofefine ko Lea ʻokú ne pehē: “Naʻá ku fanongo naʻe fai ʻe he niʻihi kehé ha fakamahamahalo fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻá ku ʻosi ai mo ha tokoua. Naʻá ku loto-mamahi moʻoni.” Hangē ko ia naʻe lave ki ai ki muʻá, ko e ngata ʻa e faikaumeʻá ʻoku ʻikai ʻuhinga iá naʻá na taʻelavameʻa. Ko e anga-mahení, ʻoku ʻuhinga pē iá kuo fakahoko ʻa e meʻa naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa e faisoó—naʻe tokoni ia ki he ongo meʻá ke na fai ha fili lelei. Neongo ia, ko e fili ko iá ʻe kei fakatupunga pē nai ai ha mamahi fakaeongo kiate kinaua pea ʻai nai ke na ongoʻi tuēnoa. Ko ia ʻe lava ke tau kumi ki ha ngaahi founga ke poupouʻi kinaua.—Pal. 17:17.
17. Ko e hā ʻoku totonu ke hokohoko atu hono fai ʻe he faʻahinga ʻoku faisoó?
17 Hangē ko ia kuo tau vakai ki aí, ko e faisoó ʻoku ʻi ai hono ngaahi pole, ka ʻoku lava foki ke hoko ʻo fakafiefia. ʻOku manatu ʻa Jessica: “Te u lea he moʻoni, naʻe hoko ʻa e faisoó ko ha ngāue lahi. Ka naʻe tuha moʻoni ʻa e taimi mo e ivi naʻe fakamoleki ki aí, pēseti ʻe 100.” Kapau ʻokú mo lolotonga faisō, ngāue hokohoko ke mo feʻilongaki lelei ange. Kapau ʻokú mo fai pehē, ʻe lavameʻa ai hoʻomo faisoó—ʻe tokoniʻi ai kimoua fakatouʻosi ke mo fai ha fili fakapotopoto.
HIVA 49 ʻAi ʻa e Loto ʻo Sihová ke Fiefia
a Kuo liliu ʻa e ngaahi hingoa ʻe niʻihi.
b Ki ha ngaahi fehuʻi lahi ange ke fakakaukau ki ai, sio ki he Questions Young People Ask—Answers That Work, Voliume 2, p. 39-40.
c Ko hono ngāngaahi ʻo e kupu fakafanau ʻo ha taha ko ha founga ia ʻo e fehokotaki fakasino taʻetāú, ʻo fiemaʻu ai ki he kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ke nau fai ki ai ha ngāue fakaefakamaau. Ko hono ngāngaahi ʻo e ongo foʻi huhú pea mo e ngaahi fetalanoaʻaki taʻetaau fakafou ʻi he feʻaveʻaki pōpoakí pe ʻi he telefoní ʻe lava foki ke fai ki ai ha ngāue fakaefakamaau, ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻungá.
d Ki ha fakamatala lahi ange, sio ki he “Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí” ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo ʻAokosi 15, 1999.