Ko Hono ʻAi ke Malu Ho ʻĀtakai ʻi he Ngāueʻangá
NEONGO ʻa e ngaahi lao fekauʻaki mo e moʻui lelei mo e malu fakangāué, ʻoku kei hoko pē ʻa e lavea mo e mate ʻi he ngāué ko ha palopalema lahi. ʻOku hā mahino leva, ko e malu ʻi he ngāueʻangá ʻoku ʻikai malava ke fakaleleiʻi ia ʻe he laó ʻataʻatā pē. Ko e kau pule ngāué mo e kau ngāué kuo pau ke nau fua ha kiʻi fatongia ki heʻenau malú tonu pea mo e malu ʻa e niʻihi kehé.
Ko ia ai, ko e kotoa ʻo kinautolu ʻi ha kau ngāue ʻoku totonu ke nau fakapotopoto ʻo vakai fakalelei ki he ʻātakai ʻo ʻenau ngāué mo ʻenau ngaahi tōʻonga ngāué. Ko e fakatātaá, kuó ke fakatokangaʻi pe ʻoku malu moʻoni ho feituʻu ngāueʻangá? ʻOkú ke ngāue mo ha faʻahinga koloa ʻoku kona? Kapau ko ia, ʻoku maluʻi feʻunga koe? ʻOkú ke faʻa mafasia? ʻOkú ke tali lelei ʻa e ngaahi taimi-tēpile ngāue ʻokú ne maumauʻi ʻa e ngaahi fakangatangata pe ngaahi houa fakalao kuo fokotuʻú?
Ko e tali ki he ngaahi fehuʻi hangē ko ení te ne fakamahino nai ʻa e meʻa lahi fekauʻaki mo e anga hoʻo malu ʻi he ngāué.
Tokanga ki he Ngaahi Fakatuʻutāmakí
Ko e feinga ko ia ke tauhi maʻu ha taimi-tēpile ngāue ʻoku taʻefakafuofua leleí ʻe lava ke hoko ʻo fakatuʻutāmaki. Hili hono sivisiviʻi ʻa e ngaahi ola ʻo hano saveaʻi ʻo e kau ngāue ʻe toko 3.6 miliona mo e ngaahi feituʻu ngāue ʻe 37,200, naʻe pulusi ai ʻe Palōfesa Lawson Savery ʻo e ʻUnivēsiti Curtin ʻo ʻAositelēliá, fakataha mo ha tokotaha fekumi, ha pepa fakatotolo naʻe fakakaveinga ko e “Ngaahi Houa Lahi ʻi he Ngāué: ʻOku Nau Fakatuʻutāmaki pea ʻOku Loto-Lelei Pē ʻa e Kakaí ki Ai?” Ko e tali ki he ongo konga fakatouʻosi ʻo e fehuʻi ko iá, ko hono moʻoní, naʻe ʻio.
Ko e moʻoni, ko e kau ngāue ʻoku ongosiá ʻoku siʻisiʻi ange ʻenau malavá pea lahi ange ʻenau fehālaakí. Naʻe pehē ʻe Palōfesa Savery, hangē ko ia naʻe līpooti ʻe he nusipepa ʻAositelēlia ko e The Sun-Herald: “Naʻe fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi kautaha lahi ʻa e ʻāvanga-ngāué pea nau kumi tōtōivi mo fakapaleʻi ʻa e kau ʻāvanga-ngāué.” Ko hono ngaahi nunuʻá ʻoku ala malava ke fakamamahi ʻaupito. Mahalo ʻoku ʻikai ha toe feituʻu ʻe hā mahino ai ʻa e palopalemá ni ka ko e potungāue fefonongaʻakí, ʻa ia ʻe fakaʻaiʻai nai ai ʻa e kau fakaʻulí pe aʻu ʻo fakamālohia kinautolu ke nau fakaʻuli ʻi he ngaahi houa lahi ʻo ʻikai toe mālōlō—ʻa ia ʻoku taʻefakalao ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi.
Ko e ngaahi tōʻonga ngāue taʻefeʻungá, ʻa ia ʻe kau nai ki ai ʻa e ʻikai loko maau mo maʻá, ʻe fakatupunga ai ha toe tuʻunga fakatuʻutāmaki. Ko hono laku noaʻia holo ʻa e ngaahi meʻangāué pe ngaahi uaea moʻui taʻekofukofú ʻoku faʻa taki atu ia ki he ngaahi fakatuʻutāmaki, pea aʻu ki he mate. ʻOku toe pehē ʻene moʻoni fekauʻaki mo hono taʻetokangaʻi ʻa e ngaahi tokateu maluʻí ʻi he taimi ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e ngaahi meʻangāue mo e ngaahi mīsini fakaʻuhilá. Ko ha toe tupuʻanga ʻe taha ʻo e laveá mo e maté ko e taʻemalava ke fakamaʻa ʻa e ngaahi huhuʻa ʻoku mahuá—tautefito ki he ngaahi meʻa ʻoku koná. Kuo lahi ʻa e hoko ʻa e ngaahi lavea lahi mei he hekea ʻa e kau ngāué ʻi ha faliki ʻoku lolololo pe viku. Ko ia ʻe lava ke pehē ko e ʻuluaki lao ki he tuʻunga ngāue leleí ko e maʻa mo e maau.
Neongo ia, ʻoku hehema ʻa e tokolahi ke taʻetokangaʻi ʻa e ngaahi founga ki he maluʻí. ʻOku pehē ʻe he pepa ko e Monthly Labor Review: “Ko e fakamafasia ʻo e ngāué ʻe taki atu nai ki he ngaahi fakakaukau ko e ngaahi hala-tuʻusí ʻe feʻungamālie ia koeʻuhi kae aʻusia ʻa e ngaahi fiemaʻú.” Ko ia ʻe fakaʻuhinga leva nai ha niʻihi fekauʻaki mo ha lao ki he maluʻí, ‘Kuo teʻeki ʻaupito tupu ha faʻahinga palopalema ʻi he taimi naʻá ku tukunoaʻi ai iá.’ Lolotonga ʻa e tokanga ki he ʻīsiu ko ení, naʻe pehē ʻe ha pule taukei ʻo ha ngāueʻanga ʻe taha: “Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa kovi taha ʻoku malava ke ke fai ʻi he ngāué ko hono taʻetokangaʻi ʻa e ngaahi founga ki he maluʻí pea hao mei aí!” Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻoku fakaʻaiʻai heni ʻa e falala tōtuʻá mo e taʻetokangá, ʻo iku atu ai ki he ngaahi fakatuʻutāmaki lahi ange.
Ko e pā ko ia ʻa e ngāueʻanga Chernobyl ʻi ʻIukalaine ʻi he 1986 ʻoku faʻa fakamatalaʻi ia “ko e fakatamaki niukilia kovi taha ʻa māmaní.” Ko e hā naʻe fehālaakí? ʻOku lave ha līpooti fekauʻaki mo e fakatamakí ko ha “katiloka ʻo e founga ngāue taʻetokanga” mo e “taʻetokaʻi hokohoko ʻa e ngaahi tokateu maluʻí.”
ʻOku malava fakatouʻosi ʻa e tokotaha pule ngāué mo e tokotaha ngāué ke ngāue fakataha ʻi hono tomuʻa ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakatamaki ʻe ala hoko fekauʻaki mo e malú. ʻOku pehē ʻe ha palōveepi poto ʻa e Tohitapú: “Ko e fakapotopoto ʻoku ne sio ki he kovi, ʻo ne toi.” (Palovepi 22:3) ʻIo, ʻoku sio ʻa e tokotaha potó ki he meʻa ʻe ala hoko ko ha tuʻunga fakatuʻutāmakí pea siofi ha ngaahi founga ke maluʻi ai ia mo e niʻihi kehé.
ʻI he taimi ʻoku fai ai eni ʻe he kau pule ngāué, ʻoku nau maʻu ʻaonga ai, pea pehē ki heʻenau kau ngāué. Ko e fakatātaá, ko ha kautaha ʻokú ne toe tisaini honau ʻōfisí ke kalofi ʻa e “mahamahaki tupunga mei he falé” naʻa nau fakatokangaʻi naʻe ʻikai fuoloa, kuo fakalakalaka vave ʻa e tupu ʻa e fua ʻo e ngāué mo e ngaahi lēvolo ʻo e tuʻunga fiemālie ʻa e kau ngāué. Naʻe toe fakatokangaʻi foki naʻe tokosiʻi ange ʻa e kakai naʻe nofo ʻi he fakaʻatā ko e puké. Ko e fakaʻatuʻi pehē ki he moʻui ʻa e niʻihi kehé naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene fakatupunga ha ʻatimosifia lelei ange ki he pule ngāué mo e tokotaha ngāué, kae hangē ko ia ʻoku hā ʻi he tuʻunga ko ení, ʻe toe lava foki ke ʻuhinga lelei fakaʻekonōmika.
Hangē ko ia naʻe lave ki ai ʻi he kupu ki muʻá, kuo mafola mai ʻa e fakamālohí ʻo aʻu ki he ngāueʻangá. Ko e hā ʻoku malava ke ke fai ke maluʻi ai koé?
Ngaahi Sitepu ʻe Malava ke Fai
Naʻa mo e fanga kiʻi tōʻonga fakaaoao ʻoku hoko ʻi he ngaahi feituʻu ngāué kuo fakatokangaʻi ʻoku tupulaki ia ki ha ngaahi tuʻunga fakahohaʻa kovi ange. ʻOku ʻomai ʻe he Harvard Business Review ʻa e akonaki fakatupu fakakaukau ko ení: “Ke taʻofi ʻa e fakamālohi ʻi he ngāueʻangá, fakatokangaʻi ange ko e kakai ʻoku nau fakahoko ʻa e fanga kiʻi fakaaoao īkí ʻoku nau faʻa hoko atu ke fai ʻa e ngaahi fakaaoao lalahi ange.”
ʻE ʻikai nai taumuʻa ha fefine ia ke tohoakiʻi ʻa e tokanga ʻa e kau ngāué, ka ʻo kapau ko e anga hono valá, leá, mo ʻene tōʻongá ʻoku ʻikai fakanānā, ʻe fakaʻuhinga leva ia ʻe he niʻihi kehé ʻokú ne ʻulungaanga taʻetaau. Ki muí ni mai, ko e ngaahi tōʻonga naʻe ʻikai fakataumuʻa ke tohoakiʻi ha tokanga taʻetotonú kuo iku ia he taimi ʻe niʻihi ki ha ngaahi palopalema mafatukituki, kau ai ʻa e muimuiʻi ke fai ha kovi, tohotohoʻi, pea aʻu ki hono tāmateʻi. Ko ia, tokanga ki he anga ʻo hono uesia ʻo e niʻihi kehé ʻe ho valá mo hoʻo tōʻongá. Tokanga ki he akonaki ko ia ʻa e Tohitapú: ‘Teuʻi aki akimoutolu ae kofu oku gali ke ai, moe mata agavaivai [“anga-fakanānā,” NW] moe aga fakabotoboto.’—1 Timote 2:9, PM, fakaʻītali ʻamautolu.
Naʻe toe fakamahino ʻe he Monthly Labor Review ha toe tuʻunga ʻe taha ʻe ala fakatuʻutāmaki, ʻo pehē: “ʻOku malanga hake ʻa e ngaahi hohaʻa fekauʻaki mo e kau ngāue ko ia ʻoku ngāue tokotaha ʻi he poʻulí ʻi he ngaahi feituʻu maomaonganoá.” Ko ia fakakaukau angé: ʻOku fakapotopoto ke tali lelei ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻe ala hoko ʻoku faʻa tupu mei he ngāue tokotahá, tautefito ʻi he tuʻapoó? ʻOku tuha moʻoni ʻa e ngaahi totongi paʻangá mo ha fakatamaki pehē ʻe ala hoko?
ʻOku toe mātuʻaki mahuʻinga foki ke fakakaukau ki he anga ʻo haʻatau fakafeangai ki he tōʻonga fakatupu ʻita mo fakatupu fili ʻa e kaungāngāue ʻoku mafasiá. Ko e hā ʻe lava ke fai ke fakasiʻisiʻi ai ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻe ala hoko? ʻOku faleʻi mai ʻe ha palōveepi faka-Tohitapu: “Ko e tali malū ʻoku lolou ai ʻa e houhau: ka ko e lea masila ʻoku ne langaʻi ʻa e ʻita.” (Palovepi 15:1) ʻIo, ʻi he anga-lelei mo fakaʻapaʻapa ʻi hoʻo fakaleá, te ke fai nai ai ha meʻa lahi ke fakasiʻisiʻi ʻa e feʻiteʻitaní pea kalofi ha fekeʻikeʻi.
ʻI he ʻātakai fakamafasia ʻo e ʻaho ní, ʻoku anga-maheniʻaki ʻa e tōʻonga fakatupu ʻitá mo fakatupu filí. Lolotonga ʻe hā ngali ʻoku fakahanga mai kia kitautolu, ko hono puhi pē ia ki tuʻa ʻe he tokotaha ko iá ʻene mafasiá mo ʻene ongoʻi feifeitamaki kuó ne fiu taʻotaʻofí. Ko ʻetau ʻi he feituʻu hala pē nai ʻi he taimi hala. Ko ia ko e anga ʻo ʻetau fakafeangaí ʻoku mahuʻinga. Ka hala pē ʻene fakasiʻisiʻi ko ʻene fakalahi ʻa e meʻa ʻoku hokó.
Kae kehe, mahalo pē ʻoku ʻi ai ha ngaahi faikehekehe moʻoni ʻi he anga ʻo e fakakaukaú. ʻOku ʻomi ʻe he tohi Resolving Conflicts at Work ha fakamatala ʻaonga: “ʻI he taimi ʻoku tau fekeʻikeʻi aí, . . . ʻoku tātātaha haʻatau fetuʻutaki ʻi ha tuʻunga mahino fekauʻaki mo e meʻa ʻoku tau mātuʻaki ongoʻi moʻoní.” Ko e hā nai ʻa e ʻuhingá? Naʻe hoko atu ʻa e tohí ke fakamatala: “Ko ʻetau ngaahi fekeʻikeʻí ʻokú ne maʻu ha malava ke fakapuputuʻu mo fakakuihi kitautolu, pea ʻoku tau hoko ai ʻo tui ʻoku ʻikai ha toe founga kehe ka ko e kē pē.”
Ko e hā ʻa e talí? FANONGO! ʻOku pehē ʻe he tohi ʻoku lave ki ai ʻi ʻolungá: “ʻI he fanongo moʻoni ki he kakai ʻoku ʻikai ke tau loto-tatau mo iá . . . , ʻe lava ke tau tuku ai ʻetau nōfoʻi fakaeongo ke hokohoko atu ʻa e keé pea kumi ki ha ngaahi fakaleleiʻanga.” Ko e akonaki lelei eni ki hono taʻofi ʻo e ngaahi taʻelototataú pe taʻefemahinoʻakí mei haʻane tupulaki ki ha ngaahi fekeʻikeʻi lalahi ange.
Ko ia ai, ʻoku fakapotopoto ke ngāueʻaki ha founga fakakaukau lelei ki he maluʻí. ʻE kau heni ʻa e hoko ʻo fakamātoato ʻi he muimui ki he ngaahi tuʻutuʻuni fakaemaluʻi ʻi ho feituʻú. Ko hono fai ení ʻe lava ke ʻaonga lahi ia ki hono ʻai ʻa e ngāueʻangá ke malu ange.
ʻE toe lava foki ke pehē ko e anga ʻetau vakai ki he moʻuí, ngāué, mo e taimi mālōloó ʻe lava ke ne tākiekina lahi ʻa e faʻahinga ngāue ʻoku tau filí mo e anga ʻetau fakakaukau fekauʻaki mo e malú. Ko e kupu hono hokó ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ha ngaahi fili lelei ʻi he tuʻunga ko ení.
[Fakatātā ʻi he peesi 5]
Fakamaʻa fakaʻauliliki ʻa e lolo kuo mahuá
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ko e tali maluú ʻoku lava ke ne fakasiʻisiʻi ha tuʻunga feʻiteʻitani