LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g 4/07 p. 10-12
  • ʻE Lava Ke Ke Ako ha Toe Lea ʻe Taha!

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻE Lava Ke Ke Ako ha Toe Lea ʻe Taha!
  • ʻĀ Hake!—2007
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Kātaki, Anga-Fakatōkilalo mo e Ngaofengofua
  • Ngaahi Lēvolo
  • Founga ʻe Lava ke Tokoni Ai ʻa e Niʻihi Kehé
  • ʻOkú Ke Pōtopotoʻi ʻi he Leaʻaki ʻa e “Lea Maa”?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
  • Ngāue mo ha Fakatahaʻanga Lea Muli
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Fakatupulaki ʻa e Malaʻe Lea Mulí
    Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau—2009
  • Tokoniʻi ʻa e Fānau ʻa e “Kau Mulí”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2017
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
ʻĀ Hake!—2007
g 4/07 p. 10-12

ʻE Lava Ke Ke Ako ha Toe Lea ʻe Taha!

“Heʻikai te u fakafetongi ʻaki ha meʻa pē ʻa e meʻa naʻe hokosiá,” ko e lau ia ʻa Mike. ʻOku tānaki mai ʻe Phelps, “Naʻe kau ia he ngaahi fili lelei taha ʻi heʻeku moʻuí.” ʻOkú na fakatou ʻuhinga ki hono tali ʻa e pole ko ia ʻo hono ako ha toe lea ʻe tahá.

ʻI HE ngaahi fonua takatakai ʻi he māmaní, ʻoku ako ai ha tokolahi fakautuutu ʻo e kakaí ha ngaahi lea foʻou ʻi ha ngaahi ʻuhinga kehekehe—niʻihi ko e ʻuhinga fakafoʻituitui, niʻihi ko e ʻuhinga fakapaʻanga pea ko e niʻihi ko e ʻuhinga fakalotu. Naʻe fakaʻekeʻeke ʻe he ʻĀ Hake! ha kakai ʻe niʻihi ʻa ia ʻoku nau ako ha lea muli. Naʻe kau eni ʻi he ngaahi fehuʻi naʻe ʻeké, ʻOku fēfē ʻa hono ako ha lea foʻou ʻi he tuʻunga ko ha tokotaha lahí, pea ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ha taha ke ne akó? Ko e fakamatala hokó ʻoku makatuʻunga ia ʻi heʻenau ngaahi talí. Te ke ʻiloʻi nai ai ko e ngaahi poiní ʻoku fakatou fakalototoʻa mo fakamaama, tautefito kapau ʻokú ke ako ha lea foʻou pe fakakaukau ke fai pehē. Ko e fakatātaá, fakakaukau angé ki he niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungāanga mahuʻinga naʻe ongoʻi ʻe he faʻahinga naʻe fakaʻekeʻeké ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ki he hoko ʻo pōtoʻi ʻi ha lea ʻe tahá.

Kātaki, Anga-Fakatōkilalo mo e Ngaofengofua

Lolotonga ʻoku lava ke ako ʻe he fānaú ha lea ʻe ua pe lahi ange he taimi tatau—ʻo faʻa hoko ʻi he fanongo pē ki aí—ʻoku faʻa ʻiloʻi ʻe he kakai lalahí ʻenau faingataʻaʻia lahi ange ʻi hono ako ha lea foʻoú. Ko e meʻa ʻe taha, kuo pau ke nau kātaki koeʻuhi ko hono ako ʻo ha lea foʻoú ʻe lava ke fiemaʻu ki ai ha taimi lōloa. Pea ʻi he femoʻuekina ʻenau ngaahi taimi-tēpilé, ʻoku faʻa ʻuhinga iá ko hono toloiʻi ʻa e ngaahi ngāue kehé.

“ʻOku mahuʻinga ʻa e anga-fakatōkilaló,” ko e lau ia ʻa George. “ʻI hoʻo foʻou ki he leá, kuo pau ke ke loto-lelei ke lea ʻo hangē—pea ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ke tōʻongafai kia koe ʻo hangē—ha kiʻi leká.” Ko e tohi How to Learn a Foreign Language ʻoku fakahaaʻi ai: “Kuo pau ke ke liʻaki ʻa e niʻihi ʻo hoʻo mahuʻingaʻia fakaekitá mo hoʻo ngaahi loto-moʻua fekauʻaki mo ho ngeiá kapau ʻokú ke loto moʻoni ke fakalakalaka.” Ko ia ʻoua ʻe fuʻu fakamātoató. “Kapau kuo ʻikai ʻaupito ke ʻi ai haʻo ngaahi fehālaaki, ʻoku ʻikai te ke ngāueʻaki feʻunga ʻa hoʻo lea foʻoú,” ko e fakamatala ia ʻa Ben.

ʻOua ʻe hohaʻa kapau ʻoku kataʻi ʻe he niʻihi kehé ʻa hoʻo ngaahi fehālaakí—ʻi hono kehé, kata fakataha mo kinautolu! Ko hono moʻoní, ngalingali ʻe hoko mai ʻa e ʻaho ʻa ia te ke fai ai ha ngaahi talanoa fakafiefia fekauʻaki mo e ngaahi meʻa kuó ke leaʻakí. Pea ʻoua ʻe ilifia ke ʻeke ha ngaahi fehuʻi. Ko hono mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku leaʻaki ai ha meʻa ʻi ha founga paú ʻoku tokoni ia ki he manatú.

Koeʻuhi ko hono ako ha lea foʻoú ʻoku faʻa ʻuhinga iá ko hono ako ha anga fakafonua foʻou, ʻoku tokoni ke hoko ʻo ngaofengofua, ke maʻu ha fakakaukau ʻatā. “Ko hono ako ha toe lea ʻe tahá kuó ne tokoniʻi au ke u ʻiloʻi ʻoku lahi ange he founga ʻe tahá ʻa hono vakaiʻi mo fai ʻo e ngaahi meʻá,” ko e lau ia ʻa Julie. Ko e “founga ʻe tahá ʻoku ʻikai ʻaupito lelei ange ia ʻi he ngaahi founga kehé—ko e kehekehe pē.” ʻOku fakahaaʻi ʻe Jay, “Feinga ke kaumeʻa mo e kakai ʻoku nau leaʻaki ʻa e leá, pea fiefia ʻi he feohi mo kinautolú.” Ko e moʻoni, ʻe fakapapauʻi ʻe he kau Kalisitiané ko e ngaahi kaumeʻa peheé ko e ngaahi takanga lelei ʻoku nau ngāueʻaki ʻa e lea lelei. (1 Kolinito 15:33; Efeso 5:​3, 4) ʻOku tānaki mai ʻe Jay, “ʻI heʻenau ʻiloʻi ʻokú ke mahuʻingaʻia ʻia kinautolu, ko ʻenau meʻakaí, ko ʻenau fasí mo e alā meʻa peheé, ʻe tohoakiʻi fakanatula mai ai kinautolu kiate koe.”

Ko e lahi ange hoʻo fakamoleki ʻa e taimi ki he akó, pea tautefito ki hono ngāueʻaki ʻa e leá, ko e vave ange ia hoʻo fakalakalaká. “ʻOku tau maʻu ʻa e pōtoʻi ʻi he leá mei he founga kai ʻa ha ʻuhikiʻi moa—ʻo tositosi tahataha e uité,” ko e fakamatala ia ʻa George. “Ko e fanga kiʻi meʻi uité ʻoku ʻikai ke lahi, ka ʻoku tātānaki pē ʻo lahi.” Ko Bill, ʻa ia naʻá ne ako ʻa e ngaahi lea lahi ʻi he tuʻunga ko ha misinalé, ʻokú ne pehē, “Naʻá ku ʻalu ki he feituʻu kotoa pē mo e ngaahi lisi ʻo e ngaahi foʻi leá pea sio ki ai ʻi ha taimi pē naʻá ku maʻu ai ha ngaahi miniti siʻí.” Kuo ʻiloʻi ʻe he tokolahi ko e līʻoa maʻu pē ʻa e ngaahi vahaʻa taimi nounou ke ako aí ʻoku ola lelei ange ia ʻi hono vaheʻi tātātaha ki ai ha fuʻu taimi lōloá.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi tokoni lahi kehekehe ʻoku ala maʻu ke tokoniʻi ʻaki ʻa e kakaí ʻi hono ako ha lea, ʻo kau ai ʻa e ngaahi tohi, ngaahi tepi kuo hiki, ngaahi kaati ʻo e ngaahi foʻi lea pea mo e meʻa lahi ange. Kae kehe, naʻa mo e kotoa ʻo e ngaahi meʻa ko ení, ʻoku ʻiloʻi ʻe he kakai tokolahi ʻoku nau ako lelei tahá ʻi ha ʻatimosifia ʻo ha loki ako kuo fokotuʻutuʻu maau. Ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga kotoa pē ʻoku ola lelei kiate koé. Neongo ia, manatuʻi ʻoku ʻikai ha hala tuʻusi ʻo taʻekau ai ha feinga mo e kīvoi fakafoʻituitui. Ka ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi founga ke ʻai ai ʻa e akó ke faingofua ange mo fakalata ange. Ko e taha ke fakalahi hoʻo vakai ki he leá mo e anga fakafonuá.

“Hili hono mahinoʻi lelei ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa tefitó pea mo hono maʻu ʻi ha tuʻunga ʻa e ngaahi foʻi lea ʻa e tokotaha toki kamata akó,” ko e fakamatala ia ʻa George, “ʻe lelei ke ke fakamoleki ha taimi ʻi ha fonua ʻa ia ʻoku leaʻaki ai ʻa e leá.” ʻOku fakakaukau tatau mo ia ʻa Barb, “Ko e ʻaʻahi ki he fonuá ʻoku lava ai ke ke maʻu ʻa e ongo ʻo e leá.” Ko e meʻa mahuʻinga tahá, ʻoku tokoniʻi koe ʻe he nōfoʻi ʻi he ʻātakaí ke ke fakakaukau ʻi he lea foʻoú. Ko e moʻoni, ko e tokolahi taha ʻo e kakaí heʻikai nai te nau malava ke ʻalu ki ha fonua ʻe taha. Ka ʻe ʻi ai nai ha ngaahi faingamālie fakalotofonua ke hoko lahi ange ai ʻo nōfoʻi ʻi he leá mo e anga fakafonuá. Ko e fakatātaá, ʻe ʻi ai nai ha ʻū tohi ʻi he tuʻunga fakaeʻulungāangá ʻoku ala tali mo lelei pe ko e ngaahi polokalama letiō pe TV ʻi he lea ʻokú ke akó. Kumi ki he kakai ʻi ho feituʻú ʻoku nau lea lelei ʻi he leá pea talanoa kia kinautolu. “ʻI hono tefitó,” ko e fakamatala ia ʻi he How to Learn a Foreign Language, “ko e ʻahiʻahiʻí ʻa e lao mahuʻinga taha pē taha ki hono fai ha fakalakalaká.”a

Ngaahi Lēvolo

ʻI hoʻo hokohoko atu hono ako ʻo e leá, te ke ongoʻi nai ai ʻi ha ngaahi taimi ʻoku hangē ia ʻokú ke tuʻumaʻu ʻi ha lēvoló—ʻi he fāinga he lēvolo tatau ʻo ʻikai sio ki ha fakalakalaka. Ko e hā ʻe lava ke ke faí? ʻUluakí, fakakaukau ki hoʻo muʻaki ngaahi ʻuhinga ki hono ako ʻo e leá. Kuo ako ʻe he tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha lea foʻou koeʻuhi ke tokoniʻi ai ʻa e niʻihi kehé ke nau ako ʻa e Tohi Tapú. Ko e fakakaukau ki hoʻo muʻaki ngaahi koló pe taumuʻá ʻe lava ke ne ʻai ke mālohi ʻa hoʻo fakapapaú.

Uá, maʻu ha ngaahi ʻamanaki ʻuhinga lelei. “Heʻikai ʻaupito nai ke ke malava ʻo lea lelei tatau mo ha tokotaha ko ʻene lea tuʻufonuá ia,” ko e fakamatala ia ʻa e tohi How to Learn a Foreign Language. “ʻOku ʻikai ko hoʻo taumuʻá ia. ʻOkú ke fiemaʻu pē ke malava ʻo mahinoʻi koe ʻe he kakaí.” Ko ia, ʻi he ʻikai mamahi ʻi he ʻikai te ke pōtoʻi ʻo hangē ko ia ʻi hoʻo leá tonu, tokangataha ke fetuʻutaki mahino ʻo ngāueʻaki ʻa e meʻa kuó ke ʻosi akó.

Tolú, kumi ki ha tuʻunga mohu ʻuhinga ke ne fakafuofuaʻi ʻa hoʻo fakalakalaká. Ko hono ako ha leá ʻoku hangē ia ko hono siofi e tupu ʻa e musié—ʻoku ʻikai ke ke fakatokangaʻi ʻe koe ʻa ʻene tupú, ka ʻi he ʻaho ki he ʻaho ʻoku tupu ai ʻo loloa ʻa e musié. ʻI he tuʻunga meimei tatau, kapau te ke sio ki he taimi naʻá ke fuofua kamata aí, ʻoku ʻikai ha veiveiua te ke ʻiloʻi ai kuó ke fai ha laka ki muʻa. Fakaʻehiʻehi mei hono fakafuofuaʻi ʻa hoʻo fakalakalaká ʻaki hono fakahoa ki he niʻihi kehé. Ko ha tefitoʻi moʻoni lelei ke muimui ai ʻoku maʻu ia ʻi he Tohi Tapú ʻi he Kaletia 6:4. ʻOku pehē ai: “Ka ke taki taha sivi ʻene ngaue aʻana; pea te ne toki fakafuofuaʻaki ia pe hono polepoleʻanga, ʻo ʻikai ʻaki ha taha kehe.”

Faá, vakai ki he ako ʻoku faí ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e taimi ka ʻoku ʻaonga. Fakakaukau ki heni: ʻI he hoko ko ha tokotaha leá, ʻoku lavameʻa fēfē ha kiʻi leka taʻu tolu pe fā? ʻOkú ne ngāueʻaki ha ngaahi foʻi lea faingataʻa mo ha kalama fihi? ʻIkai ʻaupito! Neongo ia, ʻoku lava ke ne fakahoko ha fetalanoaʻaki tefito. Ko e moʻoni, naʻa mo ha kiʻi leka, ko hono ako ʻo ha leá ʻoku fiemaʻu ki ai ha ngaahi taʻu.

Nimá, ngāueʻaki ʻa e lea foʻoú ʻi he lahi taha ʻe ala lavá. “Naʻe hā ngali naʻá ku nofo maʻu ʻi ha lēvolo ʻi he taimi naʻe ʻikai te u ngāueʻaki tuʻumaʻu ai ʻa e leá,” ko e lau ia ʻa Ben. Ko ia hokohoko ngāueʻaki ia. Leaʻaki maʻu pē ʻa e leá! ʻI he fakanatulá, ʻoku lava ke fakalotomamahi ʻa e feinga ke fetuʻutakí ʻi hoʻo maʻu pē ha ngaahi foʻi lea ʻa ha kiʻi leka. “Ko e konga faingataʻa taha kiate aú ko e ʻikai malava ke leaʻaki ʻa e meʻa ʻoku ou loto ke leaʻakí ʻi he taimi ʻoku ou fiemaʻu aí,” ko e tangilāulau ia ʻa Mileivi. Ka ko e loto-mamahi ko iá tonu ʻe lava ke ne ueʻi koe ke ke kātaki. “Naʻá ku fehiʻa ʻi he nofo ʻi ha lēvolo ʻa ia naʻe ʻikai te u lava ai ke mahinoʻi ʻa e ngaahi talanoá mo e fakakatá,’ ko e manatu ia ʻa Mike. “ʻOku ou tui ko e ngaahi ongoʻi peheé naʻá ne teke au ke u ngāue mālohi ange ke paasi ʻi he lēvolo ko iá.”

Founga ʻe Lava ke Tokoni Ai ʻa e Niʻihi Kehé

Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he faʻahinga ʻoku nau ʻosi leaʻaki ʻa e leá ke tokoniʻi ha tokotaha akó? Ko Bill, naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne fakahaaʻi, “Lea māmālie kae tonu, ʻo ʻoua ʻe talanoa fakapēpē.” ʻOku pehē ʻe Julie, “Kātaki, pea ʻoua ʻe fakaʻosi ʻa e ngaahi sētesi ʻa e tokotaha akó.” ʻOku manatu ʻa Tony: “Ko e kakai ʻoku lea ʻi ha lea ʻe uá naʻa nau hehema ke lea mai kiate au ʻi heʻeku leá. Ka naʻe fakamāmālieʻi moʻoni ai ʻeku fakalakalaká.” Ko ia ai, kuo kole ʻe he kau ako ʻe niʻihi ki honau ngaahi kaumeʻá ke talanoa ange kia kinautolu ʻi he lea foʻoú pē ʻi ha ngaahi taimi pau pea ke nau fakahaaʻi ʻa e ngaahi meʻa pau ke ngāue ki aí. ʻOku toe houngaʻia ʻa e kau akó ʻi he faʻahinga ʻoku nau fakaongoongoleleiʻi moʻoni kinautolu ʻi heʻenau ngaahi feingá. Hangē ko hono fakahaaʻi ʻe George, “Naʻe ʻikai te u mei lavaʻi ia ka ne taʻeʻoua ʻa e ʻofa mo e fakalototoʻa ʻa hoku ngaahi kaumeʻá.”

Ko ia, ʻoku tuha mo e feinga ʻa hono ako ha lea ʻe tahá? “ʻAupito!” ko e tali ia ʻa Bill, hangē ko ia naʻe lave ki ai ki muʻá, ʻokú ne lea ʻi he ngaahi lea lahi. “Kuó ne fakalahi ʻeku vakai ki he moʻuí pea tokoniʻi au ke u vakai ki he ngaahi meʻá mei he ngaahi tafaʻaki kehé. ʻI hono tefitó, ko e malava ke ako ʻa e Tohi Tapú mo e kakai ʻoku nau leaʻaki ʻa e ngaahi lea ko iá pea sio ki heʻenau tali ʻa e moʻoní mo fai ha fakalakalaka fakalaumālie lahi angé ʻoku tuha ʻaupito ai ʻa e ngaahi feingá. Ko hono moʻoní, ko ha tokotaha tufunga lea ʻokú ne lea ʻi he lea ʻe 12 naʻá ne tala mai kiate au: ‘ʻOku ou fakaʻamu ange ko au koe. ʻOku ou ako ʻa e ngaahi leá koeʻuhi pē ko ʻeku manako aí; ʻokú ke ako moʻoni ʻe koe iá ke tokoniʻi ʻa e kakaí.’”

[Fakamatala ʻi lalo]

a Sio ki he ʻīsiu ʻo e Awake! ʻo Sanuali 8, 2000, peesi 12-13.

[Fakamatala ʻi he peesi 11]

Ko e holi ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ko ha fakaueʻiloto mālohi ia ke ako ai ha lea

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share