Mei he Komanitā Fakakautaú ki he Hoko ko e ‘Sotia ʻa Kalaisi’
Fakamatala fai ʻe Mark Lewis
“Mālō e lākoifie ki he pongipongí ni, ʻe Hoʻo ʻAfio.” “Mālō ʻetau maʻu ʻa e efiafí ni, tapu mo e Feituʻú Na.” “Mālō ʻetau maʻu ʻa e efiafí ni, ʻEiki Palēmia.” Ko e niʻihi ʻeni ʻo e ngaahi lea fakafeʻiloaki ne u leaʻaki ʻi heʻeku hoko ko ha pailate pea ko ha ʻŌfisa Komanitā ʻi he Kongakau Laulā Puna Māʻolunga ʻo ʻAositelēliá. Ne u pailate maʻá e kau taki ʻo e ngaahi Vahefonuá mo e kau māʻolunga he puleʻangá ʻi ʻAositelēlia mo e māmaní takatakai. Kae kehe, ʻi he taimi ní, ʻoku ou fai ʻe au ʻa e meʻa ʻoku fakafiefia mamaʻo ange. Tuku ke u fakamatala.
NAʻE fāʻeleʻi au ʻi Perth, ʻi ʻAositelēlia Hihifo ʻi he 1951 pea naʻe ʻohake au ʻi ha fāmili ʻa ia ko e tangataʻeikí naʻe sōtia. ʻI heʻeku taʻu 15, ne u kau ai ʻi ha kiʻi kulupu puna vakapuna. Ko ia ko e kamataʻanga ia ʻeku manako ʻi he puna vakapuná ʻi he kotoa ʻeku moʻuí.
Taimi nounou mei ai, naʻe māvae ʻeku ongo mātuʻá pea naʻe movete homau fāmilí. Naʻe anga-lelei ha ʻōfisa komanitā ʻo ha kongakau Laulā Puna seti fakakautau pea mo hono fāmilí ke u nofo mo kinautolu ʻi heʻeku ʻosi mei he kolisí. Ko ʻene tākiekiná naʻá ne fakaʻaiʻai ai au ke u hoko ko ha ʻōfisa kateti ʻi he Akoʻanga Laulā Puna Māʻolunga ʻo ʻAositelēliá.
Maʻu Hoku Fakaʻilonga Pailaté
ʻI he taʻu ʻe ono nai ki mui ai, ne u maʻu tohi fakamoʻoni ako ai ko ha ʻōfisa Laulā Puna fakataha mo ha mataʻitohi he saienisí pea mo ʻeku fakaʻilonga pailaté. Ko ʻeku ʻuluaki ngāué naʻe kau ai ʻa e fepunaʻaki fakakautau ʻo fetuku holo ʻa e ngaahi naunau ʻi ʻAositelēlia, Pasifiki Sauté mo ʻĒsia Tonga-Hahake. Ne mau faʻa puna ʻo fou he ngaahi vahaʻa moʻunga māʻolunga pea pehē ki he ngaahi teleʻa loloto ʻa ia ne mau fakatautau hifo ai ki he ngaahi tōʻanga vakapuna ko e musie pē. Ko ha ngāue fakatuʻutāmaki ia. ʻI heʻemau kongakaú ne pā ai ha ngaahi vakapuna ʻo mate ai ʻa e kakai poto ʻe niʻihi ʻi he ngaahi taʻu ko iá. Neongo ia, ko ʻemau ngaahi ngāue naʻe vaheʻi maí naʻe tokoni ia ki he faʻahinga naʻe nofo ʻi he ngaahi vahefonua mavahé. Naʻa mau fetuku ʻa e ngaahi naunau langa halafakakavakava, fanga kiʻi palau ke ngāueʻaki ʻi hono ngaohi ʻo e ngaahi halá, tokoni fakaemeʻakai fakavavevave mo e ngaahi timi ngāue fakafaitoʻo. Naʻa mau toe fetuku foki mo e faʻahinga naʻe puke lahí.
ʻI he 1978, ne u fakakakato ai ʻa e ngaahi fiemaʻu ke hoko ko ha faiako pailate peá u foki ai ki he Akoʻanga Laulā Puná ke kau ʻi he kau faiakó. Naʻá ku toe kamata foʻou ai heni ʻa ʻeku kaumeʻa mo Diane, ko ha uitou kei siʻi naʻe ʻi ai ʻene kiʻi taʻahine taʻu tolu. Naʻá ku kaungā ako fakataha mo e husepāniti ʻo Diane ka naʻe mate ia ki mui ai ʻi ha fakatamaki ʻi he vakapuná. ʻI heʻeku kole ange ke ma malí, naʻá ne kole mai ke tuku ange ha taimi ke ne fakakaukau ki ai. Naʻe ʻikai te ne fakapapauʻi pe te ne loto ke toe mali mo ha pailate.
ʻI he taimi ko iá, ne u tali ai ha lakanga māhina ʻe 12 ko ha ʻōfisa tokoni fakakautau fakapulipuli ki he Kōvana Seniale ʻo ʻAositelēliá. Ko e nofo ʻi he Nofoʻanga Fakapuleʻangá, ʻi Kenipela, naʻe lava ai ke u siofi lelei ʻa e ngaahi ngāue fakapolitikalé pea naʻe kau ki ai ʻa e ngāue vāofi mo e kau maʻu mafai fakapuleʻanga, fakakautau mo e fakalotu. ʻI he ʻosi ʻa ʻeku ngāue ko iá, ne u toe foki ai ki heʻeku ngāue ko e faiako pailaté. ʻIkai fuoloa mei ai ne u mali mo Diane ʻi he 1980.
ʻI he 1982, naʻá ku tali ai ha fefakafetongiʻaki ngāue taʻu ua pea mo e Laulā Puna ʻa ʻAmeliká ʻi he lakanga ko e ʻōfisa ngāue ki he malu ʻa e fepunaʻakí pea mo ha faifakatotolo ki he ngaahi fakatamaki ʻi he fepunaʻakí. Naʻe ʻave takai ai au ʻe he ngāué ʻi ʻAmelika ʻo aʻu ki ʻAilani Tokelau. Naʻe kau ki ai hono fakatotoloʻi ʻa e ngaahi fakatamaki ʻi he fepunaʻakí mo hono siviʻi ʻa e ngaahi tisaini vakapuná mo e ngaahi fepunaʻakí ke fakaleleiʻi ʻa e tuʻunga malú.
Foki ki ʻAositelēlia
Hili ʻeku foki ki ʻAositelēliá, naʻe ʻalu hake homau fāmilí ʻo toko fā ʻi he fāʻeleʻi homa ʻofefine ko Kerry. Koeʻuhi ko e lahi ʻo ʻeku ngāué, naʻe hoko ai ʻa Diane ko e faʻē mo e tamai ki heʻema ongo tamaiki fefiné, pea naʻe palopalemaʻia ʻemau moʻui fakafāmilí. ʻI he taʻu ʻe tolu ki mui ai, ne u maʻu ai hoku ʻuluaki lakanga ko e komanitaá—ʻa ia ko hono tokangaʻi ʻa e kongakau Laulā Puna maʻá e Kakai Mahuʻingá, ʻa ia naʻe lave ki ai ʻi he kamatá. ʻI he taimi naʻe mapuna hake ai ʻa e tau ʻi he Kūlifa Pēsiá he 1991, naʻe tokoni ʻeku kongakaú ki he ngaahi ngāue ʻa e Puleʻanga Fakatahatahá pea mo ʻenau ngaahi ngāue kehe ʻi Pākisitani, ʻAfikānisitani, ʻAfilika mo ʻIsileli.
ʻI he 1992, naʻá ku hoko ai ko e ʻŌfisa Tokoni ki he Pule ʻo e Tau Maluʻi Fonuá. ʻI he ngāue ko e tokotaha tokoni fakafoʻituitui ki he komanitā fakakautau māʻolunga taha ʻi ʻAositelēliá naʻá ne ʻai ai ke u ʻiloʻi lelei ʻa e fengāueʻaki ʻa e tafaʻaki fakakautaú, politikí pea mo e Puleʻanga Fakatahatahá. Ne u fakaʻosiʻaki ai ko e Puleʻanga Fakatahatahá naʻe tōnounou ʻi he ngaahi tafaʻaki lahi. Neongo ia, naʻe hā ngali kiate kimautolu ko e ʻamanaki pē ia ʻe taha ki ha māmani lelei angé. Naʻe ʻi ai leva ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi ʻapi ʻo ne ʻai ai ke u toe vakavakaiʻi ʻeku fakakaukaú.
Tali ʻa e Ngaahi Fehuʻi ʻa Diane
Hili ʻa e mate hono ʻuluaki husepānití, ko Diane ʻi hono tuʻunga ko e tokotaha Katolika Lomá, naʻá ne fekumi ki ha tali ki heʻene ngaahi fehuʻí, ka ko e koto kulanoa pē. Kae kehe, naʻe ʻalu ke toe mafatukituki ange ʻa e ngaahi meʻá ʻi he kamata ke mahuʻingaʻia ʻa Renee, ʻa homa ʻofefine lahí, ʻi he ngaahi meʻa fakafaimaná. Lolotonga ʻa e ʻeva ʻa Diane ki he ʻapi ʻo hano kaungāmeʻa, naʻá ne fakatokangaʻi atu ai ha ʻīsiu ʻo e Awake! ʻa ia naʻe fakahaaʻi ai ha kupu ʻe toki ʻomai ʻamui ange ʻo fekauʻaki mo e tui faka-Sētané.a Naʻe teʻeki ʻaupito ke ne sio ʻi he Awake! ki muʻa. Lolotonga ʻene foki ki ʻapí, naʻá ne fakakaukau ai, ‘ʻE lava fēfē ke u maʻu ʻa e ʻīsiu ko iá?’
Hili ʻa e ʻaho ʻe tolu mei ai naʻe tukituki mai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi homau matapaá, pea naʻe maʻu ai ʻe Diane ʻa e makasini naʻá ne fiemaʻú. Ki mui ai naʻá ne tali ha ako Tohi Tapu peá ne kamata maʻu leva ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Naʻá ku fiefia ʻi heʻene akó pea naʻe aʻu ʻou ʻalu fakataha mo ia ki he niʻihi ʻo e ngaahi fakatahá, ka naʻe ʻikai ke u ongoʻi ʻe au naʻe fiemaʻu ke u ako. Naʻe ʻikai ke u vakai au kiate au ko ha tokotaha lotu. Naʻá ku tui pē ki he ʻOtuá ka ne u sio au ʻi he lahi fau ʻa e mālualoi ʻi he lotú ʻou fakakaukau ai ke ʻoua te u tokanga ki he lotú. Ko e fakatātaá, naʻe ʻikai ke u mahinoʻi ʻe au ʻa e ʻuhinga naʻe malangaʻi ai ʻe he kau faifekau fakakautaú ʻa e ʻofá mo e melinó ka nau poupouʻi ʻa e taú.
Naʻe poto ʻa Diane ʻo tuku takai holo ʻa e ngaahi tatau ʻo e Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! ʻi ʻapi koeʻuhí ke u lau. Naʻá ku lau ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tataú ni peá u fakafoki fakalelei ia ki honau tukuʻangá. Naʻe ʻikai ke u loto au ke ne fakakaukau te u mahuʻingaʻia nai ai. ʻI he tupulekina ʻa ʻeku ʻilo ki he Tohi Tapú, naʻe ʻai au ʻe he ongo konga Tohi Tapu ʻe ua ke u hohaʻa. Ko e taha ai ko e Fakahā 19:17, 18, ʻa ia ʻoku lave ai fekauʻaki mo e fanga manupuna ʻoku nau kai ʻa e kakano ʻo e “ngaahi ʻeikitau.” Ko e konga tohi ʻe tahá ko e Fakahā 17:3, ʻa ia naʻe lave ai ki ha “manu fekai kulaʻahoʻaho.” Naʻe vakai ʻa e Kau Fakamoʻoní ki he manu fekai ko ʻení ko e fakaʻilonga ia ʻo e Puleʻanga Fakatahatahá, ko ha vakai naʻá ne poleʻi ʻeku fakakaukau fekauʻaki mo e kautaha fakamāmanilahi ko iá.b Ka naʻá ku tekeʻi ʻe au ha faʻahinga fehuʻi pē ke ʻoua te u fakakaukau ki ai.
ʻI he 1993, naʻe fakaafeʻi au ʻe Diane ki heʻene papitaisó. Naʻá ku ʻohovale ʻi heʻene kolé. Naʻá ku ʻeke ange, “Kapau naʻe fiemaʻu ke ke fai ha fili, te ke fili ʻa Sihova pe ko au?” Naʻá ne tali mai: “Sihova. Ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke fai ha fili. ʻOku ou loto ke maʻu lōua kimoua ʻi heʻeku moʻuí.” Ne u fakatokangaʻi leva ʻa e fiemaʻu ke u ako lahi ange fekauʻaki mo e tokotaha kehe ko ʻeni ʻi heʻene moʻuí. Naʻe fakalea mai ha tokotaha mātuʻa Kalisitiane fakalotofonua ke ne ako Tohi Tapu mo au, pea ne u tali ia.
Naʻá ku mahuʻingaʻia ʻaupito ʻi he kikite ʻa e Tohi Tapú, tautautefito ko ʻene fekauʻaki ko ia mo e hisitōlia fakakautaú mo e fakapolitikalé. Ko e fakatātaá, lolotonga ʻeku ako ʻi he Laulā Puná, ne u ako ai ki he ngaahi lavameʻa fakakautau ʻa e kau Kalisi ʻo e kuonga muʻá. Kuó u ako ʻeni he taimí ni tā ko e konga lahi ʻo e hisitōlia ko iá kuo ʻosi lēkooti ia ʻi he laui senituli ki muʻa ʻi he Taniela vahe 8. Ko e kikite ko ʻení mo e ngaahi kikite kehe, naʻe māmālie ʻene fakatuipauʻi au ko e Tohi Tapú ko e fakamānavaʻi ia ʻe he ʻOtuá.
Naʻá ku toe vakai fakalelei ange ai ki he Puleʻanga Fakatahatahá. Naʻá ku ʻiloʻi ʻe ʻikai lava ke solova ʻe he tuʻunga fakakautaú ʻa e ngaahi palopalema ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻe ʻikai maʻu ʻa e melino moʻoní mei he fakamanamana ʻo e taú, pea ʻe ʻikai lava ke solova ʻe he Puleʻanga Fakatahatahá ʻa e ngaahi māvahevahe fakapolitikale, fakalotu mo fakamatakali ʻa ia ʻokú ne fakatupunga ʻa e taú. Naʻe kamata ke u sio ko e ʻOtuá pē ʻe lava ke ne solova ʻa e ngaahi palopalema ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e moʻoni, naʻe hā ngali kuó ne ʻosi fai ia ʻi he haʻohaʻonga ʻo e fetokouaʻaki fakamāmanilahi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. (Sāme 133:1; Aisea 2:2-4) ‘Ka ʻe lava ke u liʻaki ʻeku ngāue fakakautaú kae tauhi ki he ʻOtuá?’ ko ʻeku fifilí ia.
Tuʻu Maʻá e Moʻoni ʻi he Tohi Tapú
Naʻe aʻu ki he taimi naʻe pau ai ke u fai ha filí ʻi he 1994 ʻi heʻeku ʻalu ki ha fakataha-lahi fakavahe ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Senē. Naʻe kau ʻi he polokalamá ha tulama Fakatohitapu teunga kakato ʻa ia naʻe fakamamafaʻi ai ʻa e fili naʻe pau ke fai ʻe he puleʻanga ʻo ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá pe te nau tauhi kia Sihova pe ko Pēali, ko ha ʻotua Kēnani. Naʻe poleʻi ʻe he palōfita ʻa Sihova ko ʻIlaisiaá ʻa e kau ʻIsilelí: “Ko futu hoʻomou toumoua pehe? Kapau ko e ʻOtua ʻa Sihova, mou muimui kiate ia: pea kapau ko Peali, pe ʻi muimui kiate ia.” (1 Tuʻi 18:21) Naʻe maongo loloto kiate au ʻa e ngaahi lea ko iá. ʻI he hangē ko e kau ʻIsilelí, naʻá ku lotolotoua. Naʻe fiemaʻu ke u fai ha fili: Te u tauhi kia Sihova pe hokohoko atu ʻi heʻeku ngāue fakakautaú?
ʻI heʻeku fakaʻuli ki ʻapi he pō ko iá, ne u tala ange ai kia Diane te u liʻaki ʻa e Laulā Puná kau hoko au ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ne ʻohovale ʻi he fakatuʻupakē ʻa ʻeku filí ka naʻá ne poupou kakato ki ai. Hili ha ngaahi ʻaho mei ai naʻe kei tuʻu pē ʻeku filí, ko ia ne u fakahū ai ʻeku tohi fakafisí.
ʻI he taimi ko iá, ko au ʻa e ʻŌfisa Māʻolunga ki he Kongakau ʻo e Kau ʻŌfisa Kateti ʻi he Akoʻanga Tau Maluʻi Fonua ʻa ʻAositelēliá ʻi Kenipela, ʻa e kolomuʻa fakafonuá. Naʻá ku tokangaʻi ʻa hono akoʻi fakakautau mo fakaʻakatēmika ʻa e toko 1,300 nai ko e kau ʻōfisa kateti mo e kau ʻofisiale Tau ʻUta, Tau Tahi, mo e faʻahinga ki he Laulā puná. ʻI he ʻaho fakaʻosi ʻo e taʻu fakaakó, ne u tala ai ki ha fakatahaʻanga ʻo e kau kateti māʻolunga mo e kau ʻofisiale ʻe toko 400 ʻa ʻeku teu liʻaki ʻa e ngāue fakakautaú ke u ʻalu mei he fale ki he fale ʻo akoʻi ʻa e Tohi Tapú ki he kakaí he tuʻunga ko ha Kalisitiane faifekau pole. Naʻe iku atu ʻa e fanongonongo ko iá ki he ngaahi fetalanoaʻaki Fakatohitapu lelei.
Hoko ko ha Faifekau Taimi-Kakato
Naʻá ku kamata ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he ʻaho hili pē ko ia hono tali ʻeku fakafisí. ʻI he māhina ʻe tolu mei ai, ʻi ʻEpeleli 1995, ne u papitaiso. ʻI he faingamālie vave tahá leva, ne u hū ʻo hoko ko ha faifekau tāimuʻa tuʻumaʻu, ʻa ia naʻe ʻuhinga iá ko ʻeku fakamoleki ʻa hoku taimí kakato ʻi he ngāue fakafaifekau ki he kakaí.
Ko ʻeku tafoki ko ia mei he komanitā fakakautaú ke hoko ko e ‘sotia ʻa Kalaisí’ naʻe kau ki ai hono fai ʻa e ngaahi fengaʻunuʻaki lahi. (2 Timote 2:3) Ko e taha ʻo e ngaahi ʻuluaki ngāue naʻe vaheʻi maí ko hono toʻo holo ʻa e maiká lolotonga ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. ʻI he kehe mei he fai tuʻutuʻuní, naʻe pau ke u ako ke kole kae toki fakahoko ha ngaahi meʻa. Naʻe mahuʻinga ange ʻa e fakaʻatuʻí mo e ʻofá ʻi ha founga ngāue lavameʻa, neongo ʻoku ou kei fāinga pē ke fakamafamafatatau ʻa e ngaahi tuʻunga ko iá. Pea koeʻuhi ko e siʻisiʻi ange ʻa e paʻanga ne u maʻú, naʻe pau ai ke ʻi ha moʻui faingofua ange ʻa homau kiʻi fāmilí.
Naʻá ku saiʻia ʻaupito ʻi he ngāue fakamalangá pea ʻoku kei pehē pē. ʻI he taimi ʻe taha ʻi heʻemau faifakamoʻoni mo homa ʻofefine taʻu hiva ko Kerry, ne u tala ange kiate ia ke ne siofi ʻa e anga ʻo e tali ʻa e tokotaha-ʻapí. Naʻe vave ʻema fakatokangaʻi naʻe ʻikai mahuʻingaʻia ʻa e kakai tokolahi ka naʻe anga-lelei ʻa e niʻihi pea aʻu ʻo nau mahuʻingaʻia. Naʻe fakalototoʻa ia kiate kimaua fakatouʻosi. Naʻe ako ʻe homa ʻofefine ʻe tahá ʻa e Tohi Tapú ʻi ha vahaʻa taimi ka kuo ʻikai ke ne fili ke tauhi kia Sihova ʻi he taimí ni.
Naʻá ku fakalototoʻaʻi mo Diane ʻa Kerry ke ne kakapa atu ki he ngāue fakafaifekau taimi-kakató. Ki muí ni mai, naʻá ku maʻu ʻa e fiefia lahi ʻi he kau fakataha mo ia ki he Ako Ngāue Tāimuʻá. Ko ʻene fuofua kau ia ki he ako ko iá pea ko e tuʻo uá ia kiate au. He fakafiefia moʻoni ē ke sio kiate ia mo e fānau kehé ʻoku nau fakalakalaka fakalaumālie pea tuli ki he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané!—Sāme 110:3.
Lahi Fau ʻa e Tāpuakí
ʻI he vakai ki he kuohilí, ʻoku ou sio ai ki he ngaahi faitatau mo e ngaahi faikehekehe ʻi he ngāue fakakautaú pea mo e hoko ko ia ko e sōtia ʻa Kalaisí. ʻOku fiemaʻu fakatouʻosi ki he ongo ngafa ko iá ʻa e mateaki, talangofua, anga-tonu, akonakiʻi-kita pea mo e feilaulauʻi-kita. Kae lolotonga ʻoku loto-lelei nai ʻa e tokolahi ʻi he kau taú ke mate maʻa honau fonuá mo e ngaahi kaumeʻá, ʻoku fiemaʻu ia ki he kau Kalisitiane moʻoní ke nau ʻofa ʻo aʻu ki honau ngaahi filí. (Mātiu 5:43-48) Pea lolotonga ʻoku lava ke maʻu ʻe he kau helo ʻi he taú ha mētali ki ha foʻi ngāue loto-toʻa ʻe taha pē, ʻoku maʻu ʻe he kau Kalisitiane moʻoní ia ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻenau kītaki ʻi he ngāue faitōnungá—ʻa ia ʻe lava ke ʻuhinga ia ko hono fakahāhā ʻa e loto-toʻa ʻi he uhouhonga ʻo e fakafepakí, manukí pea mo e ngaahi ʻahiʻahi kehe ʻi he taʻu ki he taʻu. (Hepelu 10:36-39) Ko hoku ngaahi kaungā Kalisitiané ʻa e kakai lelei taha kuó u ʻiloʻí.
ʻI he kehe mei he ngaahi lea fakafeʻiloaki naʻe lave ki ai ʻi he kamataʻanga ʻo e talanoá ni, ko ʻeku ngaahi lea fakafeʻiloaki he ʻaho ní ko e “Mālō ʻetau maʻu ʻa e pongipongí ni, Tuofefine,” pe “Mālō ʻetau maʻu ʻa e efiafí ni, Tokoua.” He fakafiefia moʻoni ē ke kau fakataha ʻi he ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané mo e kakai ʻoku nau ʻofa moʻoni ʻi he ʻOtuá! Neongo ia, ko e lāngilangi lahi tahá, ko e tauhi ki he Fungani Māʻolungá, ʻa Sihova tonu! ʻOku ʻikai lava ke u fakaʻuta au ki ha toe founga ʻe fakafiemālie ange ke ngāueʻaki ai ʻeku moʻuí.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Pulusi ʻi he ʻīsiu ʻo ʻOkatopa 22, 1989, peesi 2-10.
b Sio ki he peesi 240-3 ʻo e tohi Revelation—Its Grand Climax At Hand! pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Fakamatala ʻi he peesi 12]
Lolotonga ʻoku loto-lelei nai ʻa e tokolahi ke mate maʻa honau fonuá mo e ngaahi kaumeʻá ʻi he taú, ʻoku fiemaʻu ia ki he kau Kalisitiane moʻoní ke nau ʻofa ʻo aʻu ki honau ngaahi filí
[Fakatātā ʻi he peesi 10, 11]
Ko hono pailateʻi ʻo ha seti Laulā Puna ki he Kakai Mahuʻingá ʻi ʻolunga he Fale Aleá ʻi Kenipela
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
Tulama Fakatohitapu, ʻi he fakataha-lahi fakavahe he 1994 ʻi Senē, ʻAositelēlia
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
Ko au mo Kerry ʻi he Ako Ngāue Tāimuʻá
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
Ko au mo Diane mo Kerry ʻi he taimí ni