Meʻa Naʻá Ne Tohoakiʻi Au ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová
FAKAMATALA FAI ʻE TOMÁS OROSCO
Ko e fuofua taimi naʻá ku maʻu ai ha fakataha ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi honau Fale Fakatahaʻangá, naʻe fai ai ʻe ha kiʻi tamasiʻi ha malanga. Neongo naʻe ʻikai mei lava ke ʻasi hake ʻi he tuʻuʻanga malangá, ko ʻene mapuleʻi leleí mo ʻene pōtoʻí naʻe makehe. Naʻe maongo moʻoni ia ki hoku lotó.
KO E kau fanongo naʻá ku sio ki aí naʻa nau tokanga taha. Koeʻuhi naʻá ku ngāue ko ha fakafofonga fakakautau ʻa Polivia ki ʻAmelika, ko ha komanitā fakakautau, pea ko ha tokoni fakahangatonu ki he palesitení, naʻá ku anga ki hono fakaʻapaʻapaʻi aú. Ka ko e fakaʻapaʻapa naʻe maʻu ʻe he kiʻi tama ko ení naʻe ʻai au ke u toe sivisiviʻi ʻeku ngaahi taumuʻa ʻi he moʻuí.
Naʻe mate ʻeku tamaí ʻi he 1930 tupú, ʻi he tau ʻa Palakuei mo Poliviá. Hili iá, naʻe fakahū au ki ha ʻapiako nofo maʻu ʻa e Katoliká. ʻI he ngaahi taʻu lahi, naʻá ku maʻu fakaʻaho ai ʻa e Misá, ʻa ia naʻa mau hiva himi, fanongo ki he kalasi fehuʻi mo e tali fakalotu, pea toutou leaʻaki ʻa e ngaahi lotu naʻe ako maʻuloto. Naʻá ku toe hoko ko ha tamasiʻi tokoni he ouau fakalotú pea kau ʻi he kau hivá. Ka neongo ia, naʻe ʻikai ʻaupito te u lau ʻa e Tohi Tapú; ko hono moʻoní, kuo teʻeki ʻaupito ke u sio au ai.
Naʻá ku fakalataʻia ʻi he ngaahi ʻaho mālōlō fakalotú koeʻuhi naʻe hangē ia ha pātí kiate au, pea naʻá ku saiʻia ʻi hono fai ha meʻa kehe. Naʻe anga-fefeka ʻa e kau pātele mo e niʻihi kehe naʻa nau faiako fakalotú. Naʻa nau ʻai ke u loto-siʻi kae ʻikai tohoakiʻi au. Naʻá ku ongoʻi naʻe ʻikai te u toe fie kau au he lotú.
Tohoakiʻi Au ʻe he Maau Fakakautau
ʻI ha ʻaho laʻalaʻā lelei ʻe taha, naʻe haʻu ai ki homau kolo ko Tarija, ha ongo talavou ʻōfisa fakakautau ʻokú na teuteu lelei. Naʻá na mālōlō mai mei La Paz, ʻa e kolo lahi ʻo Poliviá. Naʻá na lue taʻehohaʻa he loto koló mo ʻi he tuʻunga manumanumelie. Naʻá ku ofo ʻi hona fōtunga fakamatāpule, maʻa mo fakaʻapaʻapaʻi. Naʻá na teunga lanu mata, fakataha mo ha tatā tapa ngingila. ʻI he taimi pē ko iá, naʻá ku fakapapauʻi ke u hoko ko ha ʻōfisa fakakautau. Naʻá ku fakakaukau ko ʻena moʻuí kuo pau pē naʻe mohu taukei pea lahi ʻi he ngaahi ngāue lāngilangiʻia.
ʻI he 1949, ʻi hoku taʻu 16, naʻá ku hū ai ki he kolisi ako fakakautau ʻa Poliviá. Naʻá ku tuʻu laine mo hoku taʻoketé fakataha mo e kau talavou ʻo aʻu ki he ʻā ʻo e kemí. Naʻá ne fakafeʻiloaki au ki he lafitaní, ʻo ne kole ange ke ne tokangaʻi lelei au. Naʻá ne fai leva ha fakaongoongolelei maʻaku. ʻI heʻene mavahé, naʻe fai mai kiate au ʻa e talitali lelei anga-maheni ki he kau sōtia foʻoú. Naʻe tukiʻi au ʻou tō ki lalo pea tala mai, “Tau sio angé pe ko hai heni ʻokú ne fai ʻa e fakaongoongoleleí!” Ko e founga ia ʻo hono fakahaaʻi mai kiate au ʻa e akoʻi mo e fakailifiaʻi fakasōtiá. Kae kehe, naʻá ku tuʻu mālohi, pea ko hoku ngeiá pē naʻe uesiá.
ʻI he faai mai e taimí naʻá ku ako ki he founga ʻo e taú peá u hoko ai ko ha ʻōfisa fakakautau naʻe fakaʻapaʻapaʻi. Ka ʻi he meʻa naʻá ku aʻusiá, naʻá ku ʻilo ai ko e fōtunga maʻa mo fakaʻapaʻapaʻi ʻo e kau sōtiá ʻe lava ke ne ʻomai ʻa e fakakaukau hala.
Aʻusia ha Tuʻunga Makehe
ʻI he kamataʻanga ʻo ʻeku ngāué, naʻá ku faiako ai ʻi he vaka tau tahi ʻĀsenitina ko e General Belgrano, ʻa ia naʻe lava ke heka ai ʻa e kau sōtia ʻe taha afe tupu. Ki muʻa ʻi he Tau II ʻa Māmaní, naʻe ngāueʻaki ia ʻi ʻAmelika ʻo ui ko e USS Phoenix, ka naʻe hao mai ia ʻi hono ʻohofi ʻe he kau Siapaní ʻa e Taulanga Pearl, ʻi Hauaiʻi ʻi he 1941.
Ne faai mai pē peá u hoko ki he ngaahi lakangá pea hoko ko e tokoni komanitā he Tau Tahi ʻa Poliviá, ʻa ia naʻa nau fononga holo ʻi he vaitafe naʻe hoko ko e kauʻāfonua ʻo Poliviá. Ko e vaitafe ko ení naʻe kau ai ʻa e Amazon Basin, pea pehē ki he anovai folaua lahi taha ʻi he māmaní, ko e Lake Titicaca.
ʻI he taimi ko ení, ʻi Mē 1980, naʻe fili ai au ke u hoko ko ha konga ʻo ha kulupu ʻo e kau fakafofonga fakakautau naʻe ʻave ki Washington, D.C., ʻa e kolomuʻa ʻo ʻAmeliká. Naʻe fili ha ʻōfisa māʻolunga mei he vaʻa taki taha ʻo e ngāué—tau ʻuta, laulā puna mo e tau tahi—pea naʻe tuku mai ke u tokangaʻi ʻa e kulupú koeʻuhi ko e taʻu lahi ʻo ʻeku ngāué. Naʻá ku nofo ʻi ʻAmelika ʻi he meimei taʻu ʻe ua pea ki mui aí naʻá ku hoko ko e tokoni fakahangatonu ki he palesiteni ʻo Poliviá.
ʻI he tuʻunga ko ha komanitā fakakautaú, ko hoku fatongiá ia ke u maʻu lotu he Sāpate kotoa pē. Ko e kau ko ia ʻa e faifekau fakakautaú mo e kau pātelé ʻi he liukavá mo e taú naʻe ʻai ai au ke u taʻefiemālie ʻi he lotú. Naʻá ku ʻilo ko e poupouʻi ʻe he ngaahi lotú ʻa e lingitotó naʻe hala. Ka neongo ia, ʻi he ʻikai ke ʻai au ʻe he mālualoi peheé ke u siʻaki ʻa e lotú, naʻe ueʻi ai au ke u fekumi ki he moʻoni fakalaumālié. Naʻe teʻeki ai ʻaupito ke u lau ʻa e Tohi Tapú, ko ia naʻá ku toʻo ia ʻi he taimi ki he taimi ʻo lau ha faʻahinga konga tohi pē.
Maau ʻi he Fale Fakatahaʻangá
Naʻá ku ʻohovale ʻi he kamata ako Tohi Tapu hoku uaifí ʻa Manuela mo e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ko ha misinale ko Janet hono hingoá. Ki mui ai, naʻe kamata maʻu ʻe Manuela ʻa e ngaahi fakatahá ʻi honau feituʻu faiʻanga lotú, ʻa e Fale Fakatahaʻangá. Naʻe ʻikai faingataʻa ke u ʻave ia ki ai, ka naʻe ʻikai te u fie kau ki ai. Naʻá ku pehē ʻe au ko e ngaahi fakatahá ʻe longoaʻa mo fakahaaʻi ai e māfana tōtuʻa.
ʻI he ʻaho ʻe taha naʻe ʻeke mai ai ʻe Manuela pe te u tali ke ʻaʻahi mai ʻa e husepāniti ʻo Janet. Naʻá ku ʻuluaki talitekeʻi ʻa ʻene fokotuʻú. Peá u fakakaukau fakafou ʻi he kotoa ʻo e akoʻi fakalotu naʻá ku maʻú, te u malava ai ʻo fakahalaʻi ha meʻa pē te ne leaʻaki. ʻI heʻeku fuofua fetaulaki mo Ian, ko hono ʻulungaangá naʻe maongo kiate aú—ʻo ʻikai ko e meʻa tonu naʻá ne leaʻakí. Naʻe ʻikai te ne feinga ke fakamaaʻi au ʻaki ʻa e meʻa naʻá ne akó mo ʻene ʻilo Tohi Tapú. ʻI hono kehé, naʻá ne anga-lelei mo anga-fakaʻapaʻapa.
ʻI he uike hokó, naʻá ku fakapapauʻi ai ke u ʻalu ki he Fale Fakatahaʻangá, ʻo hangē ko ia naʻá ku lave ki ai ʻi he kamatá, naʻá ku fanongo ai ʻi he malanga ʻa e kiʻi tamasiʻí. ʻI heʻeku fanongo ki heʻene lau mo fakamatalaʻi ʻa e konga tohi mei he tohi Aiseá, naʻá ku ʻiloʻi ai kuó u maʻu ha kautaha makehe. Ko ha meʻa fakaoli ia ʻi heʻeku kei talavoú, naʻá ku fie hoko ai ko ha ʻōfisa fakakautau ke fakaʻapaʻapaʻi, ka ʻi he taimi ko ení naʻá ku fie hoko ai ʻo hangē ko e kiʻi tamasiʻi ko iá ʻo fai ʻa e fakahinohino Fakatohitapu. Naʻe hangē ia kuo fakafokifā pē ʻa e vaivai hifo hoku lotó peá u hoko ʻo fiefanongo.
ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe toe maongo ai kiate au ʻa e tauhi taimi ʻa e Kau Fakamoʻoní pea mo ʻenau fakalea anga-fakakaumeʻa maʻu pē kiate aú ʻo ʻai au ke u lata. Ko honau teuteu maʻa mo māú naʻe toe maongo ia kiate au. Ko e meʻa naʻá ku saiʻia taha aí ko e fokotuʻutuʻu maau ʻa e ngaahi fakatahá—kapau naʻe fakataimitēpileʻi ha malanga, ko e meʻa tofu pē ia naʻá ku fanongo ai he ʻaho ko iá. Naʻe lava ke u mahinoʻi ko e akoʻi eni makatuʻunga ʻi he ʻofa, ʻo ʻikai ko e fakailifiaʻi.
ʻI he ʻosi pē ʻeku fuofua maʻu fakatahá, naʻá ku loto-lelei ai ke ako ʻa e Tohi Tapú mo Ian. Naʻá ma ngāueʻaki ʻa e tohi Te Ke Malava ʻo Moʻui Taʻengata he Palataisi ʻi he Māmaní ko ha tohi ako.a ʻOku lava ke u kei manatuʻi ʻa e vahe tolú, mo e fakatātā ʻo ha pātele ʻokú ne tāpuakiʻi e kau sōtiá ki muʻa ke fai ha tau. Naʻe ʻikai te u veiveiua ʻi he moʻoni ʻa e meʻá ni koeʻuhi kuó u sio tonu ʻi he hoko tofu pē ʻa e meʻa ko iá. ʻI he Fale Fakatahaʻangá, naʻá ku maʻu ai ʻa e tohi Reasoning From the Scriptures. ʻI heʻeku lau ʻa e fakamatala ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e tuʻu-ʻataá, naʻá ku ʻilo naʻe pau ke u fai ha ngaahi liliu. Naʻá ku fakapapauʻi heʻikai ʻaupito te u toe foki ki he Siasi Katoliká, pea naʻá ku kamata maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakataha ʻi he Fale Fakatahaʻangá. Naʻá ku toe fai foki ʻa e ngaahi palani ke mālōlō mai mei he sōtiá.
Fakalakalaka ki he Papitaiso
Hili ha ngaahi uike, naʻá ku fanongo ai ʻe fakamaʻa ʻe he fakatahaʻangá ʻa e sitētiume naʻe fiemaʻu ke ngāueʻaki ki ha fakataha-lahi ʻe fai. Naʻá ku vēkeveke ke kau ki ai peá u ʻalu ʻo tokoni ʻi hono fakamaʻa ʻa e sitētiumé. Naʻá ku ngāue fakataha mo e niʻihi kehé, ʻo fiefia moʻoni ʻi he ngāué mo e feohí. ʻI heʻeku tafi ʻa e falikí, naʻe fakaofiofi mai ai ha kiʻi tangata ʻo ʻeke mai pe ko e ʻamelalí au.
“ʻIo,” ko ʻeku talí ia.
“ʻOku ʻikai ke u faʻa tui ki ai!” ko ʻene kalanga ia ʻi he ʻohovale. “Ko e ʻamelalí eni ʻokú ne tafi ʻa e falikí!” Heʻikai ʻaupito ke sio ki ha ʻōfisa māʻolunga ʻokú ne tufi ha lauʻipepa, naʻa mo hono tafi ʻa e falikí. Ko e tangata ko iá naʻe hoko ia ko ʻeku fakaʻuli pea kuó ne hoko he taimí ni ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová!
Fāitaha Makatuʻunga he ʻOfa
Ko e maau fakakautaú ʻoku makatuʻunga ia ʻi he fakaʻapaʻapa ki he lakangá, ʻa ia kuo hoko ia ko ha fakakaukau naʻe nōfoʻi ʻiate au. Hangē ko ení, naʻá ku manatuʻi ʻeku ʻeke pe ko e niʻihi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová naʻa nau māʻolunga ange ʻi he niʻihi kehé koeʻuhi ko honau tuʻunga fua fatongiá pe ko e ngāue naʻa nau fakahokó. Ko ʻeku fakakaukau fekauʻaki mo e lakangá mo e tuʻungá naʻe kei nōfoʻi pē ia ʻiate au, ka naʻe vave ke liliu fakafokifā ia.
Fakafuofua ki he taimi ko iá—ʻi he 1989—naʻá ku ʻiloʻi ai ko ha mēmipa ʻo e Kulupu Pule ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová mei Niu ʻIoke kuo vaheʻi ke ʻaʻahi mai ki Polivia ʻo fai ha malanga ʻi he sitētiumé. Naʻá ku fakatuʻotuʻa ke sio ki he fakafeangai ʻe fai ki ha mēmipa “tuʻu-ki-muʻa” ʻo e kautahá. Naʻá ku fakakaukau ko ha taha mo ha fatongia pehē ʻe tūʻuta mai fakataha mo hano kātoangaʻi lahi fakafiefia.
Ka ʻi he kamata ʻa e fakatahá, naʻe ʻikai ha fakaʻilonga ne tūʻuta mai ha tokotaha makehe, pea naʻe kamata ke u fifili. Ko e meʻa naʻe hokó naʻá ku tangutu fakataha mo Manuela mo ha ongo meʻa matuʻotuʻa. Naʻe fakatokangaʻi ʻe Manuela ko e uaifí naʻe ʻi ai ʻene tohi hiva faka-Pilitānia, ko ia lolotonga ʻa e mālōlō ʻa e polokalamá, naʻe kamata fetalanoaʻaki ai ʻa Manuela mo e fefiné. Ka ʻi he hili iá naʻe mavahe e ongo meʻá.
He ʻohovale ē ko kimaua fakatouʻosi ʻi he hili iá naʻe lue ʻa e husepāniti ʻo e fefiné ki he peletifōmú ʻo fai ʻa e malanga tefitó! ʻI he mōmeniti ko iá, ʻi heʻeku fakakaukaú, ko e meʻa kotoa naʻá ku ako ʻi he sōtiá ʻo fekauʻaki mo e lakangá, fakaʻapaʻapá, mālohí mo e tuʻungá naʻe liliu ia. “Fakaʻuta atu ā ki ai,” ko ʻeku leá ia, “ko e tokoua naʻe tangutu mo kitaua ʻi he ngaahi nofoʻanga ʻikai ke sai ʻo e sitētiumé ko ha mēmipa ia ʻo e Kulupu Pulé!”
ʻOku ou malimali he taimí ni ʻi heʻeku fakakaukau atu ki he tuʻo lahi ʻa e feinga ʻa Ian ke tokoniʻi au ke u mahinoʻi ʻa e lea ʻa Sīsū ʻoku hā he Mātiu 23:8: “Ko kimoutolu ko e ngāhi tokoua kotoa pe.”
ʻUluaki Malangá
ʻI he ʻosi hoku fatongia fakasōtiá, naʻe fakaafeʻi au ʻe Ian ke ma ō ʻi he malanga fale-ki-he-falé. (Ngāue 20:20) Ko e feituʻu kaungāʻapi naʻá ma ʻalu ki aí ko e taha ia ʻa e feituʻu naʻá ku fakaʻamu ke u fakaʻehiʻehi mei aí—naʻe lahi ai ʻa e fanga kiʻi ʻapi sōtia. Ko ha seniale, ʻa ia naʻe tautefito ʻeku loto ke fakamamaʻo mei ai, naʻá ne fakaava ʻa e matapaá. Naʻá ku ongoʻi loto-siʻi mo ilifia, tautefito ʻi heʻene fakatokangaʻi mai ʻeku kató mo e Tohi Tapú peá ne ʻeke fakamāhiki mai, “Ko e hā kuo hoko kia koé?”
Hili ha lotu nounou, naʻá ku ongoʻi loto-maʻu mo nonga. Naʻe fanongo ʻa e senialé ki heʻeku malangá pea naʻe aʻu ʻo ne tali ʻa e ha ʻū tohi Fakatohitapu. Naʻe fakalototoʻaʻi au ʻe he hokosia ko iá ke fakatapui ʻeku moʻuí kia Sihova. Naʻe fakaʻilongaʻi ʻeku fakatapuí ʻaki ʻa e papitaiso ʻi he vaí ʻi Sanuali 3, 1990.
Ne faai mai pē ʻo hoko foki mo hoku uaifí, ko hoku fohá mo hoku ʻofefiné ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova. ʻOku ou fiefia he ngāue ʻi he taimí ni ʻi he fakatahaʻangá ko ha mātuʻa mo ha tokotaha malanga taimi-kakato ʻo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko e monū mahuʻinga taha kuó u maʻú ko hono ʻiloʻi ʻa Sihova peá ne ʻiloʻi foki mo au. ʻOku laka mamaʻo ange e meʻá ni ʻi ha lakanga pe tuʻunga fakamāmani pē ʻe lava ke holi pe aʻu ki ai ha taha. Ko e moʻoni, ko e tuʻunga māú ʻoku ʻikai totonu ke anga-fefeka mo taʻeʻulutukua ka ko e māfana mo e tokanga. Ko Sihová ko ha ʻOtua ʻo e maau, ka ko e meʻa ʻoku toe mahuʻinga angé, ko e ʻOtua ia ʻo e ʻofa.—1 Kolinito 14:33, 40; 1 Sione 4:8.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ka ʻoku ʻikai ke toe pulusi.
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
Mo hoku tokouá ʻa Renato, ʻi he 1950
[Fakatātā ʻi he peesi 13]
Kau ki ha kātoanga mo hoku kaungā sōtia mei Siaina mo e ngaahi fonua kehe