LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • g 7/11 p. 6-9
  • Tokoni ki he Faʻahinga ʻOku Mamahí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Tokoni ki he Faʻahinga ʻOku Mamahí
  • ʻĀ Hake!—2011
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • “Tuku Ke Ke Mamahi!”
  • “ʻOku ʻIkai Fiemaʻu Ke Ke Tuku Ia Ke Ne Puleʻi Koe”
  • ʻE Anga-Fēfē ʻEku Fekuki mo Hoku Loto-Mamahí?
    ʻI he Mate ha Taha ʻOkú Ke ʻOfa Ai
  • Ako ke Tali ʻa e Maté
    ʻĀ Hake!—2011
  • ʻOku Fakanatula Ke U Mamahi Peheni?
    Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
  • ʻOku Totonu ke Ongoʻi Peheni?
    ʻI he Mate ha Taha ʻOkú Ke ʻOfa Ai
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
ʻĀ Hake!—2011
g 7/11 p. 6-9

Tokoni ki he Faʻahinga ʻOku Mamahí

“Ko e loto lavea ʻoku ofi ki ai ʻa e ʻEiki.”—Sāme 34:18.

HILI e mate ha tokotaha ʻofeina, te ke fehangahangai nai mo ha ongoʻi taulōfuʻu, kau ai ʻa e moʻutāfuʻua, ilifia, loto-mamahi, pea naʻa mo e ongoʻi halaia nai pe ʻita. Hangē ko ia ne lave ki ai he kupu ki muʻá, ʻoku ʻikai mamahi e tokotaha kotoa pē he founga tatau. Ko ia ai, heʻikai nai te ke hokosia e ongoʻi kotoa ko iá, pea heʻikai nai te ke fakahāhā hoʻo mamahí he founga tatau mo e niʻihi kehé. Kae kehe, ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke ke fakahaaʻi hoʻo mamahí, ʻoku ʻikai hala ke ke fai pehē.

“Tuku Ke Ke Mamahi!”

Ko Heloisa, ʻa e toketā naʻe lave ki ai ki muʻá, naʻá ne feinga ke fakamaʻumaʻu ʻene ongoʻí hili e mate ʻa ʻene faʻeé. “Ne u ʻuluaki tangi,” ko ʻene laú ia, “ka naʻe vave ʻeku kukuta ʻeku ongoʻí—hangē pē ko ia ne u faʻa fai ʻi he taimi ne mole ai meiate au ha tokotaha mahaki. Kuo uesia lahi ʻeku moʻui leleí ko e tupu nai mei ai. Ko ʻeku faleʻi eni ki he faʻahinga ko ia kuo mole hanau tokotaha ʻofeiná: Tuku ke ke mamahi! ʻAi ke ʻosi ki tuʻa hoʻo mamahí. Te ne ʻai koe ke ke fiemālie.”

Kae kehe, ʻi he mahili atu ha ʻaho mo ha ngaahi uike, te ke ongoʻi nai ʻo hangē ko Cecília, ʻa ia ne mole hono husepānití he kanisaá. “ʻI he taimi ʻe niʻihi,” ko ʻene laú ia, “ʻoku ou loto-mamahi ai koeʻuhí ʻoku hā ngali kuo ʻikai te u aʻusia e meʻa ne ʻamanekina ʻe he niʻihi ʻa ia ʻoku nau fakakaukau ʻoku totonu ke ʻosi ā he taimí ni ʻeku mamahí.”

Kapau kuó ke maʻu ʻa e fakakaukau ko iá, feinga ke manatuʻi ʻoku ʻikai ha founga “totonu” ʻo e mamahí. ʻOku malava ʻa e niʻihi ke hoko atu ʻi he tuʻunga faingofua. ʻOku ʻikai lava ʻa e niʻihi. ʻI he tuʻunga peheé, ko e foungá heʻikai lava ke fakavaveʻi, ko ia ʻoua ʻe ongoʻi ʻoku fakamālohiʻi koe ke ke aʻusia ha “taimi ke ʻosi ai” ʻa ia ko e taimi ko iá ʻokú ke fakakaukau ʻoku totonu ai ke ke ongoʻi lelei ange.a

Kae fēfē kapau ko hoʻo mamahí ʻoku hangē ka ʻikai toe ʻosí pea ʻokú ke hoko ai ʻo ongosia ʻi he siva hoʻo ʻamanakí? Mahalo pē ʻoku meimei tatau hoʻo hokosiá mo Sēkope, ko ha tangata māʻoniʻoni, ʻa ia ʻi hono tala ange kuo mate hono foha ko Siosifá, ne hanganaki ‘ʻikai te ne tali e fakafiemalié.’ (Senesi 37:35) Kapau ko e anga ia hoʻo fakafeangaí, ko e hā e ngaahi sitepu ʻaonga ʻe lava ke ke fou ai koeʻuhi ke ʻoua ʻe lōmekina koe ʻe he mamahí?

Tokanga kiate koe. “ʻI he taimi ʻe niʻihi, ʻoku ou ongoʻi helaʻia ʻaupito ai peá u ʻiloʻi kuó u fakalaka ʻi hoku ngātangá,” ko e lau ia ʻa Cecília. Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi heʻene fakamatalá, ko e mamahí ʻoku lava ke ne ʻomai ha kavenga mamafa, fakaesino mo fakaeongo fakatouʻosi. Ko ia ai, ʻe lelei ke ke tokanga tautefito ki hoʻo moʻui lelei fakaesinó. Maʻu ha mālōlō feʻunga, pea kai e meʻakai fakatupu-iví.

Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai nai te ke loko fiefiekai, ʻangeʻange ia he fiefai ha fakatau pe ko e feimeʻatokoni. Neongo ia, ko e taʻetokanga ki he meʻakaí ʻe lava ai ke maʻungofua koe ʻe he mahakí mo e puké, pea fakalahi ai pē hoʻo loto-mamahí. Feinga ʻi ha tuʻunga ke kiʻi kai ke ke moʻui lelei ai pē.b

Kapau ʻe ala lava, kau ʻi ha faʻahinga fakamālohisino, tatau ai pē pe ko e luelue pē. Ko e fakamālohisinó ʻe lava ke ne ʻai koe ke ke mavahe mei fale. ʻIkai ko ia pē, ko e fakamālohisino feʻungá ʻoku kamataʻi ai hono tukuange mai ʻo e ʻenitofiní, ko e kemikale ʻi he ʻutó ʻa ia ʻoku lava ke ne ʻai koe ke ke ongoʻi lelei ange.

Tali e tokoni mei he niʻihi kehé. ʻE tautefito nai e mahuʻinga ení ʻi he taimi kuo mate ai ha hoa mali. Mahalo pē ne ʻi ai ha ngāue naʻá ne tokangaʻi, pea ʻi he taimi ní ko e ngāue ko iá ʻoku tuku taʻetokangaʻi. Ko e fakatātaá, kapau naʻe tokangaʻi ʻe ho hoá ʻa e meʻa fakapaʻangá pe ko e ngāue fakaʻapí, te ke ʻuluaki ʻiloʻi nai ʻoku faingataʻa ke ke tokangaʻi ʻiate koe pē ʻa e meʻa ko iá. ʻI ha tuʻunga pehē, ko e faleʻi ʻa e kaungāmeʻa fakapotopotó ʻe lava ke tokoni lahi ia kiate koe.—Palovepi 25:11.

ʻOku fakamatala e Tohi Tapú ko ha kaumeʻa moʻoni ko e tokotaha ia “naʻe fanauʻi maʻa ha faingataʻa.” (Palovepi 17:17) Ko ia ʻoua te ke fakamavahe mei he niʻihi kehé, ʻo fakakaukau te ke hoko ʻo fakamafasia kia kinautolu. ʻI hono kehé, ko e feohi mo e niʻihi kehé ʻoku lava ke hangē ia ko ha halafakakavakava ʻokú ne tokoniʻi koe ke ke kolosi ai mei he mamahí ki hono tali ia. Hili e mate ʻene faʻeé, ko ha finemui ko Sally naʻá ne ʻiloʻi ko e feohi mo e niʻihi kehé naʻe fakafiefia lahi. “Ko e tokolahi ʻo hoku kaungāmeʻá naʻa nau fakakau au heʻenau fakafeohí,” ko ʻene laú ia. “Naʻe tokoniʻi moʻoni au ʻe he meʻa ko iá ke u fekuki mo e taʻelata lahi ne u ongoʻí. Naʻá ku houngaʻia maʻu pē ʻi he taimi ne ʻeke mai ai ʻe he kakaí ʻa e fehuʻi faingofua, hangē ko ení, ‘ʻOku fēfē hoʻo fekuki mo e mate hoʻo faʻeé?’ Naʻá ku ʻiloʻi ko e talanoa fekauʻaki mo ʻeku faʻeé naʻe tokoniʻi lahi ai au ke u ongoʻi sai.”

Tuku ke ke manatuʻi. Feinga ke fakamanatuʻi e meʻa fakafiefia ʻi he taimi naʻá ke kau fakataha ai mo ha tokotaha ʻofeina, mahalo pē ko e sio he ʻū taá. Ko e moʻoni, ko hono manatuʻi e taimi ko iá ʻe muʻaki fakamamahi nai. Neongo ia, ʻi ha taimi, ʻe tokoniʻi nai koe ʻe he manatu ko iá ke ke sai ai kae ʻikai fakatupunga ke ke loto-mamahi.

ʻE aʻu nai ʻo ke feinga ke tauhi ha pepa. ʻE lava ke ke tohi ai fekauʻaki mo hoʻo manatu ʻofá pea aʻu ʻo fakakau ai ʻa e meʻa ʻokú ke fakaʻamu ange naʻe lava ke ke leaʻaki ki he tokotaha ʻofeiná lolotonga ʻene kei moʻuí. ʻE faingofua ange nai kiate koe ke ke mahinoʻi hoʻo ongoʻí ʻi he taimi ʻokú ke lau ai he pepá. Ko hono tohí ʻe toe tokoniʻi nai ai koe ke ke tukuange ki tuʻa hoʻo ongoʻí.

Fēfē hono tuku ha meʻa tauhi ʻofa? Ko e fakakaukau ki he meʻa ko ení ʻoku kehekehe, pea ʻoku ʻikai ʻaupito fakaʻohovale ia, koeʻuhí ʻoku kehekehe ʻa e mamahi ʻa e tokotaha taki taha. ʻOku ʻiloʻi ʻe he niʻihi ko hono tauhi e meʻa fakafoʻituituí ʻoku taʻofi ai ʻenau fakaakeaké. Ko e niʻihi ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻaonga lahi ia. “Kuó u tauhi ʻa e ʻū meʻa ʻa ʻeku faʻeé,” ko e lau ia ʻa Sally, naʻe lave ki ai ki muʻá. “Ko ha founga lelei ia ke fekuki ai mo e mamahí!”c

Falala ki he “Otua oe fiemalie kotoabe.” ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú: “Li hoʻo kavenga kia Sihova, he te ne poupou koe ʻe ia.” (Sāme 55:22) Ko e lotu ki he ʻOtuá ʻoku ʻikai ko ha faʻahinga meʻa pē ia ke ʻai ke ke ongoʻi lelei ange ai. ʻOku moʻoni ia pea ʻoku mātuʻaki mahuʻinga e fetuʻutaki mo e ‘Otua oe fiemalie kotoabe; Aia oku ne fakafiemalieʻi akitautolu i he e tau mamahi kotoabe.’—2 Kolinito 1:3, 4, PM.

Ko e Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohi Tapú, ʻoku tokonaki mai ai e fakafiemālie lahi tahá. Ko e ʻapositolo Kalisitiane ko Paulá naʻá ne fakahaaʻi: “Oku ou maʻu ae amanaki lelei ki he Otua . . . e ai ha toetuu oe bekia, ae agatonu moe taeagatonu.” (Ngāue 24:15, PM) Ko e fakakaukau fekauʻaki mo e ʻamanaki makatuʻunga he Tohi Tapú ki ha toetuʻú ʻe lava ke hoko ko e fakafiemālie lahi taha ia lolotonga e mamahi ʻi he mole ha tokotaha ʻofeina.d Ko e meʻa ia naʻe ʻiloʻi ʻoku moʻoni ʻe Lauren, ko ha fefine ʻa ia ko hono tuongaʻane taʻu hongofulu tupú ne mate ʻi ha fakatuʻutāmaki. “Tatau ai pē pe ʻoku fēfē hono lahi ʻeku ongoʻi koví,” ko ʻene leá ia, “naʻá ku faʻa toʻo hake ʻa e Tohi Tapú ʻo lau, neongo kapau ko e foʻi veesi pē ʻe taha. Naʻá ku fili ʻa e veesi naʻe tautefito ʻene fakalototoʻá, pea naʻá ku toutou lau ia. Ko e fakatātaá, naʻá ku maʻu ʻa e fiemālie he lea ʻa Sīsū kia Māʻata hili e mate ʻa Lāsalosí. Naʻá ne pehē ange kiate ia: ‘ʻE toetuʻu ho tuongaʻane.’”—Sione 11:23.

“ʻOku ʻIkai Fiemaʻu Ke Ke Tuku Ia Ke Ne Puleʻi Koe”

Neongo nai ʻene faingataʻá, ko e ngāue ʻi he kotoa ʻo e mamahí ʻe tokoniʻi ai koe ke ke hokohoko atu ʻi hoʻo moʻuí. ʻOua ʻe ongoʻi halaia, ʻo hangē ia ʻi hoʻo hokohoko atú te ke lavakiʻi ai e tokotaha ʻofeiná pe fakangaloʻi ai ia. Ko hono moʻoní heʻikai ʻaupito ngalo ʻiate koe ʻa e tokotaha ʻofeiná. ʻI ha taimi ʻe niʻihi ʻe hoko nai ai ʻo taulōfuʻu ʻa e manatú, ka ʻe faifai pē ʻo hōloa e fakaʻilonga ʻo e mamahí.

Te ke toe malava nai ke manatu ʻofa ki he meʻa fakafiefiá mo fakamamahí. Hangē ko ení, ko Ashley ne lave ki ai ʻi he kupu ki muʻá, ʻokú ne pehē: “ʻOku lava ke u manatuʻi e ʻaho ki muʻa ke mālōlō ai ʻeku faʻeé. Naʻe hā ʻokú ne sai ange, pea ko e ʻuluaki taimi ia naʻá ne mavahe ai mei he mohengá hili ha ngaahi ʻaho. Lolotonga hono helu ʻe hoku taʻoketé ʻa e ʻulu ʻo e fineʻeikí, naʻa mau kamata kakata toko tolu ʻi ha meʻa, pea ne u sio ki he malimali ʻa ʻeku faʻeé ʻa ia ne fuoloa ʻa e ʻikai ke u toe sio ki aí. Naʻá ne mātuʻaki fiemālie ʻi he feohi pē mo ʻene ongo tamaikí.”

Te ke toe malava foki ke fakakaukauloto atu ki he ngaahi lēsoni mahuʻinga naʻá ke ʻiloʻi lolotonga hoʻo feohi mo e tokotaha ʻofeiná. Ko e fakatātaá, ʻoku pehē ʻe Sally: “Ko e fineʻeikí ko ha faiako fisifisimuʻa. Naʻá ne fai ʻa e faleʻi lelei ʻo ʻikai ʻai ia ke ongo ʻo hangē ha faleʻí, pea naʻá ne akoʻi au ki he founga ke fai ai ʻa e ngaahi fili lelei ʻa ia ko ʻeku fili pē ʻaʻaku ʻo ʻikai ko e meʻa pē naʻá ne leaʻakí pe ko ʻeku tangataʻeikí.”

Ko e manatu ki he tokotaha ʻofeiná ʻe lava ke hoko ko e meʻangāue tofu pē ia ʻokú ke fiemaʻu ke tokoniʻi ai koe ke ke hoko atú. Ko e meʻa ia naʻe ʻiloʻi ʻe ha talavou ko Alex. “Hili e mate ʻa ʻeku tamaí,” ko ʻene leá ia, “naʻá ku fakapapauʻi ke hokohoko atu e moʻuí ʻo hangē ko e meʻa naʻá ne akoʻi mai kiate aú—ke ʻoua ʻaupito naʻa ngalo ke fiefia ʻi he moʻuí. Ki he faʻahinga ko ia kuo mole haʻanau mātuʻá, te u leaʻaki e meʻá ni: Heʻikai ʻaupito moʻoni ke lava ʻo ngalo ʻiate koe ʻa e mate hoʻo mātuʻá, ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ke tuku ia ke ne puleʻi koe. Kuo pau ke ke tengihia mo mamahi, kae ʻoua ʻe ngalo ʻoku kei fiemaʻu pē ke ke fai hoʻo lelei tahá ki he moʻui ʻoku toka mei muʻá.”

[Fakamatala ʻi lalo]

a ʻI he meʻa ko iá, ʻe lelei ke ke fakaʻehiʻehi mei hono fai ha fili fakavavevave, hangē ko e hiki ki ha ʻapi ʻe taha pe ko hono kamata ha vahaʻangatae foʻou. Ko e liliu peheé ʻoku totonu ke toki fai pē ia he taimi ʻokú ke maʻu ai ha taimi feʻunga ke feʻunuʻaki ai ki ho tuʻunga foʻou ʻi he moʻuí.

b Neongo ʻe tokoni nai ʻa e ʻolokaholó ke ʻikai toe ongoʻi e mole ʻoku hoko kiate koé, ʻoku fakataimi hono olá. ʻI he lele lōloá, heʻikai tokoniʻi koe ʻe he ʻolokaholó ke ke fekuki mo hoʻo mamahí, pea ʻe lava ke hoko ia ʻo fakatupu maʻunimā.

c Koeʻuhi ʻoku kehekehe ʻa e mamahi ʻa e tokotaha taki taha, ko e kaungāmeʻá mo e kāingá ʻoku ʻikai totonu ke nau fakamālohiʻi ʻenau fakakaukau fakafoʻituitui ki he meʻa ko ení ki he tokotaha ʻa ia ʻoku mamahí.—Kaletia 6:2, 5.

d Ki ha fakamatala ki he tuʻunga ʻo e maté mo e talaʻofa ʻa e ʻOtuá ki ha toetuʻú, sio ki he vahe 6 mo e 7 ʻo e tohi Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú? ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

[Fakamatala ʻi he peesi 8]

“Tatau ai pē pe ʻoku fēfē hono lahi ʻeku ongoʻi koví, naʻá ku toʻo hake ʻa e Tohi Tapú ʻo lau, neongo kapau ko e foʻi veesi pē ʻe taha”—Lauren

[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 7]

FEKUKI MO E HALAIÁ

Mahalo pē ʻokú ke ongoʻi ne ʻi ai haʻo taʻetokanga naʻe kaunga ki he mate ha tokotaha ʻofeina. ʻI hono mahinoʻi e ongoʻi halaia ko iá—pe ko e moʻoni pe ko e fakakaukauloto pē—ko ha faʻahinga ongo totonu pē ia ʻo e loto-mamahí ʻe malava ke ne fai ha tokoni. ʻOku toe fiemaʻu heni, ke ʻoua ʻe fakakaukau kuo pau ke ke tauhi maʻu ʻiate koe ʻa e faʻahinga ongoʻi peheé. Ko e talanoa ʻo kau ki he anga hoʻo ongoʻi halaia peheé ʻoku tokoni ia ke tukuange atu ʻa e mamahí.

Neongo ia, ʻai ke ke ʻiloʻi, neongo pe ko e hā hono lahi ʻo ʻetau ʻofa ki ha tokotaha, ʻoku ʻikai malava ke tau puleʻi ʻene moʻuí, pea ʻoku ʻikai malava ke tau taʻofi ʻa e ‘hokonoa ki he faʻahinga ʻofeiná ʻa e faingamalie mo e tuʻutamaki.’ (Koheleti 9:11) Kae kehe, ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe ʻikai ha taumuʻa kovi ia ʻiate koe. Ko e fakatātaá, ʻi he ʻikai ke sio fakavavevave ange ki he toketaá, naʻá ke taumuʻa ki he tokotaha ʻofeiná ke ne puke pea mate? Ko hono moʻoní ʻikai! Ko ia ai, ʻokú ke halaia moʻoni ʻo fekauʻaki mo hano fakatupunga ʻa e mate ʻa e tokotaha ko iá? ʻIkai.

Naʻe ako ha faʻē ʻe taha ke fekuki mo e ongoʻi halaia ʻi he hili e mate ʻene taʻahiné he fakatuʻutāmaki ʻi ha kā. ʻOkú ne fakamatala: “Naʻá ku ongoʻi halaia ʻi heʻeku fekau ia ke ʻalú. Ka ne u toki fakatokangaʻi ko ha meʻa ngalivale ia ke te ongoʻi pehē. Ne ʻikai ke ʻi ai ha meʻa ʻe hala heʻeku fekau ia ke ne ʻalu ʻo fai ha fekau mo ʻene tamaí. Ko ha fakatuʻutāmaki fakalilifu pē ia naʻe hokó.”

‘Ka ʻoku lahi ʻaupito e meʻa ʻoku ou fakaʻamu naʻe tonu ke u leaʻaki mo faí.’ ʻOku moʻoni ia, ka ko hai ʻiate kitautolu ʻe lava ke ne pehē ko e tamai, faʻē, pe tama haohaoa kitautolu? ʻOku fakamanatu mai ʻe he Tohi Tapú: “ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻoku tau humu ai kotoa pe. Toki ai ha tangata ʻoku ʻikai ke humu ʻi he lea, pea ko e tangata haohaoa ia.” (Semisi 3:2; Loma 5:12) Ko ia, tali e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻoku ʻikai te ke haohaoa. Ko e hanganaki fakakaukau ki he faʻahinga kotoa ʻo pehē, “kapau pē ā naʻe,” heʻikai ke liliu ai ha meʻa, ka te ne fakatuaiʻi nai hoʻo toe foki ki ha tuʻunga ʻoku leleí.e

[Fakamatala ʻi lalo]

e Ko e kupu ʻi he puha ko ení ʻoku mei he polosiua ʻI he Mate ha Taha ʻOkú Ke ʻOfa Ai, ko e pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

[Fakatātā ʻi he peesi 6]

ʻI he taimi ʻe niʻihi, ko ha mātuʻa taʻumotuʻa ʻoku mamahi kuo pau ke ne fakafiemālieʻi ha tama fuʻu lahi ʻoku mamahi

[Fakatātā ʻi he peesi 9]

Ko hono tauhi ha pepa, sio he ʻū taá, mo hono tali e tokoní ʻa e ngaahi founga ke fekuki ai mo e mole ha tokotaha ʻofeina

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share