Ko ha Konga ʻo e Lotu Faka-Kalisitiane Moʻoní ʻa e Meʻaʻofa ko e Lea Kehekehé?
“ʻI HE lolotonga ʻa ʻeku fanongo ki heʻene lotu ʻi he lea kehekehé, naʻá ku ongoʻi ʻoku hangē ha ivi fakaʻuhila mālohi ʻi he ʻeá,” ko e lave ia ʻa Bill ʻi he ʻosi ʻo ʻene kau ki he fakataha mo e toko ono kehe ʻi muʻa ʻi he tokotaha-malangá ʻo ofi ki he ʻōlita ʻo e fale lotú. ʻOku faitatau nai ʻa e ngaahi meʻa kuo hokosia pehē mo e ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻi he ʻuluaki senitulí? ʻOku nau fakapapauʻi nai ʻa e lotu moʻoni ʻo e Tohitapú? ʻE lava ke tau maʻu ha ngaahi tali fakafiemālie ʻaki haʻatau sivi fakaʻāuliliki ʻa e Tohitapú.
ʻOku hā mei he fakamatala ʻa e Tohitapú ʻi he ʻoatu ha faʻahinga meʻaʻofa fakaemana ʻo e laumālié, naʻe ʻi ai ʻa e tokotaha pe tokolahi ange ʻo e kau ʻapositolo ʻe toko 12, pe naʻe ʻi ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá. ʻOku hiki ai ʻa e fakamatala ki he hoko tuʻo tolu ʻa e lea ʻi he ngaahi lea kehekehe. Ko e ʻuluakí naʻe hoko ia ʻi he lotolotonga ʻo e kau ākonga ʻe toko 120 ʻa Sīsū naʻa nau fakatahataha ʻi Selusalema ʻi he Penitekosi ʻo e 33 T.S. (Ngāue 2:1-4) ʻI he hili ʻa e taʻu ʻe tolu mo e konga mei ai, ʻi he lolotonga ʻa e fanongo ʻa ha kulupu ʻo e kau ʻĪtali taʻekamu ki he malanga ʻa Pitá, naʻa nau maʻu ʻa e laumālié pea naʻa nau kamata ke “nau leaʻaki ʻa e ngaahi lea kehekehe, mo fakahikihiki ʻa e ʻOtua.” (Ngāue 10:44-48) Pea ʻi he ʻosi ʻa e taʻu ʻe 19 mei he Penitekosí, ʻoku fakafuofua ki he 52 T.S., naʻe lea ʻa Paula ki ha kulupu ʻi ʻEfesō pea hilifaki hono nimá ki he kau ākonga ʻe toko 12. Naʻa “nau kamata lea ʻaki ʻa e ngaahi lea kehekehe mo palofisai.”—Ngāue 19:6.
Ko e Hā ʻa e Taumuʻa ʻo e Meʻaʻofa ko e Lea Kehekehé?
Naʻe tala ange ʻe Sīsū ki hono kau muimuí ki muʻa siʻi peá ne toki ʻalu hake ki hēvaní: “Ka te mou maʻu pe ha mālohi, ʻo ka hifo ʻa e Laumālie Maʻoniʻoni kiate kimoutolu: pea te mou hoko ko ʻeku kau fakamoʻoni, ʻo ʻikai ʻi Selusalema pe, ka . . . ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo māmani.” (Ngāue 1:8) Fakatokangaʻi naʻá ne fakahā ʻa e founga ʻe fakahoko ʻa e ngāue fakamoʻoni kāfakafa ko ʻení—ʻi he tokoni ʻa e laumālie māʻoniʻoní.
Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha ngaahi founga fetuʻutaki fakaeonopooni ʻi he taimi ko iá ʻa ia ʻokú ne tokoni kiate kitautolu ke ʻave ha ngaahi pōpoaki ki māmani lahi ʻi he ngaahi lea kehekehe. Naʻe pau ke fakamafola atu ʻa e ongoongo leleí ia fakatefito pē ʻaki ʻa e lea ʻa e ngutú, pea ʻoku mahino naʻe tokoni lahi ʻi he meʻa ko ʻení ʻa e meʻaʻofa fakaemana ko e lea ʻi he ngaahi lea muli. Naʻe pehē ʻa e meʻa naʻe hoko ʻi he malanga ʻa e kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí ki he kau Siu mo e kau ului ʻi Selusalema ʻi he Penitekosi 33 T.S. Naʻe fanongo ʻa e kau Pātiá, Mītiá, ʻĪlamí, Keliti, ʻAlepea, kau nofo Mesopotēmiá, Siutea, Kapatōsia, Ponito, mo e vahefonua ko ʻĒsiá, pea pehē ki he kau ʻāunofo mei Lomá ki he “ngaahi meʻa lalahi ʻa e ʻOtua” ʻi he ngaahi lea totonu pē ʻanautolu pea naʻe mahino kiate kinautolu ʻa e meʻa naʻe leaʻakí. Naʻe hoko ʻo tui leva ʻa e toko tolu afe.—Ngāue 2:5-11, 41.
Ko ha moʻoniʻi meʻa ʻoku ʻikai ke faʻa fakatokangaʻi ko e lea ʻi he lea kehekehé ko e meʻa pē ia ʻe taha ʻo e ngaahi ngāue ʻe hiva ʻa e laumālie māʻoniʻoní naʻe lave ki ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi heʻene tohi ki he kau Kalisitiane ʻi Kolinitoó. Neongo naʻe vakai ʻa Paula ki he lea ʻi he lea kehekehé ko ha meʻaʻofa siʻisiʻi ange hono mahuʻingá, ka naʻe ʻaonga ki he muʻaki fakatahaʻangá ki hono fakamafola atu ʻa e ongoongo lelei ʻo fekauʻaki mo e Puleʻanga fakahēvani ʻo e ʻOtuá. Ko e taha ia ʻo e “ngaahi meʻaʻofa” naʻe tokoni ki he tupu ʻo tokolahi ai mo langa hake ʻa e fakatahaʻanga kei foʻou ʻo e kau Kalisitiané.—1 Kolinitō 12:7-11; 14:24-26.
Ko e ngaahi ngāue kehekehe ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻi he ʻuluaki senitulí, kau ai mo e lea ʻi he lea kehekehé, naʻe hoko foki ko e fakamoʻoni hā mai naʻe ʻikai ke toe kei ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e fakatahaʻanga ʻo e kau ʻIsilelí ko ʻene kakai makehe ʻa ia kuo taʻu ʻe 1,500 ʻa hono motuʻá. ʻOku ʻikai ke toe fehuʻia, naʻe nofo ʻa ʻene hōifuá ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiane foʻou naʻe fokotuʻu ʻe hono ʻAlo-tofu-pē-taha-ne-fakatupú.—Fehoanaki mo Hepelū 2:2-4.
Ko e ngaahi ngāue ko ʻeni ʻa e laumālié naʻe kau ia ki he langa ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiane kei foʻoú mo tokoniʻi ke tupulekina ki he tuʻunga matuʻotuʻa fakalaumālié. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻo pehē ʻi he ʻosi ʻa hono fakahoko ʻa e meʻa naʻe taumuʻa ki ai ʻa e ngaahi meʻaʻofa fakaemaná ʻe ngata leva ia: “Ka neongo ko e malanga-palofisai, ka ʻe hoko ʻo taʻeʻaonga; neongo ko e faiʻaki ʻa e ngaahi lea, ka ʻe faifai ʻo tuku ia.”—1 Kolinitō 13:8.
ʻIo, ʻoku mahino ʻa e lau ʻa e Tohitapú ko e meʻaʻofa mai ʻo e lea kehekehé ʻe ngata. Ka ʻe ngata ʻafē? ʻOku fakahā ʻi he Ngāue 8:18 naʻe maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa ʻo e laumālié ʻo fakafou mai ʻi he “hilifaki ʻo e nima ʻo e ongo Aposetolo.” Ko ia, ʻoku hā mahino, ʻi he mate ʻa e ʻapositolo fakaʻosí, ʻe ngata ʻa e ʻoatu ʻo e ngaahi meʻaʻofa ʻo e laumālié—kau ai mo e lea ʻi he lea kehekehé. Ko ia, ʻi he mate foki ʻa kinautolu naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa ko ʻení mei he kau ʻapositoló, ʻe ngata ai mo e meʻaʻofa fakaemaná. ʻI he aʻu mai ki he taimi ko iá naʻe maʻu ai ʻe he fakatahaʻanga Kalisitiané ha taimi feʻunga ke hoko ʻo tuʻu lelei pea ke mafola atu ki he ngaahi fonua kehekehe.
“Ngaahi Lea Taʻe-ʻIloa” mo Honau Fakatonuleaʻi
Ko e toe ake ʻo e lea ʻi he lea kehekehé ʻi he lolotonga ní “kuo vakai ki ai ʻe he niʻihi ko e ongoʻi fuʻu hulu ʻa e kakai anga-feliliuaki ʻoku nau fai pehē ke tohoaki ʻa e tokangá kiate kinautolu pē, ka ʻoku vakai ki ai ʻe he niʻihi kehe ko e meʻa tatau tofu pē ia mo e lea ʻi he ngaahi lea kehekehé ʻi he taimi ʻo e kau ʻApositoló.” ʻI he ngaahi fakatahataha fakalotu ʻi onopooni ʻa ia ʻoku hoko ai ʻa e lea ʻi he “ngaahi lea taʻe-ʻiloa”, ʻoku faʻa kau ai ʻa e matua atu ʻi he hakailangitau ʻa e ngaahi ongo mahinongataʻa. Ko ia ai, naʻe fakamatala totonu ʻe ha tokotaha: “ʻOku ou ngāueʻaki lahi taha pē ʻa e meʻaʻofa ʻo e lea kehekehé ʻiate au pē ki heʻeku fakalaulauloto pē ia ʻaʻaku. . . . ʻOku ou kiʻi ongoʻi mā ʻi he ʻao ʻo e kakai kehé.” Naʻe pehē ʻe ha tokotaha kehe ia: “ʻOku ou fanongo pē ki heʻeku ngaahi leá, ʻoku ʻikai ke mahino ia kiate au, ka ʻoku ou ongoʻi ʻoku ueʻi pē ʻa hoku ʻeleló ke lea.”
Ko e hā ʻa e fakamatala ʻoku ʻaonga moʻoni ʻoku ʻomai ʻe he ngaahi lea taʻe-ʻiloa peheé, pea fēfē hano fakatonuleaʻi? Ko kinautolu ʻoku nau taukaveʻi ʻoku nau fakatonuleaʻi ʻa e lea ko ʻení kuo nau ʻomai ʻa e ngaahi fakamatala kehekehe ʻo e ngaahi lea mahinongataʻa tatau pē. Ko e hā ʻoku kehekehe aí? ʻOku nau feinga ke fakasiʻisiʻi ʻa e faikehekehe peheé ʻaki ʻa ʻenau pehē “naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá ki he tokotaha ʻa e fakamatala ʻe taha ʻo e leá pea ki he toe tokotaha ʻa e fakamatala kehe ia.” Naʻe tala moʻoni ʻe ha tokotaha: “Kuó u fakatokangaʻi ʻi he taimi lahi ko e fakatonuleá naʻe ʻikai ke totonu.” Naʻe lave ʻa D. A. Hayes ʻi heʻene tohi ko e The Gift of Tongues, ki ha taimi naʻe fakafisi ai ha tangata ia ke fakatonuleaʻi ha lea ʻa ha fefine ʻa ia naʻá ne lea ʻi ha lea taʻe-ʻiloa koeʻuhi he ko e “lea ia naʻe mātuʻaki fakalielia ʻaupito.” Ko ha faikehekehe lahi moʻoni eni mo e lea ʻi he lea kehekehé naʻe hoko ʻi he ʻuluaki senitulí pea naʻe fai ia ke langa hake ai ʻa e fakatahaʻangá!—1 Kolinitō 14:4-6, 12, 18.
ʻOku taukaveʻi ʻe he niʻihi ʻi he ʻahó ni kuo nau fanongo ki ha ngaahi fakatonulea fakaofo, pea ʻoku nau tui moʻoni nai ʻoku ngāueʻaki ʻe he ʻOtuá ʻa e meʻaʻofa ko ʻení ʻi haʻane “loto ke fai ha pōpoaki fakahangatonu ki he kakai.” Ka ko e hā ʻa e pōpoaki mei he ʻOtuá ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ʻi he ʻaho ni ʻa ia naʻe ʻikai ke ʻomai ʻe Sīsū Kalaisi mo e kau ʻapositoló kiate kitautolu? Naʻe pehē ʻe Paula ʻa ia naʻá ne maʻu tonu ʻa e laumālie māʻoniʻoní: “Ko e potu Folofola kotoa pe ne fakamanava mei he ʻOtua, ʻoku ʻaonga foki ki he akonaki, ki he fakaʻilo hala, ki he fakatonutonu, ki he ngaohia ke maʻoniʻoni: koeʻuhiā ke tuʻu kakato ʻa e tangata fakaʻotua, kuo ʻosi sāuni ki he ngāue lelei fulipe.”—2 Tīmote 3:16, 17.
Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke kei ʻi he tuʻu kei valevale ai pē ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané, pea ko ia ai, ʻoku ʻikai ke toe fiemaʻu ʻa e ngaahi fakahā fakaeʻotua pe ngaahi meʻaʻofa fakaemana ʻo e laumālié ke fakapapauʻi ʻaki ʻa e ngāue ʻa e fakatahaʻangá. ʻOku fakatokanga mai ʻe he Tohitapú: “Ka neongo ko kimautolu, pe ko ha ʻangelo mei Langi, ka ʻo kapau te ne malangaʻaki ha kosipeli ʻoku makehe atu [“ʻoku fepaki,” The New English Bible] mo ia naʻa mau malangaʻaki atu, ke ne hoko ko e malaʻia.”—Kalētia 1:8.
ʻOku ʻikai ke kei fiemaʻu ke lea fakaemana ʻi he lea kehekehé, pea ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha makatuʻunga faka-Tohitapu ke tui ai ko e konga ia ʻo e lotu moʻoni faka-Kalisitiane ʻi he ʻaho ní. Koeʻuhi ʻoku kakato ʻa e Tohitapú ia pea ʻoku ala maʻu ia ʻi māmani lahi, ʻoku tau maʻu ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu kiate kitautolú ʻi he Folofola ʻa e ʻOtua. ʻOkú ne fakaʻatā mai ke tau maʻu ai ʻa e ʻilo kānokano ʻo kau kia Sihova mo hono ʻAló ʻa ia ʻe iku atu ai ki he moʻui taʻengatá.—Sione 17:3; Fakahā 22:18, 19.
Naʻa mo e ʻuluaki senitulí, naʻe ongoʻi ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá kuo pau ke ne fai tohi ki he fakatahaʻanga ʻi Kolinitoó ke fakatonutonu ʻa e anga ʻo ʻenau vakai ki he ʻuhinga naʻe ʻoange ai ʻa e meʻaʻofa ko e lea kehekehé ki he kau muʻaki Kalisitiané. ʻOku ngalingali, naʻe toʻoa ʻa e niʻihi ʻi he meʻaʻofa ko e lea kehekehé, pea naʻa nau tōʻonga fakatamaiki, kae ʻikai ke matuʻotuʻa fakalaumālie. Naʻe fuʻu lahi hono fakamahuʻingaʻi ʻa e “ngaahi lea kehe.” (1 Kolinitō 14:1-39) Naʻe fakamamafaʻi ʻe Paula naʻe ʻikai ke lea ʻi he lea fakaemana kehekehé ʻa e kau Kalisitiane kotoa ʻo e ʻuluaki senitulí. Naʻe ʻikai ke fiemaʻu ia ki honau fakahaofí. Naʻa mo e taimi ko ia naʻe kei ngāueʻaki aí, ko e meʻaʻofa ʻo e lea kehekehé naʻe fika ua ia ki he fai kikite fakaemaná. Ko e lea ʻi he lea kehekehé, naʻe ʻikai pea ʻoku ʻikai ko ha fiemaʻu ia ki he kau Kalisitiané ka nau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá.—1 Kolinitō 12:29, 30; 14:4, 5.
Ko e Mālohi ʻOku Unga he Ngaahi Lea Taʻe-ʻIloa ʻi he ʻAho Ní
ʻOku tui ʻa e niʻihi ko e ivi mālohi ʻoku unga ʻi he kau lea ʻi he lea kehekehé ko e kau taki fakalotu ʻoku nau ueʻi ʻa e kau mēmipa ʻo ʻenau tākangá ke nau maʻu ʻa e malava ko ʻení. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku hoko ia koeʻuhi ko e loto-ueʻingofua ʻo fuʻu tōtuʻa mo e ʻikai ke mafamafatatau fakaeongo. ʻOku pehē ʻe Cyril G. Williams, ʻi he Tongues of the Spirit, “kuo hoko ʻi he taimi lahi ko ha fakaʻilonga ia ʻo e kakai fungani ʻi he lotolotonga ʻo e kulupú” pea ʻokú ne ʻomai ki ha tokotaha ʻa e “tuʻunga mo e mafai ʻi he vakai ʻa e kulupú pea pehē pē ki heʻenau vakai ʻanautolu tonu.” Ko ia ai, ʻoku fakaueʻi loto nai ʻa e holi ke kau ki he kulupu māʻolunga ange ʻoku lea taʻe-ʻiloa.
ʻI he taimi naʻe palesiteni ai ʻa Donald P. Merrifield ʻi he ʻUnivesiti Loyola naʻá ne fakatokangaʻi “ʻe lava ke hoko ʻa e ngaahi lea kehekehé ko e hokosia ʻo ha ongo ʻo fuʻu hulu nai, pe fakatatau ki he faʻahinga ʻe niʻihi, ko ha hokosia ʻo ha meʻa fakatēvolo.” Naʻe pehē ʻe he faifekau ko Todd H. Fast: “ʻOku faʻa fakakikihiʻi ʻa e lea kehekehé. ʻOku lahi ai ʻa e ngaahi founga ʻoku feinga ʻa e tēvoló ke ne tākiekina kitautolu.” ʻOku fakatokanga mai ʻe he Tohitapú tonu ʻoku lava ʻe Sētane mo ʻene kau tēmeniō ke tākiekina ʻa e kakaí mo puleʻi ʻa ʻenau leá. (Ngāue 16:17, 18) Naʻe fakafepakiʻi ʻe Sīsū ha laumālie tēmeniō naʻá ne ueʻi ha tangata ke kaikaila mo tō ki he falikí. (Luke 4:33-35) Naʻe fakatokanga ʻa Paula ʻo pehē ‘ko Sētane ʻoku ne ʻai ʻa e anga ʻo ha ʻāngelo mei he maama.’ (2 Kolinitō 11:14) Ko hono moʻoní, ko kinautolu ʻi he ʻahó ni ʻoku nau kumi ki he meʻaʻofa ko e lea kehekehé ʻa ia kuo ʻikai ke kei foaki mai ʻe he ʻOtuá ki heʻene kakaí, ʻoku nau tuku atu kinautolu ke kākaaʻi ʻe Sētane. Pea kuo fakatokanga mai kiate kitautolu te ne ngāueʻaki ʻa e “ngaahi faʻahinga mana kehekehe, mo e meʻa fakaʻilonga mo e meʻa fakaofo, ka ko e koto loi pe.”—2 Tesalonaika 2:9, 10.
Lea Kehekehé—Mo e Lotu Moʻoni Faka-Kalisitiané
Naʻe ngāueʻaki ʻe he kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa e meʻaʻofa ko e lea ʻi he lea kehekehé ʻa ia naʻa nau maʻú ke fakamatala atu ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakamamafaʻi ʻa e fiemaʻu ki ha fakatonuleaʻi mahino ʻa e pōpoaki naʻe fakahoko fakafou mai ʻi he lea kehekehé koeʻuhi ke mahino ki he tokotaha hono kotoa pē pea iku ki hono langaʻi hake ai ʻa e tokolahi. (1 Kolinitō 14:26-33) Naʻe ekinaki mai ʻa Paula: “Pehe foki mo kimoutolu ʻi he faiʻaki homou elelo, kapau ʻoku ʻikai te mou fai ha lea ʻoku ʻilongofua, ʻe ʻilo fefe ʻa e meʻa ʻoku lau? ka ko hoʻomou lea ki he ʻatā pe.”—1 Kolinitō 14:9.
Neongo naʻe tuku ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ki he muʻaki kau Kalisitiané ʻa e meʻaʻofa ko e lea kehekehé, naʻe ʻikai te ne ʻai kinautolu ke nau valelau pe lea kae mahinongataʻa. ʻI he fetāiaki mo e ekinaki ʻa Paulá, naʻe tokonaki ʻe he laumālie māʻoniʻoní ha lea ʻa ia naʻe iku ki he vave ange ai ʻa hono “malangaʻaki ki he meʻa moʻui kotoa pe ʻi he lalo langi” ʻa e ongoongo leleí.—Kolose 1:23.
ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi ʻaho fakaʻosiʻosi ʻo e tuʻu ko ʻení, naʻe fekau mai ʻe Sīsū Kalaisi: “Pea kuo pau ke tomuʻa fanongonongo ʻa e ongoongolelei [ʻo e Puleʻanga kuo ʻosi fokotuʻú] ki he ngaahi kakai kotoa pē.” (Maʻake 13:10) Hangē pē ko ia ʻi he ʻuluaki senitulí, kuo pau ke fanongo ʻa e meʻa moʻui hono kotoa pē ki he pōpoaki ʻo kau ki he Puleʻangá. ʻOku malava ʻa e meʻa ko ʻení koeʻuhi he ko e Tohitapú kuo ʻosi liliu ia, fakakātoa pe fakakonga pē, ki he meimei lea kehekehe ʻe 2,000. Ko e laumālie pē ko ia naʻá ne fakahū ki he muʻaki kau Kalisitiané ke nau lea taʻemā mo loto-toʻá ko ia pē ʻokú ne poupouʻi ʻi he taimí ni ʻa e ngāue fakamalanga kāfakafa mo fakaofo ʻa e fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻo e ʻaho ní. ʻOku nau leaʻaki ʻa e “lea maa” ʻo fakafou ʻi he lea ʻa e ngutú pea mo hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi ʻilo fakaeonopooni fakaepulusí ke ʻai ke ala maʻu ʻa e moʻoni faka-Tohitapú ʻi he ngaahi tohi kuo pulusi. ʻOku aʻu atu ʻa e pōpoaki ko ʻení ki he ngaahi fonua mo e ngaahi ʻotu motu ʻoku laka hake ʻi he 200. ʻOku tuʻu tokotaha pē ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko ha kakai kuo ueʻi ʻe he laumālie ʻo e ʻOtuá ke ʻai ke ʻiloa ki he kakai kotoa pē ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻo e ʻOtuá.—Sēfanaia 3:9, PM; 2 Tīmote 1:13.
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ngāue fakamoʻoni fale-ki-he-fale ʻi Siapani
Ngāue fakamoʻoni vaka-ki-he-vaka ʻi Kolomupia
ʻI lalo: Ko e ako Tohitapu ʻi Kuatemala
Taupotu ki lalo: Ngāue fakamoʻoni ʻi ʻuta ʻi Hōlani