Lea Kehekehé ʻOku mei he ʻOtuá Ia?
“ʻOKU ʻikai pē ke u mahinoʻi,” ko e lau ia ʻa Devon. “ʻI he uike taki taha ʻi hoku siasí, ʻoku hā ngali ko e tokolahi ʻoku nau maʻu ʻa e laumālie māʻoniʻoní pea lea fakaemana ʻi he ngaahi lea kehekehe. Ko e niʻihi ʻo kinautolu naʻa nau moʻui taʻetaau. Lolotonga ení, ʻoku ou feinga ke moʻui ʻi ha founga fakaeʻulungaanga faitotonu. Ko ia ai, ko e lahi ange ʻo ʻeku lotu ki aí, ko e ʻikai ʻaupito ai pē ia ke u maʻu ʻa e meʻaʻofa ko eni ʻo e laumālié. ʻE lava fēfē ke maʻu ia?”
ʻI he founga tatau ko Gabriel ʻokú ne kau ki ha lotu ʻa ia ʻoku ʻasi mei ai ko e kakaí ʻoku nau maʻu ʻa e laumālie māʻoniʻoní pea lea kehekehe. “Ko e meʻa ʻokú ne fakahohaʻasi aú,” ko ʻene fakamatalá ia, “he ʻi he lolotonga ko ia ʻo ʻeku ngaahi lotú, ʻoku fakaheleleuʻi au ʻe ha niʻihi ʻaki ʻenau lea leʻo-lahi ʻo ʻikai te u mahinoʻi pea pehē pē kia kinautolu. ʻOku ʻikai ha taha ʻe maʻu ʻaonga moʻoni mei he lea ko ení. ʻIkai ʻoku totonu ki ha meʻaʻofa ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá ke ʻi ai hano taumuʻa ʻaonga?”
Ko e hokosia ʻa Devon mo Gabriel ʻoku malanga hake ai ha fehuʻi mahuʻinga, Ko e lea kehekehe hangē ko ia ʻoku fai ʻi he ngaahi lotu ʻe niʻihi he ʻaho ní ʻoku moʻoni ʻoku mei he ʻOtuá ia? Ke tali ʻa e fehuʻi ko iá, ʻoku ʻaonga ke sivisiviʻi ʻa e meʻaʻofa ʻo e lea fakaemana ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane he ʻuluaki senitulí.
Naʻa Nau “Lea ʻi he Ngaahi Lea Kehe”
ʻI he Tohi Tapú, ʻoku tau lau ai fekauʻaki mo e kau tangata mo e kau fefine ʻe niʻihi ʻa ia naʻe ʻoange kia kinautolu ʻa e mālohi ke nau lea ʻi he ngaahi lea ʻa ia naʻe ʻikai ʻaupito te nau ako ki ai. Naʻe ʻuluaki hoko eni ʻi he ʻaho ʻo e Penitekosi 33 T.S., ko ha ngaahi uike siʻi pē ia hili ʻa e pekia ʻa Sīsū Kalaisí. ʻI he ʻaho ko iá ʻi Selusalema, ko e toko 120 nai ʻo e kau ākonga ʻe ʻa Sīsuú naʻe “fāʻofale ʻiate kinautolu katokātoa ʻa e Laumālie Maʻoniʻoni; pea nau hanga ʻo lea ʻi he ngaahi lea kehe.” Ko e kau ʻaʻahi mei he ngaahi fonua kehé naʻa nau “bubutuu lahi, koeuhi nae fanogo ae tagata taki taha ki he e nau lea i he ene lea aana.”—Ngāue 1:15; 2:1-6, PM.
ʻOku lave ʻa e Tohi Tapú ki he muʻaki kau muimui kehe ʻo Sīsū ʻa ia naʻa nau maʻu ʻa e malava fakaofo ko ení. Ko e fakatātaá, ʻi hono fakaivia ʻe he laumālie māʻoniʻoní, naʻe malava ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻo lea fakaemana ʻi he ngaahi lea lahi. (Ngāue 19:6; 1 Kolinito 12:10, 28; 14:18) Ka ko ha meʻaʻofa pehē ʻo e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá ʻoku totonu ke ʻi ai moʻoni hano taumuʻa lelei. Ko ia ai, ko e hā e taumuʻa naʻe fakahoko ai ʻa e lea kehekehé ʻi he ngaahi taimi ʻo e Tohi Tapú?
Ko ha Fakaʻilonga ʻo e Poupou ʻa e ʻOtuá
ʻI he tohi ki he kau Kalisitiane ʻi he kolo ko Kolinitoó, ko e niʻihi ʻa ia hangehangē naʻa nau lava ʻo lea kehekehé, naʻe fakamatala ʻa Paula ʻo pehē ko e ‘lea kehekehé ko e fakaʻilonga . . . ki he kakai taʻelotú.’ (1 Kolinito 14:22) Ko ia ai, fakataha mo e ngaahi malava fakaemana kehé, ko e mālohi ke lea kehekehé ko ha fakaʻilonga ia ki he kau mamatá ko e fakatahaʻanga Kalisitiane naʻe fokotuʻu foʻoú naʻe hōifua mo poupou ki ai ʻa e ʻOtuá. Ko e ngaahi meʻaʻofa fakaemaná naʻe hangē ia ko ha fakaʻilonga hala ʻoku tuhu ki he feituʻu ʻoku totonu ke ʻalu ki ai he taimí ni ʻa e kau fekumi ki he moʻoní ke maʻu ai ʻa e kakai kuo fili ʻe he ʻOtuá.
ʻOku mahuʻingá, he ʻoku ʻikai lave ʻa e Tohi Tapú kia Sīsū pe ko ha kau palōfita pē ki muʻa ʻi he Kalisitiané naʻa nau lea fakaemana ʻi he lea kehekehe ʻa ia naʻe ʻikai te nau ako ki ai. Ko e meʻaʻofa leva ʻo e lea kehekehe naʻe ʻoange ki he kau ākonga ʻa Sīsuú, naʻe fakamoʻoniʻi naʻe ʻi ai hono taumuʻa lahi ange.
Ko ha Founga ki Hono Fakamafola ʻa e Ongoongo Leleí
ʻI heʻene muʻaki ngāue fakafaifekaú, naʻe fakahinohino ai ʻe Sīsū ʻene kau ākongá ke malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he kau Siú pē. (Mātiu 10:6; 15:24) Ko hono olá, naʻe siʻi ai ʻa e malanga ʻa e kau ākongá ki ha toe feituʻu kehe mei he ngaahi feituʻu ʻoku meimei nofoʻi ʻe he kau Siú. Ka naʻe vave pē ʻene liliu.
Taimi nounou hili ʻa ʻene pekia ʻi he 33 T.S., naʻe fekau ai ʻe Sīsū kuo toetuʻú ʻa hono kau muimuí ke ‘ngaohi ʻa e ngāhi kakai kotoa pe ko e kau ako.’ Naʻá ne toe tala foki ki hono kau muimuí ke nau hoko ko e kau fakamoʻoni fekauʻaki mo ia “ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo māmani.” (Mātiu 28:19; Ngāue 1:8) Ko e fakamafola ʻa e ongoongo leleí ke aʻu ki he ngataʻanga ko iá ʻoku fiemaʻu hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea kehekehe lahi ʻo kehe mei he lea faka-Hepeluú.
Kae kehe, ko e tokolahi ʻo e muʻaki kau ākonga ko iá naʻa nau “taʻe kolisi . . . pea taʻe maʻu tuʻunga.” (Ngāue 4:13) ʻE anga-fēfē leva ʻenau malava ke malanga ʻi he ngaahi fonua mamaʻo ʻa ia ʻoku leaʻaki ai ʻa e ngaahi lea ʻoku ʻikai ʻaupito nai ke nau fanongoa, pehē foki naʻe ʻikai ke nau ako ke leaʻaki? Naʻe fakaivia ʻe he laumālie māʻoniʻoní ʻa e niʻihi ʻo e kau malanga faivelenga ko iá ʻaki ʻa e malava fakaemana ke malanga pōtoʻi ʻi he ngaahi lea naʻe ʻikai ʻaupito ke nau ako ke leaʻaki ki muʻa.
Ko ia ai, ko e meʻaʻofa ʻo e lea kehekehé naʻe fakahoko ai ʻa e ongo taumuʻa mātuʻaki mahuʻinga ʻe ua. ʻUluakí, naʻe ʻomai ai ha fakaʻilonga ko ha fakamoʻoni ʻo e poupou ʻa e ʻOtuá. Uá, naʻe hoko ia ko ha founga ola lelei ke tokoniʻi ʻa e kau Kalisitiane he ʻuluaki senitulí ke fakahoko ʻa e fekau ke nau malanga ki he kakai ʻo e ngaahi lea lahi. Ko e lea kehekehe ʻoku fai he ngaahi siasi lahi he ʻaho ní ʻoku fakahoko ai ʻa e ngaahi taumuʻa ko ení?
Lea Kehekehe he ʻAho Ní—Ko ha Fakaʻilonga Ia ʻo e Poupou ʻa e ʻOtuá?
Te ke fakapipiki ʻi fē ha fakaʻilonga ke maʻu ʻaonga mei ai ʻa e faʻahinga tāutaha tokolahi taha ʻe ala lava ʻi ho feituʻú? ʻI loto ʻi ha kiʻi fale? Ko hono moʻoní ʻe ʻikai! Ko e fakamatala fekauʻaki mo e ʻaho Penitekosí ʻoku tala mai ai ko ha “fuʻu tokolahi” ʻo e faʻahinga naʻa nau feʻaluʻakí naʻa nau fakatokangaʻi ʻa e fakaʻilonga naʻe ʻomai ʻe he lea kehekehe fakaemana ʻa e kau ākongá. Ko hono olá ē, naʻe “fakaului mai . . . ha ngaahi laumālie, feʻunga nai mo e toko tolu afe” ki he fakatahaʻanga Kalisitiane ʻi he ʻaho ko iá! (Ngāue 2:5, 6, 41) Kapau ʻoku taukaveʻi ʻe he kakai he ʻaho ní ʻoku nau lea kehekehe ka ʻoku nau fai ia ʻi loto ʻi ha fale lotu, ʻe lava fēfē ke hoko ʻa e tōʻonga ko iá ko ha fakaʻilonga mahino ki he fuʻu tokolahi ʻo e kau taʻetuí?
ʻOku lave ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ki he feʻauakí mo e ‘ngaahi ngaue kehe ʻa Kakanó’ ʻa ia ʻoku fakafepaki ki he ngāue ʻa e laumālie māʻoniʻoní, pea hoko atu “ko e kakai fai meʻa pehe, ʻe ʻikai hanau tofiʻa ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtua.” (Kaletia 5:17-21) Kapau ʻokú ke fakatokangaʻi ha kakai ʻoku ala fehuʻia honau ʻulungaangá ʻoku nau lea kehekehe, te ke fifili moʻoni nai, ‘ʻIkai ʻe hoko ia ʻo ʻikai huʻufataha—naʻa mo fakatupu takihalaʻi—ki he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá ke ʻomai ki he faʻahinga tāutaha ʻoku nau kīvoi ʻi he kau he tōʻonga ʻoku fakahalaiaʻi ʻe he Folofola tonu ʻa e ʻOtuá?’ ʻE hangē ia ko hano fokotuʻu ha fakaʻilonga hala ʻoku fakahinohinoʻi hala ai ʻa e ngaahi meʻalelé.
Lea Kehekehe he ʻAho Ní—Ko ha Meʻangāue ke Fakamafolaʻaki ʻa e Ongoongo Leleí?
Fēfē ʻa e taumuʻa kehe ʻo e meʻaʻofa ʻo e lea kehekehé ʻi he ʻuluaki senitulí? Ko hono fai ʻa e lea kehekehé ʻi he ngaahi siasí ʻoku hoko ia ko ha meʻangāue ki hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí ki he kakai ʻo e ngaahi lea kehekehé? Manatuʻi ko e kau mamata naʻa nau ʻi Selusalema ʻi he ʻaho ʻo e Penitekosi 33 T.S. naʻa nau haʻu mei ha ngaahi fonua lahi, pea naʻa nau mahinoʻi lelei ʻa e ngaahi lea fakaemana naʻe leaʻaki ʻe he kau ākongá. ʻI hono kehé, ko e faʻahinga ʻoku nau lea kehekehe ʻi he ʻaho ní ʻoku nau faʻa leaʻaki ʻa e lea ʻoku mahinongataʻa ki ha tokotaha fanongo pē.
ʻOku hā mahino, ko e lea kehekehe ʻi onopōní ʻoku kehe ʻaupito ia mei he meʻaʻofa ʻo e laumālie māʻoniʻoní ʻa ia naʻe ʻoange ki he muʻaki kau muimui ʻo Sīsuú. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ha lēkooti alafalalaʻanga ʻo hono maʻu ʻe ha taha pē ʻa e mafai fakaemana tatau talu mei he mate ʻa e kau ʻapositoló. ʻOku ʻikai fakaʻohovale eni ki he kau lau Tohi Tapú. ʻI he fekauʻaki mo e ngaahi meʻaʻofa fakaemaná, kau ai ʻa e lea kehekehé, ko e ʻapositolo fakamānavaʻi ko Paulá naʻá ne kikite: “ʻE faifai ʻo tuku ia.” (1 Kolinito 13:8) ʻE lava fēfē leva ke ʻiloʻi ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e laumālie māʻoniʻoní he ʻahó ni?
Ko Hai ʻOkú Ne ʻOmai ʻa e Fakamoʻoni ʻo Hono Maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní?
Naʻe ʻiloʻi lelei ʻe Sīsū ko e meʻaʻofa ʻo e lea kehekehé ʻe tuku ia ʻi he hili atu pē ʻa hono fokotuʻu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané. Taimi nounou ki muʻa ke ne pekiá, naʻe lave ʻa Sīsū ki ha fakaʻilonga taʻengata, ʻa ia ʻe fakaʻilongaʻiʻaki ʻa hono kau muimui moʻoní. “Ko e meʻa kó é ʻe ʻilo ai ʻe he kakai kotoa pē ko e kau ako kimoutolu aʻaku,” ko ʻene leá ia, “ʻo kapau ʻe ai haʻamou feʻofaʻaki.” (Sione 13:35) Ko hono moʻoní, ʻi he veesi tatau naʻe tomuʻa tala ai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ko e ngaahi meʻaʻofa fakaemaná ʻe faai pē ʻo tuku, ʻoku pehē ai: “Ko ʻOfa ʻoku ʻikai ke kaʻanga ia.”—1 Kolinito 13:8.
Ko e ʻofá ʻoku fakahokohoko ia ʻo fika ʻuluaki ʻi he ngaahi tafaʻaki ʻe hiva ʻo e “fua,” pe ola, ʻo e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá. (Kaletia 5:22, 23) Ko ia ko e faʻahinga ʻoku nau maʻu moʻoni ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá—pea pehē ki he poupou ʻa e ʻOtuá—te nau fefakahāhāʻaki ʻa e ʻofa moʻoní. ʻIkai ko ia pē, ko e tafaʻaki hono tolu ʻo e fua ʻo e laumālié ko e melino. Ko ia ai, ko e kakai ʻa ia ʻoku nau maʻu he ʻahó ni ʻa e laumālie māʻoniʻoní ʻe fiemaʻu ke nau hoko ʻo melino, feinga fakamātoato ke fakafepakiʻi ʻa e fusifusilotó, lau matakalí mo e fakamālohí.
Pehē foki, manatuʻi ʻa e kikite ʻa Sīsū ʻoku hiki ʻi he Ngāue 1:8. Naʻá ne tomuʻa tala ai ko ʻene kau ākongá te nau maʻu ʻa e mālohi ke hoko ko e kau fakamoʻoni fekauʻaki mo ia ke aʻu “ki he ngataʻanga ʻo māmani.” Naʻe toe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻo pehē ko e ngāue ko ení ʻe hokohoko atu ia “ʻo aʻu ki he ngataʻanga ʻo mamani.” (Mātiu 28:20) Ko ia ai, ko e ngāue fakamalanga fakavahaʻapuleʻanga ko ení ʻe hokohoko atu ia ko ha fakaʻilonga fakapapauʻiʻanga ʻo e faʻahinga ʻoku fakaivia moʻoni ʻe he laumālie māʻoniʻoní.
Ko e hā hoʻo fakakaukaú? Ko e hā ʻa e kulupu ʻo e kakai ʻokú ke ʻilo ai ʻa e fakamoʻoni ʻo e laumālie māʻoniʻoní he ʻahó ni? Ko hai ʻoku nau fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālié, tautautefito ki he ʻofa mo e melino, ʻo aʻu ki he tuʻunga ʻoku nau faingataʻaʻia mei he ngaahi puleʻangá koeʻuhi ko ʻenau fakafisi ke toʻo meʻatau ʻi māmani lahi? (Aisea 2:4) Ko hai ʻoku nau feinga ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi ngāue ʻo e kakanó, hangē ko e feʻauakí, naʻa mo hono toʻo ʻa e kau fai taʻefakatomala ʻa e tōʻonga peheé mei honau lotolotongá? (1 Kolinito 5:11-13) Ko hai ʻoku nau malangaʻi ʻi he kotoa ʻo e māmaní ʻa e ongoongo lelei ʻa ia ko e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa e ʻamanakiʻanga pē taha ki he faʻahinga ʻo e tangatá?—Mātiu 24:14.
Ko e kau faipulusi ʻo e makasini ko ení ʻoku ʻikai te nau toumoua ke pehē ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku feʻungamālie mo e fakamatala Fakatohitapu fekauʻaki mo e kakai ʻoku nau maʻu ʻa e laumālie māʻoniʻoní. Ko e hā ʻoku ʻikai ai te ke feinga ke hoko ʻo maheni lelei ange mo kinautolu pea fakapapauʻi ʻiate koe tonu pe ʻoku nau maʻu moʻoni ʻa e poupou ʻa e ʻOtuá?