Kau Talavou ʻOku Nau Manatuʻi Hono Tokotaha-Fakatupú
“Manatu eni ki ho Tubuaga i he gaahi aho o hoo kei jii.”—KOHELETI 12:1, PM.
1. Ko e hā ʻa e fakamatala ʻa ha kiʻi taʻu 11 ʻo hā ai naʻe moʻoni kiate ia ʻa hotau Tokotaha-Fakatupú?
HE MEʻA lelei ē ko e taimi ʻoku lea ai mo tōʻongaʻaki ʻe he fānaú ha founga ʻoku hā ai ʻoku nau vakai ki he ʻOtua ko Sihová, ko ha tokotaha moʻoni ʻoku nau saiʻia ai mo loto ke fakafiefiaʻi! Naʻe pehē ʻe ha tamasiʻi taʻu 11: “ʻI he taimi ʻoku ou tokotaha aí peá u fakasio atu ki tuʻa ʻi he matapā sioʻatá, ʻoku ou sio ai ki he fakaofo ʻa e ngaahi fakatupu ʻa Sihová. ʻOku ou misi leva ʻo fekauʻaki mo e Palataisi fakaʻofoʻofa ʻe ʻi he kahaʻú mo e lava ke u ala ai ki he fanga manú.” (ʻAisea 11:6-9) Naʻá ne toe tānaki mai: “ʻI he taimi ʻoku ou tokotaha aí ʻoku ou lotu kia Sihova. ʻOku ou ʻilo ʻe ʻikai te ne hohaʻaʻia ʻiate au ʻi heʻeku talanoa he taimi kotoa pē kiate iá. ʻOku ou ʻilo ʻokú ne ʻi ai maʻu pē ʻo fakasio hifo kiate au.” ʻOku moʻoni tatau kiate koe hotau Tokotaha-Fakatupú mo ʻene moʻoni ki he kiʻi tamasiʻi ko ʻení?
ʻOku Moʻoni Fēfē Kiate Koe ʻa e ʻOtuá?
2. (a) ʻE lava fēfē ke hoko ʻo moʻoni kiate koe ʻa ho Tokotaha-Fakatupú? (e) Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ke houngaʻia ai ko e ʻOtuá ko ha tokotaha moʻoni?
2 Ke hoko ʻo moʻoni kiate koe ʻa Sihova mo ʻene ngaahi palōmesí, kuo pau ke ke ʻuluaki ako ʻo kau kiate ia mo e kahaʻu fakaofo ʻokú ne fakaʻaliʻali mai maʻau ʻi he maama foʻou māʻoniʻoni ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú. (Fakahā 21:3, 4) Kapau kuo akoʻi koe ʻe hoʻo ongo mātuʻá fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni, ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga ke ke hoko ai ʻo houngaʻia koeʻuhi ʻoku hanga ʻe he meʻá ni ʻo ʻai koe ke ke malava ʻo tokanga ki he fekau ʻosi fakamānavaʻí: “Manatu eni ki ho Tubuaga.” (Koheleti 12:1, PM, fakaʻītali ʻamautolu.) Naʻe pehē ʻe ha talavou ʻe taha ʻo kau ki hono muʻaki akoʻi fakaemātuʻá: “Ko e meʻa kotoa pē ʻi he moʻuí naʻe fakaiku maʻu pē kia Sihova. Ko e kī ʻeni naʻá ku manatuʻi ai hoku Tokotaha-Fakatupú.” Naʻe fakamatala ʻe ha finemui ʻe taha: “Te u houngaʻia ʻo taʻengata ʻi heʻeku ongo mātuʻá ʻi heʻena akoʻi kiate au ko Sihová ko ha tokotaha moʻoní. Naʻá na fakahaaʻi kiate au ʻa e founga ke ʻofa ai kiate iá pea talamai kiate au ʻa e fakafiefia ʻo e tauhi taimi-kakato kiate iá.”
3, 4. Ko e hā ʻoku lava ke ne tokoniʻi koe ke fakakaukau kia Sihova ko ha tokotaha moʻoni?
3 Neongo ia, ʻoku faingataʻa ke fakakaukau ʻa e tokolahi ia ki he ʻOtuá ko ha tokotaha moʻoni ʻa ia ʻoku mahuʻingaʻia ʻiate kinautolu. ʻOkú ke pehē? Naʻe tokoniʻi ha talavou ʻe taha ke fakakaukau ʻi ha founga fakafoʻituitui ʻo kau ki he ʻOtuá ʻi he fakamatala ko ʻení ʻi he The Watchtower: “ʻOku ʻikai te tau ʻilo pe ko e hā hono lahi ʻo e sino ʻo Sihová.” Ko e moʻoni ʻoku ʻikai fakatuʻunga ʻa e māʻolunga ia ʻo e ʻOtuá ʻi hono lahí pe fōtungá, ʻo hangē ko ia ko e sētesi hono hoko ʻi he The Watchtower ko iá naʻe pehē: “Ko hono lahi moʻoní ʻoku fakatuʻunga ia pe ko e ʻOtua fēfē ia,” ko e moʻoni, ko ha ʻOtua anga-tonu, manavaʻofa, anga-ʻofa, mo faʻa fakamolemole.a (ʻEkisoto 34:6; Teutalōnome 32:4; Sāme 86:5; Sēmisi 5:11) Kuó ke hoko ʻo vakai ko ha tokotaha pehē ʻa Sihova, ko ha kaumeʻa falalaʻanga ʻa ia ʻoku lava ke ke maʻu ha vahaʻangatae maʻongoʻonga mo ia?—ʻAisea 41:8; Sēmisi 2:23.
4 Naʻe tokoniʻi ʻe Sīsū hono muʻaki kau muimuí ke nau maʻu ha vahaʻangatae fakafoʻituitui mo e ʻOtuá. Ko ia ʻi he taimi naʻe tohi ai ʻa e ʻaposetolo ko Sioné ʻo kau ki heʻene toetuʻu ʻoku ʻamanekina ki he moʻui fakahēvaní, naʻe pehē ʻe Sione: “Te tau tatau be mo ia [ʻOtuá]; he te tau mamata totonu kiate ia.” (1 Sione 3:2, PM; 1 Kolinitō 15:44) ʻOku lava foki ke tokoniʻi ʻa e kau talavou ʻi he ʻaho ní ke vakai ki he ʻOtuá ko ha tokotaha moʻoni, ko ha tokotaha ʻe lava ke nau ʻiloʻi lelei neongo ʻoku ʻikai lava ke nau sio tonu kiate ia. Naʻe fakamatala ha talavou: “Naʻe tokoniʻi au ʻe heʻeku ongo mātuʻá ke manatuʻi ʻa Sihova ʻaki ʻena ʻeke ha ngaahi fehuʻi, hangē ko e, ‘Ko e hā ʻa e lau ʻa Sihová? ʻE fēfē haʻo fakamatalaʻi ia ʻi ha ngaahi lea pē ʻaʻau? Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e meʻa ko iá?’” ʻIkai ʻoku ʻai kitautolu ʻe he ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení ke tau fakakaukau ʻo kau ki hotau vahaʻangatae fakafoʻituitui mo e ʻOtuá?
Ko e Hā ʻa e ʻUhinga ʻo e Pehē ke Manatuʻí
5. Ko e hā ʻa e ngaahi fakatātā ʻi he Tohitapú ʻoku hā ai ko e manatuʻi ʻo ha tahá, ʻoku kau ki ai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi hono manatuʻi pē hono hingoá?
5 Ko e talangofua ki he fekau, “Manatu eni ki ho Tubuaga,” ʻoku lahi hake hono ʻuhingá ʻi he fakakaukau pē kia Sihová. ʻOku kau ki ai ʻa e ngāue, ʻo fai ʻa ia ʻoku fakahōifua kiate iá. ʻI he taimi naʻe kōlenga ai ʻa e tokotaha faihiá kia Sīsū, “Manatuʻi au, ʻo ka ke ka hoko mai kuo ke puleʻanga,” naʻá ne fiemaʻu ke fai ʻe Sīsū ʻa e meʻa lahi ange ʻi hono manatuʻi pē hono hingoá. Naʻá ne fiemaʻu ke fai ʻe Sīsū ʻa e ngāue, ko hono fokotuʻu mai ia mei he maté. (Luke 23:42, fakaʻītali ʻamautolu.) ʻOku meimei tatau ia mo e ʻamanekina ʻe Siosifa ʻi hono tuku pōpulá ha ngāue ke fai kiate ia ʻi heʻene kole ki he tokotaha ngaohi kava ʻa Feló ke fakamanatu ia kia Feló. Pea ʻi he taimi naʻe kole ai ʻa Siope ki he ʻOtuá, ke “Manatuʻi au,” naʻe kole ai ʻa Siope ki ha taimi ʻi he kahaʻú, ʻe ngāue mai ai ʻa e ʻOtuá ke fokotuʻu hake ai ia mei he maté.—Siope 14:13, PM; Sēnesi 40:14, 23, fakaʻītali ʻamautolu.
6. ʻOku anga-fēfē ʻa e fakahuʻuhuʻunga ki he foʻi lea faka-Hepelū ko e “manatuʻí” ʻa e saiʻia ki ha meʻa pe manatuʻi ʻo ha taha?
6 ʻOku pehē ʻe ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha ko e foʻi lea faka-Hepelū naʻe liliuʻi ko e “manatuʻí” ʻoku faʻa fakahuʻuhuʻu “ko e saiʻia ʻa e ʻatamaí mo e tōʻonga ʻoku ō fakataha mo e toe fakamanatu.” Ko e fakahuʻuhuʻunga ʻo e “saiʻiá” ki he foʻi lea ko e “manatuʻí” ʻoku lava ke hā ia ʻi he kalanga ʻa e “kakai mei he botu kehekehe” ʻi he toafá: “Oku tau manatu ki he ika, aia naa tau kai faiteliha be i Ijibite!” Hangē pē ko e kole ʻa Siope ke hōifua ʻo manatuʻi ia ʻe he ʻOtuá, naʻe pehē pē mo Hesekaia, Nehemaia, Tēvita, mo e tokotaha-tohi-sāme naʻe ʻikai hā hono hingoá, naʻa nau toe kole ke manatuʻi mo saiʻia ʻa Sihova ʻiate kinautolu ʻi heʻene ʻafioʻi ʻenau anga-tonú.—Nōmipa 11:4, 5, PM, fakaʻītali ʻamautolu; 2 Tuʻi 20:3; Nehemaia 5:19; 13:31; Sāme 25:7; 106:4.
7. Kapau ʻoku tau manatuʻi ʻa e ʻOtuá fakataha mo e saiʻia, ʻe uesia fēfē ʻe he meʻá ni hotau ʻulungaangá?
7 Ko ia mahalo pē te tau ʻeke nai, ‘ʻOku tau manatuʻi hotau Tokotaha-Fakatupú fakataha mo e saiʻia pea fakaʻehiʻehi mei hono fai ha meʻa pē ke fakatupunga ai haʻane mamahiʻia pe fakalotomamahi?’ Naʻe pehē ʻe ha finemui: “Naʻe tokoniʻi au ʻe heʻeku faʻeé ke u ʻilo ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ongoʻi ʻa Sihova, pea ʻi heʻeku taʻu siʻí, naʻá ku ʻiloʻi ʻoku ʻi ai hono kaunga ʻo ʻeku ngaahi tōʻongá kiate ia.” (Sāme 78:40-42) Naʻe fakamatala ʻe ha toe tokotaha ʻe taha: “Naʻá ku ʻiloʻi ʻe tokoni pē pe ʻe taʻofi ʻe heʻeku ngaahi tōʻongá ʻa e tali ki he pole naʻe fai ʻe Sētane kia Sihová. Naʻá ku loto ke fakafiefiaʻi ʻa e loto ʻo Sihová, ko ia naʻe tokoniʻi au ʻe he meʻa ko iá pea ʻoku hokohoko atu ʻene tokoniʻi aú ʻi he ʻahó ni.”—Palōvepi 27:11.
8. (a) Ko e hā ʻa e ngāue te ne fakahā ʻoku tau manatuʻi ʻa Sihova fakataha mo e saiʻiá? (e) Ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻe fakapotopoto ke fakakaukau ki ai ʻa e kau talavoú?
8 Hangē ko ia ʻoku fakamoʻoniʻi ʻi he māmani fulikivanu ko ʻení, ʻoku ʻikai faingofua maʻu pē ke manatuʻi ʻa Sihova ʻi he kau kakato ʻi hono fai ʻa e ngāue ko ia ʻoku fakahōifua kiate iá. Neongo ia he fiefia ē ʻe ʻi aí kapau te ke lava ke faʻifaʻitaki ki he talavou ko Tīmoté ʻi he ʻuluaki senitulí—ʻikai lau ai ʻa e laui afe ʻo e kau talavou manavahē-ʻOtua ʻi he ʻaho ní—ʻaki ʻa e tuli ki he ngāue taimi-kakato faka-Kalisitiané ʻo hoko ko ha faifekau tāimuʻa! (Ngāue 16:1-3; 1 Tesalonaika 3:2) Kae kehe, ʻe ʻeke nai, ʻE lava ke ke poupouʻi koe ʻi he ngāue fakafaifekau tāimuʻá? Pea kapau te ke mali, te ke maʻu ʻa e ngaahi pōtoʻi ke tokonaki kiate kinautolu ko ia ʻi ho fāmilí? (1 Tīmote 5:8) Ko e ongo fehuʻi mahuʻinga ʻeni, pea ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke ke fakakaukau fakamātoato ki ai.
Ako mo ha Taumuʻa
9. Ko e hā ʻa e fili ʻoku fehangahangai mo e kau talavoú fekauʻaki mo e ako fakamāmaní?
9 ʻI he hoko ʻo fihi ange ʻa e sōsaieti ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻe fiemaʻu nai ha taimi ako lahi ange ke maʻu ha ngāue feʻunga ke ne tokoniʻi koe ʻi he ngāue tāimuʻá. Kuó ke fakatokangaʻi nai naʻa mo e faʻahinga ʻoku nau tuʻunga fakaeako fakaʻunivēsití naʻe pau ke nau toe ako ke maʻu ʻa e ngaahi pōtoʻi foʻou ʻa ē ʻoku mahuʻingaʻia ai ʻa e kau pule ngāue he ʻaho ní. Ko ia ko e hā hono lahi ʻo e ako ʻe tuli ki ai kimoutolu fānau ʻoku mou loto ke fakahōifuaʻi ʻa e ʻOtuá? ʻOku totonu ke fai ʻa e fili totonú fakataha mo e fakakaukau ki he fekau fakamānavaʻí: “Manatu eni ki ho Tubuaga.”
10. Ko e hā ʻa e ako lelei taha ʻoku lava ke tau maʻú?
10 Ko e moʻoni te ke loto ke tuli ki he meʻa naʻa mo e kau maʻu mafai fakamāmani tokolahi ʻoku nau pehē ko e ako lelei tahá—ko e taha naʻe ʻiloʻi mei hono ako fakamātoato ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá. Naʻe pehē ʻe he tokotaha faʻutohi Siamane ko Johann Wolfgang von Goethe: “Ko e lahi ange ʻa e fakalakalaka fakaʻatamai ʻo [ha kakai], ko e malava kakato ange ia ʻa ʻenau toe hoko ʻo ngāueʻaki ʻa e Tohitapú fakatouʻosi ko ha makatuʻunga pea ko ha meʻangāue ki he akó.” ʻIo, ʻe teuʻi lelei ange koe ʻe ha ako ʻo e Tohitapú ki he moʻuí ʻi ha toe ako kehe pē!—Palōvepi 2:6-17; 2 Tīmote 3:14-17.
11. (a) Ko e hā ʻa e ngāue mahuʻinga taha ʻoku lava ke tau faí? (e) Ko e hā naʻe fili ai ʻe ha finemui ʻe taha ke maʻu ha ako feʻungá?
11 Koeʻuhi ʻoku foaki-moʻui ʻa e ʻilo ʻo e ʻOtuá, ko e ngāue mahuʻinga taha ʻoku lava ke ke fai ʻi he ʻaho ní ko hono vahevahe atu ʻa e ʻilo ko iá ki he niʻihi kehé. (Palōvepi 3:13-18; Sione 4:34; 17:3) Kae kehe, ke ola lelei ʻa hono fai ʻení, ʻoku fiemaʻu ke akoʻi koe ʻi he ngaahi founga tefitó. ʻOku fiemaʻu ke ke malava ʻo fakakaukau lelei, lea mahino, pea lautohi mo tohi lelei—ko e ngaahi pōtoʻi ʻoku akoʻi ʻi he akoʻangá. Ko ia fai fakamātoato ʻa hoʻo ngaahi lēsoni ʻi he akoʻangá, ʻo hangē ko ia ko Tracy, ko ha finemui ʻi Florida, U.S.A., ʻa ia naʻe ʻosi ʻene akó mei ha akoʻanga māʻolunga fakataha mo e ngaahi fakalāngilangi fakaako. Naʻá ne fakamatalaʻi ʻa ʻene ʻamanakí: “Kuó u fokotuʻu maʻu pē ko ʻeku taumuʻá ia ke hoko ko ha sevāniti taimi-kakato ʻa hoku ʻOtua ko Sihová, pea ʻoku ou ʻamanaki pē ʻe tokoniʻi au ʻe heʻeku akó ke maʻu ʻa e taumuʻa ko ʻení.”
12. Kapau kuo fili ke fakalahi atu ʻa e ako fakamāmaní, ko e hā ʻa e taumuʻa te ne tokoni nai ke fakahokó?
12 Kuó ke fakakaukau ʻo kau ki he ʻuhinga ʻokú ke ʻalu ai ki he akó? ʻOku fakatefito iá ke teuʻi ai koe ke hoko ko ha faifekau ola lelei ʻa Sihova? Kapau ko ia, te ke fie fai ha fakakaukau fakamātoato ki he anga hono lavaʻi ʻo e taumuʻa ko ʻení ʻi he lelei ʻa hoʻo akó. Hili hoʻo talanoa mo hoʻo ongo mātuʻá, ʻe fakapapauʻi nai ʻoku totonu ke ke tuli ki ha ako lahi ange ia ʻi he tuʻunga māʻulalo taha ʻoku fiemaʻu ʻe he laó. ʻE tokoniʻi nai koe ʻe he ako fakalahi atu peheé ke maʻu ha ngāue ke tokoniʻi koe pea kei ʻoatu ai kiate koe ʻa e taimi mo e ivi ke kau kakato ai ʻi he ngāue ʻo e Puleʻangá.—Mātiu 6:33.
13. Kuo anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe ha ongo Kalisitiane Lūsia ʻa ʻena taumuʻa ki he moʻuí ʻi heʻena kumi ki ha ako lahi ange?
13 Ko e niʻihi ʻoku kumi ki he ako fakalahí ʻoku nau kau ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató neongo ʻoku nau lolotonga ako lahi ange. Vakai ange kia Nadia mo Marina, ko e ongo tamaiki taʻu hongofulu tupu ʻi Moscow, Lūsia. Naʻe fakatou papitaiso kinaua ʻi ʻEpeleli 1994 peá na kamata ngāue ko e ongo faifekau tāimuʻa tokoni. Taimi nounou pē mei ai naʻá na paasi mai mei he akoʻanga māʻolungá peá na hū ʻi he polokalama ako tauhi tohi taʻu ua. ʻI Mē 1995 naʻá na kamata tāimuʻa tuʻumaʻu ai, neongo ia naʻá na tuʻumaʻu ʻi he ʻavalisi A ʻi heʻena ngaahi kalasi tauhi tohí. ʻIkai ngata aí, naʻe malava ke na fai ʻiate kinaua, ha ngaahi ako Tohitapu ʻoku fakaʻavalisi ko e ako ʻe 14 ʻi he uike taki taha lolotonga ʻa ʻena kei akó. ʻOku ʻamanaki ʻa e ongo tamaiki fefiné ko ʻena ako ko ia ki he tauhi tohí ʻe malava ai kiate kinaua ke maʻu ha ngāue feʻunga, koeʻuhi ke na lava ʻo tokoniʻi kinaua ʻi he ngāue fakafaifekau taimi-kakató.
14. Tatau ai pē pe ko e hā hono lahi ʻo e ako fakamāmani ʻoku tau filí, ko e hā ʻoku totonu ke hoko ko e meʻa mahuʻinga taha ia ʻi heʻetau moʻuí?
14 Kapau ʻokú ke kumi ki ha ako fakamāmani ʻo hulu atu ia ʻi he meʻa ʻoku fiemaʻu ʻe he laó, siviʻi fakapotopoto ʻa hoʻo ʻuhinga ki hoʻo fai peheé. Ko e faí ke ʻiloa ai ho hingoá pea maʻu ai ha ngaahi koloa fakamatelie? (Selemaia 45:5; 1 Tīmote 6:17) Pe ko hoʻo taumuʻá ke ngāueʻaki ʻa e ako fakalahí ke kau kakato ange ai ʻi he ngāue ʻa Sihová? Ko Lydia, ko ha finemui ia naʻá ne fili ke kumi ki ha ako lahi ange, naʻá ne fakahā ha vakai lelei ki he ngaahi meʻa fakalaumālié, heʻene fakamatala: “ʻOku tuli ʻa e niʻihi kehé ki he ako māʻolunga angé pea ʻoku nau tuku ke taʻofi kinautolu ʻe he meʻa fakamatelié, pea kuo nau fakangaloʻi ʻa e ʻOtuá. Kiate aú ko e meʻa mahuʻinga tahá ʻa hoku vahaʻangatae mo e ʻOtuá.” He fakakaukau taau ē ke fakaongoongoleleiʻi kiate kitautolu hono kotoa!
15. Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga fakaako kehekehe naʻe ʻi ai ʻi he lotolotonga ʻo e kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí?
15 ʻOku mahuʻingá, he ko e kau Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí naʻa nau ʻi he ngaahi tuʻunga fakaako lahi kehekehe. Ko e fakatātaá, ko e ongo ʻaposetolo ko Pita mo Sioné naʻe vakai ki ai ko e ongo “taʻe kolisi kinaua, pea taʻemaʻu tuʻunga” koeʻuhi he naʻe ʻikai ke akoʻi kinaua ʻi he ngaahi akoʻanga faka-Lāpaí. (Ngāue 4:13) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe maʻu ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻa e meʻa naʻe fakahoa mai ia ki he ako ʻunivēsiti ʻi he ʻaho ní. Neongo ia, naʻe ʻikai ngāueʻaki ʻe Paula ʻa e ako ko iá ke tohoaki mai ai ʻa e tokangá kiate ia; ʻi hono kehé ko ha koloa mahuʻinga ia ʻi he taimi naʻe malanga ai ki he kakaí ʻi he ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻo e moʻuí. (Ngāue 22:3; 1 Kolinitō 9:19-23; Filipai 1:7) ʻOku meimei tatau ia mo Maneno, ʻa ia naʻe “ako fakataha mo Hēlota ko e pule fakavahé,” naʻe kau ia ʻi he lotolotonga ʻo kinautolu naʻa nau tataki ʻa e fakatahaʻanga ʻi ʻAniteoké.—Ngāue 13:1, NW.
Ko e Hā ke Ngāue Fakapotopoto ʻAki Ai Hoʻo Paʻangá?
16. (a) Ko e hā ʻe faingataʻa ange nai ai ke manatuʻi hotau Tokotaha-Fakatupú kapau ʻoku ʻi ai hatau moʻua? (e) ʻOku anga-fēfē hono fakahā ʻi he taha ʻo e ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú ʻa e mahuʻinga ʻo e fakakaukau ki muʻa pea tau fai ha fakamolé?
16 Kapau ʻoku ʻikai lava ke ke ngāue fakapotopoto ʻaki hoʻo paʻangá, ʻe faingataʻa ange nai ai ke manatuʻi ho Tokotaha-Fakatupú ʻaki hono fai ʻa e meʻa ʻoku fakahōifua kiate iá. He kapau ʻe hoko ʻo ke moʻua ki ha taha, ʻe lava ke pehē kuo ʻi ai hao pule ʻe taha. ʻOku fakamatala ʻe he Tohitapú: “Nō paʻanga pea ko e pōpula koe ʻa e tokotaha ʻomai noó.” (Palōvepi 22:7, Today’s English Version) Naʻe fakaeʻa ʻi he taha ʻo e ngaahi talanoa fakatātā ʻa Sīsuú ʻa e mahuʻinga ʻo e fakakaukau ki muʻa pea tau toki fai ha fakamolé. “ʻOku ai hamou toko taha,” naʻe pehē ʻe Sīsū, “ʻoku ne loto ke langa ha fuʻu taua, ʻikai te ne nofo muʻa ʻo fatu hono totongi, pe ʻoku feʻunga ʻene paʻanga mo hono fai ke ʻosi? Naʻa ʻiloange, kuo hili ʻene ʻai ʻa e tuʻunga, ʻoku ʻikai te ne lava ke fakaʻosi; pea ko e kakai kotoa pe te nau sio ki ai te nau hanga ʻo lumaʻi ia.”—Luke 14:28, 29.
17. Ko e hā ʻoku faʻa faingataʻa ai ke mapuleʻi ʻa e fakamole ʻa ha taha?
17 Ko ia ai, ʻoku fakapotopoto ʻa hoʻo feinga ke moʻuiʻaki ʻa e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ke ‘ʻoua naʻa ai hamou moʻua ki ha niʻihi, ngata pe ʻi he moʻua ke feʻofaʻaki.’ (Loma 13:8) Ka ʻoku faingataʻa ke fai ʻeni, tautefito ʻi he taimi ʻoku fehangahangai ai mo e hokohoko ʻomai ʻo e ngaahi koloa foʻou ʻa ia ʻoku taukaveʻi mai ʻe he kau tuʻuakí ʻokú ke fiemaʻu moʻoní. Naʻe pehē ʻe ha tokotaha tauhi fānau, ʻa ia naʻá ne feinga ke tokoniʻi ʻene fānaú ke nau ngāueʻaki ʻa e ʻiloʻiló: “Kuo mau vaheʻi ʻa e taimi lahi ʻi he lāulea pe ko e hā ʻa e masivá pea mo e ko e hā ʻa e fiemaʻú.” Kuo ʻikai lava ʻe he lahi taha ʻo e ngaahi akoʻangá ʻo akoʻi ʻa e ngaahi meʻa peheé, he ʻoku nau tokoni siʻisiʻi kapau ʻoku ʻi ai ha faʻahinga fakahinohino pē ki he founga ʻo hono tokangaʻi ʻa e paʻangá ʻi ha anga fua fatongia. Naʻe pehē ʻe ha tokotaha ngāue fakasōsiale: “ʻOku mau maʻu mataʻitohi mei he akoʻanga māʻolungá ʻo ʻilo lahi ange fekauʻaki mo ha tulaiʻengikale ʻaisoselesi ʻi he anga ʻo hono maluʻi ʻo e paʻangá.” Ko e hā leva ʻoku lava ke ne tokoniʻi koe ke fakapotopoto hoʻo fakamolé?
18. Ko e hā ha kī ki hono ngāue fakapotopoto ʻaki ʻa e paʻangá, pea ko e hā hono ʻuhingá?
18 Ko ha kī ki hono ngāue fakapotopoto ʻaki hoʻo paʻangá ko e tokanga ki he enginaki, “Manatu eni ki ho Tubuaga.” ʻOku pehē ʻení koeʻuhi ʻi he taimi ʻokú ke talangofua ai ki he fekaú, ʻokú ke fakamuʻomuʻa ai hono fakahōifuaʻi ʻo Sihová, pea ko hoʻo ʻofa kiate iá ʻokú ne tākiekina ai ʻa e founga ʻo hoʻo ngāueʻaki hoʻo paʻangá. Ko ia ai, ʻe ʻikai te ke feinga ke fakaʻatā hoʻo ngaahi fiemaʻu fakafoʻituituí ke ne felei hoʻo ʻoatu ʻa e līʻoa ʻaufuatō ki he ʻOtuá. (Mātiu 16:24-26) Te ke feinga ke tauhi ho matá ke “huʻufataha,” ʻa ia ko e fakahangataha moʻoni ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo e fai ʻo hono finangaló. (Mātiu 6:22-24) Te ke hoko ai ʻo fakakaukau ki he akonaki faka-ʻOtua ke “fakaabaaba kia Jihova aki hoo koloa” ko ha monū fakafiefia.—Palōvepi 3:9, PM.
Kau Talavou ʻOku Taau ke Faʻifaʻitaki Ki Ai
19. Kuo anga-fēfē hono manatuʻi ʻe he kau talavou ʻi he kuohilí honau Tokotaha-Fakatupú?
19 ʻOku fakafiefiá he kuo manatuʻi ʻe he kau talavou tokolahi ʻi he kuohilí mo e lolotongá ni, ʻa honau Tokotaha-Fakatupú. Ko kiʻi Sāmiuela naʻá ne nofo maʻumaʻuluta ʻi he ngāue he tāpanekalé neongo ʻa e tākiekina fakaeʻulungaanga taʻetaau ʻa e faʻahinga ko ia naʻá ne ngāue ki aí. (1 Sāmiuela 2:12-26) Naʻe ʻikai lava ʻe he fefine fakatauele, ko e mali ʻo Pōtifá ʻo tohoaki ʻa e talavou ko Siosifá ke fai feʻauaki. (Sēnesi 39:1-12) Neongo ʻene kei “tamasiʻi,” naʻe malanga loto-toʻa ʻa Selemaia ʻi he fehangahangai mo e fakatanga kakahá. (Selemaia 1:6-8) Naʻe tataki taʻemanavahē ʻe ha kiʻi taʻahine ʻIsileli ha fuʻu ʻeikitau Sīlia mālohi ke kumi tokoni mei ʻIsileli, ʻa ia ʻe lava ai ke ako fekauʻaki mo Sihova. (2 Tuʻi 5:1-4) Naʻe tauhi ʻe he talavou ko Tānielá mo hono takangá ʻenau tuí ʻi he taimi naʻe ʻahiʻahiʻi ai ʻaki ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá ki he meʻakaí. Pea ko e kau talavou ko Setaleki, Mēsake mo ʻApitenikoó naʻa nau fili ke laku kinautolu ki ha fōnise afi kae ʻikai fakangaloku ʻenau mateaki ki he ʻOtuá ʻaki ha lotu ki ha ʻīmisi.—Tāniela 1:8, 17; 3:16-18; ʻEkisoto 20:5.
20. Kuo anga-fēfē hono manatuʻi ʻe he kau talavou tokolahi ʻi he ʻaho ní honau Tokotaha-Fakatupú?
20 ʻI he ʻahó ni ʻoku lahi hake he kau talavou ʻe toko 2,000 ʻi he taʻu 19 ki he 25 ʻoku nau ngāue ʻi he ʻuluʻi ʻapitanga ʻi māmani ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he Vahefonua Niu ʻIoké, U.S.A. Ko ha konga siʻi pē kinautolu ʻo e kau talavou ʻe laui mano ʻa ia ʻoku nau manatuʻi honau Tokotaha-Fakatupú ʻi māmani lahi. Hangē ko Siosifa ʻi he kuonga muʻá, kuo nau fakafisi ke fakangaloku ʻenau maʻa fakaeʻulungaangá. Tokolahi kuo nau talangofua ki he ʻOtuá kae ʻikai ko e tangatá ʻi he taimi naʻe fakamālohiʻi ai kinautolu ke fili pe ko hai te nau tauhí. (Ngāue 5:29) ʻI Pōlani ʻi he 1946, naʻe fakamamahiʻi ai ʻa e kiʻi taʻahine ko Henryka Zur, ʻi heʻene fakafisi ke fai ha tōʻonga-lotu fakaetauhiʻaitoli. “Fakakaukau loto ki ha meʻa pē ʻokú ke fiemaʻu,” naʻe fokotuʻu ange ʻe ha taha ʻo e kau fakamamahí, “kehe pē ke ke fai ʻa e fakaʻilonga koluse ʻa e Katoliká.” Koeʻuhi ko ʻene fakafisí, naʻe toho ia ki he loto vaó ʻo fanaʻi, naʻe kakato ʻa ʻene ʻamanaki papau ko ia ki he moʻui taʻengatá!b
21. Ko e hā ʻa e fakaafe ʻe fakapotopoto ke talí, pea ko e hā hono olá?
21 He fakamāfanaʻi ē ʻo e loto ʻo Sihová kuo pau naʻe fai ʻe he fānau kuo nau manatuʻi ia ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí! Te ke tali ʻene fakaafé, ʻo “Manatu eni ki ho Tubuaga”? Ko e moʻoni ʻoku taau ia ke ke manatuʻi! Fakakaukau fakaʻaho ʻo kau ki he meʻa kotoa kuó ne fai maʻaú mo ia te ne toki faí, pea tali ʻene fakaafé: “Tama, ke ke hoko ko e poto, kae fiefia hoku loto; pea ai ʻeku tali ke fai kiate ia ʻoku ngaohi au.”—Palōvepi 27:11.
[Fakamatala ʻi lalo]
a The Watchtower, Tīsema 15, 1953, peesi 750.
b Sio ki he 1994 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, peesi 217-218, naʻe pulusi ʻe he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
◻ ʻOku lava fēfē ke tokoniʻi ʻa e kau talavoú ke nau vakai ki he ʻOtuá ko ha tokotaha moʻoni?
◻ Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e pehē ke manatuʻi ho Tokotaha-Fakatupú?
◻ Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻoku totonu ke ngāue ki ai ʻi heʻetau akó?
◻ Ko e hā ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ke tau ngāue fakapotopoto ʻaki ʻetau paʻangá?
◻ Ko hai ʻa e kau talavou ʻoku taau ke mou faʻifaʻitaki ki aí?
[Fakatātā ʻi he peesi 27]
Kuó ke fakakaukau fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻokú ke ʻalu ai ki he akó?
[Fakatātā ʻi he peesi 28]
ʻOkú ke ako ke ngāue fakapotopoto ʻaki ʻa e paʻangá?