Ko e Faingataʻa Lolotonga ʻo e ʻIkai Tuʻunga Tataú
“ʻOku mau tui ko e ngaahi moʻoni ko ení ʻoku mātuʻaki hā mahino, ko e tangata kotoa pē ʻoku fakatupu tatau, ʻoku tuku kiate kinautolu ʻe honau Tokotaha-Fakatupú ʻa e ngaahi Totonu taʻeleʻeia pau, ʻoku ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻá ni ʻa e Moʻuí, Tauʻatāiná pea mo e tuli ki he Fiefiá.”—Declaration of Independence, naʻe ohi mai ʻe he ʻIunaite Seteté ʻi he 1776.
“Ko e tangata kotoa pē ʻoku tauʻatāina ʻi hono fanauʻí pea tatau ʻi heʻene ngaahi totonú.”—Declaration of the Rights of Man and of the Citizen, naʻe ohi mai ʻe he National Assembly ʻa Falaniseé ʻi he 1789.
“Ko e kotoa ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku tauʻatāina ʻi hono fanauʻí pea tatau ʻi he ngeiá mo e ngaahi totonú.”—Universal Declaration of Human Rights, naʻe ohi mai ʻe he General Assembly ʻa e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ʻi he 1948.
ʻOKU ʻikai ha veiveiua fekauʻaki mo ia. ʻI he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku hoko fakalūkufua ai ʻa e holi ki he tuʻunga tataú. Ka ko e meʻa pangó, ko e moʻoniʻi meʻa tofu pē ko ia ʻo e pau ke mātuʻaki faʻa toutou lave ki he fakakaukau ʻo e tuʻunga tatau ʻa e tangatá ʻoku fakamoʻoniʻi ʻi he aʻu mai ki he taimi ní kuo mole ʻaupito ʻa e tuʻunga tataú ia mei he faʻahinga ʻo e tangatá.
ʻE lava ha taha ʻo fakakikihi fakamātoato ko e taimí ni ʻi he fakaʻosiʻosi ʻo e senituli hono 20, kuo liliu ki he lelei ange ʻa e ngaahi meʻá? ʻOku fiefia moʻoni ʻa e tangataʻifonua kotoa ʻo e ʻIunaite Seteté mo Falanisē, pe faʻahinga ʻo ha taha pē ʻi he ngaahi mēmipa ʻe 185 ʻo e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá, ʻi he ngaahi totonu tatau ʻa ia ne fanauʻi tokua kinautolu mo iá?
Neongo ko e fakakaukau ʻo e tuʻunga tatau ʻi he lotolotonga ʻo e kotoa ʻo e tangatá ʻoku “mātuʻaki hā mahino” nai, ko e ngaahi totonu ki he “Moʻuí, Tauʻatāiná pea mo e tuli ki he Fiefiá” ʻoku mamaʻo ia mei haʻane tatau ki he kakai kotoa pē. Ko e fakatātaá, ko e hā ha tuʻunga tatau ʻi he totonu ki he moʻuí ʻe lava ke tau lau ki ai lolotonga ia ko ha kiʻi tama ʻi ʻAfilika kuo pau ke ne vahevahe ha toketā ʻe taha mo e kakai kehe ʻe toko 2,569, ka ko ha kiʻi tama ia ʻi ʻIulope ʻoku fai pehē ia mo e toko 289 pē? Pe ko e hā ha tuʻunga tatau ʻi he ngaahi totonu ki he tauʻatāiná pea mo e tuli ki he fiefiá ʻoku ʻi ai lolotonga ia ko e vahe tolu ʻe taha nai ʻo e tamaiki tangatá mo e vahe tolu ʻe ua ʻo e tamaiki fefine ʻi ʻInitiá, te nau tupu hake taʻeako, ka ʻi he ngaahi feituʻu ia hangē ko Siapani, Siamane, mo Pilitānia Lahi, meimei ko e kiʻi tama kotoa pē ai ʻoku fakapapauʻi ki ai ha ako?
Ko e kakai ʻi he ngaahi fonua ʻi ʻAmelika Lotolotó mo ʻenau paʻanga hūmai ko e US$1,380 ki he toko tahá ʻoku nau fiefia ʻi he “ngeia mo e ngaahi totonu” tatau ʻi he moʻuí ʻo hangē ko e faʻahinga ko ia ʻi Falaniseé ʻa ia ko e paʻanga hūmai ai ki he tokotahá ko e US$24,990? Ko e hā ʻa e tuʻunga tatau ʻoku fiefia ai ha pēpē fefine ʻAfilika toki fāʻeleʻi foʻou fakataha mo e ʻamanekina ke moʻui ʻi he taʻu ʻe 56 ʻi he fakahoa atu ki ha valevale fefine ʻAmelika Tokelau mo ha moʻui ʻoku ʻamanekina ko ha taʻu ʻe 79?
ʻOku lahi ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻo e ʻikai tuʻunga tataú, ʻoku nau fakamamahi kotoa. Ko e ʻikai tuʻunga tatau ʻi he ngaahi tuʻunga ʻo e nofó pea ʻi he ngaahi faingamālie ki he tokangaʻi fakaemoʻui leleí mo e akó ko e niʻihi pē eni ʻo kinautolu. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku fakahoko ʻe he ngaahi faikehekehe fakapolitikalé, fakamatakalí, pe fakalotú ha ngafa pau ʻi hono toʻo mei he kakaí honau ngeiá mo e tauʻatāiná. Neongo ʻa e talanoa kotoa fekauʻaki mo e tuʻunga tataú, ʻoku tau nofo ʻi ha māmani ʻo e ʻikai tuʻunga tataú. Hangē ha malá—“ko ha tupuʻanga ʻo e mafolalahia pe faingataʻa lahí,” hangē ko ia ko hono fakamatalaʻi ʻo e foʻi leá—ʻoku tolofi ʻe he ʻikai tuʻunga tataú ʻa e lēvolo kotoa ʻo e sōsaieti ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Ko e mamahi ʻokú ne fakatupunga ʻi he tuʻunga ʻo e masivá, mahamahakí, taʻeʻiló, taʻemaʻungāué, mo e tomuʻa fehiʻá ʻoku fakamamahi lahi.
Ko e “tangata kotoa pē ʻoku fakatupu tatau.” He fakakaukau fakaʻofoʻofa moʻoni ia! He fakamamahi ia he ko hono moʻoní ʻoku mātuʻaki kehe ʻaupito!
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 3]
UN PHOTO 152113/SHELLEY ROTNER