Taʻotaʻofi ʻa e Faingataʻa ʻo e ʻIkai Tuʻunga Tataú
Kuo vavé ni ke fakahoko mai ʻe he Tokotaha-Fakatupú ʻa e tuʻunga tatau ko ia ʻoku hoholi ki ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Kae ʻoua ke toki hoko ia, ʻe lava ke tau kiʻi fou ʻi ha ngaahi sitepu ke taʻotaʻofiʻaki ʻa e faingataʻa ʻo e ʻikai tuʻunga tatau ko ia ʻokú ne uesia kitautolu mo hotau ngaahi fāmilí. Hangē ko ia naʻe fakamatala ʻe Nelson Mandela, ko e palesiteni ki muʻa ʻo ʻAfilika Tongá, “ko e meʻa ʻoku tau fai mei he meʻa ʻoku tau maʻú, ʻo ʻikai mei he meʻa ʻoku foaki mai kiate kitautolú, ʻokú ne vahevaheʻi ko ia ʻa e tokotaha ko ē mei he tokotaha ko eé.”
ʻOKU fakapapauʻi ʻe he hisitōliá ʻa ʻene ngaahi leá. Tokolahi ʻa e kau tangata mo e kau fefine naʻe siʻi ʻa e meʻa ne foaki kiate kinautolu ʻi honau fanauʻí, ka ko kinautolu, ʻi hono ngāueʻaki ʻa e meʻa naʻa nau maʻú, kuo nau maʻu ai ʻa e ngaahi lavameʻa ko ia ʻokú ne fakamavaheʻi kinautolu mei honau toʻumeʻa ʻoku malava ke nau talēnitiʻia lahi angé. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e faʻahinga tāutaha kehe ne tāpuekina lahi ʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga mei honau fanauʻí kuo nau tolovekaʻaki ʻa e meʻa naʻa nau maʻú pea ʻikai lava ke ngāueʻaongaʻaki ʻenau malava kakató.
Ngāueleleiʻaki ʻa e Meʻa ʻOkú Ke Maʻú!
ʻOku mahuʻingaʻia loto-vēkeveke ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi hono tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau maʻu ha ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá fakafou ʻi hano ako ʻo e Tohitapú. Kae kehe, ʻoku nau ʻiloʻi, ke nau maʻu ʻaonga kakato mei he fakamatala ʻa e Tohitapú, kuo pau ke malava ʻo lautohi ʻa e kakaí. ʻI he ʻuhinga ko iá, kuo akoʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e laui mano ʻo e kakaí ke nau lautohi mo tohi, ʻo kau ai ʻa e faʻahinga ʻe toko 23,000 (ʻi he vaeuaʻanga ʻo e 1990 tupú) ʻi ha fonua ʻAfilika Hihifo pē ʻe taha. ʻI he lave ki he tuʻu-ki-muʻa ʻa e ngāue fakasōsiale ʻoku tokonaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻe pehē ʻe he San Francisco Examiner: “Te ke lau nai kinautolu ko e kau tangataʻifonua faʻifaʻitakiʻanga. ʻOku nau totongi tōtōivi ʻa e ngaahi tukuhaú, tokangaʻi ʻa e kau mahakí, faitau mo e taʻeakó.”
Tānaki atu ki ai, fakafou ʻi ha ako fakalakalaka ʻi he malanga ki he kakaí, kuo akoʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e kakai ʻe laui kilu ke nau hoko ko e kau malanga taau, ʻoku nau malava ke fakamatalaʻi pōtoʻi kinautolu ki he kakaí. ʻOku ʻi he lotolotonga ʻo e laui kilu ko ení ʻa e niʻihi ʻa ia naʻa nau maʻu ʻi ha taimi ʻa e ngaahi palopalema mafatukituki ʻi he leá. Tau vakai angé ki ha tangata mei ʻAfilika Tonga ʻa ia ʻokú ne tohi: “Ko ʻeku lea heheú naʻe mātuʻaki kovi he naʻá ku hoko ai ko ha tokotaha nofo mavahe pē ʻiate au, ʻo faʻa fakafalala pē ki he niʻihi kehé ke nau lea maʻaku. . . . ʻI heʻeku kau ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí pea pau ke u fai ha lau Tohitapu ki ha kau fanongo tokosiʻí . . . , naʻe heheu mātuʻaki kovi ʻaupito ʻeku leá ʻo ʻikai ai te u malava ke fakaʻosi ʻa e kongá ʻi he taimi naʻe vaheʻi ki aí. ʻI he hili ʻa e fakatahá naʻe fai mai kiate au ʻe he [tokotaha-akonakí] ʻa e faleʻi ʻaonga ʻi he anga-ʻofa. Naʻá ne fokotuʻu mai ke u ʻahiʻahi lautohi leʻo-lahi kiate au pē. Naʻá ku fai ʻa e meʻá ni, ʻo fakamoleki ki ai ʻa e taimi ʻi he ʻaho ki he ʻaho, ʻo lau leʻo-lahi mei heʻeku Tohitapú pea mo e makasini Taua Leʻo.” Naʻe fakalakalaka lelei ʻaupito ʻa e tangatá ni he ʻokú ne fai he taimí ni ʻa e ngaahi malanga maʻá e kakaí ki he kau fanongo tokolahi ʻo aʻu ʻo lauingeau, naʻa mo e laui afe.
Fiefia ʻi he Tuʻunga Tatau he Lotolotonga ʻo e Fanga Tokouá
ʻI he fekauʻaki mo e akó, tokangaʻi ʻo e moʻuí, pea mo e tuʻunga fakaʻikonōmiká mo fakasōsialé, ko e ngaahi tuʻunga ʻi he lotolotonga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku kehekehe lahi ia. ʻOku tapua mai pē ʻi he ngaahi faikehekehé ni ʻa e ngaahi tuʻunga fakamāmani taʻehaohaoa ko ia ʻoku nau moʻui aí. Ka ʻi hono kehe mei he ngaahi kulupu lotu kehé, ko e ngaahi tomuʻa fehiʻa fakamatakalí, fakasōsialé, mo fakaʻikonōmiká kuo meimei toʻo atu ia mei heʻenau ngaahi fakatahatahá.
Kuo nau fakahoko eni ʻaki hono fai ʻenau lelei tahá ʻi hono ngāueʻaki ʻa e meʻa kuo nau ako mei he Tohitapú. ʻOku nau tukulotoa ʻaufuatō ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni he Tohitapú hangē ko e: “Talaʻehai ko e fai ki he sio ʻa e tangata; he ʻoku sio ʻa e tangata ki he mata, ka ʻoku sio ʻa e ʻEiki ki he loto.” (1 Samiuela 16:7) “ʻOku ʻikai ke filifilimanako ʻa e ʻOtua: ka neongo pē ko e fēʻia ʻa e kakai, ka ʻilonga ʻa ia ʻoku ʻapasia kiate ia, pea ngāue fai ki he totonu, ʻoku ngofua ke ne aʻu mai kiate ia.” (Ngāue 10:34, 35) “ʻOua te mou totongi ʻene kovi ʻaki ʻa e kovi. Mou tomuʻa fakakaukauʻi hoʻomou ngaahi meʻa ke ha lelei ki he kakai fulipe. Mou nofo melino pe mo e kakai kotoa pe.”—Loma 12:17, 18; toe sio ki he 1 Timote 6:17-19; Semisi 2:5, 9.
Ko e pipiki ofi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapu ko ia ʻoku poupou ki he fāʻūtahá, ʻoku fakafisi ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke makātakiʻi ʻi heʻenau ngaahi fakatahatahá hano ngāueʻi ʻo e ʻikai tuʻunga tatau ʻoku makatuʻunga ʻi he ngaahi faikehekehe fakamatakalí, fakasōsialé, pe fakaʻikonōmiká. Ko e fakatātaá, ko e ngaahi meʻa tefito ko ení ʻoku ʻikai fakahoko ia, ʻi hono fili pe ko hai ke ʻave ki ai ʻa e ngaahi monū ʻo e ngāue ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané. Ko e ngaahi tuʻunga ʻo e fatongiá, hangē ko e akonakí mo e tokangaʻí, ʻoku foaki ʻataʻatā pē ia ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi tuʻunga taau fakalaumālié.—1 Timote 3:1-13; Taitusi 1:5-9.
Ki he faʻahinga tāutaha ko ia kuo nau faingataʻaʻia ʻi he ʻikai tuʻunga tatau ʻo ha māmani fakamakehé, he fakaivifoʻou ia ke maʻu ha niʻihi ʻoku nau ʻai kinautolu ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine tuʻunga tatau ʻi he ʻao ʻo honau Tokotaha-Fakatupú! ʻOku lava ke fakamoʻoni ki he meʻá ni ʻa Martina. Hili hono liʻaki ʻe heʻene tamaí ʻa e fāmilí, naʻe ʻohake ia ʻi ha ʻapi masiva, mātuʻa pē ʻe toko taha. Naʻe faʻa ngaohi ia hangē ha taha līʻekiná, naʻe siʻi ʻene falala kiate iá, pea ʻilo naʻe faingataʻa ke fetaulaki mo e niʻihi kehé. Naʻá ne fakatupu ha fakakaukau taʻetokanga. Kae kehe, naʻe liliu ʻa e ngaahi meʻá, ʻi he hili ʻene kamata ako ʻa e Tohitapú pea hoko ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻOkú ne pehē: “Kuo pau ke u kei tauʻi pē ʻa e fakakaukau taʻepaú, ka ʻi he taimi ní ʻoku ou malava lelei ange ke fekuki mo e palopalemá. Kuo fakalakalaka ʻeku tokaʻi-kitá, pea ʻoku ou lea ʻi he tuipau lahi ange. Kuo ʻomai ʻe he moʻoní kiate au ha ongoʻi ʻo e fua fatongiá. ʻOku ou ʻiloʻi he taimí ni ʻoku ʻofa ʻa Sihova ʻiate au pea ʻoku ʻaonga ʻa e moʻuí.”
ʻI he tuʻunga ko ha kulupu fakavahaʻapuleʻanga ʻo e kau Kalisitiané, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi fonua laka hake he 230 ʻoku nau fiefia ʻi ha tuʻunga ʻo e tuʻunga tataú ʻa ia ʻoku makehe moʻoni ʻi he māmani ʻo e ʻaho ní. ʻE lava ʻe ha kautaha fakalotu kehe ʻo fai ha taukaveʻi meimei tatau pea poupouʻiʻaki ha ngaahi moʻoniʻi meʻa?
Ko e moʻoni, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau lea moʻoni. ʻOku nau ʻosi fakahaaʻi ʻo pehē koeʻuhi ko e tupu mei he ʻātakai taʻehaohaoá, ʻoku ʻikai lava ke nau toʻo ʻaupito ʻa e ʻikai tuʻunga tatau ʻi he tangatá ʻo hangē ko e faʻahinga kehe ko ia ʻi he faai mai ʻa e ngaahi senitulí kuo nau feinga ke fai ia—pea ʻikai lavá. Ka neongo ia, ʻoku nau fiefia he ʻi heʻenau ngaahi fakatahatahá tonu, kuo nau fai ai ʻa e meʻa lahi ke taʻotaʻofi ʻa e faingataʻa fakatupu mate ko ení. Pea ʻaki ʻa e tui mālohi ki he talaʻofa ʻa e ʻOtuá, ʻoku nau hanga atu ki ha māmani foʻou ʻo e māʻoniʻoní ʻa ia ʻe hoko ai ʻa e ʻikai tuʻunga tataú ko ha meʻa pē ia ʻo e kuohilí ʻo taʻengata.
ʻIo, ko e kotoa ʻo e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá kuo vavé ni ke toe fakafoki ki he tuʻunga tataú “ʻi he ngeia mo e ngaahi totonu” naʻe fakataumuʻa ʻe honau Tokotaha-Fakatupú kiate kinautolu ke nau fiefia ai ʻi he ʻuluaki taimí. Ko ha fakakaukau fakaʻofoʻofa moʻoni ia! Pea ʻi he taimi ko ení ʻe hoko ia ko ha meʻa moʻoni!
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
ʻOku tauʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e taʻeakó ʻaki hono akoʻi ʻa e kakai ʻe laui mano ke nau lautohi mo tohi
[Fakatātā ʻi he peesi 8]
ʻOku tokoni ʻa e moʻoni ʻo e Tohitapú ki hono toʻo ʻa e ngaahi tomuʻa fehiʻa fakamatakalí, fakasōsialé, mo fakaʻikonōmiká