LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w01 1/1 p. 23-27
  • Ngāue ʻAufuatō Neongo ʻa e Ngaahi ʻAhiʻahí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ngāue ʻAufuatō Neongo ʻa e Ngaahi ʻAhiʻahí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Aʻusia ʻa e Moʻoni Faka-Tohitapú
  • ʻAhiʻahiʻi ʻa e Anga-Tonú
  • Fakalahi ʻa e Ngāué
  • Ngāue ʻi Mekisikoú
  • Ngāue mo ha Kaungā Misinale
  • Kuo Tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e Ngāué
  • Fehangahangai mo ha Pole Lahi
  • ʻE Lava Ke Ke Ngāue ʻi he Feituʻu ʻOku Lahi Ange Ai ʻa e Fiemaʻu ʻo e Kau Malanga ʻo e Puleʻangá?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
  • ʻOku Nau Ngāue ki he Fetokouaʻaki Faka-Kalisitiané ʻi ha Tuʻunga Fakavahaʻapuleʻanga
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2003
  • “ʻOku Fuʻu Kaukaua ʻEne ʻAloʻofa”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1992
  • Fiefia ʻi he Tupulaki ʻOku ’Omai ʻe he ʻOtuá
    Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga—1996
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
w01 1/1 p. 23-27

Talanoa ki he Moʻuí

Ngāue ʻAufuatō Neongo ʻa e Ngaahi ʻAhiʻahí

FAKAMATALA FAI ʻE RODOLFO LOZANO

Naʻe fanauʻi au ʻi Mekisikou, ʻi he kolo lahi ko Gómez Palacio, ʻo e Vahefonua Durango, ʻi Sepitema 17, 1917. Naʻe fakahoko kakato ʻa e Liukava ʻa Mekisikoú. Neongo naʻe ngata ʻa e liukavá ʻi he 1920, ko e ngaahi maveuveu ʻi he feituʻu naʻá ku nofo aí naʻe hokohoko atu pē ia ʻi ha ngaahi taʻu ʻi he hili iá, ʻo ʻai ai ʻa e moʻuí ke faingataʻa ʻaupito.

ʻI HE taimi ʻe taha, naʻe ʻiloʻi ai ʻe he fineʻeikí ʻoku ʻamanaki hoko ha fepaki ʻi he vahaʻa ʻo e kau tau angatuʻú mo e kau sōtiá, naʻá ne tukufaleʻi ai au mo hoku fanga tokoua ʻe toko tolú pea mo hoku ongo tuofāfiné ʻi ha ngaahi ʻaho lahi. Naʻe siʻi ʻa e meʻa ke mau kaí, pea ʻoku ou manatuʻi ʻa ʻeku toitoi mo hoku tuofefine siʻisiʻí ʻi he lalo mohengá. Hili iá, naʻe fakakaukau ʻa e fineʻeikí ke ʻave kimautolu fānaú ki he ʻIunaite Seteté, ʻa ia naʻe pau ke mau fakataha ai ki mui mo ʻeku tamaí.

Naʻa mau aʻu ki Kalefōnia ʻi he 1926, ki muʻa siʻi pē ke hoko ʻa e Fuʻu Tōlalo Fakaʻekonōmika ʻi he ʻIunaite Seteté. Naʻa mau fehikitaki holo ʻi ha feituʻu pē ʻe lava ke mau maʻu ai ha ngāué, ki he ngaahi feituʻu hangē ko e Teleʻa San Joaquin, Santa Clare, Salinas, mo King City. Naʻa mau ako ke ngāue ʻi he ngaahi ngoueʻangá pea mo toli ʻa e faʻahinga kotoa pē ʻo e fuaʻiʻakaú mo e vesitapoló. Neongo ko ʻeku kei talavoú ko e taha ia ha taimi ngāue mālohi, ko ha taimi mātuʻaki fakafiefia ia ʻi heʻeku moʻuí.

Aʻusia ʻa e Moʻoni Faka-Tohitapú

ʻI Maʻasi 1928, ko ha Tokotaha Ako Tohitapu, hangē ko ia naʻe uiʻaki ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he taimi ko iá, naʻá ne ʻaʻahi mai kiate kimautolu. Ko ha tangata lea faka-Sipeini taʻumotuʻa ia, ko hono hingoá ko Esteban Rivera. Ko e kaveinga ʻo e kiʻi tohi naʻá ne tuku maí, “ʻOku ʻI Fē ʻa e Kau Maté?,” naʻe maongo ia kiate au, pea pehē foki ki he ngaahi meʻa naʻe ʻi lotó. Neongo naʻá ku kei talavou, naʻá ku tuli ki he ako Tohitapú peá u feohi mo e Kau Ako Tohitapú. ʻI he faai mai ʻa e taimí, ko ʻeku faʻeé mo hoku tuofefine ko Aurora naʻá na toe hoko ko e ongo fakahīkihikiʻi faivelenga ʻo Sihova.

ʻI he vaeuaʻanga ʻo e taʻu 1930 tupú, naʻe langa ai ha Fale Fakatahaʻanga ʻi San Jose maʻá e fakatahaʻanga lea faka-Pilitāniá. Koeʻuhí naʻe ngāue ʻa e kau Hisipēniki tokolahi ʻi he ngaahi faama ʻi he feituʻú, naʻa mau kamata ke malanga kiate kinautolu pea fai mo e Ako Taua Leʻo. Naʻa mau fai ʻení fakataha mo e tokoni ʻa e Kau Fakamoʻoni Hisipēniki mei San Francisco, ko e kilomita nai ʻe 80 hono mamaʻo. ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻa mau maʻu ʻa e toko 60 nai naʻa nau haʻu ki he ngaahi fakataha lea faka-Sipeini ʻi he Fale Fakatahaʻanga ʻi San Jose.

Faifai atu pē, ʻi Fepueli 28, 1940, naʻá ku fakahāhaaʻi ai ʻeku fakatapui kia Sihová ʻaki ʻa e papitaiso ʻi he vaí ʻi ha ʻasemipilī ʻi San Jose. ʻI he taʻu hono hokó, naʻe fakanofo ai au ko ha tāimuʻa, ko hono ui ia ʻo e kau faifekau taimi-kakato ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Pea ʻi ʻEpeleli 1943 leva, naʻe fakaafeʻi ai au ke u hiki ki Stockton, ko ha kolo lahi ʻoku kilomita ʻe 130 nai hono mamaʻó, ke fokotuʻu ha fakatahaʻanga lea faka-Sipeini. ʻI he taimi ko ʻení, naʻá ku ngāue ai ko ha ʻovasia tauhi ʻo e fakatahaʻanga lea faka-Pilitānia ʻi San Jose, pea naʻá ku toe tokangaʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni lea faka-Sipeini ʻi aí. ʻI he hili ʻa hono fokotuʻutuʻu ha niʻihi ke nau tokangaʻi ʻa e ngaahi fatongia ko ʻení, naʻá ku hiki ki Stockton.

ʻAhiʻahiʻi ʻa e Anga-Tonú

Kamata ʻi he 1940, naʻe toutou ui ai au ki he poate uki sōtiá, ka ʻi he taimi taki taha, naʻe tokaʻi ai hoku tuʻunga ko ha tokotaha talitekeʻi fakakonisēnisi ʻo e taú. ʻI he hili pē ʻa e hū atu ʻa e ʻIunaite Seteté ki he tau hono ua ʻa māmaní ʻi Tīsema 1941, naʻe fakamālohiʻi ai ʻa e tenge mei he poate uki sōtiá. Faifai atu pē, ʻi he 1944, naʻe tukupōpula ai au. ʻI he lolotonga ʻa e tatali ke fakahoko ʻa e tauteá, naʻe tauhi au ʻi ha loki he lalo falé fakataha mo ha kau faihia. ʻI hono ʻiloʻi ko e taha au ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻe ʻeke ai ʻe he tokolahi ʻo kinautolu ha ngaahi fehuʻi ʻo fekauʻaki mo e founga ʻoku uesia ai ʻe he ngaahi hia naʻa nau faí honau tuʻunga ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.

Ko e Kau Fakamoʻoni ʻi San Jose naʻa nau totongi hoku maluʻi ki tuʻá koeʻuhí kae malava ke tukuange au, ʻo fakatatali ki he hopó. Ko ha loea ʻi Los Angeles ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e kau fakaʻiloa ʻi he ngaahi tuʻunga totonu fakasivilé naʻá ne tali ʻeku keisí ʻo ʻikai ha totongi. Naʻe tuʻutuʻuni ʻe he fakamāú ke fakaʻatā au ʻi he tuʻunga ke u liʻaki ai ʻeku ngāue tāimuʻá, fai ha ngāue fakamāmani, pea līpooti ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá ʻi he māhina taki taha. Naʻe ʻikai te u tali ʻa e tuʻutuʻuni ko iá, ko ia naʻe tautea ai au ki he taʻu ʻe ua ʻi he pilīsone Motu Meki Neilí ʻi he Vahefonua Uāsingatoní. ʻI aí naʻá ku ngāueʻaki ai hoku taimí ki hono ako lahi ʻa e Tohitapú. Naʻá ku toe ako foki ki he taipé. Siʻi hifo ʻi he taʻu ʻe uá, naʻe tukuange ai au koeʻuhí ko ʻeku ʻulungaanga leleí. Naʻá ku fokotuʻutuʻu leva ke hokohoko atu ʻi he ngāue tāimuʻá.

Fakalahi ʻa e Ngāué

ʻI he faʻahitaʻu momoko ʻo e 1947, naʻe vaheʻi ai au ke u ngāue ʻi he lotolotonga ʻo e kakai lea faka-Sipeini ʻo Colorado City, Tekisisi, fakataha mo ha kaungā tāimuʻa. Ka naʻe fuʻu momoko pea naʻá ma ʻalu ai ki San Antonio ke ma maʻu ʻa e ʻea ʻoku māfana angé. Kae kehe, ʻi aí, naʻe ʻuha lahi ʻaupito pea naʻe uesia ai ʻema ngāue fakafaifekau mei he matapā-ki-he-matapaá. Naʻe vave ʻa e ʻosi ʻa ʻema paʻangá. ʻI ha ngaahi uike, naʻá ma moʻui pē ʻi ha saniuisi kāpisi mata mo e tī luseni. Naʻe foki hoku kaungāngāué ki ʻapi, ka naʻá ku nofo pē. ʻI he taimi naʻe fakatokangaʻi ai ʻe he Kau Fakamoʻoni lea faka-Pilitāniá ʻa ʻeku fiemaʻu ha ngaahi meʻa fakamatelié, naʻa nau kamata ke tokoni mai kiate au.

ʻI he faʻahitau failau hokó pē, naʻá ku foki ai ki hoku vāhenga-ngāue ʻi Colorado City, pea faai atu pē naʻe fokotuʻu ai ha kiʻi fakatahaʻanga lea faka-Sipeini. Naʻá ku hiki leva ki Sweetwater, Tekisisi, ʻa ia naʻá ku tokoni ai ki hono fokotuʻu ha fakatahaʻanga lea faka-Sipeini ʻe taha. ʻI he lolotonga ʻa ʻeku ʻi Sweetwater, naʻá ku maʻu ai ha tohi ʻa ia naʻe fakaafeʻi ai au ki he kalasi hono 15 ʻa e Akoʻanga Tohitapu Taua Leʻo ko Kiliatí ki ha ako fakamisinale naʻe kamata ʻi Fepueli 22, 1950. ʻI he hili ʻa ʻeku maʻu tohi fakamoʻoni ako ʻi he faʻahitaʻu māfana ko iá ʻi he fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ʻi he Yankee Stadium ʻo Kolo Niu ʻIoké, naʻá ku nofo ai ʻi ha māhina ʻe tolu ʻi he ʻuluʻi ʻōfisi ʻi māmani ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi Brooklyn. ʻI aí naʻá ku maʻu ai ha ako ki heʻeku vāhenga-ngāué ʻi he ʻōfisi vaʻa ʻi Mekisikoú.

Ngāue ʻi Mekisikoú

Naʻá ku aʻu ki he Kolo Mekisikoú ʻi ʻOkatopa 20, 1950. ʻI he uike ʻe ua nai ki mui ai, naʻe fakanofo ai au ko e ʻovasia ʻo e vaʻá, ko ha vāhenga-ngāue naʻá ku fakahoko ʻi he taʻu ʻe fā mo e konga. Ko e meʻa naʻá ku hokosia ʻi he ngāue tāimuʻá, ʻi he pilīsoné, ʻi Kiliatí, pea ʻi Brooklyn naʻe fakamoʻoniʻi ʻene fuʻu ʻaongá. ʻI heʻeku aʻu ki Mekisikoú, naʻe vave ʻeku fakatokangaʻi ai ʻa e fiemaʻu ki hono langa hake ʻa e tuʻunga fakalaumālie ʻo homau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Mekisikoú. ʻI aí naʻe tautautefito ʻa e fiemaʻú ke tokoniʻi kinautolu ke nau piki ki he ngaahi tuʻunga fakaeʻulungaanga māʻolunga ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá.

ʻI he ngaahi fonua ʻo ʻAmelika-Latiná, kau ai ʻa Mekisikou, naʻe tōʻongaʻaki ai ki ha ongo meʻa ke na nofo fakataha ʻo ʻikai ke na mali fakalao. Ko e ngaahi lotu ʻo Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané, tautautefito ki he Siasi Katolika Lomá, naʻa nau fakaʻatā ʻa e tōʻonga taʻefakatohitapu ko ʻení ke hokohoko atu. (Hepelu 13:4) Ko ia, naʻe hoko ai ʻa e niʻihi ko e kau mēmipa ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, neongo naʻe ʻikai ke lēsisita ʻenau nofo malí. ʻI he taimi ko ení leva naʻe fai ai ha fokotuʻutuʻu ki he faʻahinga peheé ʻo tuku atu ʻa e māhina ʻe ono ke fakatonutonu ai ʻa e ngaahi meʻá. Ka ʻikai heʻikai te nau toe hoko ʻo ʻiloa ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova.

Ki he tokolahi, ko hono fakatonutonu ʻenau moʻuí naʻe faingofua. Naʻa nau fiemaʻu pē ke ʻai ke fakalao ʻa e vā fakaenofo naʻa nau ʻi aí ʻaki ʻenau mali. Ko e niʻihi naʻe faingataʻa ange honau tuʻungá. Ko e fakatātaá, naʻe mali tuʻo ua ʻa e niʻihi, pea naʻa mo e tuʻo tolu, ʻo ʻikai maʻu ha vete fakalao. ʻI he faai atu ʻo fehoanaki ʻa e ngaahi tuʻunga fakaenofo mali ʻa e kakai ʻa Sihová mo e ngaahi akonaki ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, naʻe maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki fakalaumālie lelei ʻi he ngaahi fakatahaʻangá.—1 Kolinito 6:​9-11.

ʻI he ngaahi ʻaho ko iá ko e tuʻunga ʻo e ako fakamāmaní ʻi Mekisikou naʻe māʻulalo fakalūkufua. Naʻa mo e ki muʻa ke u aʻu ki ai ʻi he 1950, naʻe kamata ʻe he ʻōfisi vaʻá ke fokotuʻutuʻu ha ngaahi kalasi lautohi mo e tohi ʻi he ngaahi fakatahaʻangá. Kuo toe fokotuʻutuʻu he taimí ni ʻa e ngaahi kalasi ko ʻení, pea naʻe fai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ke lēsisita kinautolu ʻi he puleʻangá. Talu mei he 1946, ʻi he taimi naʻe kamata ke tauhi ai ʻa e ngaahi lēkōtí, laka hake ʻi he kakai ʻe toko 143,000 ʻi Mekisikou kuo akoʻi ke lautohi mo tohi ʻi he ngaahi kalasi naʻe fakahoko ʻe he Kau Fakamoʻoní!

Ko e lao ʻi Mekisikou fekauʻaki mo e lotú naʻe fuʻu fakataputapui. Kae kehe, ʻi he ngaahi taʻu ki mui aí, naʻe ʻi ai ʻa e ngaahi liliu mahuʻinga ʻi he tafaʻaki ko ʻení. ʻI he 1992 naʻe paasi ai ha lao foʻou fekauʻaki mo e ngaahi meʻa fakalotú, ko ia ʻi he 1993, naʻe lēsisita ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko ha kautaha fakalotu.

Kiate au ko e ngaahi liliu ko ʻení naʻe hoko ko ha matavai ia ʻo e fiefia lahi, ko ha meʻa naʻe ʻikai te u teitei fakakaukau ʻe malava ke hoko ʻi he ngaahi taimi ki muʻá. Laka hake ʻi he ngaahi taʻu lahi, naʻá ku faʻa toutou ʻaʻahi ai ki he ngaahi ʻōfisi fakapuleʻangá peá u fehangahangai ai mo ha fakakaukau ngali taʻefalalaʻanga. Kae kehe, he meʻa lelei ē ke sio ki he founga naʻe fakaleleiʻi ai ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení fakafou ʻi he Potungāue Fakalao ʻi homau ʻōfisi vaʻá, ʻo hoko ai he taimí ni ke mau fetaulaki mo ha fakafeʻātungia siʻi pē ʻi he ngāue fakamalangá.

Ngāue mo ha Kaungā Misinale

ʻI he taimi naʻá ku aʻu ai ki Mekisikoú, naʻe ʻosi ʻi he fonuá ʻa e kau maʻu tohi fakamoʻoni ako tokolahi ia ʻo e ngaahi kalasi ki muʻa ʻo Kiliatí. Ko e taha ʻo e faʻahingá ni ko Esther Vartanian, ko ha Fakamoʻoni ʻAimīnia ʻa ia naʻá ne kamata ngāue tāimuʻa ʻi Vallejo, Kalefōnia, ʻi he 1942. Naʻá ma mali ʻi Siulai 30, 1955, pea hili iá naʻá ma hokohoko atu ʻi heʻema vāhenga-ngāue ʻi Mekisikoú. Naʻe kei ngāue fakamisinale pē ʻa Esther ʻi he Kolo Mekisikoú, pea naʻá ma nofo ʻi he vaʻá, ʻa ia naʻe hokohoko atu ai ʻa ʻeku ngāué.

ʻI he 1947, naʻe aʻu ai ʻa Esther ki heʻene ʻuluaki ngāue fakamisinalé ʻi Monterrey, Nuevo, León, Mekisikou. Naʻe ʻi ai ʻa e fakatahaʻanga pē ʻe taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻe toko 40 ʻi Monterrey, ka ʻi he taimi naʻá ne hiki ai ki he Kolo Mekisikoú ʻi he 1950, naʻe ʻi ai ʻa e fakatahaʻanga ʻe fā. ʻI homau vaʻa ofi ki he Kolo Mekisikoú, ʻoku ʻi ai he taimí ni ʻa e ongo kāinga kei talavou ʻe toko ua ʻo e ongo fāmili ʻa ia naʻa nau ako ʻa e Tohitapú mo Esther ʻi he taimi naʻá ne ngāue ai ʻi Monterrey.

ʻI he 1950, ko e feituʻu ngāue fakamalanga ʻa e kau misinale ʻi he Kolo Mekisikoú naʻe kau ai ʻa e meimei kotoa ʻo e koló. Naʻa nau fononga lalo ʻi heʻenau vāhenga-ngāué pe heka ʻi he ngaahi pasi motuʻa ʻaupito naʻe fakaʻefihi ai ʻa e kakaí. ʻI he taimi naʻá ku aʻu ai ki he feituʻú he konga ki mui ʻo e 1950, naʻe ʻi ai ʻa e fakatahaʻanga ʻe fitu. ʻI he taimi ní kuo tupu hake ia ki he fakatahaʻanga ʻe 1,600 nai, fakataha mo e kau malanga ʻo e Puleʻangá laka hake ʻi he toko 90,000 ʻi he Kolo Mekisikou, pea ʻi he taʻu kuo ʻosí, naʻe laka hake ʻi he kakai ʻe toko 250,000 naʻa nau maʻu ʻa e Fakamanatu ʻo e pekia ʻa Kalaisí ʻi ai! ʻI he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, ko Esther mo au naʻá ma maʻu ʻa e monū ʻo e ngāue ʻi he konga lahi ʻo e ngaahi fakatahaʻanga ko ʻení.

ʻI he taimi naʻá ku kamata ai mo Esther ha ako Tohitapú, naʻá ma feinga maʻu pē ke ʻai ke mahuʻingaʻia ʻa e tamai ʻo e fāmilí koeʻuhí ke kau kotoa mai ki ai ʻa e fāmilí. Ko ia, kuó ma sio ai ki ha ngaahi fuʻu fāmili tokolahi kuo nau tauhi kia Sihova. ʻOku ou tui ko e taha ʻo e ngaahi ʻuhinga ki he tupulaki vave ʻo e lotu moʻoní ʻi Mekisikoú koeʻuhi ko e faʻa kau fāʻūtaha ʻa e ngaahi fāmilí fakalūkufua ʻi he lotu moʻoní.

Kuo Tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e Ngāué

Talu mei he 1950 ko e laka ki muʻa ʻo e ngāue ʻi Mekisikoú kuo fakatokangaʻi, fakatouʻosi ʻi he fekauʻaki mo e tupulaki ʻa e tokolahí pea mo e ngaahi liliu ʻi he kautahá. Ko ha fiefia moʻoni ia ke tokoni ʻi ha founga siʻisiʻi ki he tupulakí, ʻo ngāue fakataha mo ha kakai anga-talitali kakai pehē mo fiefia.

Ko Karl Klein, ʻa ia ʻokú ne ngāue ko ha mēmipa ʻo e Kulupu Pule ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, pea mo hono uaifí, ʻa Margaret, naʻá na ʻaʻahi mai kiate kimaua he lolotonga ʻo ʻena mālōlō ʻeveʻeva ʻi he ngaahi taʻu nai kuohilí. Naʻe fiemaʻu ʻe Tokoua Klein ke ne aʻusia ʻa e faʻahinga ongo ʻo e ngāué ʻi homau feituʻu Mekisikoú, ko ia naʻá ne haʻu leva mo Margaret ki he Fakatahaʻanga San Juan Tezontla, ofi ki he Kolo Mekisikoú, ʻa ia naʻá ma kau ki ai ʻi he taimi ko iá. Naʻe siʻisiʻi homau holó, ko hono fālahí ko e mita pē nai ʻe 4.5 pea mita ʻe 5.5 hono lōloá. ʻI he taimi naʻá ma aʻu ai ki aí, ko e toko 70 nai naʻe ʻosi ʻi aí, pea naʻe faingataʻa ke ʻi ai ha feituʻu ke tuʻu ai. Ko e faʻahinga taʻumotuʻá naʻa nau tangutu ʻi he ngaahi seá, ko e faʻahinga kei talavou angé ʻi he ngaahi sea lōloá, pea ko e fānau īkí naʻa nau tangutu ʻi ha ngaahi foʻi piliki pe ʻi he falikí.

Naʻe maongo ʻaupito kia Tokoua Klein koeʻuhí he ko e kotoa ʻo e fānaú naʻe ʻosi mateuteu ʻenau ngaahi Tohitapu, ʻo nau kumi ki he ngaahi konga Tohitapú fakataha mo e tokotaha malangá. ʻI he hili ʻa e malanga maʻá e kakaí, naʻe lea ʻa Tokoua Klein ʻi he Mātiu 13:​19-23 peá ne pehē, ʻi Mekisikoú ʻoku lahi ai ʻa e “kelekele kuo lelei” ʻa ia naʻe lave ki ai ʻa Sīsuú. ʻI he taimi ní, ko e toko fitu ʻo e fānau naʻa nau maʻu ʻa e fakataha ʻi he ʻaho ko iá ʻoku nau ngāue ʻi he fuʻu ngāue lahi ko hono fakalahi ʻa homau ngaahi vaʻa ofi ki he Kolo Mekisikoú. Ko e tokotaha ʻokú ne ngāue ʻi Pēteli, pea ko e niʻihi kehé ko e kau tāimuʻa!

ʻI he taimi naʻá ku haʻu ai ki he Kolo Mekisikoú, naʻe toko 11 pē ʻa e kau mēmipa ʻi homau vaʻá. ʻI he taimí ni ʻoku ʻi ai ʻa e toko 1,350 nai ʻoku nau ngāue ʻi he feituʻú, ko e toko 250 nai ʻo kinautolu ʻoku nau fai ʻa e ngāue langa ʻo e ngaahi vaʻa foʻou. ʻI he taimi ʻe ʻosi kotoa ai ʻa e ngāue ko ʻení, mahalo nai ʻi he 2002, te mau malava ke tokonaki ha nofoʻanga ki ha toe toko 1,200 ʻi homau ngaahi fale kuo ʻosi fakalahí. ʻI he fakakaukau atu ko e 1950 naʻa nau maʻu ai ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá siʻi hifo ʻi he toko 7,000 ʻi he fonuá fakakātoa, ka ʻi he taimi ní ʻoku mau laka hake ʻi he toko 500,000! ʻOku fonu hoku lotó ʻi he fiefia he sio ki he founga ʻoku tāpuakiʻi ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi feinga ʻa hotau fanga tokoua Mekisikou anga-fakatōkilaló, ʻa ia ʻoku nau ngāue mātuʻaki mālohi ke fakahīkihikiʻi iá.

Fehangahangai mo ha Pole Lahi

Ko e taha ʻo ʻeku ngaahi pole lahi taha ki mui ní ko e mahamahakí. ʻI he tuʻunga fakalūkufuá, ko ha tokotaha moʻuilelei au. Ka ʻi Nōvema 1988, naʻá ku pā-kālava ai ʻone uesia lahi ai ʻa ʻeku ngaahi malava fakaesinó. Fakamālō kia Sihova, fakafou ʻi he fakamālohisino mo e ngaahi faitoʻo kehe, kuó u toe foki ai ki ha tuʻunga papau, ka ko ha ngaahi konga ʻi hoku sinó ʻoku ʻikai sai ʻo hangē ko ia ʻoku ou loto ki aí. ʻOku hokohoko atu ʻa ʻeku maʻu ʻa e faitoʻo mo e tokangaʻi fakafaitoʻo ke kalofi ʻaki ʻa e ngaahi langa ʻulu lahi mo e ngaahi uesia kehe ʻoku kei toé.

Neongo ʻoku ʻikai malava ke u fai ha meʻa lahi ange ʻo hangē ko ia ʻoku ou loto ki aí, ʻoku ou fiemālie pē ʻi he ʻiloʻi ʻoku ou malava ke tokoniʻi ha tokolahi ke nau ako fekauʻaki mo e ngaahi taumuʻa ʻa Sihová pea ke nau hoko ko ʻene kau sevāniti fakatapui. ʻOku ou toe fiefia ʻi he talanoa mo e tokolahi taha ʻo e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Kalisitiané ʻo ka malava, ʻi he taimi ʻoku nau ʻaʻahi mai ai ki homau vaʻá; ʻoku ou ongoʻi ʻoku mau fefakalototoʻaʻaki ai.

ʻOku fakaivimālohiʻi lahi au ʻi hono ʻiloʻi ʻoku houngaʻia ʻa Sihova ʻi heʻetau ngāue ange kiate iá pea ko e meʻa kuo tau faí ʻoku ʻikai ko e laufānō. (1 Kolinito 15:58) Neongo ʻa hoku tuʻunga fakangatangatá mo e mahamahakí, kuó u tukulotoa ʻa e ngaahi lea ʻi he Kolose 3:​23, 24: “ʻIlonga ha meʻa te mou fai, ngaue fie ngaue ki ai, he ko e ngaue ki he ʻEiki, ʻo ʻikai ki he kakai: ʻo mou ʻilo, ko e ʻEiki ia te mou maʻu mei ai ʻa e totongi totonu, ko e maʻu tofiʻa.” ʻI hono tauhi maʻu ʻa e akonaki ko ʻení, kuó u ako ai ke tauhi ʻaufuatō kia Sihova neongo ʻa e ngaahi ʻahiʻahí.

[Ngaahi Fakatātā ʻi he peesi 24]

ʻI he 1942 ʻi he taimi naʻá ku tāimuʻa aí

[Ngaahi Fakatātā ʻi he peesi 24]

Naʻe kamata ʻe hoku uaifí ʻene vāhenga-ngāue fakamisinale ʻi Mekisikoú ʻi he 1947

[Ngaahi Fakatātā ʻi he peesi 24]

Fakataha mo Esther ʻi he ʻaho ní

[Ngaahi Fakatātā ʻi he peesi 26]

Toʻohema ki ʻolungá: Ko homau fāmili Pēteli Mekisikoú ʻi he 1952 mo au ʻi muʻá

ʻOlungá: Laka hake ʻi he toko 109,000 naʻa nau fakataha ʻi he sitētiume ko ʻeni ʻi he Kolo Mekisikoú ki ha fakataha-lahi fakavahe ʻi he 1999

Toʻohema ʻi laló: Ko homau ngaahi fale vaʻa foʻou ʻoku ofi ke ʻosi he taimí ni

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share