Tuʻu Kakato Fakataha mo e Tuipau Mālohi
Ngaahi Fakataha-Lahí—Fakahāhaaʻi Fiefia ʻo ʻEtau Fetokouaʻakí
KO E taʻu nimangofulu ko Joseph F. Rutherford, ʻi ha tuʻunga mahamahaki hili ha meimei taʻu ʻe taha ʻo ha tuku pilīsone taʻetotonu, ʻokú ne ngāue fiefia ko ha tokotaha ngāue hōtele. ʻOkú ne toʻo longomoʻui ʻa e ʻū katoletá pea tokoni ki he kaungā Kalisitiané ke nau aʻu lelei ki honau ngaahi lokí. Ko ha toko ua ʻi hono kaungā nofo pōpula ki muʻá—ongo kaungā Ako Tohitapu—ʻokú na ʻoatu taʻetotongi ha ngaahi loki ki he fuʻu kakai tokolahi ʻoku tatali ki ha nofoʻangá. Naʻe hanganaki lele longomoʻui pē ʻa e ngaahi meʻá fakalūkufua ʻo aʻu ki he mahili ʻa e tuʻuapoó. Pea naʻe hā ʻiate kinautolu kotoa ha laumālie fiefia. Ko e hā ʻa e meʻa ko iá?
Ko e taʻu 1919 ia, pea ko e kau Ako Tohitapú (ʻiloa ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová he ʻahó ni) ʻoku nau toe ake mei ha vahaʻa taimi ʻo e fakatanga kakaha. Ke toe fakaivimālohiʻi ʻa e fetokouaʻakí, ʻoku nau fai ai ha fakataha-lahi ʻi Cedar Point, Ohio, U.S.A., mei Sepitema 1 ki he 8, 1919. ʻI he ʻaho fakaʻosi ʻo e fakataha-lahí, ko e toko 7,000 ʻo e fuʻu kakai loto-māfaná ʻoku nau fanongo tokanga ʻi hono fakalototoʻaʻi ʻe Tokoua Rutherford ʻa e tokotaha taki taha ʻo e kau maʻu fakataha-lahí ʻaki ʻa e ngaahi leá ni: “Ko kimoutolú ko ha kau fakafofonga ʻo e Tuʻi ʻo e ngaahi tuʻi mo e ʻEiki ʻo e ngaahi ʻeiki, ʻo fanongonongo ki he kakaí . . . ʻa e puleʻanga lāngilangiʻia ʻa hotau ʻEikí.”
ʻI he lotolotonga ʻo e kakai ʻa Sihová, naʻe kamata mai ʻa e ngaahi fakataha-lahí ʻi he taimi ʻo e kau ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá. (Ekisoto 23:14-17; Luke 2:41-43) Ko e ngaahi fakatahataha peheé ko ha ngaahi taimi fakafiefia ia, ʻo tokoniʻi ai ʻa e faʻahinga kotoa naʻe ʻi aí ke tauhi ʻenau fakakaukaú ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻI he tuʻunga tatau, ko e ngaahi fakataha-lahi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi onopōní ʻoku fakatefito ia ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga fakalaumālié. Ki he kau mamata loto-moʻoní, ʻoku fakamoʻoniʻi taʻealafakaʻikaiʻi ʻe he ngaahi fakatahataha fiefia peheé ko e Kau Fakamoʻoní ʻoku fakafāʻūtahaʻi kinautolu ʻe he haʻi mālohi ʻo e fetokouaʻaki faka-Kalisitiané.
Ngaahi Feinga ke Maʻu Iá
ʻOku ʻiloʻi ʻe he kau Kalisitiane ʻi onopōní ko ʻenau ngaahi fakataha-lahí ko ha ngaahi vahaʻa taimi ia ʻo e fakaivifoʻou mo e fakahinohino fakalaumālie ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. ʻOku nau vakai ki he ngaahi fakataha lalahi ko ení ko ha founga mātuʻaki mahuʻinga ia ʻo hono tokoniʻi kinautolu ke “tuʻu kakato fakataha mo e tuipau mālohi ki he finangalo kotoa ʻo e ʻOtuá.” (Kolose 4:12, NW) Ko ia ai, ʻoku poupouʻi loto-ʻaufuatō ʻe he Kau Fakamoʻoní ʻa e ngaahi fakatahataha ko ení, ʻo fai ʻa e ngaahi feinga lahi ke maʻu kinautolu.
Ki he niʻihi, ko ʻenau ʻi ai tonu ʻi he ngaahi fakataha-lahi peheé ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e ngāueʻi ʻo e tuí pea ikunaʻi mo ha ngaahi fakafaingataʻaʻia hangē ha moʻungá. Ko e fakatātaá, fakakaukau atu ki ha tokotaha Fakamoʻoni taʻumotuʻa ʻi ʻAositulia. Neongo ʻene suká mo e fiemaʻu ke huhu ʻinisulini fakaʻaho iá, naʻá ne fakapapauʻi ke maʻu ʻa e ngaahi ʻaho kotoa ʻo ha fakataha-lahi fakavahe ʻi hono fonuá. ʻI ʻInitia, ko ha fāmili Fakamoʻoni tokolahi ʻoku nau nofo ʻi ha tuʻunga mātuʻaki masiva ʻaupito naʻa nau ʻilo ʻoku fuʻu faingataʻa ke maʻu ha fakataha-lahi. Naʻe tokoni leva ha mēmipa ʻe taha ʻi he fāmilí. “ʻI he ʻikai loto ke liʻaki ʻa e fakatahá,” naʻá ne pehē, “naʻá ku fakatau atu hoku ongo foʻi hau koulá ke fakapaʻangaʻaki ʻa e fonongá. Naʻe tuha eni mo e feilaulau naʻe faí, koeʻuhi ko e feohí mo e ngaahi meʻa naʻe hokosiá naʻá ne fakaivimālohiʻi ʻemau tuí.”
ʻI Pāpua Niu Kini, naʻe fakapapauʻi ʻe ha falukunga kakai mahuʻingaʻia mo teʻeki papitaiso ke nau maʻu ha fakataha-lahi fakavahe ʻi he kolomuʻá. Naʻa nau fakaofiofi ki ha tangata ʻi honau koló ʻa ia naʻe ʻi ai haʻane meʻalele ʻo ʻeke kiate ia pe ko e fiha te nau totongi ke ʻave ai kinautolu ki he fakataha-lahí. Koeʻuhi ko e paʻanga naʻe fiemaʻú naʻe laka ia ʻi he meʻa naʻa nau maʻú, naʻa nau fai ai ha fokotuʻutuʻu ke ngāue ʻi he ʻapi ʻo e tangatá, ʻi hono fakafoʻou ʻa hono loki kaí. Ko ia, naʻe malava ai ke nau aʻu ki he fakataha-lahi fakavahé pea maʻu ai ʻa e ʻaonga mei he kau kakato ki he polokalamá.
Ko e mamaʻó ʻoku ʻikai ko ha palopalema taʻeala lakasi ia ki he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻoku nau hangataha ke maʻu ʻa e ngaahi fakataha-lahí. ʻI he 1978, ke maʻu ha fakataha-lahi ʻi Lille, Falanisē, naʻe fononga ai ha fakafofonga kei talavou mei Pōlani ʻi he kilomita ʻe 1,200 ʻi ha pasikala ʻo feʻunga mo e ʻaho ʻe ono. Lolotonga ʻa e faʻahitaʻu māfana ʻo e 1997, naʻe fai ai ʻe ha ongo Fakamoʻoni mei Mongokōlia ha fononga kilomita ʻe 1,200 ke maʻu ha fakatahataha faka-Kalisitiane ʻi Irkutsk, Lūsia.
Fakahaaʻi ʻa e Fetokouaʻaki Moʻoní
Ko e fāʻūtaha mo e fetokouaʻaki ʻoku fakahāhaaʻi ʻe he Kau Fakamoʻoní ʻi heʻenau ngaahi fakataha-lahí ʻoku hā māʻalaʻala ia ki he kau mamata loto-totonú. Kuo maongo ki he tokolahi ʻa e ʻikai ha filifilimānako ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau maʻu fakataha-lahí pea ʻoku aʻu ʻo hā ʻa e loto-māfana moʻoní ʻi he haʻohaʻonga ʻo e faʻahinga ko ʻenau toki feʻilongakí pē ē.
Lolotonga ha fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ki muí ni ʻi ʻAositelēlia, naʻe loto ai ha tokotaha taki mamata naʻe feohi ʻi ha uike ʻe taha mo e kau fakafofonga fakataha-lahi naʻe ʻaʻahi maí ke toe kiʻi nofo fuoloa atu mo kinautolu ke nau feohi. ʻI he maongo ʻa ʻenau ʻofá mo e fāʻūtahá, naʻe taʻemalava ke ne tui naʻa nau alāanga lelei, koeʻuhi ko e tokolahi taha ʻo kinautolú ko e kau sola. ʻI he hoko mai ʻa e taimi ke ne mavahé, naʻá ne kole ai ke nau tokanga ange. ʻI hono ui kinautolu ko e “fanga tokoua mo e fanga tuofāfiné,” naʻá ne kamata fakamālō ai kiate kinautolu ka naʻe ʻikai malava ke fakaʻosi, he naʻá ne fuʻu māfana pea kamata ke tangi.
ʻI he 1997, naʻe fuofua fai ai ʻi Suli Langikā ʻa e fakataha-lahi fakavahe naʻe fakahoko ʻi he lea ʻe tolu ʻi ha sitētiume lahi. Ko e polokalamá fakakātoa naʻe fakahoko taimi taha ia ʻi he lea faka-Pilitāniá, faka-Sinihalá mo e faka-Tamilí. ʻI ha māmani ʻoku tupulekina ai ʻa e hohaʻa fakaematakalí, ko e fakatahataha ʻa ha kulupu lea kehekehe ʻe tolu naʻe ʻikai taʻefakatokangaʻi. Naʻe ʻeke ʻe ha polisi ki ha tokoua: “Ko hai ʻokú ne fakalele ʻa e fakataha-lahi ko ení—ko e kau Sinihalá, Tamilí, pe ko e kau Pilitāniá?” “ʻOku ʻikai ha kulupu ai ʻokú ne fakalele ʻa e fakataha-lahí,” ko e tali ia ʻa e tokouá. “ʻOku mau fai fakataha kotoa eni.” Naʻe taʻemalava ki he polisí ke ne tui ki ai. ʻI he fakataha kotoa mai ʻa e ngaahi kulupu lea kehekehe ʻe tolu ko ení ki he lotu tukú mo ha “ʻĒmeni” fakataha naʻe ongona ʻi he kotoa ʻo e sitētiumé, naʻe fakahoko ai ʻe he kau maʻu fakataha-lahí ha pasipasi ʻi he ongo mei he lotó. Naʻe tātātaha ha taha ʻi he kau fanongó naʻe ʻikai tō loʻimata. ʻIo, ko e ngaahi fakataha-lahí ko ha fakahāhaaʻi fiefia moʻoni ia ʻo ʻetau fetokouaʻakí.—Sāme 133:1.a
[Fakamatala ʻi lalo]
a Sio ki he peesi 66-77, 254-282 ʻo e tohi Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom, naʻe pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.