LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w01 11/1 p. 19-24
  • Ko ha Moʻui Fakakoloa ʻi he Ngāue ʻa Sihová

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko ha Moʻui Fakakoloa ʻi he Ngāue ʻa Sihová
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko Homau ʻApí ʻi ha Feituʻu Mahuʻinga
  • Hū ki he Ngāue Fakafaifekau Taimi-Kakató
  • Ngāué mo e Feohi ʻi Pētelí
  • Kau Ako Vēkeveke ʻo e Tohitapú
  • Fakahoungaʻi ʻa Hoku  Tofiʻa Fakalaumālié
  • ʻE Lava ke Hoko Eni ko e Ngāue Lelei Taha Ia Kiate Koé?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
  • ʻOku Lava Ke Ke Fakafaingamālieʻi Koe?
    Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga—2001
  • Ko e Ngāue Fakafaifekau Taimi-Kakató​—Feituʻu Kuó Ne Taki Au ki Aí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2014
  • ‘Kuo Mau Fai Pē ʻa e Meʻa Naʻe Totonu ke Mau Faí’
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1998
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2001
w01 11/1 p. 19-24

Talanoa ki he Moʻuí

Ko ha Moʻui Fakakoloa ʻi he Ngāue ʻa Sihová

FAKAMATALA FAI ʻE RUSSELL KURZEN

Naʻe fāʻeleʻi au ʻi Sepitema 22, 1907, ko e taʻu ia ʻe fitu ki muʻa ʻi he kuonga mahuʻinga ko ia naʻe kamataʻaki ʻa e mapuna hake ʻa e ʻuluaki tau lahi ʻa e māmaní. Naʻe koloaʻia ʻa homau fāmilí ʻi he founga mahuʻinga tahá. Hili haʻo fanongo ki ha fakaikiiki siʻi fekauʻaki mo homau hisitōlia, ʻoku ou tui pē te ke loto-tatau mo ia.

ʻI HE tuʻunga ko ha kiʻi taʻahiné, naʻe ʻosi fekumi ai ʻa kui-fefine Kurzen ki he moʻoni fekauʻaki mo e ʻOtuá. Ki muʻa ke ne hoko ko ha tokotaha taʻu hongofulu tupú, naʻá ne ʻaʻahi ai ki he ngaahi siasi kehekehe ʻi hono kolo nofoʻanga fakaʻofoʻofa ko Spiez, ʻi Suisalani. ʻI he 1887, ʻi ha ngaahi taʻu hili ʻa ʻene malí, naʻe kau ai ʻa e fāmili Kurzen ʻi he fuʻu kau hiki tokolahi ʻa ia naʻa nau tūʻuta ʻi he ngaahi matātahi ʻo e ʻIunaite Seteté.

Hili ʻa e nofo ʻa e fāmilí ʻi Ohio, ʻa ia ko e taʻu 1900 nai ia, naʻe maʻu ai ʻe he kui-fefiné ʻa e koloa ʻa ia naʻá ne fekumi ki aí. Naʻe maʻu ia ʻi loto ʻi he ngaahi peesi ʻo e tohi ʻa Charles Taze Russell ko e The Time Is at Hand, ʻi he lea faka-Siamané. Naʻe vave ʻa ʻene ʻilo ko e meʻa naʻá ne lau aí naʻe ʻi ai ʻa e maama ʻo e moʻoni faka-Tohitapú. Neongo naʻe ʻikai meimei lava ʻa e kui-fefiné ke lautohi faka-Pilitānia, naʻá ne tukuhau ki he makasini Taua Leʻo faka-Pilitāniá. Ko ia naʻá ne ako ai ʻa e ngaahi moʻoni faka-Tohitapu lahi ange, pea ʻi he taimi tatau, ko e lea faka-Pilitāniá. Naʻe ʻikai ʻaupito ke mahuʻingaʻia tatau ʻa e kui-tangatá ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālié ʻo hangē ko hono uaifí.

ʻI he fānau ʻe toko 11 ʻa kui-fefine Kurzen, ko e toko 2 ʻi hono ngaahi fohá, ko John mo Adolph, naʻá na houngaʻia ʻi he koloa fakalaumālie naʻá ne maʻú. Ko John ʻa ʻeku tamaí, pea naʻá ne papitaiso ʻi he 1904 ʻi he fakataha-lahi ʻa e Kau Ako Tohitapú ʻi St. Louis, Missouri, hangē ko ia naʻe uiʻaki ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he taimi ko iá. Koeʻuhi ko e tokolahi taha ʻo e Kau Ako Tohitapú naʻe ʻikai ke lahi ʻenau paʻangá, naʻe fakataimitēpileʻi ʻa e fakataha-lahí ki he taimi tatau mo e Fea ʻa e Māmaní naʻe fai ʻi St. Louis koeʻuhi ke nau lava ʻo ngāueʻaongaʻaki ai ʻa e ngaahi totongi lēlue maʻamaʻá. Ki mui ai, ʻi he 1907, naʻe papitaiso ai ʻa e tokoua ʻo ʻeku tamaí ʻa Adolph ʻi ha fakataha-lahi ʻi he Niagara Falls, ʻi Niu ʻIoke. Ko ʻeku tamaí mo e tokoua ʻo ʻeku tamaí naʻá na malangaʻi faivelenga ʻa e meʻa naʻá na ako mei he Tohitapú, pea naʻe faifai pē ʻo na fakatou hoko ko e ongo faifekau taimi-kakato (ʻoku ui he taimí ni ko e kau tāimuʻá).

Ko ia ai, ʻi he aʻu ki he taimi naʻe fāʻeleʻi ai aú ʻi he 1907, naʻe ʻosi tuʻumālie ʻa hoku fāmilí, ʻi he tuʻunga fakalaumālié. (Palovepi 10:22) Naʻá ku kei pēpē ʻi he 1908 ʻi hono ʻave au ʻe heʻeku ongo mātuʻá, ko John mo Ida ki he fakataha-lahi “Laka Atu ki he Ikuná” ʻi Put-in-Bay, Ohio. Ko Joseph F. Rutherford, ko ha faifekau fefonongaʻaki he taimi ko iá, naʻá ne ʻi ai ko e sea ʻo e fakataha-lahí. ʻI ha ngaahi uike siʻi ki muʻa ai, naʻá ne ʻi Dalton, Ohio, ʻa ia naʻá ne ʻaʻahi mai ai ki homau ʻapí peá ne fai ai ʻa e ngaahi malanga ki he Kau Ako Tohitapu fakalotofonuá.

Ko ia ai, ʻoku ʻikai te u manatuʻi fakafoʻituitui ʻa e ngaahi meʻa ko iá, ka ʻoku ou manatuʻi ʻa e fakataha-lahi ʻi Mountain Lake Park, Maryland, ʻi he 1911. Naʻá ku fetaulaki ai pea mo hoku tuofefine siʻisiʻí ʻa Esther, pea mo Charles Taze Russell, ʻa ia naʻá ne tokangaʻi ʻa e ngaahi ngāue fakamalanga ʻi māmani lahi ʻa e Kau Ako Tohitapú.

ʻI Sune 28, 1914, ʻa e ʻaho naʻe tūʻulu ai ʻa e māmaní ki he taú ʻi hono fakapoongi ʻi Salievo ʻa Pilinisi Ferdinand mo hono uaifí, naʻá ku maʻu ai mo hoku fāmilí ha fakataha-lahi melino ʻi Columbus, Ohio. Talu mei he ngaahi muʻaki taʻu ko iá, mo ʻeku maʻu ʻa e monū ke u lava ki he lahi ʻo e ngaahi fakataha-lahi ʻa e kakai ʻa Sihová. Ko e niʻihi ai ko e fakatahataha ia ʻa ha toko teau pē pe ofi ki ai. Ko e niʻihi kehe ko e ngaahi fuʻu fakatahataha lalahi ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi sitētiume lalahi taha ʻi he māmaní.

Ko Homau ʻApí ʻi ha Feituʻu Mahuʻinga

Mei he 1908 ki he 1918 nai, ko homau ʻapi ʻi Dalton—naʻe tuʻu ia ʻi he loto-mālie ʻo e vahaʻa ʻo Pittsburgh, Pennsylvania, mo Cleveland, Ohio—naʻe fai ai ʻa e ngaahi fakataha ʻa ha kiʻi fakatahaʻanga ʻa e Kau Ako Tohitapú. Ko homau ʻapí naʻe hoko ia ko ha faʻahinga senitā ʻo e anga-talitali kakaí ʻa ia naʻe fai ki he kau malanga fefonongaʻaki tokolahi. Naʻá nau haʻihaʻi ʻenau fanga hōsí mo e ngaahi salioté ʻi mui ʻi homau feleokó pea nau talanoa ki he ngaahi meʻa fakafiefia naʻe hokosiá pea mo e ngaahi koloa fakalaumālie kehe ki he faʻahinga ko ia naʻe fakatahataha aí. Ko ha ngaahi taimi fakalototoʻa moʻoni ē ko ia!

Ko e tangataʻeikí naʻe faiako, ka ko hono lotó naʻe ʻi he ngāue fakafaiako lahi taha ia ʻi he meʻa kotoa, ʻa ia ko e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané. Naʻá ne fakapapauʻi ke akoʻi ʻa hono fāmilí fekauʻaki mo Sihova, pea naʻa mau lotu fakataha fakafāmili ʻi he efiafi kotoa pē. ʻI he taimi failau ʻo e 1919, naʻe fakatau atu ai ʻe he tangataʻeikí ʻemau hōsí mo e salioté, pea naʻá ne fakatau mai ai ha Ford 1914 feʻunga mo e $175 koeʻuhi ke ne lava ai ʻo aʻu ki ha kakai tokolahi ange ʻi he ngāue fakamalangá. ʻI he 1919 mo e 1922 naʻe ʻave ʻe he kā ko iá homau fāmilí ki he ngaahi fakataha-lahi mahuʻinga ʻa e Kau Ako Tohitapú ʻi Cedar Point, Ohio.

Ko homau fāmilí kotoa—Fineʻeikí; Tangataʻeikí; Esther; ko hoku tehiná, ʻa John; pea mo au—naʻa mau kau kotoa ʻi he ngāue fakamalanga ki he kakaí. ʻOku ou manatuʻi lelei ʻa e ʻuluaki taimi naʻe ʻeke mai ai ʻe ha tokotaha-ʻapi kiate au ha foʻi fehuʻi faka-Tohitapu. Naʻá ku taʻu fitu nai. “Kiʻi tamasiʻi, ko e hā ʻa ʻĀmaketone?” ko e ʻeke ia ʻa e tangatá. ʻI ha kiʻi tokoni mei heʻeku tamaí, naʻá ku malava ke ʻoange kiate ia ʻa e tali faka-Tohitapú.

Hū ki he Ngāue Fakafaifekau Taimi-Kakató

ʻI he 1931 naʻe kau ai homau fāmilí ki he fakataha-lahi ʻi Columbus, Ohio, ʻa ia naʻa mau fiefia ai ke kau ʻi hono ngāueʻaki ʻa e hingoa foʻou, ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻe fiefia lahi ʻa John ʻo ne fakapapauʻi ai ko ia mo aú ʻoku totonu ke ma hū ki he ngāue tāimuʻá.a Naʻá ma fai ia, pea pehē ki he fineʻeikí, tangataʻeikí, mo Esther. Ko ha koloa mahuʻinga ē naʻa mau maʻú—ko ha fāmili naʻe fāʻūtaha ʻi he ngāue fakafiefia ko hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá! ʻOku ʻikai ʻaupito te u helaʻia ʻi he fakamālō kia Sihova ʻi he tāpuaki ko ení. Neongo ʻa ʻemau mātuʻaki fiefiá, naʻe fakatatali mai kiate kimautolu ʻa e toe fiefia lahi ange.

ʻI Fepueli ʻo e 1934, naʻá ku kamata ngāue ai ʻi he ʻuluʻi ʻapitanga ʻi māmani ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová (ʻoku ui ko e Pētelí) ʻi Brooklyn, Niu ʻIoke. Naʻe kau fakataha ʻa Sione mo au ʻi ai ʻi ha ngaahi uike siʻi ki mui ai. Naʻá ma loki fakataha ʻo aʻu ki heʻene toki mali mo hono uaifi ʻofeiná, ko Jessie, ʻi he 1953.

Hili ʻa ʻeku ʻalu mo John ki he Pētelí, naʻe tali ʻe heʻemau ongo mātuʻá ʻa e ngaahi vāhenga-ngāue tāimuʻa ʻi he ngaahi konga kehekehe ʻo e fonuá pea ko Esther mo hono husepānití, ko George Read, naʻá na ō fakataha mo kinaua. Naʻe hokohoko atu ʻa e tāimuʻa ʻa ʻemau ongo mātuʻá ʻo aʻu ki he ʻosi ʻena ʻalunga ʻi he māmaní ʻi he 1963. Naʻe ʻohake ʻe Esther mo hono husepānití ha fāmili lelei, pea ʻoku tāpuakiʻi ʻaki au ha ngaahi ʻilamutu mo e ngaahi fakafotu, ʻa ia ʻoku ou ʻofeina lahi.

Ngāué mo e Feohi ʻi Pētelí

Naʻe ʻai ʻe John ʻa ʻene ngaahi pōtoʻi fakatekinikalé ki he ngāue ʻi Pētelí ʻo ne ngāue fakataha ai mo e kau nofo Pēteli kehé ʻi he ngaahi ngāue hangē ko hono faʻu ʻa e ngaahi kalamafoni takitakí. Naʻe ngāueʻaki ʻe he laui afe ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi heʻenau ngāue fakafaifekau fale-ki-he-falé. Naʻe toe tokoni ʻa John ki hono faʻu mo langa ʻa e ngaahi mīsini ki hono kofu mo fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi makasini ʻa ia naʻe ʻave meili ki he kau tukuhau tāutahá.

Naʻá ku kamata ʻa ʻeku ngāue Pētelí ʻi he takafi tohí. Naʻe ngāue ʻi he fale ngāué ʻi he taimi ko iá ʻa e kau talavou kehe ʻa ia ʻoku nau kei ngāue loto-tōnunga ʻi he Pētelí. Naʻe kau ʻi he faʻahingá ni ʻa Carey Barber mo Robert Hatzfeld. Naʻe ʻi he lotolotonga ʻo e faʻahinga kehe pehē ʻa ia ʻoku ou kei manatu ʻofa ki ai, ka kuo nau ʻosi maté, ʻa Nathan Knorr, Karl Klein, Lyman Swingle, Klaus Jensen, Grant Suiter, George Gangas, Orin Hibbard, John Sioras, Robert Payne, Charles Fekel, Benno Burczyk, mo John Perry. Naʻa nau ngāue faitōnunga ʻi he taʻu ki he taʻu, ʻo ʻikai ʻaupito lāunga pe ʻamanekina ha “hiki lakanga.” Neongo ia, naʻe hoko mai ʻa e ngaahi fatongia lahi ange ki he tokolahi ʻo e kau Kalisitiane mateaki pani ko eni ʻe he laumālié, ʻi he tupulekina ʻa e kautahá. Naʻe aʻu ʻa e niʻihi ʻo ngāue ʻi he Kulupu Pule ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

Ko e ngāue mo e fanga tokoua feilaulauʻi-kita ko ení naʻá ne akoʻi kiate au ha lēsoni mahuʻinga. ʻI he ngaahi ngāue fakaemāmaní ʻoku totongi ki he kau ngāué ha vāhenga fakapaʻanga ki heʻenau leipá. Ko honau palé ia. Ko e ngāue ʻi Pētelí ʻoku ʻomai ai ʻa e ngaahi tāpuaki fakalaumālie fakakoloa, pea ko e kau tangata mo e kau fefine fakalaumālié pē ʻoku nau mahinoʻi mo houngaʻia ʻi he ngaahi pale peheé.​—1 Kolinito 2:​6-​16.

Ko Nathan Knorr, ʻa ia naʻá ne haʻu ki Pēteli ko ha tokotaha taʻu hongofulu tupu ʻi he 1923, ʻa e ʻovasia ʻi he fale ngāué ʻi he 1930 tupú. Naʻá ne luelue holo ʻi he fale ngāué kotoa ʻi he ʻaho kotoa pē ʻo lea fakafeʻiloaki ki he kau ngāué taki taha. Ko e faʻahinga ʻo kimautolu ʻa ia naʻe foʻou ʻi Pētelí naʻa mau houngaʻia ʻi he mahuʻingaʻia fakafoʻituitui peheé. ʻI he 1936 naʻa mau maʻu ai ha mīsini pulusi foʻou mei Siamane, pea ko e niʻihi ʻo e fanga tokoua kei talavoú naʻa nau faingataʻaʻia ʻi hono fokotuʻu iá. Ko ia naʻe tui ʻe Tokoua Knorr ha ʻovalolo pea ngāue mo kinautolu ʻo laka hake ʻi he māhina ʻe tahá kae ʻoua kuo nau ʻai ia ke lele.

Ko Tokoua Knorr ko ha tokotaha ngāue mālohi moʻoni ia ʻa ia ko e tokolahi taha ʻo kimautolú naʻe ʻikai lava ke mau ngāue tōtōivi ʻo hangē ko iá. Ka naʻá ne toe ʻiloʻi foki ʻa e founga ke fiefia ai ʻi ha mālōloó. Naʻa mo e hili ʻene maʻu ʻa hono tokangaʻi ʻo e ngaahi ngāue fakamalanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi māmani lahí ʻi Sanuali 1942, naʻá ne vaʻinga peisipolo he taimi ʻe niʻihi mo e kau mēmipa ʻo e fāmili Pētelí pea mo e kau ako ʻo e akoʻanga fakamisinale ko Kiliatí ʻi he ʻapiako ofi ki South Lansing, Niu ʻIoké.

ʻI ʻEpeleli 1950, naʻe hiki ai ʻa e fāmili Pētelí ki he konga foʻou fungavaka ʻe hongofulu ʻo homau fale nofoʻangá naʻe toki faʻu foʻou ʻo tuʻu ʻi he 124 Columbia Heights, Brooklyn, Niu ʻIoke. Ko e loki kai foʻoú naʻe malava ai kiate kimautolu hono kotoa ke mau nofo fakataha ki heʻemau ngaahi houa kaí. Lolotonga ʻa e taʻu nai ʻe tolu ʻo hono langa ʻo e fale nofoʻangá ni, naʻe ʻikai ai malava ke fai ʻemau polokalama lotu pongipongí. Ko ha taimi fakafiefia moʻoni ē ko ia ʻi he lava ke toe fai ʻa e polokalama ko iá! Naʻe vaheʻi au ʻe Tokoua Knorr ke tangutu mo ia ʻi he tēpile ʻa e seá koeʻuhi ke u lava ai ʻo tokoni kiate ia ke manatuʻi ʻa e ngaahi hingoa ʻo e kau mēmipa foʻou ange ʻo homau fāmilí. Naʻe feʻunga mo e taʻu ʻe 50 ʻa ʻeku tangutu ʻi he sea tatau ki he lotu mo e kai pongipongí. ʻI ʻAokosi 2, 2000 leva, naʻe tāpuni ai ʻa e loki kai ko iá, pea naʻe vaheʻi au ki he taha ʻo e ngaahi loki kai naʻe fakaleleiʻi ʻi he Hōtele Towers ki muʻá.

ʻI ha taimi ʻi he 1950 tupú, naʻá ku ngāue ai ʻi he fale ngāué ʻi ha mīsini Linotype, ʻo teuteu ʻa e ngaahi mataʻi taipe ʻa ia naʻe fokotuʻutuʻu ki he ngaahi peesi ko ha konga ʻo e ngāue ʻo hono faʻu ʻo e ngaahi lauʻi peleti pulusí. Ko e ngāue ko iá naʻe ʻikai ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa naʻá ku saiʻia aí, ka ko William Peterson, ʻa ia naʻá ne tokangaʻi ʻa e ngaahi mīsiní, naʻá ne fuʻu anga-lelei kiate au peá u fiefia ai ko e hā pē ha tuʻunga ʻi hoku taimi ʻi aí. ʻI he 1960 leva, naʻe fiemaʻu ai ʻa e kau ngāue pole ke vali ʻa e ʻapi nofoʻanga naʻe toki langá ʻi he 107 Columbia Heights. Naʻá ku fiefia ke foaki atu au ke tokoni ʻi hono teuteuʻi ʻa e ngaahi fale foʻou ko ení ki homau fāmili Pēteli tupulekiná.

ʻIkai fuoloa ʻi he hili ʻa e kakato ʻo hono vali ʻa e fale ʻi he 107 Columbia Heights, naʻá ku ʻohovale mo fiefia ʻi hono vaheʻi mai ʻa e ngāue ko hono talitali lelei ʻa e kau ʻaʻahi mai ki he Pētelí. Ko e taʻu fakaʻosi ʻe 40 naʻá ku ngāue ai ko e tokotaha talitalí naʻe fakalata ia ʻi ha toe taʻu naʻá ku ngāue ai ʻi Pētelí. Tatau ai pē pe ko ha kau ʻaʻahi pe ko e kau mēmipa foʻou ʻo e fāmili Pētelí naʻa nau haʻu ki Pētelí, naʻe fakafiefia ke fakakaukauloto atu ki he ngaahi ola ʻo ʻetau ngaahi feinga fakataha ke ngāue ki hono fakatupulekina ʻo e Puleʻangá.

Kau Ako Vēkeveke ʻo e Tohitapú

Ko homau fāmili Pētelí ʻoku lakalakaimonū fakalaumālie koeʻuhi ko hono kau mēmipá ʻoku nau ʻofa ʻi he Tohitapú. ʻI heʻeku ʻuluaki haʻu ki Pētelí, naʻá ku ʻeke ange ai kia Emma Hamilton, ʻa ia naʻá ne ngāue ko ha tokotaha pulufu-tohi, pe ko e tuʻo fiha ʻa ʻene lau ʻa e Tohitapú. “Tuʻo tolu nima,” ko ʻene talí mai ia, “pea ʻikai leva te u toe lau.” Ko Anton Koerber, ko ha toe Kalisitiane mālohi ʻa ia naʻe ngāue ʻi Pēteli ʻi he taimi tatau nai, naʻá ne faʻa leaʻaki: “ʻOku ʻikai ʻaupito ke mamaʻo ʻa e Tohitapú mei he ala atu pē ʻo maʻú.”

ʻI he hili ʻa e mate ʻa Tokoua Russell ʻi he 1916, naʻe hoko atu ʻe Joseph F. Rutherford ʻa e ngaahi fatongia fakaekautaha naʻe fua ʻe Russell. Ko Rutherford ko ha tokotaha malanga mālohi mo lavameʻa ia ki he kakaí, ʻa ia ʻi heʻene hoko ko ha loeá naʻá ne fakakikihiʻi ʻa e ngaahi keisi maʻá e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ʻao ʻo e Fakamaauʻanga Māʻolunga ʻo e ʻIunaite Seteté. Hili ʻa e mate ʻa Rutherford ʻi he 1942, naʻe fetongi ia ʻe Tokoua Knorr pea naʻá ne ngāue mālohi ʻaupito ke fakatupulekina ʻa ʻene pōtoʻi ʻi he malanga ki he kakaí. Koeʻuhi naʻá ku nofo ʻi ha loki ofi ki hono lokí, naʻá ku faʻa fanongo kiate ia ʻi heʻene toutou ʻahiʻahiʻi ʻa ʻene ngaahi malangá. ʻI he faai mai ʻa e taimí, fakafou ʻi he ngaahi feinga tōtōivi peheé, naʻá ne hoko ai ko ha tokotaha malanga lelei maʻá e kakaí.

ʻI Fepueli 1942, naʻe tokoni ai ʻa Tokoua Knorr ʻi hono fokotuʻu ha polokalama ke tokoniʻi ʻa kimautolu fanga tokoua kotoa ʻi Pētelí ke fakaleleiʻi ʻa ʻemau malava fakafaiakó mo fakaemalangá. Naʻe fakahanga ʻa e akó ki he fekumi faka-Tohitapú mo e malanga ki he kakaí. ʻI he kamatá, naʻe vaheʻi kiate kimautolu taki taha ke fai ha ngaahi malanga nounou fekauʻaki mo ha faʻahinga ʻi he Tohitapú. Ko ʻeku ʻuluaki malangá naʻe fekauʻaki ia mo e tangata ko Mōsesé. ʻI he 1943 naʻe kamata ai ha ako meimei tatau ʻi he ngaahi fakatahaʻanga ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, pea kuo hokohoko ia ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni. Ko e fakamamafa ʻi Pētelí ʻoku kei tuʻu ia ʻi hono maʻu ʻa e ʻilo faka-Tohitapú pea mo hono fakatupulekina ʻa e ngaahi founga fakafaiako ola leleí.

ʻI Fepueli 1943 naʻe kamata ai ʻa e ʻuluaki kalasi ʻo e akoʻanga misinale ko Kiliatí. ʻI he taimi ní, ko e toki ʻosi atu pē ia ʻa e maʻu tohi fakamoʻoni ako ʻa e kalasi hono 111! ʻI he laka hake ʻi he taʻu ʻe 58 ʻene ngāué, kuo tokonaki ai ʻe he akoʻangá ha ako ki he faʻahinga laka hake ʻi he toko 7,000 ke nau ngāue ko e kau misinale ʻi he māmaní kotoa. ʻOku mahuʻingá, ʻi he 1943 ʻi he taimi naʻe kamata ai ʻa e akoʻangá, naʻe laka siʻi hake pē ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he toko 100,000 ʻi māmani lahi. ʻI he taimi ní ʻoku laka hake ʻi he toko 6,000,000 ʻoku nau kau ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá!

Fakahoungaʻi ʻa Hoku  Tofiʻa Fakalaumālié

Ki muʻa pē ʻi hono fokotuʻu ʻo Kiliatí, ko e toko tolu ʻo kimautolu mei Pēteli naʻe vaheʻi ke ʻaʻahi ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻi he kotoa ʻo e ʻIunaite Seteté. Naʻa mau nofo ʻi ha ʻaho, ko ha ngaahi ʻaho siʻi, pe naʻa mo ha uike ʻi ha feinga ke fakaivimālohiʻi fakalaumālie ʻa e ngaahi fakatahaʻanga ko ení. Naʻe ui kimautolu ko e kau sevāniti ki he fanga tokouá, ko ha tuʻunga naʻe liliu ki mui ki he sevāniti fakasēketi, pe ʻovasia fakasēketi. Kae kehe, ʻi he hili pē hono fakaava ʻa e Akoʻanga Kiliatí, naʻe kole ke u foki mai ke faiako ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi lēsoní. Naʻá ku ngāue ai ko ha faiako tuʻumaʻu ki he kalasi 2 ki he 5, pea naʻá ku toe fetongi ʻa e taha ʻo e kau faiako tuʻumaʻú ʻo akoʻi ʻa e kalasi hono 14. ʻI he malava ke fakamanatu mo e kau akó ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga naʻe hoko ki muʻa ʻi he hisitōlia ʻi onopooni ʻo e kautaha ʻa Sihová—ko e lahi ai ʻa ia naʻe lava ke u fakamatalaʻi mei heʻeku hokosia fakafoʻituituí—naʻá ne ʻai au ke u toe fakahoungaʻi kakato ange ai ʻa hoku tofiʻa fakakoloa fakalaumālié.

Ko e toe monū ʻe taha naʻá ku fiefia ai ʻi he kotoa ʻo e ngaahi taʻú ko e maʻu ko ia ʻa e ngaahi fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ʻa e kakai ʻa Sihová. ʻI he 1963, naʻá ku fononga holo ai takatakai ʻi he māmaní fakataha mo e kau fakafofonga laka hake ʻi he toko 500 ki he ngaahi fakataha-lahi “Ongoongo Lelei Taʻengatá.” Ko e ngaahi fakataha-lahi kehe fakahisitōlia naʻá ku maʻú ko e ngaahi fakataha-lahi naʻe fai ʻi Warsaw, Pōlani, ʻi he 1989; Berlin, Siamane, ʻi he 1990; mo Mosikou, Lūsia, ʻi he 1993. ʻI he fakataha-lahi taki taha, naʻá ku maʻu ai ʻa e faingamālie ke feʻiloaki mo e niʻihi ʻo siʻotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻa ia naʻa nau kātekina ʻa e laui hongofuluʻi taʻu ʻo e fakatanga ʻi he malumalu ʻo e pule faka-Nasí, ko e pule faka-Kominiusí, pe fakatouʻosi. Ko ha ngaahi meʻa fakatupu tui mālohi moʻoni ia naʻe hokosiá!

Ko ʻeku moʻui ʻi he ngāue ʻa Sihová kuo fakakoloa moʻoni! Ko e tokonaki ʻo e ngaahi tāpuaki fakalaumālié ʻoku ʻikai ʻaupito ke ngata. Pea ʻi he ʻikai tatau mo e ngaahi koloa fakamatelié, ko e lahi ange ʻo ʻetau vahevahe atu ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga ko ení, ko e lahi ange ia ʻa ʻetau tuʻumālié. ʻOku ou fanongo ʻi he taimi ki he taimi ki he pehē ʻe he niʻihi ʻoku nau fakaʻamu ange naʻe ʻikai ke ʻohake kinautolu ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova. ʻOku nau pehē ʻoku nau ongoʻi ne nau mei houngaʻia lahi ange ʻi he ngaahi moʻoni faka-Tohitapú kapau naʻa nau ʻuluaki hokosia ʻa e moʻui ʻi tuʻa ʻi he kautaha ʻa e ʻOtuá.

ʻOku fakahohaʻa maʻu pē kiate au ʻa e taimi ʻoku ou fanongo ai ki he leaʻaki ʻe he toʻutupú ʻa e ngaahi meʻa peheé koeʻuhi ko hono moʻoní ʻoku nau leaʻaki ʻo pehē ʻoku lelei ange ke ʻoua ʻe ʻohake fakataha mo ha ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi founga ʻa Sihová. Neongo ia, fakakaukau atu ki he kotoa ʻo e ngaahi tōʻonga kovi mo e fakakaukau fakameleʻi kuo pau ke tukuange ʻe he kakaí ʻi he taimi ʻoku nau ʻiloʻi ai ʻa e moʻoni faka-Tohitapú ki mui ange ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku ou houngaʻia loloto maʻu pē ʻi hono ʻohake ʻe heʻeku ongo mātuʻá ʻa ʻena fānau ʻe toko tolú ʻi he founga ʻo e māʻoniʻoní. Naʻe tuʻumaʻu ʻa John ʻi he tuʻunga ko ha sevāniti loto-tōnunga ʻa Sihova ʻo aʻu ki heʻene maté ʻi Siulai 1980, pea ko Esther ʻoku kei hoko ai pē ʻo aʻu mai ki he ʻahó ni ko ha tokotaha Fakamoʻoni loto-tōnunga.

ʻOku ou sio atu fakataha mo ha ongoʻi ʻofa loloto ki he ngaahi tuʻunga fakakaumeʻa lelei lahi kuó u fiefia ai fakataha mo e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine Kalisitiane loto-tōnungá. Kuó u maʻu he taimí ni ʻo laka hake ʻi he ngaahi taʻu fakaofo ʻe 67 ʻi Pēteli. Neongo naʻe ʻikai ʻaupito te u mali, ʻoku ou maʻu ʻa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine fakalaumālie tokolahi, pea pehē foki ki he fanga makapuna fakalaumālie. Pea ʻoku ou fiefia ʻi he fakakaukau atu ki he kotoa ʻo e siʻi kau mēmipa foʻou kotoa ʻo hotau fāmili fakalaumālie ʻi māmani lahi ʻoku teʻeki ai ke u feʻiloaki mo iá, ʻa ia ʻoku mahuʻinga ʻa e tokotaha taki taha. He moʻoni ē ko e ngaahi lea: “Ko e tapuaki ʻa Sihova, ko ia ia ʻoku fakakoloa”!—Palovepi 10:22.

[Fakamatala ʻi lalo]

a Naʻá ku papitaiso ʻi Maʻasi 8, 1932. Ko ia naʻá ku toki papitaiso moʻoni ʻi he hili hono fakapapauʻi ʻoku totonu ke u tāimuʻá.

[Fakatātā ʻi he peesi 20]

Mei he toʻohemá ki he toʻomataʻú: ko ʻeku tamaí mo hoku tehiná ʻa John ʻi hono fungá, Esther, ko au, mo ʻeku faʻeé

[Fakatātā ʻi he peesi 23]

Akoʻi ha kalasi Kiliati ʻi he 1945

Toʻomataʻu ʻi ʻolungá: Ko e kau faiako ʻi he Akoʻanga Kiliatí ko Eduardo Keller, Fred Franz, ko au mo Albert Schroeder

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

Fakakaukauloto atu ki heʻeku moʻui fakakoloa ʻi he ngāue ʻa Sihová

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share