“Ako Meiate Au”
“ʻAi ʻeku ʻioké kiate kimoutolu pea mou ako meiate au, he ʻoku ou anga-mokomoko mo loto-fakatōkilalo, pea te mou ʻilo ha fakaivifoʻou ki homou soulú.”—MĀTIU 11:29, NW.
1. Ko e hā ʻoku malava ai ke hoko ʻa e ako meia Sīsuú ʻo fakafiefia mo fakakoloá?
KO SĪSŪ KALAISI naʻe fakakaukau, faiako, mo ngāue taau maʻu pē. Naʻe nounou hono taimi ʻi he māmaní, ka naʻá ne maʻu ha ngāue tuʻumaʻu mahuʻinga mo fakafiemālie pea naʻá ne fiefia ai pē. Naʻá ne fakatahatahaʻi ha kau ākonga pea akoʻi kiate kinautolu ʻa e founga ke lotu ai ki he ʻOtuá, ʻofa ki he faʻahinga ʻo e tangatá, pea mo hono ikuʻi ʻo e māmaní. (Sione 16:33) Naʻá ne fakafonu honau lotó ʻaki ʻa e ʻamanaki pea “ʻomai ʻa e maama ki he moʻui mo e taʻefaʻaʻauha fakafou ʻi he ongoongo leleí.” (2 Timote 1:10, NW) Kapau ʻokú ke ʻi he lotolotonga ʻo ʻene kau ākongá, ko e hā hoʻo fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e hoko ko ha ākongá? ʻI he fakakaukau atu ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe Sīsū ʻo fekauʻaki mo e kau ākongá, ʻoku malava ke tau ako ki he founga ke fakakoloaʻi ai ʻetau moʻuí. ʻOku kau ki ai ʻa hono tali ʻene fakakaukaú pea ngāueʻaki ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni tefitó.—Mātiu 10:24, 25; Luke 14:26, 27; Sione 8:31, 32; 13:35; 15:8.
2, 3. (a) Ko e hā ʻa e ākonga ʻa Sīsuú? (e) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu, ‘Kuó u hoko ko e ākonga ʻa hai?’
2 ʻI he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ko e foʻi lea naʻe liliu ko e “ākongá” ʻoku ʻuhinga tefito ia ko ha taha ʻokú ne fakahanga hono ʻatamaí ki ha meʻa, pe ko ha taha ʻoku ako. Ko ha foʻi lea felāveʻi mo ia ʻoku hā ʻi heʻetau konga tohi ki he kaveingá, Mātiu 11:29 (NW): “ʻAi ʻeku ʻioké kiate kimoutolu pea mou ako meiate au, he ʻoku ou anga-mokomoko mo loto-fakatōkilalo, pea te mou ʻilo ha fakaivifoʻou ʻi homou soulú.” ʻIo, ko e ākongá ko ha tokotaha ako. ʻOku māʻunga ngāueʻaki ʻe he ngaahi Kōsipelí ʻa e foʻi lea “ākonga” ki he kau muimui ofi ʻo Sīsuú, ʻa ē naʻa nau fononga mo ia ʻi heʻene malangá pea naʻá ne fakahinohinoʻi kinautolú. Ko e kakai ʻe niʻihi naʻa nau tali pē nai ʻa e ngaahi akonaki ʻa Sīsuú, naʻa mo hono fai fakapulipuli ia. (Luke 6:17; Sione 19:38) ʻOku toe lave ʻa e kau tohi Kōsipelí ki he “kau [ākonga] ʻa Sione [Papitaisó] mo e kau [ākonga] ʻa e kau Fālesi.” (Maake 2:18) Koeʻuhi naʻe fakatokanga ʻa Sīsū ki hono kau muimuí ke “vakai . . . telia ʻa e akonaki ʻa e kau Falesi,” ʻoku malava ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu, ‘Kuó u hoko ko e ākonga ʻa hai?’—Mātiu 16:12.
3 Kapau ko e kau ākonga kitautolu ʻa Sīsū, kapau kuo tau ako meiate ia, tā ʻoku totonu ke ongoʻi fakaivifoʻou fakalaumālie ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻetau ʻi aí. ʻOku totonu ke nau ʻiloʻi kuo tau hoko ʻo anga-mokomoko mo loto-fakatōkilalo lahi ange. Kapau kuo tau fakahoko ha ngaahi fatongia ʻi heʻetau ngāué, kapau ko e ngaahi mātuʻa kitautolu, pe maʻu ha ngaahi fatongia fakaetauhisipi ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané, ʻoku ongoʻi ʻe he faʻahinga ʻoku tau tokangaʻí ʻoku tau fakafeangai ange kiate kinautolu ʻo hangē ko e fakafeangai naʻe fai ʻe Sīsū ki he faʻahinga naʻá ne tokangaʻí?
Founga ʻo e Fakafeangai ʻa Sīsū ki he Kakaí
4, 5. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai faingataʻa ai ke ʻilo ki he founga naʻe feangai ai ʻa Sīsū mo e kakai naʻa nau maʻu ha ngaahi palopalemá? (e) Ko e hā ʻa e meʻa naʻe hokosia ʻe Sīsū ʻi heʻene kai ʻi he ʻapi ʻo ha Fālesí?
4 ʻOku fiemaʻu ke tau ʻilo ʻa e founga ʻo e fakafeangai ʻa Sīsū ki he kakaí, tautefito ki he faʻahinga naʻa nau maʻu ha ngaahi palopalema mamafá. ʻOku ʻikai totonu ke faingataʻa hono ako ʻa e meʻa ko iá; ʻoku ʻi he Tohitapú ʻa e ngaahi fakamatala lahi fekauʻaki mo e ngaahi fetaulaki ʻa Sīsū mo e niʻihi kehé, ko e niʻihi naʻa nau faingataʻaʻia. Tau toe fakatokangaʻi foki ʻa e founga ʻo e fakafeangai ʻa e kau taki lotú, tautefito ki he kau Fālesí, mo e kakai naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi palopalema meimei tataú. ʻE hoko ko e fakahinohino ʻa e faikehekehe ko iá.
5 ʻI he taʻu 31 T.S., lolotonga ʻa e ʻi ha fononga ngāue fakamalanga ʻa Sīsū ʻi Kāleli, “naʻe fakaafe[ʻi] [ʻa Sīsū] ʻe ha Fālesi ʻe taha ke na kai.” Naʻe ʻikai ke toumoua ʻa Sīsū ke tali ʻa e fakaafé. “Pea hū ia ki he fale ʻo e Fālesi, ʻo tokoto fakaloloa ʻi he nofoʻa. Pea ʻiloange ko ha fefine—pea ko e toko taha ia ʻi he kau feʻauaki [“angahala,” NW] ʻo e kolo—ʻi heʻene ʻilo pau ʻoku keinanga ʻa Sīsū ʻi he fale ʻo e Fālesi, naʻa ne haʻu mo ia ha hina ʻalapasita naʻe fonu ʻi he lolo takai; ʻo ne tuʻu mei hono tuʻa ʻo ofi ki hono vaʻe, ʻo tangi; pea ʻi he viku leva hono vaʻe ʻi he loʻimata naʻa ne hanga ʻo holoholo ʻaki hono louʻulu, mo ne toutou ʻuma ki hono vaʻe, ʻo ne takai ʻaki ʻa e lolo.”—Luke 7:36-38.
6. Ko e hā ne hoko ai ʻa e fefine ʻa ia ko ha “angahala” ʻo ʻi he ʻapi ʻo e Fālesí?
6 ʻE lava ke ke sioloto atu ki ai? ʻOku taukaveʻi ʻe ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha: “Naʻe ngāueʻaongaʻaki ʻe he fefiné (Luke vahe 7 veesiv. 37) ʻa e ngaahi anga fakafonua ʻo e nofó ʻa ia naʻe fakaʻatā ai ʻa e kakai masivá ke nau ʻaʻahi ki ha kātoanga pehē ke maʻu ha niʻihi ʻo e toetoengá.” ʻOku fakamatalaʻi nai ʻe he meʻa ko iá ʻa e founga naʻe malava ke hū taʻefakaafeʻi ai ha tokotaha. Mahalo pē naʻe ʻi ai mo ha faʻahinga kehe naʻa nau teuteu ke tātānaki meʻa ai ʻi he ʻosi ʻa e houa kaí. Kae kehe, naʻe ngalikehe ʻa e tōʻonga ia ʻa e fefiné ni. Naʻe ʻikai te ne mamata pē mei he tafaʻakí, ʻo tatali ki he ʻosi ʻa e kaí. Naʻá ne maʻu ha ongoongo kovi, ʻi he hoko ko e “angahala” naʻe ʻiloa, koeʻuhi naʻe pehē ʻe Sīsū naʻá ne ʻiloʻi “ko haʻána angahala ne hulu atu.”—Luke 7:47.
7, 8. (a) Naʻe mei fēfē nai haʻatau tali ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga hangē ko ia ʻoku fakamatala ki ai ʻi he Luke 7:36-38? (e) Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa Saimoné?
7 Sioloto atu kiate koe naʻá ke moʻui ʻi he taimi ko iá pea hoko ʻo ʻi he tuʻunga ʻo Sīsuú. Ne mei anga-fēfē hoʻo talí? Ne ke mei ongoʻi hohaʻa ʻi he fakaofiofi atu ʻa e fefiné ni kiate koé? Ne mei uesia fēfē koe ʻe ha faʻahinga tuʻunga pehē? (Luke 7:45) Ne ke mei ongoʻi ʻohovale mo ofo ai?
8 Kapau ne ke ʻi he lotolotonga ʻo e kau fakaafe kehé, ne mei hangē nai hoʻo fakakaukaú ʻi ha tuʻunga ko e fakakaukau ko ia ʻa Saimone ko e Fālesí? “Pea ʻi he vakai ki ai ʻe he Fālesi ʻa ia naʻa ne fakaafe [ʻa Sīsuú], naʻa ne pehē ʻi hono loto, Ka ne ko ha palōfita ʻeni, pehē kuo ne ʻilo ʻa e fefine ni ʻoku ala kiate ia, mo ʻene anga: he ko e angahala ia.” (Luke 7:39) ʻI hono kehé, ko Sīsuú ko ha tangata manavaʻofa loloto. Naʻá ne mahinoʻi ʻa e faingataʻaʻia ʻa e fefiné mo ongoʻi ʻene loto-mamahí. ʻOku ʻikai ke tala mai ia kiate kitautolu pe naʻe anga-fēfē ʻa ʻene tō ki ha moʻui angahalá. Kapau ko e moʻoni ko ha paʻumutu ia, ko e kau tangata ko ia ʻo e koló, ʻa e kau Siu faʻa lotú, ngalingali naʻe ʻikai te nau tokoniʻi ia.
9. Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa Sīsuú, pea ko e hā ʻa e ola naʻe malava ke maʻú?
9 Ka naʻe loto ʻa Sīsū ke tokoni kiate ia. Naʻá ne pehē kiate ia: “Kuo fakamolemole hoʻo ngaahi angahala.” Naʻá ne tānaki atu leva: “Kuo fakamoʻui koe ʻe hoʻo tui; ʻalu, ʻo fiemalie pe ā.” (Luke 7:48-50) ʻOku ngata heni ʻa e fakamatalá. ʻE fakafepaki nai ha taha ia ʻo ne pehē naʻe ʻikai fai ʻe Sīsū ia ha meʻa lahi maʻana. Ko e meʻa mahuʻingá, naʻá ne fekau ke ne ʻalu fakataha mo ʻene tāpuakí. ʻOkú ke fakakaukau atu naʻá ne toe foki nai ki heʻene founga moʻui pangó? Lolotonga ʻoku ʻikai malava ke tau lea fakapapauʻi ʻaki iá, fakatokangaʻi ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki hono hoko ʻe Luké. Naʻá ne pehē naʻe fononga ʻa Sīsū ʻo ne “fakatotofu ʻa e kolo mo e vilisi, ʻi heʻene fanongonongo ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtua, mo ne tala hono ongoongolelei.” Naʻe toe līpooti ʻe Luke ʻo pehē ko “ha tuʻunga fafine” naʻe ʻia Sīsū mo ʻene kau ākongá, “naʻa nau tauhi kinautolu ʻaki [ʻa e] koloa [ʻa e kau fefiné].” ʻOku ʻi ai ʻa e malava ke pehē ko e fefine fakatomala mo houngaʻia ko ʻení naʻe ʻi he lotolotonga ʻo kinautolú he taimi ko ʻení, ʻo ne kamata ha founga moʻui anga-fakaʻotua fakataha mo ha konisēnisi maʻa, ko ha ongoʻi toe fakafoʻou ʻo e taumuʻá, pea mo ha ʻofa loloto ange ki he ʻOtuá.—Luke 8:1-3.
Faikehekehe ʻi he Vahaʻa ʻo Sīsū mo e Kau Fālesí
10. Ko e hā ʻoku ʻaonga ai ke fakakaukau atu ki he fakamatala fekauʻaki mo Sīsū pea mo e fefine ʻi he fale ʻo Saimoné?
10 Ko e hā ʻoku malava ke tau ako mei he fakamatala maeʻeeʻá ni? ʻOku langaʻi ai ʻetau ngaahi ongoʻí, ʻikai ko ia? Sioloto atu ʻokú ke ʻi he ʻapi ʻo Saimoné. ʻE fēfē hoʻo ongoʻí? Te ke fai ha tali ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú, pe te ke kiʻi ongoʻi tatau mo ʻene tokotaha talitali Fālesí? Ko Sīsuú ko e ʻAlo ia ʻo e ʻOtuá, ko ia ai heʻikai malava ke tau ongoʻi mo ngāue ʻo tatau matematē mo ia naʻá ne faí. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku ʻikai nai te tau vēkeveke ke fakakaukau kiate kitautolu ʻi he tuʻunga hangē ko Saimoné, ʻa e tokotaha Fālesí. ʻE laukauʻaki nai ʻe ha tokosiʻi ʻa e hoko ko ha Fālesí.
11. Ko e hā heʻikai te tau loto ai ke fakakalasi kitautolu ki he kau Fālesí?
11 Mei ha ako ʻo e fakamoʻoni faka-Tohitapu mo fakamāmaní, ʻoku malava ke tau fakaʻosiʻaki naʻe fakakaukau māʻolunga ʻa e kau Fālesí kiate kinautolu tonu ʻi he tuʻunga ko e kau tokangaʻi ʻo e tuʻunga lelei maʻá e kakaí pea mo e lelei fakafonuá. Naʻe ʻikai te nau fiemālie ʻi he pehē ko e Lao ʻa e ʻOtuá naʻe hā mahino tefito mo mahinongofuá. ʻI ha tafaʻaki pē naʻe hā ngali ʻikai papau ai ʻa e Laó kiate kinautolu, naʻa nau feinga ke fakalahi ia ʻaki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi fakamatala ke toʻo atu ai ha fiemaʻu pē ki he konisēnisí. Naʻe feinga ʻa e kau taki lotú ni ke faʻufaʻu ha foʻi tuʻutuʻuni ke ne puleʻi ʻa e ʻulungāngá ʻi he ngaahi ʻīsiu kotoa pē, naʻa mo e ngaahi meʻa launoá.a
12. Ko e hā ʻa e vakai naʻe maʻu ʻe he kau Fālesí fekauʻaki mo kinautolú tonu?
12 Ko e faihisitōlia Siu ʻo e ʻuluaki senitulí ko Siosifasi ʻokú ne fakahaaʻi mahino naʻe lau ʻe he kau Fālesí ko kinautolu tonu ʻoku nau anga-ʻofa, anga-malū, taʻefilifilimānako, pea ʻoku nau taau kotoa ai ki honau ngafá. ʻOku ʻikai ha veiveiua, naʻe ʻi ai honau niʻihi naʻe ofi ʻi he tuʻunga ko iá. ʻE haʻu nai ki hoʻo fakakaukaú ʻa Nikotīmasi. (Sione 3:1, 2; 7:50, 51) ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe tali ʻe he niʻihi ʻo kinautolu ʻa e founga faka-Kalisitiané. (Ngāue 15:5) Naʻe tohi ʻa e ʻapositolo Kalisitiane ko Paulá ʻo fekauʻaki mo e kau Siu pau, hangē ko ia ko e kau Fālesí: “ʻOku ʻi ai haʻanau mamahiʻi ʻa e ʻOtua, ka ʻoku ʻikai fou ʻi he ʻilo totonu.” (Loma 10:2) Kae kehe, ʻoku fakahaaʻi kinautolu ʻe he ngaahi Kōsipelí ʻi he tuʻunga ʻo e vakai kiate kinautolu ʻa e kakai lāuvalé—ko e loto-pōlepole, loto-fieʻeiki, māʻoniʻoni-fakaekita, fakasio hala, faifakamaau mo e fakamāʻulaloʻi.
Vakai ʻa Sīsuú
13. Ko e hā naʻe pau ke leaʻaki ʻe Sīsū ʻo fekauʻaki mo e kau Fālesí?
13 Naʻe valokiʻi ʻe Sīsū ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ʻi he tuʻunga ko e kau mālualoi. “ʻOku nau haʻihaʻi ʻa e ngāhi kavenga mamafa, mo ʻai ki he uma ʻo e kakai; ka ko kinautolu ʻoku ʻikai te nau fie ʻai hanau foʻi tuhu ke hiki ia.” ʻIo, naʻe mamafa ʻa e kavengá, pea naʻe fefeka ʻa e ʻioke naʻe hilifaki ki he kakaí. Naʻe hoko atu ʻa Sīsū ʻo ne ui ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ko e “koto vale.” Ko ha tokotaha vale ko ha tokotaha ngali fakatuʻutāmaki ia ki he koló. Naʻe toe ui ʻe Sīsū ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí ko e “kau takimuʻa kui” pea fakamatematē atu naʻa nau “tuku ʻa e ngāhi meʻa mamafa ʻo e Lao, ʻa e fakamāu totonu, mo e fai mesi, mo e lototō.” Ko hai ʻe loto ke fakakaukau mai ʻa Sīsū kiate ia ko ha Fālesi?—Mātiu 23:1-4, 16, 17, 23.
14, 15. (a) ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he ngaahi feangai ʻa Sīsū mo Mātiu Līvaí ʻa e hā ʻo fekauʻaki mo e ngaahi founga ʻa e kau Fālesí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi lēsoni mahuʻinga ʻoku malava ke tau ako mei he fakamatalá ni?
14 Meimei ko ha taha pē te ne lau ʻa e ngaahi fakamatala Kōsipelí ʻe lava ke ne sio ai ki he natula fakaanga ʻa e tokolahi taha ʻo e kau Fālesí. ʻI he hili hono fakaafeʻi ʻe Sīsū ʻa Mātiu Līvai, ko e tokotaha tānaki-tukuhaú, ke ne hoko ko ha ākongá, naʻe fai ʻe Līvai ha fuʻu kātoanga kai talitali ʻo ia. ʻOku pehē ʻe he fakamatalá: “Pea lāutuʻu ʻa e kau Fālesi mo e kau sikalaipe ʻonautolu ki heʻene kau ako, heʻenau pehē, Ko e ha ʻoku mou kai mo inu fakataha ai mo e kau pōpilikane mo e kau angahala? Pea tali ʻe Sīsū ʻo ne pehē kiate kinautolu, . . . Naʻe ʻikai te u haʻu ke ui ʻa e māʻoniʻoni ki he fakatomala, ka ko e angahala.”—Luke 5:27-32.
15 Naʻe mahino kia Līvai tonu ʻa e toe meʻa naʻe leaʻaki ʻe Sīsū ʻi he taimi ko iá: “Ka mou ʻalu ʻo kumi ki he ʻuhinga ʻo e meʻa ni, Ko e mēsi ʻoku ou tangi ki ai, ʻo ʻikai ko e feilaulau.” (Mātiu 9:13) Neongo naʻe taukaveʻi ʻe he kau Fālesí ʻoku nau tui ki he ngaahi tohi ʻa e kau palōfita Hepeluú, naʻe ʻikai te nau tali ʻa e lea ko ʻeni mei he Hosea 6:6. Kapau naʻa nau maumauʻi ha ʻulungaanga, naʻa nau fakapapauʻi ʻoku nau ʻi he tafaʻaki ʻo e talangofua ki he talatukufakaholó. Ko kitautolu taki taha ʻoku malava ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu tonu, ‘ʻOku ou ʻiloa ko ha tokotaha ʻoku pipiki ki ha ngaahi tuʻutuʻuni pau, hangē ko e ngaahi tuʻutuʻuni ko ia ʻoku fakahaaʻi ai ha fakakaukau fakafoʻituituí pe ngaahi fakafuofua anga-maheni ki ha meʻá? Pe ʻoku fakakaukau mai ʻa e niʻihi kehé kiate au ʻoku ou ʻuluaki faimeesi mo anga-ʻofa?’
16. Ko e hā ʻa e founga faka-Fālesí, pea ʻe malava fēfē ke tau fakaʻehiʻehi mei he hoko ʻo hangē ko kinautolú?
16 Fakaanga, fakaanga, fakaanga. Ko e founga faka-Fālesí ia. Naʻe fakasio ʻa e kau Fālesí ki he kiʻi mele kotoa pē—moʻoni pe fakamahalo. Naʻa nau hanganaki ʻai ʻa e kakaí ke nau tuʻu teteki mo fakamanatu kiate kinautolu ʻenau ngaahi tōnounoú. Naʻe loto-mahikihiki tōtuʻa ʻa e kau Fālesí tonu ʻi heʻenau ʻoatu hono vahe hongofulu ʻo e fanga kiʻi ʻakau valevale tahá, hangē ko e minité, ʻānetó, mo e kūminó. Naʻa nau fakahāhaaʻi ʻenau fakangalingali lotú ʻaki honau teungá pea feinga ke tataki ʻa e puleʻangá. Ko hono moʻoní, kapau ko ʻetau ngaahi ngāué ke fehoanaki mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú, kuo pau ke tau fakaʻehiʻehi mei he hehema ke fakasio maʻu pē mo fakaeʻa ʻa e ngaahi mele ʻi he niʻihi kehé.
Naʻe Anga-Fēfē Hono Fakaleleiʻi ʻe Sīsū ʻa e Ngaahi Palopalemá?
17-19. (a) Fakamatalaʻi ʻa e founga naʻe fakaleleiʻi ai ʻe Sīsū ha tuʻunga naʻe mei malava ke hoko ai ha ngaahi nunuʻa mātuʻaki mafatukituki. (e) Ko e hā naʻá ne ʻai ʻa e tuʻungá ni ke fakamafasia mo taʻefakafiemālié? (f) Kapau naʻá ke ʻi ai ʻi he taimi naʻe fakaofiofi ai ʻa e fefiné kia Sīsuú, naʻe mei fēfē hoʻo talí?
17 Ko e founga ʻa Sīsū ki hono fakaleleiʻi ʻo e ngaahi palopalemá naʻe kehe ʻaupito ia mei he founga ʻa e kau Fālesí. Fakakaukau atu ki he founga naʻe fakaleleiʻi ai ʻe Sīsū ha tuʻunga ʻa ia naʻe mei malava ke mafatukituki ʻaupito. Naʻe fekauʻaki ia mo ha fefine naʻá ne ʻau feʻunga mo e taʻu ʻe 12. ʻE lava ke ke lau ʻa e fakamatalá ʻi he Luke 8:42-48.
18 ʻOku pehē ʻe he fakamatala ʻa Maʻaké ko e fefiné naʻe “ilifia pē mo tetetete.” (Maake 5:33) Ko e hā hono ʻuhingá? ʻOku ʻikai ha veiveiua koeʻuhí pē naʻá ne ʻilo naʻá ne maumauʻi ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá. Fakatatau ki he Livitiko 15:25-28, ko ha fefine ʻoku ʻau taʻefakanatula naʻe taʻemaʻa ia kae ʻoua kuo toki ʻosi ʻene ʻaú, tānaki mai ki ai mo ha uike. Ko e meʻa kotoa pē naʻá ne lave ki ai pea ko e tokotaha kotoa pē naʻe hoko ʻo fetuʻutaki mo ia naʻe hoko ʻo taʻemaʻa. Ke fakaofiofi kia Sīsū, naʻe pau ki he fefiné ni ke fāinga mālohi atu ki ai he lotolotonga ʻo e fuʻu kakaí. ʻI heʻetau sio ki he fakamatalá ʻi he taʻu ʻe 2000 ki mui mei aí, ʻoku tau kaungāongoʻi mo ia ʻi heʻene taʻefiemālié.
19 Kapau naʻá ke ʻi ai ʻi he ʻaho ko iá, ne mei fēfē hoʻo vakai ki he tuʻungá ni? Ko e hā ne ke mei leaʻakí? Fakatokangaʻi naʻe feangai ʻa Sīsū ki he fefiné ni ʻi ha founga anga-ʻofa, ʻofa, mo fakaʻatuʻi, naʻa mo e ʻikai ha lave ki ha ngaahi palopalema pē naʻá ne fakatupunga nai.—Maake 5:34.
20. Kapau ko e Livitiko 15:25-28 ko ha fiemaʻu ia ki he ʻahó ni, ko e hā ʻa e pole te tau fehangahangai mo iá?
20 Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he meʻa ko eni naʻe hokó? Pehē pē ko ha tokotaha mātuʻa koe ʻi ha fakatahaʻanga Kalisitiane he ʻahó ni. Pea toe pehē pē ko e Livitiko 15:25-28 ko ha fiemaʻu faka-Kalisitiane ia he ʻahó ni pea kuo maumauʻi ʻe ha fefine Kalisitiane ʻa e lao ko iá, ʻo ne ongoʻi loto-siʻi mo tuēnoa. ʻE fēfē hoʻo tali ki aí? Te ke fakamāʻulaloʻi fakahāhā ia ʻaki ha akonaki fakaanga? “ʻŌ,” ko haʻo lea ia, “heʻikai ʻaupito te u fai pehē! ʻI he muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú, te u fai ʻa e feinga kotoa pē ke hoko ʻo anga-ʻofa, ʻofa, faʻa fakakaukau mo fakaʻatuʻi.” Lelei ʻaupito ia! Kae kehe, ko e polé ko hono fai iá, ke faʻifaʻitaki ki he sīpinga ʻa Sīsuú.
21. Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Sīsū ki he kakaí ʻo fekauʻaki mo e Laó?
21 ʻI hono tefitó, naʻe ongoʻi fakaivifoʻou ʻa e kakaí, langa hake mo loto-toʻa ʻia Sīsū. ʻIlonga ha meʻa naʻe pau ai ʻa e Lao ʻa e ʻOtuá, naʻe ʻuhinga ia ki he meʻa pē naʻá ne leaʻakí. Kapau naʻe hā ngali fakalūkufua ia, naʻe pau ke nau ngāueʻaki lahi honau konisēnisí pea naʻe malava ke nau fakahāhā ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki ʻenau ngaahi filí. Naʻe ngaofengofua ʻa e Laó kiate kinautolu. (Maake 2:27, 28) Naʻe ʻofaʻi ʻe he ʻOtuá hono kakaí, ʻo ngāue maʻu pē ki haʻanau lelei, pea loto-lelei ke faimeesi ʻi he taimi naʻa nau humu aí. Naʻe pehē pē mo Sīsū.—Sione 14:9.
Ngaahi Ola ʻo e Ngaahi Akonaki ʻa Sīsuú
22. ʻI he ako meia Sīsuú naʻe maʻu ai ʻe heʻene kau ākongá ʻa e faʻahinga fakakaukau ko e hā?
22 Ko e faʻahinga ko ia naʻa nau fanongo kia Sīsū pea hoko ko ʻene kau ākongá naʻa nau houngaʻia ʻi he moʻoni ʻo ʻene fanongonongó: “Ko e ʻioke ʻaʻakú ʻoku anga-ʻofa pea ko e kavenga ʻaʻakú ʻoku maʻamaʻa.” (Mātiu 11:30, NW) Naʻe ʻikai ʻaupito ke nau ongoʻi naʻá ne fakakavengaʻi, fakahohaʻasi, pe valokiʻi fakahāhā kinautolu. Naʻa nau tauʻatāina ange, fiefia ange, mo loto-pau lahi ange fekauʻaki mo honau vahaʻangatae mo e ʻOtuá pea ʻiate kinautolú. (Mātiu 7:1-5; Luke 9:49, 50) Naʻa nau ako meiate ia ko e hoko ko ha takimuʻa fakalaumālié ʻoku fiemaʻu ai ke te hoko ʻo fakaivifoʻou ki he niʻihi kehé, ʻo fakahāhā ʻa e fakakaukau mo e loto fakatōkilalo.—1 Kolinito 16:17, 18; Filipai 2:3.
23. ʻI he feohi mo Sīsuú naʻe akoʻi ai ʻa e kau ākongá ki he lēsoni mahuʻinga ko e hā, pea tokoniʻi ai kinautolu ke nau aʻu ki he ngaahi fakamulituku ko e hā?
23 ʻIkai ngata aí, naʻe maongo loloto ki he tokolahi ʻa e mahuʻinga ʻo e nofo maʻu ʻia Kalaisí pea ngāueʻaki ʻa e fakakaukau naʻá ne fakahāhāʻí. Naʻá ne tala ki heʻene kau ākongá: “Hangē ko e ʻofaʻi au ʻe he Tamai, kuo pehē ʻeku ʻofaʻi kimoutolu: mou nofo maʻu ʻi he ʻofa ko ia aʻaku. Kapau te mou tauhi ʻeku ngaahi tuʻutuʻuni, te mou nofo maʻu ʻi heʻeku ʻofa; ʻo hangē foki kuo u tauhi ʻe au ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e Tamai, pea u nofo maʻu ʻi he ʻofa aʻana.” (Sione 15:9, 10) Ke nau lavameʻa ʻi he tuʻunga ko e kau faifekau mo e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá, naʻe pau ke nau ngāueʻaki tōtōivi ʻa e meʻa naʻa nau ako meia Sīsuú, fakatouʻosi ʻi he malanga mo e faiako fakahāhā fekauʻaki mo e ongoongo lelei fakaofo ʻa e ʻOtuá pea ʻi he founga ʻo e feangai mo e fāmilí pea mo e ngaahi kaumeʻá. ʻI he tupulaki ʻa e fetokouaʻakí ʻo hoko ko e ngaahi fakatahaʻangá, ʻe toutou fiemaʻu ai kiate kinautolu ke nau fakamanatu kiate kinautolu ko ʻene foungá ʻa e founga totonú. Ko e meʻa naʻá ne akoʻí ko e moʻoní ia, pea ko e moʻui naʻa nau mātā naʻe fakasino mai ʻiate iá ko e moʻoni ko e moʻui ia ke feinga ki aí.—Sione 14:6; Efeso 4:20, 21.
24. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau tukulotoa mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú?
24 ʻI hoʻo fakakaukau atu he taimí ni ki he niʻihi ʻo e ngaahi meʻa kuo tau lāulea ki aí, ʻokú ke sio ai ki he ngaahi founga ke fakaleleiʻí? ʻOkú ke loto-tatau naʻe feʻungamālie maʻu pē ʻa e fakakaukau, faiako mo e ngāue ʻa Sīsuú? Ko ia ai, loto-toʻa. Ko ʻene ngaahi lea fakalototoʻa ʻeni kiate kitautolú: “Kapau ʻoku mou ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ko ia, pea ko e toki kakai monuʻia [“fiefia,” NW] kimoutolu, ʻo kapau te mou fai ia.”—Sione 13:17.
[Fakamatala ʻi lalo]
a “Ko e natula ʻo e faikehekehe tefito [ʻi he vahaʻa ʻo Sīsū mo e kau Fālesí] ʻoku fakamahinoʻi pē ia ʻi he vakai atu ki he ongo mahino fehangahangai fekauʻaki mo e ʻOtuá. Fakatatau ki he kau Fālesí, ko e tokotaha tefito ʻa e ʻOtuá ʻokú ne fai ʻa e ngaahi fakakouna; ka ʻi he fakatatau kia Sīsuú ko e ʻOtuá ʻoku ʻaloʻofa ia mo manavaʻofa. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke fakaʻikaiʻi ʻe he tokotaha Fālesí ia ʻa e anga-lelei mo e ʻofa ʻa e ʻOtuá, ka kiate iá naʻe fakahaaʻi ʻa e ngaahi meʻá ni ia ʻi he meʻaʻofa ko e Tolá [Laó] pea ʻi he malava ke fakahoko ʻa e meʻa ʻoku kounaʻi mai aí. . . . Ko e pīkitai ki he talatukufakaholo tala ngutú, fakataha mo hono ngaahi tuʻutuʻuni ki hono fakaʻuhingaʻi ʻo e laó, naʻe vakai ki ai ʻa e kau Fālesí ko e founga ia ki he fakahoko ʻo e Tolá. . . . Ko hono hakeakiʻi ʻe Sīsū ʻa e fekau lōua ʻo e ʻofá (Mt. 22:34-40) ki he tuʻunga fakaʻuhinga ʻoku ala talí pea mo ʻene fakafisingaʻi ʻa e natula fakangatangata ʻo e talatukufakaholo tala ngutú . . . naʻe iku ai ki heʻene fepaki mo e fakaʻuhinga fakalotu faka-Fālesí.”—The New International Dictionary of New Testament Theology.
ʻE Anga-Fēfē Haʻo Tali?
• Ko e hā hono ʻuhinga kiate koe ʻa e hoko ko ha ākonga ʻa Sīsuú?
• Naʻe anga-fēfē ʻa e feangai ʻa Sīsū mo e kakaí?
• Ko e hā ʻoku malava ke tau ako mei he founga faiako ʻa Sīsuú?
• Naʻe anga-fēfē ʻa e faikehekehe ʻa e kau Fālesí mo Sīsuú?
[Fakatātā ʻi he peesi 18, 19]
He kehekehe ē ko e fakakaukau ʻa Sīsū ki he kakaí mei he fakakaukau ʻa e kau Fālesí!