Fiemālie ʻi he ʻIloʻi Totonu ʻa e ʻOtuá
KI HE kakai ʻe niʻihi, ko e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohitapú fekauʻaki mo e ʻofa pea mo e meesi ʻa e ʻOtuá ʻoku langaʻi hake ai ʻa e ngaahi fehuʻi fakatupu hohaʻa. ʻOku nau ʻeke: Kapau ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá ke fakangata ʻa e koví, ʻafioʻi ʻa e founga ke fai ai iá, peá ne maʻu ʻa e mālohi ke fai ai iá, ko e hā ʻoku hokohoko atu ai ʻa e lahi ʻo e koví? Kia kinautolu ko e palopalemá ke fakaleleiʻi ʻa e ngaahi fokotuʻu ʻe tolu: (1) Ko e ʻOtuá ʻoku mālohi tāfataha; (2) ʻOku ʻofa mo lelei ʻa e ʻOtuá; pea (3) ʻoku hokohoko atu ʻa e hoko ʻa e ngaahi meʻa fakamamahí. ʻOku nau fakaʻuhinga ʻo pehē koeʻuhí ko e moʻoni taʻealafakaʻikaiʻi ʻa e fokotuʻu fakamuimuí, tā ko e taha ʻi he ua ko eé ʻe ʻikai lava ia ʻi ha tuʻunga ke moʻoni. Kia kinautolu, ko e ʻOtuá ʻoku taʻemalava ke ne taʻofi ʻa e koví pe ʻokú ne taʻetokanga ki ai.
ʻI ha ngaahi ʻaho hili ʻa e fakaʻauha ʻo e Senitā Fefakatauʻaki ʻa e Māmaní ʻi Niu ʻIoké, naʻe pehē ai ʻe ha taki lotu ʻiloa ʻi he ʻIunaite Seteté: “Kuó u ʻeke . . . tuʻo laui teau ʻi heʻeku moʻuí ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e mamahí mo e faingataʻá. Kuo pau ke u fakahaaʻi ʻoku ʻikai moʻoni te u ʻiloʻi fakaʻaufuli ʻa e talí, naʻa mo hano fai ki haʻaku fiemālie.”
ʻI he tali ki he fakamatala ko ení, naʻe tohi ai ha palōfesa ʻi he teolosiá ʻa ia ne maongo kiate ia ʻa e “teolosia lelei” naʻe malangaʻaki ʻe he taki lotu ko ení. Naʻá ne toe fakahaaʻi ai ʻa e fakakaukau ʻa ha mataotao ʻa ia naʻá ne tohi: “Ko e ʻikai lava ke mahinoʻi ʻa e faingataʻá ko e konga ia ʻo e ʻikai lava ke mahinoʻi ʻa e ʻOtuá.” Ka ʻoku malava moʻoni ke mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku fakaʻatā ai ʻe he ʻOtuá ʻa e koví?
Ko e Tupuʻanga ʻo e Koví
ʻI he kehe mo e meʻa ʻoku leaʻaki nai ʻe he kau taki lotú, ʻoku ʻikai ke fakamatalaʻi ʻe he Tohitapú ʻa hono fakangofua ʻe he ʻOtuá ʻa e koví ko ha meʻa ʻoku ʻikai lava ke mahinoʻi. Ko ha poini tefito ʻi hono mahinoʻi ʻa e fehuʻi fekauʻaki mo e koví ko hono ʻiloʻi naʻe ʻikai ke fakatupu ʻe Sihova ha māmani fulikivanu. Naʻá ne fakatupu ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangata haohaoá, ʻo taʻehaangahala. Naʻe vakai mai ʻa Sihova ki heʻene ngāue fakaefakatupú ʻo ʻiloʻi ʻoku “lelei ʻaupito.” (Senesi 1:26, 31) Ko ʻene taumuʻá ia kia ʻĀtama mo ʻIvi ke na fakalahi ʻa e Palataisi ʻo ʻĪtení ki he kotoa ʻo e māmaní pea ke fakatokolahi ia ʻaki ʻa e kakai fiefia ʻi he malumalu ʻo e maluʻi ʻa ʻene tuʻunga-hau anga-ʻofá.—Aisea 45:18.
Naʻe kamata ʻa e koví ʻi ha meʻamoʻui laumālie, ʻa ia neongo naʻe muʻaki loto-tōnunga ki he ʻOtuá, naʻá ne fakatupu ha holi ke fai ange ki ai ʻa e lotú. (Semisi 1:14, 15) Naʻe fakaeʻa ʻene angatuʻú tonu ʻi he māmaní ʻi heʻene tākiekina ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá ke na kau fakataha mo ia ʻi heʻene fakafepaki ki he ʻOtuá. ʻI he ʻikai fakamoʻulaloa ki he fakahinohino pau ʻa e ʻOtuá ke ʻoua ʻe kai pe ala ki he fua ʻo e ʻakau ʻo e ʻiloʻi ʻo e leleí mo e koví, naʻe toʻo ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ha meʻa ʻo kai. (Senesi 3:1-6) ʻI hono fai iá, naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻena talangataʻa ai ki he ʻOtuá ka naʻe toe fakahaaʻi ai naʻá na holi ke tauʻatāina meiate ia.
Naʻe Langaʻi Hake ha ʻĪsiu Fakaeʻulungaanga
Ko e angatuʻu ko eni ʻi ʻĪtení naʻe langaʻi hake ai ha ʻīsiu fakaeʻulungaanga, ko ha pole ʻoku mahuʻinga fakalūkufua. Ko e angatuʻu ʻa e tangatá ʻoku fehuʻia ai pe ʻoku ngāueʻi totonu ʻe Sihova ʻa hono tuʻunga-pulé ki heʻene ngaahi meʻamoʻuí. Naʻe maʻu ʻe he Tokotaha-Fakatupú ʻa e totonu ke ne fiemaʻu ʻa e talangofua kakato mei he faʻahinga ʻo e tangatá? Naʻe mei lelei ange nai ʻa e kakaí kapau naʻa nau ngāue tauʻatāina?
Naʻe fakaleleiʻi ʻe Sihova ʻa e poleʻi ko eni ʻo hono tuʻunga-pulé ʻi ha founga naʻe fakahāhā ai ʻene mafamafatatau haohaoa ʻi he ʻofá, fakamaau totonú, potó mo e mālohí. Naʻe mei lava ke ne ngāueʻaki ʻa hono mālohí ke laiki ai pē he taimi ko iá ʻa e angatuʻú. Ne mei hā ngali fakamaau totonu ia koeʻuhi naʻá ne maʻu ʻa e totonu ke ne fai ia. Ka ko hono fai iá ne ʻikai mei tali ai ʻa e ngaahi fehuʻi fakaeʻulungaanga naʻe langaʻi haké. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ne mei lava pē ke tukunoaʻi ʻe he ʻOtuá ia ʻa e angahalá. Ne mei hā nai ʻa e ʻalunga ia ko iá ki he niʻihi he ʻahó ni ko ha foʻi fili anga-ʻofa. Neongo ia, ko e meʻá ni foki ne mei ʻikai lava ke tali ai ʻa e taukaveʻi ʻe Sētane ne mei lelei ange ke pule pē ʻa e tangatá ia kia kinautolú. ʻIkai ko ia pē, ʻikai ne mei fakalotolahiʻi ʻe ha ʻalunga pehē ia naʻa mo e niʻihi kehe ke nau afe mei he founga ʻa Sihová? Ko e olá ko ha faingataʻa taʻehanongataʻanga.
ʻI hono potó, naʻe fakaʻatā ai ʻe Sihova ʻa e tangatá ke nau faʻiteliha ai ʻi ha taimi. Neongo naʻe ʻuhinga ení ko hono fakaʻatā ia ʻa e koví ke hokohoko atu fakataimi, kuo maʻu ai ʻe he tangatá ʻa e faingamālie ke fakahaaʻi pe ʻe lava ke nau pule lavameʻa kia kinautolu ʻo tauʻatāina mei he ʻOtuá, ʻo moʻui ʻi he ngaahi tuʻunga pē ʻanautolú ki he meʻa ʻoku tonú mo halá. Ko e hā hono olá? Kuo fakamatalaʻi hokohoko ʻaki ʻa e hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e tau, fakamaau taʻetotonu, fakafeʻātungia mo e faingataʻaʻia. Ko e taʻelavameʻa taupotu ʻa e angatuʻu kia Sihová te ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi ʻīsiu naʻe langaʻi hake ʻi ʻĪtení ʻo tā tuʻo taha.
Lolotonga iá, kuo fakahāhā ʻe he ʻOtuá ʻene ʻofá ʻaki hono tokonaki mai hono ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa ia naʻá ne foaki ʻene moʻui fakaetangatá ko ha feilaulau huhuʻi. ʻOku ʻai ʻe he meʻá ni ke malava ai ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ke nau ʻatā mei he fakahalaia ʻo e angahalá mo e maté ʻa ia naʻe tupu mei he talangataʻa ʻa ʻĀtamá. Kuo fakaʻatā ʻe he huhuʻí ʻa e hala ki he moʻui taʻengatá maʻá e faʻahinga kotoa ʻoku nau ngāueʻi ʻa e tui kia Sīsuú.—Sione 3:16.
ʻOku tau maʻu ʻa e fakapapau fakafiemālie ʻa Sihova ʻoku fakataimi pē ʻa e faingataʻaʻia ʻa e tangatá. “ʻIo ʻoku toe siʻi pea mole ʻa ia ʻoku faikovi,” ko e tohi ia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé. “ʻIo te ke hakule ʻa e potu naʻe ʻi ai, ka ʻoku ʻikai. Ka ʻe maʻu ʻa e fonua ʻe he faʻa kataki; pea te nau fefiefiaʻi ʻi he melino lahi.”—Sāme 37:10, 11.
Ko ha Kahaʻu ʻo e Maluʻanga mo e Fiefia
Ko e fakahoko ʻo e ngaahi kikite ʻa e Tohitapú ʻoku fakahaaʻi ai ko e taimi ʻa e ʻOtuá ke fakangata ai ʻa e puké, mamahí mo e maté ʻoku ofi ia. Fakatokangaʻi ʻa e maʻalifekina fakaofo ʻo e ngaahi meʻa ka hoko maí naʻe ʻoange ki he ʻapositolo ko Sioné ʻi ha vīsone. Naʻá ne tohi: “Pea u vakai ha langi foʻou mo ha fonua foʻou: he ne mole ʻa e ʻuluaki langi mo e ʻuluaki fonua; pea ʻoku ʻikai kei tuʻu ʻa e tahi. . . . pea ʻe nofo ʻe he ʻEne ʻAfio, ko e ʻOtua ʻoku kau [mo e faʻahinga ʻo e tangatá], ʻio, ko honau ʻOtua. Pea te ne holoholo ʻa e loʻimata kotoa pē mei honau mata; pea ʻe ʻikai toe ai ha mate, pea ʻe ʻikai toe ai ha mamahi, pe ha tangi, pe ha ongosia; kuo mole ʻa e ngaahi meʻa muʻa.” ʻI ha fakamatala ʻoku fakamamafaʻi ai ʻa e alafalalaʻanga ʻo e ngaahi talaʻofá ni, naʻe tala ai kia Sione: “Tohi, he ko e ngaahi lea ko eni ʻoku ala falala ki ai, pea ko e moʻoni ʻo e moʻoni.”—Fakahā 21:1-5.
Fēfē ʻa e laui piliona ʻo e kakai tonuhia kuo nau mate talu mei he angatuʻu ʻi ʻĪtení? Naʻe talaʻofa ʻa Sihova te ne toe fakafoki mai ki he moʻuí ʻa e kakai ʻoku nau lolotonga mohe ʻi he maté. Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Pea u falala pe ki he ʻOtua, ʻe faifai pea hoko ha toetuʻu ʻa e angatonu mo e angahala fakatouʻosi.” (Ngāue 24:15) Ko e faʻahinga ko iá te nau maʻu ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui ʻi ha māmani ʻa ia “ʻoku nofoʻanga ai ʻa maʻoniʻoni.”—2 Pita 3:13.
Hangē ko hano fakaʻatā ʻe ha tamai ʻofa ʻa ʻene tamá ke ne fou ʻi ha tafa fakamamahi kapau ʻokú ne ʻiloʻi ʻe hoko ai ha ngaahi ʻaonga tuʻuloá, ʻoku pehē pē hono fakaʻatā ʻe Sihova ʻa e tangatá ke nau hokosia ʻa e ʻi ai fakataimi ʻa e koví ʻi he māmaní. Neongo ia, ʻoku fakatatali mai ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengata ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau feinga ke fai ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá. Naʻe fakamatala ʻa Paula: “Naʻe fakamoʻulaloa ʻa Natula ki he muna: ka talaʻehai ko hono loto, ka koeʻuhi pe ko ia naʻa ne fai ʻa e fakamoʻulaloa: ka naʻe tuku ke ne ʻamanaki pe, ʻo pehe, Naʻa mo ia, ʻa Natula, ʻe faifai pea fakaʻataʻatā mei heʻene popula ki he ʻauha, kae fakahoko ia ki he tauʻataina fakalangi ʻa e fanau ʻa e ʻOtua.”—Loma 8:20, 21.
Ko e ongoongo moʻoni eni—ʻo ʻikai ko e kalasi ko ia ʻoku tau sio ai ʻi he televīsoné pe lau ʻi he nusipepá, ka ko e ongoongo lelei. Ko e ongoongo lelei tahá ia mei he “Otua oe fiemalie kotoabe,” ʻa ia ʻoku tokanga moʻoni mai kia kitautolu.—2 Kolinito 1:3, PM.
[Fakatātā ʻi he peesi 6]
Kuo fakahaaʻi ʻi he taimí ʻe ʻikai lava ke pule lavameʻa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá kia kinautolu pē ʻo tauʻatāina mei he ʻOtuá
[Maʻuʻanga ʻo e Tā]
Fāmili Somālia: UN PHOTO 159849/M. GRANT; pomu ʻātomi: USAF photo; kemi fakamamahi: U.S. National Archives photo